Grzybobranie. Kulturowa historia psylocybiny - ebook

PODZIĘKOWANIA

Książka została napisana bez użycia sztucznej inteligencji, ale do jej powstania przyczyniły się rozmowy i konsultacje z wieloma ludzkimi inteligencjami: Krystyną Gołembiowską, Martą Wrzosek, Andrzejem Pilcem, Markiem Balickim, Justyną Holką-Pokorską, Hanną Badzio-Jagiełło, Wiesławem Cubałą, Mariuszem Wigluszem, Urszulą Kozłowską, Justyną Hobot, Aleksandrą Pałaszewską, Janem Szczypińskim, Pawłem Orłowskim, Anastazją Ruban, Michałem Bolą, Mateuszem Golą, Pawłem Holasem, Bożeną Muszyńską, Krzysztofem Kornasem, Joanną Podgórską, Martą Niedźwiecką, Kasią Malinowską, Agnieszką Sieniawską, Damianem Sobczykiem, Filipem Duskim, Pawłem Frelikiem, Dariuszem Misiuną, Anną Juniewicz i Marianną Dębską. Bardzo dziękuję za pomoc.WPROWADZENIE

W ciągu ostatnich kilkunastu lat niewiele związków chemicznych wzbudziło zainteresowanie opinii publicznej w równie dużym stopniu, co psylocybina. Jest to substancja z grupy tryptamin odpowiedzialna za psychoaktywne właściwości grzybów nazywanych „halucynogennymi” albo „magicznymi”, które występują naturalnie w wielu częściach świata. Uważa się ją za jeden z klasycznych psychodelików – obok dietyloamidu kwasu D-lizergowego (LSD), dimetylotryptaminy (DMT) i meskaliny.

Każda z tych substancji działa nieco inaczej, ale zasadniczo cechują się one zbliżonymi właściwościami farmakologicznymi i wywołują podobne efekty, prowadząc do intensywnych zmian w percepcji, odczuwaniu emocji i sposobie myślenia. Naturalne psychodeliki od dawna wykorzystywane były przez naszych przodków w celach rytualnych, między innymi podczas ceremonii uzdrawiających. Badania archeologiczne sugerują, że wytwarzający meskalinę kaktus z gatunku _Lophophora williamsii_ (pejotl) jest używany w Ameryce Północnej i Środkowej co najmniej od 5 tysięcy lat, a zawierający DMT napój o nazwie ayahuasca przyrządzano w Ameryce Południowej już tysiąc lat temu. Wiele wskazuje, że tradycja spożywania grzybów psylocybinowych również sięga tysięcy lat wstecz.

Choć naturalne psychodeliki od dawna są znane rdzennym mieszkańcom różnych części świata, zachodnia nauka zainteresowała się nimi dopiero pod koniec XIX wieku, a stało się to za sprawą wyizolowania czystej meskaliny i zainicjowania badań nad wywołanymi przez nią odmiennymi stanami świadomości. Znacznie bardziej rewolucyjne okazało się jednak wynalezienie LSD, które szwajcarski chemik Albert Hofmann z firmy farmaceutycznej Sandoz zsyntetyzował w 1938 roku podczas prób opracowania nowych leków pobudzających układ oddechowy i układ krążenia.

Po wstępnych eksperymentach substancja ta wydała mu się mało interesująca, ale pięć lat później, pod wpływem „szczególnego przeczucia”, postanowił do niej wrócić. W trakcie prac laboratoryjnych przypadkowo przyjął jej nieznaczną ilość, odkrywając jej właściwości psychoaktywne. Wtedy to zaczęto prowadzić nad nią szerzej zakrojone badania na zwierzętach i zauważono, że pod jej wpływem ryby zmieniają sposób pływania, pająki budują inne pajęczyny, koty nie mają ochoty atakować myszy, a szympansy lekceważą hierarchię stadną. Od 1947 roku firma Sandoz udostępniała ją ekspertom w dziedzinie zdrowia psychicznego pod nazwą Delysid w zamian za wyniki badań nad jej potencjalnymi zastosowaniami medycznymi, sugerując w swoich materiałach informacyjnych, że można wykorzystać ją do pobudzania procesu psychoterapeutycznego i zgłębiania natury chorób psychicznych.

W latach 50. i 60. naukowcy prowadzili liczne badania nad właściwościami LSD i meskaliny. Początkowo postrzegali i określali je jako „halucynogeny”, czyli środki wywołujące omamy, albo jako „psychozomimetyki”, czyli środki wprowadzające w stan przypominający psychozę, które dzięki swoim specyficznym właściwościom miały pomóc psychiatrom lepiej zrozumieć pacjentów i dostarczyć nowej wiedzy o biologicznych przyczynach chorób takich jak schizofrenia.

Jednymi z pionierów w tej dziedzinie byli Humphry Osmond i Abram Hoffer, którzy na początku lat 50. w kanadyjskiej prowincji Saskatchewan zainicjowali eksperymenty nad wykorzystaniem tych substancji w leczeniu uzależnienia od alkoholu, opierając się na spostrzeżeniu, że alkoholicy często przestają pić po przejściu przez _delirium tremens_, czyli majaczenie spowodowane ciągami alkoholowymi. Za ich pomocą próbowali wywołać u swoich pacjentów farmakologiczny odpowiednik tego przeżycia, aby zmotywować ich do wyjścia z nałogu. Szybko jednak zauważyli, że poprawa stanu psychicznego badanych nie wynikała z doświadczeń przypominających psychozę, lecz raczej z głębokich wglądów psychologicznych, które często miały charakter duchowy. Ich eksperymentami zainteresował się pisarz Aldous Huxley, który w 1953 roku pod okiem Osmonda przyjął meskalinę, a następnie opisał wywołane przez nią doświadczenia estetyczne i intelektualne w popularnej książce _Drzwi percepcji. Niebo i piekło_. Od dawna interesował się licznymi tradycjami religijnymi i doszedł do wniosku, że przeżycie meskalinowe pod wieloma względami przypomina uniesienia opisywane przez mistyków z różnych epok, poszerzając i wzbogacając nasz sposób postrzegania rzeczywistości.

Osmond i Huxley zdawali sobie sprawę z nieadekwatności dotychczasowej terminologii, więc próbowali wymyślić stosowniejszą nazwę dla tej grupy środków psychoaktywnych. Pierwszy z nich w 1956 roku zaproponował określenie „psychodeliki”, pochodzące od dwóch greckich wyrazów: _psyche_ oznaczającego „umysł” i _delein_ oznaczającego „objawiać”. W wyniku swojej pracy badawczej wraz z innymi naukowcami z Kanady i USA opracował metodę wykorzystywania tych substancji w terapii, polegającą na jednorazowym albo kilkukrotnym podaniu wysokiej dawki w celu wywołania intensywnych i poruszających doświadczeń, aby doprowadzić do wewnętrznej przemiany pacjenta, a przy tym popchnąć go ku wprowadzeniu konstruktywnych zmian w życiu. To podejście nazwano terapią psychodeliczną.

Europejscy badacze, którzy w większym stopniu pozostawali osadzeni w klasycznej psychoanalizie, praktykowali inną metodę: regularnie podawali niskie i średnie dawki psychodelików w ramach długofalowej psychoterapii (zazwyczaj od kilkunastu do kilkudziesięciu razy w cotygodniowych lub kilkutygodniowych odstępach). Uważali, że w ten sposób pomagają pacjentowi dotrzeć do wypartych treści, dzięki czemu może on spojrzeć na swoje problemy z innej perspektywy i uzyskać głębszą refleksję nad własnym charakterem, relacjami międzyludzkimi czy sposobem interpretowania trudnych wydarzeń z przeszłości. To podejście określono mianem terapii psycholitycznej, czyli „poluźniającej umysł”.

Ówczesne doniesienia medialne na temat psychodelików były pozytywne i entuzjastyczne: przedstawiano je jako nowe cudowne leki i obiecujące narzędzia terapeutyczne. W 1957 roku amerykański bankier Robert Gordon Wasson opisał w wysokonakładowym magazynie „Life” swoje doświadczenia wywołane przyjęciem psychoaktywnych grzybów w Meksyku, przez co szerokie rzesze ludzi ze świata zachodniego zaczęły odwiedzać Amerykę Środkową, aby ich spróbować, a naukowcy przystąpili do badań nad właściwościami zawartych w nich substancji czynnych. Zainteresował się nimi między innymi psycholog Timothy Leary, który niedługo później przerzucił się na znacznie mocniejsze LSD i zrezygnował z kariery akademickiej, aby stać się jednym z liderów rodzącej się kontrkultury hipisowskiej i popularyzować tę substancję jako narzędzie do wywoływania farmakologicznego oświecenia.

W połowie lat 60. ruchy kontestacyjne w USA przybrały charakter masowy, a przyjmowanie psychodelików – zwłaszcza LSD – stało się kluczowym elementem tożsamości młodzieży zbuntowanej przeciw konformistycznemu i konsumpcyjnemu stylowi życia, który zdominował tamtejsze społeczeństwo w następstwie rozkwitu gospodarczego po drugiej wojnie światowej. Fascynacji nimi nie ukrywali znani artyści, między innymi aktorzy Jack Nicholson, Dennis Hopper i Cary Grant czy muzycy Jim Morrison, Jimi Hendrix i John Lennon, którzy publicznie zachwalali ich działanie, przyczyniając się do wzrostu zainteresowania ich wpływem na świadomość.

Z psychodelikami eksperymentowało coraz więcej osób, co doprowadziło do paniki moralnej, za sprawą której narracja na ich temat uległa gwałtownej zmianie: zaczęto przedstawiać je jako niebezpieczne narkotyki destabilizujące psychikę i zagrażające ładowi społecznemu. W rezultacie wraz z początkiem lat 70. klasyczne psychodeliki zostały w większości państw zdelegalizowane i zaklasyfikowane do najbardziej restrykcyjnej kategorii substancji kontrolowanych, a eksperymenty kliniczne z ich użyciem przerwano.

Psylocybina również znalazła się na liście zakazanych środków psychoaktywnych, mimo że przyjmowało ją wówczas stosunkowo niewiele osób i była raczej trudno dostępna. Mykolodzy dopiero zaczynali odkrywać i opisywać gatunki grzybów psylocybinowych występujące poza Ameryką Środkową, w związku z czym oprócz wąskich kręgów akademickich mało kto zdawał sobie sprawę z ich istnienia, a techniki umożliwiające ich łatwą uprawę były jeszcze nieznane.

W latach 90. po długich staraniach naukowcom udało się uzyskać zezwolenia na wskrzeszenie badań nad psychodelikami z udziałem ludzi, a kluczową rolę w tym procesie odegrały działania pozarządowych organizacji non profit, takich jak Multidisciplinary Association for Psychedelic Studies (MAPS), Heffter Research Institute (HRI) czy Beckley Foundation, a także szanowanych i wysoko postawionych naukowców, zwłaszcza psychofarmakologa Rolanda R. Griffithsa z Johns Hopkins University (JHU). Współczesne projekty badawcze dotyczące terapeutycznych właściwości tych substancji w znacznej mierze stanowią kontynuację eksperymentów, które prowadzono w połowie ubiegłego wieku jeszcze przed ich ogólnoświatową delegalizacją, ale opierają się na bardziej rygorystycznych standardach metodologicznych i nowych odkryciach z zakresu neuronauki.

Psylocybina jest obecnie najpowszechniej badanym środkiem psychodelicznym. Na początku XXI wieku jej wpływ na psychikę sprawdzono na zdrowych ochotnikach i stwierdzono, że wywoływane przez nią doświadczenia mogą przyczyniać się do poprawy dobrostanu i jakości życia, a następnie przystąpiono do oceny jej potencjału w leczeniu szeregu zaburzeń psychicznych, takich jak depresja, uzależnienia, zaburzenia odżywiania czy zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne. Najwięcej uwagi poświęca się jej właściwościom antydepresyjnym, a gra toczy się o wysoką stawkę, ponieważ według Światowej Organizacji Zdrowia (World Health Organization, WHO) na depresję choruje ponad 300 milionów ludzi, a dostępne formy leczenia, takie jak farmakoterapia z użyciem selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (_selective serotonin reuptake inhibitors_, SSRI), dla wielu pacjentów są niewystarczające.

W 1990 roku na okładce amerykańskiego wydania „Newsweeka” znalazła się tabletka Prozacu, którą podpisano jako „przełomowe lekarstwo na depresję”. We wrześniu 2021 roku umieszczono na niej natomiast zdjęcie grzybów psylocybinowych wraz ze stwierdzeniem, że kolejną znaczącą innowacją w leczeniu zaburzeń depresyjnych mogą okazać się właśnie one.

Współcześnie psylocybina i inne psychodeliki wzbudzają coraz mniej kontrowersji, a coraz większą ciekawość i entuzjazm nie tylko wśród psychiatrów, psychoterapeutów i pacjentów z różnymi dolegliwościami, ale również wśród ludzi cieszących się pełnią zdrowia, którzy chcą poprawić dobrostan i wzbogacić swój rozwój osobisty. Wyniki coraz bardziej zaawansowanych badań nad terapeutycznymi właściwościami tych substancji są niezwykle obiecujące i dają nową nadzieję w zmaganiach z pogłębiającym się kryzysem zdrowia psychicznego, a wielkozasięgowe media – takie jak „New York Times” czy „Forbes” – w zdecydowanej większości przypadków znów przedstawiają je w korzystnym świetle.

O swoich pozytywnych doświadczeniach ze środkami psychodelicznymi coraz chętniej opowiadają celebryci. Elon Musk zachęca ludzi do większej otwartości na potencjał tych substancji, Sting i Miley Cyrus od wielu lat mówią o tym, że ayahuasca miała na nich bardzo korzystny wpływ, Mike Tyson twierdzi, że regularne przyjmowanie marihuany i grzybów psylocybinowych pomaga mu utrzymać formę, a książę Harry wyznał, że zażywał naturalne psychodeliki, aby skuteczniej poradzić sobie z trudnymi emocjami związanymi z tragiczną śmiercią jego matki, księżnej Diany.

W ostatnich latach estetyka i motywy psychodeliczne coraz częściej pojawiają się w kulturze masowej, czego przykładem mogą być wysokobudżetowe produkcje science fiction, takie jak _Avatar_ i _Anihilacja_, hipnotyzujące filmy Gaspara Noégo czy popularny serial _Dziewięcioro nieznajomych_, w którym terapeutka stosująca niekonwencjonalne metody leczenia (w tej roli Nicole Kidman) podaje gościom kalifornijskiego ośrodka terapeutycznego psylocybinę i inne substancje, aby pobudzić katartyczny proces powrotu do zdrowia i pomóc im uwolnić się od ciężaru przeszłości. O psychodelicznych grzybach pisze również Olga Tokarczuk w wydanej w 2022 roku powieści _Empuzjon_, która jest jej pierwszą książką opublikowaną po otrzymaniu literackiej nagrody Nobla.

Psychodeliki przez wiele dekad były demonizowane i postrzegane jako szkodliwe i niebezpieczne narkotyki – w dalszym ciągu na ich temat krąży zresztą wiele mitów. Obecnie jednak wiemy, że cechują się one bardzo niską toksycznością i nie wywołują uzależnienia fizycznego, a jakiekolwiek zgony związane z ich używaniem zdarzają się niezwykle rzadko i zazwyczaj są spowodowane przyjmowaniem ich w nieodpowiedzialny sposób, na przykład w zbyt wysokich dawkach albo bez wcześniejszego zadbania o bezpieczne warunki.

Osoby, które stosują je na własną rękę, bardzo rzadko wymagają jakiejkolwiek pomocy medycznej, ale nie wszyscy entuzjaści i popularyzatorzy tych substancji w wystarczającym stopniu ostrzegają przed potencjalnymi zagrożeniami, takimi jak możliwość wystąpienia przytłaczających doświadczeń pozostawiających długofalowy ślad na psychice czy aktywacji zaburzeń psychotycznych u osób z grupy ryzyka. Aby uniknąć tego rodzaju problemów, w formalnych projektach klinicznych z użyciem środków psychodelicznych na wstępie przeprowadza się badania przesiewowe, a sesje odbywają się w specjalnie przygotowanych pomieszczeniach pod okiem psychoterapeutów, dzięki czemu dotychczas nie odnotowano żadnych poważnych długofalowych skutków ubocznych.

Psylocybina i inne psychodeliki nie są lekami w standardowym znaczeniu tego słowa, ponieważ same w sobie niekoniecznie wykazują właściwości lecznicze. Według wielu badaczy ich potencjał terapeutyczny nie bierze się wyłącznie z wywoływanych przez nie efektów farmakologicznych, lecz przede wszystkim z jakości subiektywnych doznań, których można doświadczyć pod ich wpływem. Z tego względu terapia z użyciem tego typu środków opiera się na rozbudowanej procedurze obejmującej nie tylko wspierającą opiekę podczas sesji, ale również wcześniejsze przygotowania i późniejszą integrację przeżyć.

Psychodeliki nie wywołują poprawy u wszystkich pacjentów, a ich dobroczynny wpływ w wielu przypadkach słabnie po kilku miesiącach, tygodniach albo nawet dniach, w związku z czym trwają prace nad udoskonaleniem protokołu psychoterapeutycznego w taki sposób, aby podtrzymać i przedłużyć korzystne efekty. Jednocześnie w laboratoriach tworzy się ich analogi o zmodyfikowanym profilu działania, który pozwoliłby skuteczniej leczyć określone dolegliwości. Tego rodzaju nowe substancje wzbudzają coraz większe zainteresowanie firm farmaceutycznych i biotechnologicznych nastawionych na zysk finansowy, ponieważ byłyby o wiele łatwiejsze w użyciu klinicznym niż klasyczne psychodeliki, a na dodatek można je opatentować i stworzyć na ich podstawie dochodowe leki – w przeciwieństwie do psylocybiny, która występuje w naturze, czy LSD, na które patent wygasł w 1963 roku.

Celem tej książki jest przybliżenie obecnego stanu wiedzy o właściwościach grzybów psylocybinowych, a także ich bogatej i złożonej historii, która ma swój początek znacznie wcześniej niż działania na rzecz ich kryminalizacji czy próby włączenia ich jako leków do zachodniego systemu biomedycznego. Ludzie używają ich do wielu celów i spożywają je w bardzo zróżnicowanych okolicznościach – zarówno w kontrolowanym kontekście terapeutycznym, jak i poza nim. Starałem się uwzględnić możliwie najwięcej perspektyw, wychodząc z założenia, że interdyscyplinarność pozwala zobaczyć każde zjawisko w szerszym kontekście, a tym samym zrozumieć je lepiej i dogłębniej.PRZYPISY KOŃCOWE

Wprowadzenie

Zob. _Flesh of the Gods. The Ritual Use of Hallucinogens_, ed. P.T. Furst, George Allen & Unwin, London 1972; _Ethnobotany. Evolution of a Discipline_, eds. R.E. Schultes, S. von Reis, Timber Press, Portland 2008; M. Harner, _Droga szamana_, tłum. D. Chojnacka, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2007; R.E. Schultes i in., _Plants of the Gods. Their Sacred, Healing, and Hallucinogenic Power_, Healing Arts Press, Rochester 1992; M. Dobkin de Rios, _Hallucinogens. Cross-Cultural Perspectives_, University of New Mexico Press, Albuquerque 1984; R. Rudgley, _Alchemia kultury. Od opium do kawy_, tłum. E. Klekot, PWN, Warszawa 2002.

H. El-Seedi i in., _Prehistoric Peyote Use. Alkaloid Analysis and Radiocarbon Dating of Archaeological Specimens of Lophophora from Texas_, „Journal of Ethnopharmacology” 2005, vol. 101, no. 1–3.

M. Miller i in., _Chemical Evidence for the Use of Multiple Psychotropic Plants in a 1,000-Year-Old Ritual Bundle from South America_, „Proceedings of the National Academy of Sciences” 2019, vol. 116, no. 23.

Zob. A. Hofmann, _LSD. Moje trudne dziecko. Historia odkrycia „cudownego narkotyku_, tłum. K. Lewandowski, Cień Kształtu, Warszawa 2016; A. Hofmann, _Eliksir Hofmanna. LSD i Nowe Eleuzis_, tłum. M. Lorenc, Wydawnictwo Okultura, Warszawa 2011; D. Hagenbach, L. Werthmüller, _Mystic Chemist. The Life of Albert Hofmann and His Discovery of LSD_, Synergetic Press, Santa Fe 2013.

A. Hofmann, _LSD. Moje trudne dziecko…_, s. 34–35.

Zob. T. Passie, A. Hintzen, _The Pharmacology of LSD. Critical Review_, Oxford University Press, Oxford 2010.

A. Hofmann, _LSD. Moje trudne dziecko…_, s. 56–57.

Zob. E. Dyck, _Psychedelic Psychiatry. LSD from Clinics to Campus_, Johns Hopkins University Press, Baltimore 2008.

C. Bisbee i in., _Psychedelic Prophets. The Letters of Aldous Huxley and Humphry Osmond_, McGill-Queen’s University Press, Montreal 2018; H. Osmond, _A Review of the Clinical Effects of Psychotomimetic Agents_, „Annals of the New York Academy of Sciences” 1957, vol. 66, no. 3.

Rozdział 1. Właściwości grzybów psylocybinowych

G. Guzmán, _Species Diversity of the Genus Psilocybe (Basidiomycotina, Agaricales, Strophariaceae) in the World Mycobiota, with Special Attention to Hallucinogenic Properties_, „International Journal of Medicinal Mushrooms” 2005, vol. 7, no. 1–2.

E. Fries, _Observationes mycologicae_, vol. 2, Sumptibus G. Bonnieri, Kopenhaga 1818, s. 178.

J. Adamczyk, _Rozmieszczenie grzybów halucynogennych z rodzaju Psilocybe (fr.) P. Kumm w Polsce_, „Journal of Health Study and Medicine” 2016, nr 1.

J. Schröeter, _Die Pilze Schlesiens_, J.U. Kern’s Verlag, Breslau 1889.

F. Błoński, _Przyczynek do flory grzybów Polski_, „Pamyętnik Fizyograficzny” 1896, t. 14, nr 3.

M. Svrček, B. Vančura, _Grzyby środkowej Europy_, tłum. W. Wojewoda, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1987.

P. Stamets, _Psilocybin Mushrooms of the World. An Identification Guide_, Ten Speed Press, Berkeley 1996, s. 18, 110.

A. Sherwood i in., _Synthesis and Biological Evaluation of Tryptamines Found in Hallucinogenic Mushrooms. Norbaeocystin, Baeocystin, Norpsilocin, and Aeruginascin_, „Journal of Natural Products” 2020, vol. 83, no. 2; A. Leung, A. Paul, _Baeocystin and Norbaeocystin. New Analogs of Psilocybin from Psilocybe Baeocystis_, „Journal of Pharmaceutical Sciences” 1968, vol. 57, no. 10.

P. Stamets, _Psilocybin Mushrooms of the World…_, s. 39.

P. Chue i in., _A Review of Aeruginascin and Potential Entourage Effect in Hallucinogenic Mushrooms_, „European Psychiatry” 2022, vol. 65, no. S1.

C. MacCallum i in., _Therapeutic Use of Psilocybin. Practical Considerations for Dosing and dministration_, „Frontiers in Psychiatry” 2022, vol. 13.

M. Crockett i in., _Serotonin Selectively Influences Moral Judgment and Behavior through Effects on Harm Aversion_, „Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America” 2010, vol. 107, no. 40; J. Borg i in., _The Serotonin System and Spiritual Experiences_, „American Journal of Psychiatry” 2003, vol. 160, no. 11.

K. Gotvaldová i in., _Stability of Psilocybin and Its Four Analogs in the Biomass of the Psychotropic Mushroom Psilocybe Cubensis_, „Drug Testing and Analysis” 2021, vol. 13, no. 2.

A. Hofmann, _LSD. Moje trudne dziecko…_, s. 132.

R. Dinis-Oliveira, _Metabolism of Psilocybin and Psilocin. Clinical and Forensic Toxicological Relevance_, „Drug Metabolism Reviews” 2017, vol. 49, no. 1; A. Calder A., G. Hasler, _Towards an Understanding of Psychedelic-Induced Neuroplasticity_, „Neuropsychopharmacology” 2023, vol. 48, no. 1; R. Carhart-Harris, D. Nutt, _Serotonin and Brain Function. A Tale of Two Receptors_, „Journal of Psychopharmacology” 2017, vol. 31, no. 9; F. Tylš i in., _Psilocybin. Summary of Knowledge and New Perspectives_, „European Neuropsychopharmacology” 2014, vol. 24, no. 3; A. Torrado Pacheco i in., _Acute Psilocybin Enhances Cognitive Flexibility in Rats_, „Neuropsychopharmacology” 2023, vol. 48.

F.X. Vollenweider, M. Kometer, _The Neurobiology of Psychedelic Drugs. Implications for the Treatment of Mood Disorders_, „Nature Reviews Neuroscience” 2010, vol. 11, no. 9.

D. Van Oekelen i in., _5-HT2A and 5-HT2C Receptors and Their Atypical Regulation Properties_, .Life Sciences” 2003, vol. 72, no. 22; V. Frokjaer i in., _Frontolimbic Serotonin 2A Receptor Binding in Healthy Subjects Is Associated with Personality Risk Factors for Affective Disorder_, „Biological Psychiatry” 2008, vol. 63, no. 6.

S. Ross i in., _Psilocybin_, w: _Handbook of Medical Hallucinogens_, red. C. Grob, J. Grigsby, The Guilford Press, Nowy Jork 2021.

T. Passie i in., _The Pharmacology of Psilocybin_, „Addiction Biology” 2002, vol. 7, no. 4; F. Hasler i in., _Determination of Psilocin and 4-Hydroxyindole-3-Acetic Acid in Plasma by HPLC-ECD and Pharmacokinetic Profiles of Oral and Intravenous Psilocybin in Man_, „Pharmaceutica Acta Helvetiae” 1997, vol. 72, no. 3; F. Hasler, _Renal Excretion Profiles of Psilocin Following Oral Administration of Psilocybin. A Controlled Study in Man_, „Journal of Pharmaceutical and Biomedical Analysis” 2002, vol. 30, no. 2; A. Grieshaber i in., _The Detection of Psilocin in Human Urine_, „Journal of Forensic Sciences” 2001, vol. 46, no. 3; G. Sticht, H. Käferstein, _Detection of Psilocin in Body Fluids_, „Forensic Science International” 2000, vol. 113, no. 1–3.

E. Studerus i in., _Prediction of Psilocybin Response in Healthy Volunteers_, „PLOS One” 2012, vol. 7, no. 2; J. Callaway, _Set, Setting and Dose_, w: _Handbook of Medical Hallucinogens…_

Zob. S. Grof, _LSD Psychotherapy_, Hunter House, Alameda 1980.

M. Girn, K. Christoff , _Expanding the Scientific Study of Self-Experience with Psychedelics_, „Journal of Consciousness Studies” 2018, vol. 25, no. 11–12.

M. Nour i in., _Ego-Dissolution and Psychedelics. Validation of the Ego-Dissolution Inventory (EDI)_, „Frontiers in Human Neuroscience” 2016, vol. 10.

Lem S., _Bomba megabitowa_, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1999, s. 47.

D.B. Yaden, R.R. Griffiths, _The Subjective Effects of Psychedelics Are Necessary for Their Enduring Therapeutic Effects_, „ACS Pharmacology & Translational Science” 2021, vol. 4, no. 2.

R. Carhart-Harris i in., _Neural Correlates of the Psychedelic State as Determined by FMRI Studies with Psilocybin_, „Proceedings of the National Academy of Sciences” 2012, vol. 109, no. 6; D. McCulloch i in., _Psychedelic Resting-State Neuroimaging. A Review and Perspective on Balancing Replication and Novel Analyses_, „Neuroscience and Biobehavioral Reviews” 2022, vol. 138.

A. Gaddis i in., _Psilocybin Induces Spatially Constrained Alterations in Thalamic Functional Organizaton and Connectivity_, „NeuroImage” 2022, vol. 260; F.X. Vollenweider, _Brain Mechanisms of Hallucinogens and Entactogens_, „Dialogues in Clinical Neuroscience” 2001, vol. 3, no. 4; F.X. Vollenweider, M. Geyer, _A Systems Model of Altered Consciousness. Integrating Natural and Drug-Induced Psychoses_, „Brain Research Bulletin” 2001, vol. 56, no. 5; D. Stoliker i in._, Neural Mechanisms and Psychology of Psychedelic Ego Dissolution_, „Pharmacological Reviews” 2022, vol. 74, no. 4; F. Müller i in., _Advances and Challenges in Neuroimaging Studies on the Effects of Serotonergic Hallucinogens. Contributions of the Resting Brain_, „Progress in Brain Research” 2018, vol. 242; K.H. Preller i in., _The Fabric of Meaning and Subjective Effects in LSD-Induced States Depend on Serotonin 2A Receptor Activation_, „Current Biology” 2018, vol. 27, no. 3.

K.H. Preller i in., _Psilocybin Induces Time-Dependent Changes in Global Functional Connectivity_, „Biological Psychiatry” 2020, vol. 88, no. 2.

R. Kraehenmann i in., _Psilocybin-Induced Decrease in Amygdala Reactivity Correlates with Enhanced Positive Mood in Healthy Volunteers_, „Biological Psychiatry” 2015, vol. 78, no. 8; R. Kraehenmann i in., _The Mixed Serotonin Receptor Agonist Psilocybin Reduces Threat-Induced Modulation of Amygdala Connectivity_, „NeuroImage Clinical” 2016, vol. 11; O. Grimm i in., _Psilocybin Modulates Functional Connectivity of the Amygdala during Emotional Face Discrimination, European Neuropsychopharmacology_, „The Journal of the European College of Neuropsychopharmacology” 2009, vol. 28, no. 6; R. Carhart-Harris i in., _Psilocybin for Treatment-Resistant Depression. fMRI-Measured Brain Mechanisms_, „Scientific Reports” 2017, vol. 7, no. 1.

Y. Ma, _Neuropsychological Mechanism Underlying Antidepressant Effect…_; B. Godlewska i in., _Short-Term SSRI Treatment…_

_Mózg na psychodelikach pod obserwacją_, z K.H. Preller rozmawiał M. Lorenc, „Krytyka Polityczna”, 22 lutego 2020.

F. Barrett i in., _Emotions and Brain Function Are Altered up to One Month after a Single High Dose of Psilocybin_, „Scientific Reports” 2020, vol. 10, no. 1.

L. Roseman i in., _Increased Amygdala Responses to Emotional Faces…_; L. Mertens i in., _Therapeutic Mechanisms of Psilocybin. Changes in Amygdala and Prefrontal Functional Connectivity during Emotional Processing after Psilocybin for Treatment-Resistant Depression_, „Journal of Psychopharmacology” 2020, vol. 34, no. 2.

M. Raichle, _The Brain’s Default Mode Network_, „Annual Review of Neuroscience” 2015, vol. 38; M. Raichle i in., _A Default Mode of Brain Function_, „Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America” 2001, vol. 98, no. 2.

G. Shulman i in., _Common Blood Flow Changes across Visual Tasks. II. Decreases in Cerebral Cortex_, „Journal of Cognitive Neuroscience” 1997, vol. 9, no. 5; T. Metzinger, _Tunel ego. Naukowe badanie umysłu i mit świadomego ja_, tłum. P. Grabarczyk, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2018, s. 177–178;

R. Carhart-Harris, K. Friston, _The Default-Mode, Ego-Functions and Free-Energy. A Neurobiological Account of Freudian Ideas_, „Brain. A Journal of Neurology” 2010, vol. 133, no. 4; ciż, _REBUS and the Anarchic Brain. Toward a Unified Model of the Brain Action of Psychedelics_, ed. E. Barker, „Pharmacological Reviews” 2019, vol. 71, no. 3; R. Carhart-Harris, D. Nutt, _Serotonin and Brain Function…_; R. Carhart-Harris i in., _Implications for Psychedelic-Assisted Psychotherapy. Functional Magnetic Resonance Imaging Study with Psilocybin_, „British Journal of Psychiatry” 2012, no. 3; R. Carhart-Harris i in., _The Entropic Brain. A Theory of Conscious States Informed by Neuroimaging Research with Psychedelic Drugs_, „Frontiers in Human Neuroscience” 2014, vol. 8, no. 20; R. Carhart-Harris i in., _The Entropic Brain. A Theory of Conscious States Informed by Neuroimaging Research with Psychedelic Drugs_, „Frontiers in Human Neuroscience” 2014, vol. 8, no. 20; P. Fransson, _How Default Is the Default Mode of Brain Function? Further Evidence from Intrinsic BOLD Signal Fluctuations_, „Neuropsychologia” 2006, vol. 44, no. 14; C. Davey, B. Harrison, _The Brain’s Center of Gravity. How the Default Mode Network Helps Us to Understand the Self_, „World Psychiatry. Official Journal of the World Psychiatric Association” 2018, vol. 17, no. 3.

R. Carhart-Harris i in., _Implications for Psychedelic-Assisted Psychotherapy…_; M. Scheidegger, _Comparative Phenomenology and Neurobiology of Meditative and Psychedelic States of Consciousness. Implications for Psychedelic-Assisted Therapy_, w: _Handbook of Medical Hallucinogens…_

R. Braga i in., _Echoes of the Brain within Default Mode, Association, and Heteromodal Cortices_, Journal of Neuroscience” 2013, vol. 33, no. 35; R. Leech i in., _Echoes of the Brain within the Posterior Cingulate Cortex_, „The Journal of Neuroscience” 2012, vol. 32, no. 1; R. Leech, D. Sharp, _The Role of the Posterior Cingulate Cortex in Cognition and Disease_, „Brain” 2014, vol. 137, no. 1.

S. Broyd i in., _Default-Mode Brain Dysfunction in Mental Disorders. A Systematic Review_, „Neuroscience and Biobehavioral Reviews” 2009, vol. 33, no. 3.

A. Lebedev i in., _Finding the Self by Losing the Self. Neural Correlates of Ego-Dissolution under Psilocybin_, „Human Brain Mapping” 2015, vol. 36, no. 8; A. Lebedev i in., _LSD-Induced Entropic Brain Activity Predicts Subsequent Personality Change. LSD-Induced Entropic Brain Activity_, „Human Brain Mapping” 2016, vol. 37, no. 9; M. Madsen i in., _Psilocybin-Induced Changes in Brain Network Integrity and Segregation Correlate with Plasma Psilocin Level and Psychedelic Experience_, „European Neuropsychopharmacology” 2021, vol. 50; E. Tagliazucchi i in., _Increased Global Functional Connectivity Correlates with LSD-Induced Ego Dissolution_, „Current Biology” 2016, vol. 26, no. 8; F. Barrett i in., _Psilocybin Acutely Alters the Functional Connectivity of the Claustrum with Brain Networks That Support Perception, Memory, and Attention_, „NeuroImage” 2020, vol. 218; D. McCulloch i in., _Psychedelic Resting-State Neuroimaging…_; R. Daws i in., _Increased Global Integration in the Brain after Psilocybin Therapy for Depression_, „Nature Medicine” 2022, vol. 28; M. Schartner i in., _Increased spontaneous MEG signal diversity for psychoactive doses of ketamine, LSD and psilocybin_, „Scientific Reports” 2017, vol. 7, no. 1.

A. Huxley, _Drzwi percepcji. Niebo i Piekło_, tłum. P. Kołyszko, Wydawnictwo Przedświt, Warszawa 1991, s. 15.

N. Mason i in., _Me, Myself, Bye. Regional Alterations in Glutamate and the Experience of Ego Dissolution with Psilocybin_, „Neuropsychopharmacology” 2020, vol. 45, no. 12.

S. Bathina, U. Das, _Brain-Derived Neurotrophic Factor and Its Clinical Implications_, „Archives of Medical Science” 2015, vol. 6; T. Yang i in., _The Role of BDNF on Neural Plasticity in Depression_, „Frontiers in Cellular Neuroscience” 2020, vol. 14; K. Martinowich i in., _New Insights into BDNF Function in Depression and Anxiety_, „Nature Neuroscience” 2007, vol. 10, no. 9.

R. Moliner i in., _Psychedelics promote plasticity by directly binding to BDNF receptor TrkB_, „Nature Neuroscience” 2023, vol. 26, no. 6; F.X. Vollenweider, M. Kometer, _The Neurobiology of Psychedelic Drugs…_

C. Vos, _Psychedelics and Neuroplasticity. A Systematic Review Unaveling the Biological Underpinnings of Psychedelics_, „Frontiers in Psychiatry” 2021, vol. 12; A. Calder A., G. Hasler, _Towards an Understanding…_; R.N Almeida. i in., _Modulation of Serum Brain-Derived Neurotrophic Factor by a Single Dose of Ayahuasca. Observation From a Randomized Controlled Trial_, „Frontiers in Psychology” 2019, vol. 10.

M. Vargas i in., _Psychedelics Promote Neuroplasticity through the Activation of Intracellular 5-HT2A Receptors_, „Science” 2023, vol. 379, no. 6633.

C. Ly i in., _Psychedelics Promote Structural and Functional Neural Plasticity_, „Cell Reports” 2018, vol. 23, no. 11.

D.R. Olson, _Psychoplastogens. A Promising Class of Plasticity-Promoting Neurotherapeutics_, „Journal of Experimental Neuroscience” 2018, vol. 12; tenże, _The Subjective Effects of Psychedelics May Not Be Necessary for Their Enduring Therapeutic Effects_, „ACS Pharmacology & Translational Science” 2021, vol. 4, no. 2.

N. Hesselgrave i in., _Harnessing Psilocybin. Antidepressant-like Behavioral and Synaptic Actions of Psilocybin Are Independent of 5-HT2R Activation in Mice_, „Proceedings of the National Academy of Sciences” 2021, vol. 118, no. 17; M. Hibicke i in., _Psychedelics, but Not Ketamine, Produce Persistent Antidepressant-like Effects in a Rodent Experimental System for the Study of Depression_, „ACS Chemical Neuroscience” 2020, vol. 11, no. 6.

L. Shao i in., _Psilocybin Induces Rapid and Persistent Growth of Dendritic Spines in Frontal Cortex in Vivo_, „Neuron” 2021, vol. 109, no. 16.

A. Russo-Neustadt i in., _Exercise, Antidepressant Medications, and Enhanced Brain Derived Neurotrophic Factor Expression_, „Neuropsychopharmacology” 2022, vol. 21, no. 5; M. Reed i in., _Neuroplastic Effects of a Selective Serotonin Reuptake Inhibitor in Relearning and Retrieval_, „NeuroImage” 2021, vol. 236.

R. Machado-Vieira i in., _Ketamine and the next Generation of Antidepressants with a Rapid Onset of Action_, „Pharmacology & Therapeutics” 2009, vol. 123, no. 2; S. Ross i in., _Rapid and Sustained Symptom Reduction Following Psilocybin Treatment for Anxiety and Depression in Patients with Life-Threatening Cancer. A Randomized Controlled Trial_, „Journal of Psychopharmacology” 2016, vol. 30, no. 12; R. Carhart-Harris i in., _Psilocybin with Psychological Support for Treatment-Resistant Depression. An Open-Label Feasibility Study_.

L. Donovan i in., _Effects of a Single Dose of Psilocybin on Behaviour, Brain 5-HT2A Receptor Occupancy and Gene Expression in the Pig_, „European Neuropsychopharmacology” 2021, vol. 42.

O. Jefsen i in., _Transcriptional Regulation in the Rat Prefrontal Cortex and Hippocampus after a Single Administration of Psilocybin_, „Journal of Psychopharmacology” 2021, vol. 35, no. 4.

E. Kandel, _Zaburzony umysł. Co nietypowe mózgi mówią o nas samych_, tłum. D. Rossowski, Copernicus Center Press, Kraków 2020, s. 83–90.

A. Wojtas i in., _Effect of Psilocybin and Ketamine on Brain Neurotransmitters, Glutamate Receptors, DNA and Rat Behavior_, „International Journal of Molecular Sciences” 2022, vol. 23, no. 12; _Neurofarmakolożka. Przerwanie badań nad psychodelikami było niekorzystne_, z K. Gołembiowską rozmawiał M. Lorenc, „Focus”, 15 grudnia 2020.

K. DeWilde i in., _The Promise of Ketamine for Treatment-Resistant Depression. Current Evidence and Future Directions_, „Annals of the New York Academy of Sciences” 2015, vol. 1345, no. 1; D. Psiuk i in., _Esketamine and Psilocybin. The Comparison of Two Mind-Altering Agents in Depression Treatment. Systematic Review_, „International Journal of Molecular Sciences” 2022, vol. 23, no. 19.

_Czy psychodeliki są przyszłością leczenia depresji?_, z A. Pilcem rozmawiał M. Lorenc, „Focus”, 7 września 2021; _Grzybki przeciwdepresyjne_, z A. Pilcem rozmawiał T. Kwaśniewski, „Gazeta Wyborcza”, 10 stycznia 2023.

_Balicki o psychodelikach: mają potencjał, ale nie będą lekiem na wszystko_, z M. Balickim rozmawiał M. Lorenc, „Krytyka Polityczna”, 21 marca 2023.

J. Holka-Pokorska, _Czy psychodeliki wyprą tradycyjne antydepresanty?_, „Focus”, 27 kwietnia 2021.