Groby szlacheckie i ziemiańskie na polskich cmentarzach - ebook

Wstęp

Cmentarze fascynowały mnie od dzieciństwa. Pewnie dlatego podczas studiów historycznych na Uniwersytecie Łódzkim zrobiłem wszystko by dostać się na seminarium magisterskie prowadzone przez doc. dr. Ryszarda Rosina w Zakładzie Nauk Pomocniczych Historii UŁ. Jeszcze jako student uczestniczyłem w obozie epigraficznym zorganizowanym przez Instytut Historii UŁ, podczas którego uczestnicy inwentaryzowali cmentarze w Płocku i jego najbliższej okolicy. Samodzielnie zinwentaryzowałem w 1985 roku, dla Biura Dokumentacji Zabytków w Płocku, cmentarz rzymskokatolicki w Łęczycy. Na bazie zebranych materiałów powstała praca magisterska pod kierunkiem doc. dr. R. Rosina nosząca tytuł „Cmentarz rzymskokatolickiej parafii św. Andrzeja w Łęczycy (do 1918 roku). Studium epigraficzne”.

Od połowy lat 80. XX wieku aż do 2016 roku prowadziłem samodzielnie projekt mający na celu inwentaryzowanie grobów szlacheckich i ziemiańskich na polskich cmentarzach. Inny projekt dotyczył grobów prawosławnych — głównie w dawnej guberni kaliskiej, jeszcze inny cmentarzy żołnierskich z I wojny światowej w woj. łódzkim. Wyniki badań opublikowałem na stronie internetowej Związku Szlachty Polskiej (gdzie nadal są dostępne wraz z fotografiami), w książkach: Historia grobami pisana. Cmentarz parafii św. Andrzeja Apostoła w Łęczycy, Łęczyca 2004 (wyd. I), Łęczyca 2014 (wyd. II); Nekropolie Łęczycy. Piękno ukryte w detalu., Łęczyca 2013; Łęczyca w średniowieczu i w XX wieku. Suplement do monografii miasta, Łęczyca — Łódź 2003; Przewodnik po Łęczycy i powiecie łęczyckim, Łęczyca 2000; Przewodnik po Łęczycy i regionie łęczyckim, Łęczyca 2005 (wyd. II), Łęczyca 2008 (wyd. III); Wielka Wojna o Ziemię Obiecaną. Operacja Łódzka 1914, Łódź 2006, a także na łamach czasopism: „Notatki Płockie”, „Kutnowskie Zeszyty Regionalne”, „Spotkania z zabytkami”, „Tygodnik Płocki”, „Ziemia Łęczycka”, „Szkolne Wieści”, „Plastyka i wychowanie”, „Mariawita”, „Wędrownik”, „Verbum Nobile”, „Przegląd prawosławny”, „Przegląd Ewangelicki. Słowo i myśl”, „Posłaniec bernardyński” a nawet w „Gazecie Prabuckiej” i „Echu Lęborka”.

Brałem także czynny udział w ratowaniu zabytków cmentarnych. Działałem w komisji ds. ratowania cmentarza rzymskokatolickiego w Łęczycy działającej pod koniec XX wieku przy łęczyckim oddziale Towarzystwa Naukowego Płockiego. W latach 1995 — 1998 byłem przewodniczącym Komitetu Ratowania Zabytków Cmentarza Parafialnego w Łęczycy, a w latach 1991 — 1993 wiceprzewodniczącym Komitetu Ratowania Cmentarza Ewangelicko — Augsburskiego w Łęczycy. W latach 2009 — 2010 pełniłem funkcję wiceprzewodniczącego Społecznego Komitetu Ratowania Sieradzkich Nekropolii. Przez kilka lat prowadziłem w Wojewódzkim Ośrodku Doskonalenia Nauczycieli w Sieradzu oraz w oddziale WODN w Wieluniu seminarium Cmentarz jako tekst kultury. W 2016 roku wydałem w krakowskim Wydawnictwie Ridero książkę Groby żołnierskie z 1914 roku w Ziemi Łęczyckiej i Sieradzkiej. Za całokształt publikacji, także o dziejach cmentarzy, Biblioteka Wojewódzka im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Łodzi przyznała mi w 2016 roku Nagrodę Superekslibrisu.

Publikowane w książce Groby szlacheckie i ziemiańskie na polskich cmentarzach materiały epigraficzne pochodzą głównie z terenu woj. łódzkiego i wielkopolskiego, ale także śladowo z innych części Polski, a nawet z terytorium obecnej Białorusi.

Przebadałem ponad 100 cmentarzy.

Wszystkie projekty związane z cmentarzami z różnych względów uznaję za zamknięte. Mimo, że żaden z nich nie został zakończony.

W prezentowanej publikacji oddaję zainteresowanym do użytku cały plon dotychczasowych ponad 30 lat badań. Materiały uporządkowałem w kilku częściach. W pierwszej prezentuję trzy cmentarze z Białorusi. W pozostałych cmentarze z województw: kujawsko — pomorskiego, łódzkiego, małopolskiego, pomorskiego i wielkopolskiego z podziałem na powiaty. W działach dotyczących poszczególnych powiatów miejscowości podaję alfabetycznie bez podziału na gminy. Moje autorskie teksty, w zdecydowanej większości pochodzące ze strony internetowej Związku Szlachty Polskiej (któremu przekazałem dokumentację fotograficzną robioną przeze mnie przy zbieraniu materiałów), publikuję niemal niezmienione. Wyjątkiem są materiały: Heraldyka nagrobna cmentarza w Łęczycy — nieznacznie poszerzony artykuł publikowany w „Verbum Nobile”; tekst o cmentarzach powiatu kutnowskiego, który publikuję w formie zbliżonej do pierwodruku w „Kutnowskich Zeszytach Regionalnych” oraz artykuł o cmentarzu w Siemkowicach drukowany w „Spotkaniach z zabytkami” (w książce w niepublikowanej dotychczas, rozszerzonej wersji przygotowanej dla „Wędrownika”).

Prezentowane materiały powstawały w ciągu wielu lat. Część z opisywanych obiektów przestała już istnieć lub zmieniła wygląd — np. pojawiły się na nich nowe inskrypcje. Nie wracałem najczęściej drugi raz na przebadane cmentarze. Niczego nie aktualizowałem. Dlatego publikacja powinna być traktowana jako opis stanu z przeszłości mający na celu zachowanie wiedzy o źródłach epigraficznych i ich treści.Grodno (nad Niemnem)

Cmentarz rzymskokatolicki

Cmentarz położony jest malowniczo na wzgórzu opadającym ku Niemnowi zachował się w całkiem niezłym stanie. Istnieją na nim nadal setki pomników z XIX i XX wieku. Najbardziej znaną osobą pochowaną w Grodnie jest oczywiście wielka polska pisarka pochodząca z Grodzieńszczyzny, Eliza Orzeszkowa — Nahorska. Pod skromnym nagrobkiem spoczywa wraz ze swoim drugim mężem Stanisławem Nahorskim. W głównej alei pochowana jest także matka pisarki Franciszka z Kamieńskich Widacka († 1878).

Trudno mi ocenić fakt szlacheckiego pochodzenia niektórych osób lecz ze względu na sprawowane funkcje jest to wysoce prawdopodobne. Wymienię zatem generała-majora Franciszka Borkowskiego († 1871) absolwenta Uniwersytetu Wileńskiego i dowódcę Niżegorodzkich dragonów walczących na Kaukazie; generała-majora Bernarda Wojcieckiego († 1910); Teodozego Janiewskiego — wicegubernatora grodzieńskiego, czy generała -majora Ferdynanda Chamrata († 1896).

Bez wątpienia najciekawszym arystokratycznym pochówkiem w Grodnie jest fakt złożenia tutaj szczątków słynnej rodziny baronów Danglów ze Skłót w Kutnowskiem. W grobowcu przy głównej alei spoczęli: pod marmurowym pomnikiem Karolina z Krzywickich baronowa Dangel z córką Marią, a obok zmarły w Görbersdorfie baron Zygmunt Dangel († 1892) oraz jego imiennik baron Zygmunt Dangel zmarły w Skłótach ( † 1906).

Ponadto na cmentarzu w Grodnie spoczęli:

Józefa z Janiewiczów Sakiewiczowa (†1848) — radczyni

Adam Laskowski (†1855) — ordynator grodzieńskiego lazaretu

wojennego

Ks. Tomasz Doliński (†1909) — proboszcz pobernardyńskiej

parafii w Grodnie,

Ks. Franciszek Hrynkiewicz (†1938) — rektor kościoła

nazaretanek i prefekt szkół grodzieńskich

Ks. Wincenty Januszkiewicz (†1871) — magister teologii

Ks. Romuald Karol Jabłoński (†1916) — proboszcz wolpiański

Ks. Aleksander Dobrosielski (†1896) lub (†1865) —

(prawdopodobnie) proboszcz turoński

Francois Urbain Legris (†1890)

Edward Listowski (†1922) — prezydent Grodna

Żołnierze polscy polegli w latach 1919 — 1920 (ok. 140)

— m.in. ułani z grodzieńskiego pułku

Bolesław Szyszkiewicz (†1893) — artysta rzeźbiarz, autor

licznych monumentów cmentarza grodzieńskiego

Kazimierz Sulewski (†24 XI 1914) — pułkownik artylerii

Prof. Jan Kochanowski († zamordowany w 1942)

Bernard Teodozy Janiewski (†?) — wicegubernator grodzieński

Grzegorz Spirydowicz (†1852) — rzeczywisty radca stanu

Wincenty Dobrowolski (†1858) — muzyk i pedagogLida

Cmentarz rzymskokatolicki

Zdewastowany cmentarz ostatnio jest doprowadzany do ludzkiego stanu. W okolicach kościoła cmentarnego przetrwało kilkanaście starych grobów.

Warto wymienić potężną żeliwną płytę ułożoną na płaskiej podmurówce — pochowano pod nią generała-lejtnanta korpusu inżynierów Mikołaja Józefa Zarzeckiego herbu Warnia († 1869). Generał Zarzecki urodził się w Skomoreszkach, a zmarł w Petersburgu.

Niedaleko od wejścia spoczęły uczestniczki powstania 1863 roku, Waleria Ciechanowiczowa († 1933) i Waleria z Cybulskich Ciechanowiczowa († 1933).

Obok pochowano urodzonego w majątku Dokuda, dyrektora Wileńskiego Banku Handlowego w Lidzie, Władysława Jamonta († 1932).

Ostatnim ocalałym pomnikiem szlacheckim jest miejsce spoczynku Konstantego Ryłło († 1847), korneta pułku huzarów króla niderlandzkiego i Ksawerego Ryłło — radcy dworu i obywatela powiatu lidzkiego.

Ponadto na lidzkim cmentarzu spocz:

Polscy legioniści i lotnicy polegli w latach 1919 — 1920

Ks. Stanisław Pacynka

Paweł Przybytko († 1870) — lidzki sędzia ziemski

Aleksander Cichocki (†1928) — porucznik, pilot

2 Pułku Lotnictwa Myśliwskiego

Kazimierz Pankowski († 1871) — sędzia powiatu lidzkiego

Rafał Sadowski († 1869) — radca stanuNowogródek

Cmentarz rzymskokatolicki

Kilkaset metrów od nowogródzkiego rynku znajduje się zdewastowany cmentarz, powstały najprawdopodobniej na przełomie wieków XVIII i XIX. Ocalała na nim zaledwie garść pomników i klasycyzująca kaplica grobowa.

Na ścianie kaplicy grobowej znalazła się tablica epitafijna Albrychta Józefa Zaborskiego (†15 września 1802), rotmistrza województwa nowogródzkiego.

W osobnym grobie pochowano natomiast Dominika Abłamowicza, syna Jana (l. 59 -†1815), herbu Abdank, wicemarszałka powiatu nowogródzkiego.

Jak ustalił Pan D. Abłamowicz z Katowic — Dominik Abłamowicz pełnił urząd komornika województwa trockiego (1771), komisarza cywilno-wojskowego porządkowego i rotmistrza powiatu trockiego (1780), prezydenta sądu granicznego (1797), wicemarszałka Trybunału Litewskiego.

Na cmentarzu w Nowogródku spoczęli także:

Polacy zamordowani przez Niemców 31 lipca 1942 roku

w „lasku za koszarami” (60 osób)

Ks. Jan Zasztowt († 1893) — dziekan nowogródzki

Aleksander Ruszkowski († 1933) — starszy posterunkowy policji

państwowej

Antoni Łukaszewski ((† 1868) — asesor kolegialny

Ignacy Orzechowski (†1886 w Nowogródku) — dr medycyny,

absolwent Uniwersytetu Wileńskiego, urodzony w Szczorszach

Dr Zygmunt Szołmo († 1898)

Antoni Domański († 1851) — sekretarz gubernialny

Nadzieja z Podbereskich Pachomow (†1850) —

żona pułkownika artylerii

Powyższe osoby prawdopodobnie w większości nie były szlachtą ani ziemianami — podaję ich dane z obowiązku, aby ocalić zebrane informacje o zmarłych.Mogilno

Cmentarz rzymskokatolicki

Mogilno jest miastem powiatowym w woj. kujawsko — pomorskim. Słynie przede wszystkim ze wspaniałego kościoła pobenedyktyńskiego pod wezwaniem św. Jana Apostoła, pod którym zachowała się romańska krypta dawnego opactwa z XI w.

Na przeciwległym do wspomnianego kościoła brzegu Jeziora Mogileńskiego znajduje się miejscowy cmentarz. Pochowano na nim m.in. ks. Piotra Wawrzyniaka (monumentalne mauzoleum), Powstańców Wielkopolskich oraz matkę Prymasa Polski ks. Józefa Glempa. Miejsce wiecznego spoczynku znaleźli także ziemianie:

Leonard Rola — Janicki (1885 — 1961 ) — były dyrektor banku

w Brodnicy

Jadwiga Rola — Janicka (1887 — 1975)

W tym samym współczesnym grobie spoczęła również Łucja Zielezińska (1892 — 1980)

Pod współczesnym pomnikiem spoczął również Stefan Juńczyk — Boguszewski (15 VIII 1880 — 7 V 1936) — urodzony w majątku Kropiwna na Wołyniu, Kapitan Korpusu Sądowego WP, starosta mogileński.Siedlimowo

Cmentarz rzymskokatolicki

Siedlimowo jest niewielką wsią w gminie Jeziora Wielki w powiecie mogileńskim w województwie kujawsko — pomorskim. Około kilometra na północny — zachód od kościoła, za miejscową szkołą, znajduje się cmentarz grzebalny. W jego centrum zachował się obszerny, bezstylowy grobowiec otoczony słupkami połączonymi łańcuchem.

Na jego wierzchu wmontowano kilka marmurowych płyt epitafijnych.

Spoczęli tu członkowie rodziny

Ostoja — Pętkowskich:

Zenon Ostoja — Pętkowski

(18 XII 1825 — 19 XII 1907)

Joanna

z Tuchołków

(30 V 1833 — 27 III 1907)

Tadeusz Antoni Ostoja — Pętkowski

(11 IX 1918 — 11 X 1983)

Janina Halina

z Bierskich

(3 X 1918 — 11 X 1983)

Jacek Jerzy Kazimierz Ostoja — Pętkowski

(23 VIII 1944 — 10 III 1945)

Władysław Izydor Ostoja — Pętkowski

(4 IV 1863 — 7 III 1946)

Zofia Bronisława

ze Skrzydlewskich

(29 IV 1867 — 18 II 1937)Strzelno

„Stary” cmentarz rzymskokatolicki

Strzelno jest niewielkim miastem na Pojezierzu Gnieźnieńskim. Słynie przede wszystkim z romańskiej rotundy św. Prokopa oraz kościoła św. Trójcy z romańskimi kolumnami.

Na południowy — wschód od rynku znajduje się stary cmentarz rzymskokatolicki z częścią ewangelicką. Spoczęło na nim wielu powstańców wielkopolskich.

Po lewej stronie alei głównej kilkadziesiąt metrów za kaplicą cmentarną usytuowany jest grób Pomian — Pińkowskich. Granitowy nagrobek otoczony jest ozdobną kratą. Spoczęli tu: Bolesław i Franciszka Pińkowscy oraz Halina z Pińkowskich Żakowska. Na grobie brak dat.

Na końcu alei głównej po jej lewej stronie umieszczono cementowy nagrobek fundacji żony i córki dla Leopolda Dębno — Krzyżanowskiego (ur. w Lublinie w 1820 — †18 XI 1930) — pierwszego polskiego naczelnika Sądu Powiatowego w Strzelnie.Wójcin

Cmentarz rzymskokatolicki

Wójcin jest niewielką wsią na Pojezierzu Gnieźnieńskim, leżącą około 12 km na południe od Strzelna w pobliżu Wilczyna. Opodal kościoła parafialnego na skraju wsi znajduje się cmentarz grzebalny. W pobliżu ogrodzenia od strony drogi do Wilczyna wybudowano w 1900 roku bezstylowy grobowiec. Spoczęli w nim:

Włodzimirz (!) Skrzydlewski (27 XII 1824 — 2 III 1888) —

dziedzic Wójcina

Zofia z Wilkońskich Skrzydlewska (l. 73 — † 10 XII 1907)

Włodzimierz Skrzydlewski (1890 — 1963) — dziedzic Wójcina, kapitan Wojska Polskiego, powstaniec wielkopolski, odznaczony Krzyżem Niepodległości I kl

Przed grobowcem umieszczono tabliczkę trumienną Teresy ze Skrzydlewskich Jarosz (l. 73 — † 2000) i niewielki kamienny postumencik poświęcony Stasiowi (1897 — 1901) i Jadzince Skrzydlewskim (1898 — 1903).Groby szlacheckie i ziemiańskie na rzymskokatolickich cmentarzach regionu kutnowskiego¹

Cmentarz jest historią miejscowości zapisaną w czasie, w którym istnieje. Jest jak cała historia wyrywkowy, ale zarazem reprezentatywny. Nie obejmuje wszystkiego, ale i nauka historii nie jest w stanie wszystkiego objąć. I, co najważniejsze, związany jest z ludźmi tworzącymi miejscowość. Oczywiście nie z wszystkimi, ale z tak znaczącą częścią, że można zrozumieć poprzez groby lokalną specyfikę, koloryt i legendę. Cmentarz jest rodzajem poetyckiej ballady o miejscowości i okolicy. Jest balladą zamkniętą w kamieniu, metalu i pamięci. Cmentarz jest kluczem do historii (lokalnej), a historia kluczem do cmentarza. Nie można wejść w zrozumienie dziejów miejscowości (regionu), nie otwierając przeszłości tymi dwoma kluczami jednocześnie².

W okresie PRL zajmowanie się zabytkami cmentarnymi nie było w zasadzie mile widziane przez ówczesne władze. Stąd przyzwolenie na dewastację zabytków sepulkralnych. Przyniosło to niepowetowane straty dla kultury polskiej. Przestały istnieć znakomite obiekty rzeźbiarskie i architektoniczne na wielu polskich nekropoliach, a także informacje wyryte na epitafiach nagrobnych. Zmiana granic pozbawiła nas, niemal z dnia na dzień, połowy zabytków sepulkralnych, z których większość po prostu zniszczono. Stąd palącą potrzebą w III Rzeczypospolitej jest ocalenie wiedzy zapisanej na kamieniach. Wiedzy, która zanika z powodu braku działań konserwatorskich prowadzonych na niewielkich cmentarzach wiejskich i w małych miejscowościach.

Szczególnie cenne dla przeszłości są groby szlacheckie i ziemiańskie. Szlachta i ziemianie nie tylko byli elitą społeczeństwa polskiego, ale także motorem napędowym patriotyzmu — uczestnikami narodowych zrywów, promotorami kultury i rozwoju gospodarczego. Niestety, informacje z nagrobnych epitafiów, będące niejednokrotnie jedynym śladem po historycznych postaciach, były i są niszczone lub ulegają destrukcji z powodu braku konserwacji. Z przykrością trzeba stwierdzić, że nie tylko starania władz PRL, ale także chciwość zwykłych ludzi, ale również świeckich i duchownych administratorów cmentarzy, poczyniła w przeszłości i czyni obecnie wielkie spustoszenie. Wiele cmentarzy zostało niemal zupełnie pozbawionych zabytkowych obiektów. Dlatego te, które ocalały powinny krzyczeć głośno, by dać świadectwo — one przecież także nie będą trwać wiecznie.

Informacje z epitafiów są nieocenionym źródłem do biografistyki, do badań nad heraldyką, a zwłaszcza heraldyką sepulkralną, do określania stosunków własnościowych na danym terenie w danym okresie, do genealogii. Pomniki cmentarne są również dziełami sztuki tworzonymi przez konkretnych twórców sygnowanych własnymi nazwiskami lub nazwami warsztatów kamieniarskich.

Pisząc o zmarłych dzielę ich na szlachtę i ziemian. Trudno w drugiej połowie XIX wieku i w początkach XX stulecia jednoznacznie określić na podstawie epitafium, czy osoba pochowana była szlachcicem, czy też tylko właścicielem majątku szlacheckiego nabytego przez bogatego przemysłowca lub kupca. Stąd to rozróżnienie, które może być weryfikowane w trakcie badań archiwalnych. Przecież osoba niejednoznacznie określana w inskrypcji nagrobnej ziemianinem, może okazać się równocześnie szlachcicem. Ale może być zupełnie innego pochodzenia.

Do grobów szlacheckich zaliczam monumenty z wyobrażeniem herbu. Przeważnie jest on płasko — lub wypukłorzeźbiony, czasem ryty konturem, sporadycznie odlewany z metalu. Niestety — herbów na pomnikach zachowało się niewiele, a te które istnieją przysparzają problemów, bo albo są słabo zachowane, albo są to odmiany herbowe, które trudno nazwać — polska heraldyka nigdy nie stworzyła pełnego herbarza wszystkich znaków i ich odmian. Właściwie żaden z wielkich herbarzy polskich nie został ukończony przez jego autora. Inny kłopot sprawia inwencja kamieniarzy, którzy przedstawiali herby często w sposób artystyczny, co także utrudnia czasem jednoznaczną identyfikację, zwłaszcza, gdy wizerunek herbu jest uszkodzony.

Drugim sygnałem szlachectwa jest umieszczenie w tekście epitafijnym nazwy herbu. Przykładowo: na cmentarzu w Grodnie nad Niemnem pochowano gen. Józefa Zarzeckiego († 1869) „herbu Warnia”, a w Łęczycy Ambrożego Wysockiego (†1863) „herbu Godziemba”.

Trzecim „dowodem szlachectwa” jest umieszczenie w inskrypcji nazwiska dwuczłonowego, zawierającego w pierwszej części nazwę herbu. Na przykład na kutnowskim cmentarzu przy Cmentarnej spoczywa Ferdynand Zaremba Cielecki

Do szlachty zaliczam również osoby, posiadające tytuły arystokratyczne. Na wspomnianym cmentarzu w nadniemeńskim Grodnie spoczęli np. baronowie Dangel z podkutnowskich Skłót, m.in. baron Zygmunt Dangel († 1906) zmarły właśnie w Skłótach. Natomiast w Orłowie pochowano baronów Skarżyńskich. Zaliczam do szlachty także osoby, które przed nazwiskiem umieściły „de” lub „von”, np. Joannę de Gollen Jelską z kutnowskiego cmentarza.

Natomiast określenia typu: „obywatel ziemski”, „dziedzic”, „dziedzic dóbr” itp. mogą oznaczać szlachectwo, lecz nie muszą. I odwrotnie: „obywatel” z reguły oznacza mieszczanina — posesjonata, ale zdarza się, że na grobach szlachty pisano tylko „obywatel” bez dodawania: „ziemski”. Natomiast na grobach ziemian często umieszczane są określenia „właściciel dóbr”, „właściciel majątku”, właściciel konkretnej wsi, czy konkretnych dóbr, a czasem po prostu ziemianin lub również obywatel ziemski, co może oznaczać, że ziemianin był szlacheckiego pochodzenia³.Kutno

Cmentarz rzymskokatolicki

Kutnowski cmentarz położony przy ul. Cmentarnej jest największą nekropolią regionu kutnowskiego. Stąd duża liczba grobów szlacheckich i ziemiańskich znajdujących się na jego terenie.

Tylko kilka obiektów posiada herby. W pobliżu kaplicy cmentarnej zachowały się dwie płyty granitowe rodziny Podczaskich. Na obu wyryto konturowo u dołu płyt uproszczony herb Rola.

Pochowano tu Ignacego Podczaskiego (l. 72 — † 3 VI 1888) — zmarłego w Kutnie Kawalera herbu Rola, byłego Pomocnika Naczelnika Zarządu Pocztowego w Warszawie (płytę ufundował wnuk Bolesław) i zmarłą również w Kutnie Ksawerę z Podczaskich Szatkowską (l. 88 — † 18 XII 1904).

Wypukłorzeźbiony herb Jastrzębiec z klejnotem umieszczono na naczółku granitowego monumentu otoczonego ozdobną kratą. Pochowano pod nim zmarłą w Kutnie obywatelkę ziemską Józefę z Ulatowskich Poradowską (l. 51 — † 8 VII 1865).

Najciekawszym obiektem z herbem określonym słownie jest obejście grobowe Skotnickich herbu Rola. Otoczony piękną kratą monument z czarnego granitu posiada napis „Grób Skotnickich herbu Rola”.

Spoczęli tu:

Ludomir Skotnicki (1873 — 1909) — dziedzic Maliny

Regina z Tabaczyńskich Skotnicka (1879 — 1959)

Leopold Skotnicki z Maliny (1904 — 1979)

Halina z Garbowskich Skotnicka (1916 -?).

Dużą grupę stanowią pochówki z inskrypcjami dodającymi herb do nazwiska.

Wymienić tu należy przede wszystkim groby:

Ferdynanda Zaremba — Cieleckiego († 1 III 1878) i jego żony Honoraty z Pstrokońskich Cieleckej († 26 XII 1880) — w inskrypcji zaznaczono, że małżonkowie spędzili ze sobą 50 lat. Obok rodziców pochowano również córkę Wandę z Cieleckich Zaremba Cielecką († 1 V 1885); grobowiec Zofii Chlewickiej z Korwin — Piotrowskich (1884 — 1921) i Zygmunta Chlewickiego (l. 74 — † 1938) — zaniedbana budowla z gruszkowatym naczółkiem zwieńczona jest prostym krzyżem; obok, pod płaską płytą, spoczął Bolesław Belina — Brzozowski († 1880?) — lekarz dentysta.

W południowej części cmentarza stanął współczesny pomnik rodziny Ostoja — Gajewskich. Inskrypcja wymienia Zofię (1878 — 1926), Lucjana (1856 — 1940), Zofię z Gorzelańskich (1914 — 1973) i Karola (1907 — 1992).

Ostatnim z tej grupy jest skromny nagrobek Zbigniewa Szczepana Dołęga — Zakrzewskiego (1903 — 1936).

Na kutnowskim cmentarzu występują zatem w formie graficznej lub określone z nazwy herby: Rola, Jastrzębiec, Zaremba, Korwin, Belina, Ostoja i Dołęga.

Pozostałe pochówki szlacheckie i ziemiańskie dotyczą członków Związku Ziemian i właścicieli okolicznych dóbr. Pochowano tu m.in.:

Adelę z Rudnickich Rzeszotarską (5 XII 1839 — 9 II 1897) — byłą obywatelkę ziemską (piaskowcową płytę ufundowali brat i dzieci)

Jadwigę z Idzikowskich Grabską (l. 74 — † 23 III 1860) — wdowę po obywatelu ziemskim

Ignacego Słupskiego (l. 79 — † 7 IV 1889) — pułkownika byłych Wojsk Polskich i obywatela ziemskiego (nagrobek ufundowali zięć i córka)

Henryka Lesza (l. 73 — † 17 V 1907) — byłego obywatela ziemskiego i fundatora stacji kościelnych

Konstantego Jelskiego († IV 1929) — nauczyciela i Sekretarza Związku Ziemian oraz jego żonę Joannę z de Gollen Jelską (l. 64? — † 20 VII? 1909) — na ich grobie umieszczono piękny secesyjny pomniczek z piaskowca

Adolfa Smoleńskiego (26 II 1870 — 32 V 1938) — właściciela majątku Stara Wieś, Wiceprezesa Związku Ziemian Oddziału Kutnowsko — Gostynińskiego, Prezesa Rady Nadzorczej Spółdzielni Rolniczo — Handlowej „Wspólna Praca”, członka Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego w Warszawie, członka Rady Wydziału Powiatowego i Rady Gminy w Kutnie i wielu innych organizacji społecznych (współczesny grobowiec);

Marię Elżbietę z Bukowieckich Smoleńską /żonę Adolfa/ (5 IX 1878 — 21 II 1963) — członka Zarządu Związku Ziemianek Powiatu Kutnowskiego — obok niej spoczęli: Leokadia Bukowiecka ((1876 — 1945), Janusz Smoleński (6 V 1908 — 26 XII 1983) — lekarz medycyny, major WP, Kawaler Krzyża Virtuti Militari, Kleeberczyk i Natalia Smoleńska /żona Janusza/ (l. 72 — † 20 IV 1990).

Ponadto na kilku grobach zmarłych określono mianem obywateli, co nie jest jednoznaczne z byciem szlachcicem czy ziemianinem. Dla porządku podaję jednak i te osoby:

Darmowy fragment