Hematologia. Kompendium - ebook
Wydawnictwo:
Data wydania:
23 lutego 2021
Format ebooka:
EPUB
Format
EPUB
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najpopularniejszych formatów e-booków na świecie.
Niezwykle wygodny i przyjazny czytelnikom - w przeciwieństwie do formatu
PDF umożliwia skalowanie czcionki, dzięki czemu możliwe jest dopasowanie
jej wielkości do kroju i rozmiarów ekranu. Więcej informacji znajdziesz
w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Format
MOBI
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najczęściej wybieranych formatów wśród czytelników
e-booków. Możesz go odczytać na czytniku Kindle oraz na smartfonach i
tabletach po zainstalowaniu specjalnej aplikacji. Więcej informacji
znajdziesz w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Multiformat
E-booki sprzedawane w księgarni Virtualo.pl dostępne są w opcji
multiformatu - kupujesz treść, nie format. Po dodaniu e-booka do koszyka
i dokonaniu płatności, e-book pojawi się na Twoim koncie w Mojej
Bibliotece we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego
tytułu. Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na
karcie produktu przy okładce. Uwaga: audiobooki nie są objęte opcją
multiformatu.
czytaj
na tablecie
Aby odczytywać e-booki na swoim tablecie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. Bluefire
dla EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na czytniku
Czytanie na e-czytniku z ekranem e-ink jest bardzo wygodne i nie męczy
wzroku. Pliki przystosowane do odczytywania na czytnikach to przede
wszystkim EPUB (ten format możesz odczytać m.in. na czytnikach
PocketBook) i MOBI (ten fromat możesz odczytać m.in. na czytnikach Kindle).
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na smartfonie
Aby odczytywać e-booki na swoim smartfonie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. iBooks dla
EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
Czytaj fragment
Pobierz fragment
Pobierz fragment w jednym z dostępnych formatów
Hematologia. Kompendium - ebook
Publikacja Hematologia. Kompendium została przygotowana pod redakcją prof. dr hab. n. med. Grzegorza Władysława Basaka oraz prof. dr hab. n. med. Wiesława Wiktora Jędrzejczaka. W sposób zwięzły i przejrzysty prezentuje zagadnienia związane z tytułową hematologią. Zawiera wyselekcjonowane informacje odnoszące się do fizjologii, patologii, diagnostyki i leczenia, wybranych jednostek chorobowych krwi i układu krwiotwórczego. Pomaga w zrozumieniu podstawowych praw i zasad rządzących chorobami krwi. Kompendium porusza kwestie dotyczące podstaw hematologii, niedokrwistości, chorób mieloidalnych, nowotworów limfoidalnych, zaburzeń krzepnięcia krwi, diagnostyki nadmiaru i niedoboru krwinek oraz limfadenopatii, przeszczepiana komórek krwiotwórczych.
Publikacja jest skierowana do studentów medycyny oraz osób odbywających kurs z zakresu hematologii.
| Kategoria: | Medycyna |
| Zabezpieczenie: |
Watermark
|
| ISBN: | 978-83-200-6336-3 |
| Rozmiar pliku: | 4,2 MB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
AUTORZY
Katedra i Klinika Hematologii, Transplantologii i Chorób Wewnętrznych, Warszawski Uniwersytet Medyczny
Prof. dr hab. n. med. GRZEGORZ WŁADYSŁAW BASAK
Dr n. med. JAROSŁAW BILIŃSKI
Dr n. med. PIOTR BOGURADZKI
Dr n. med. JOANNA DROZD-SOKOŁOWSKA
Lek. MICHAŁ GÓRKA
Prof. dr hab. n. med. WIESŁAW WIKTOR JĘDRZEJCZAK
Dr n. med. EWA KARAKULSKA-PRYSTUPIUK
Lek. KAROL LIS
Dr n. med. RAFAŁ MACHOWICZ
Dr n. med. KRZYSZTOF MĄDRY
Dr n. med. JOANNA NIESIOBĘDZKA-KRĘŻEL
Dr n. med. MONIKA PALUSZEWSKA
Lek. JAGODA RYTEL
Lek. KAMILA SKWIERAWSKA
Dr n. med. AGNIESZKA TOMASZEWSKA
Dr n. med. ANNA WASZCZUK-GAJDA
Dr n. med. JOLANTA WIECZOREK
Dr n. med. MATEUSZ ZIARKIEWICZSzanowni Czytelnicy!
Oddajemy w Państwa ręce drugą edycję książki „Hematologia. Kompendium”. Aktualizacja treści została wymuszona szybkim rozwojem nauki i praktyki klinicznej w naszej dziedzinie. Wiemy, że poprzednie wydanie cieszyło się Państwa uznaniem. Z publikacji korzystali zarówno studenci różnych kierunków, jak i pacjenci oraz lekarze. W obecnej edycji staraliśmy się zachować broszurowy format, przekazywać informacje przystępnym językiem tak, aby była zrozumiała dla osób nie będących hematologami. Dlatego pozostawiliśmy ryciny z oryginalnymi, przykładowymi wynikami badań.
Mamy nadzieję, że nasza publikacja zostanie przez Czytelników dobrze przyjęta i pomoże poznać oraz zrozumieć hematologię – dziedzinę medycyny tyleż trudną, co fascynującą.
Życzymy owocnej lektury!
AutorzyWYKAZ SKRÓTÓW
AA (ang. _aplastic anemia_) – niedokrwistość aplastyczna
ACD (ang. _anemia of chronic disease_) – niedokrwistość w chorobach przewlekłych
AIHA (ang. _autoimmune-hemolytic anemia_) – niedokrwistość autoimmunohemolityczna
ALLOSCT (ang. _allogeneic stem cell transplantation_) – przeszczepienie alogenicznych komórek krwiotwórczych
ANA (ang. _antinuclear antibodies_) – przeciwciała przeciwjądrowe
APCC (ang. _activated prothrombin-complex proteins_) – aktywowane czynniki rodziny protrombiny
ARAC – arabinozyd cytozyny
ATG (ang. _antithymocyte globulin_) – globulina antytymocytowa
AT III – antytrombina III
ATRA – (ang. _all-trans retinoic acid_) – kwas all-transretinowy
AUTOSCT (ang. _autologous stem cell transplantation_) – przeszczepienie autologicznych (własnych) komórek krwiotwórczych
B-J – białko Bence-Jonesa
BTA – bezpośredni test antyglobulinowy
CAR (ang. _chimeric antigen receptor_) – chimeryczny receptor dla antygenu
CMV (ang. _cytomegalovirus_) – wirus cytomegalii
CRAB (ang. _calcium-renal-anemia-bones_) – wapń–nerki–niedokrwistość–kości
CSA – cyklosporyna A
CT (ang. _computed tomography_) – tomografia komputerowa (TK)
DIC (ang. _disseminated intravascular coagulation_) – zespół wykrzepiania wewnątrznaczyniowego
DLBCL (ang. _diffuse large B-cell lymphoma_) – chłoniak rozlany z dużych komórek B
_DLI_ (ang. _donor-lymphocyte infusion_) – infuzja limfocytów dawcy
EBV (ang. _Ebstein-Barr virus_) – wirus Ebsteina-Barr
EPO – erytropoetyna
ET (ang. _essential thrombocythemia_) – nadpłytkowość samoistna
FFP (ang. _fresh-frozen plasma_) – osocze świeżo mrożone
FL (ang. _follicular lymphoma_) – chłoniak grudkowy
FLIPI (ang. _follicular lymphoma international prognostic index_) – międzynarodowy indeks prognostyczny dla chłoniaka grudkowego
G/L – giga (× 10^9) na litr = 10^3/μl
G-CSF (ang. _granulocyte-colony stimulating factor_) – czynnik wzrostu kolonii granulocytów
GVHD (ang. _graft-versus host disease_) – choroba przeszczep przeciwko gospodarzowi
GVL (ang. _graft-versus leukemia_) – reakcja przeszczep przeciwko białaczce
H & E – hematoksylina i eozyna
HB – hemoglobina
HCT (ang. _hematocrite_) – hematokryt
HIT (ang. _heparin-induced thrombocytopenia_) – małopłytkowość indukowana heparyną
HL (ang. _Hodgkin lymphoma_) – chłoniak Hodgkina
HLA (ang. _human leukocyte antigens_) – ludzkie antygeny zgodności tkankowej
HUS (ang. _hemolytic-uremic syndrome_) – zespół hemolityczno-mocznicowy
IF (ang. _intrinsic factor_) – czynnik wewnętrzny
IPI (ang. _international prognostic index_) – międzynarodowy wskaźnik prognostyczny
ITP (ang. _primary immune thrombocytopenia_) – pierwotna małopłytkowość immunizacyjna
KKCZ – koncentrat krwinek czerwonych
KKM – krwiotwórcza komórka macierzysta
KKP – koncentrat krwinek płytkowych
KOMÓRKI H – komórki Hodgkina
KOMÓRKI R-S – komórki Reed-Sternberga
LDH (ang. _lactate dehydrogenase_) – dehydrogenaza kwasu mlekowego
LGL (ang. _large granular lymphoma_) – chłoniak z dużych ziarnistych limfocytów
MALT (ang. _mucous-associated lymphoid tissue_) – tkanka limfoidalna związana z błonami śluzowymi
MCL (ang. _mantle cell lymphoma_) – chłoniak strefy płaszcza
MCV (ang. _mean corpuscular volume_) – średnia objętość erytrocytów
MDS (ang. _myelodysplastic syndrome_) – zespół mielodysplastyczny
MF (ang. _mycosis fungoides_) – ziarniniak grzybiasty
MGG – May-Grünwald-Giemsa
MGUS (ang. _monoclonal gammapathy of unknown significance_) – gammapatia monoklonalna o nieustalonym znaczeniu
MM (ang. _multiple myeloma_) – szpiczak plazmocytowy
MRI (ang. _magnetic resonance imaging_) – rezonans magnetyczny
MZL (ang. _marginal zone lymphoma_) – chłoniak strefy brzeżnej
NEU – neutrofile, granulocyty obojętnochłonne
NHL (ang. _non-Hodgkin lymphoma_) – chłoniak nie-Hodgkina
NLPZ – niesteroidowe leki przeciwzapalne
NNH – nocna napadowa hemoglobinuria
NNŻ – niedokrwistość z niedoboru żelaza
OBL – ostra białaczka limfoblastyczna
OBSZ – ostra białaczka szpikowa
OUN – ośrodkowy układ nerwowy
PBL – przewlekła białaczka limfocytowa
PBSC (ang. _peripheral blood stem cells_) – komórki macierzyste z krwi obwodowej
PBSZ – przewlekła białaczka szpikowa
PLT (ang. _platelets_) – płytki krwi
PMF (ang. _primary myelofibrosis_) – mielofibroza pierwotna
PML (ang. _promyelocytic leukemia_) – białaczka promielocytowa
PMR – płyn mózgowo-rdzeniowy
POCHP – przewlekła obturacyjna choroba płuc
PT (ang. _prothrombin time_) – czas protrombinowy
PV (ang. _polycythemia vera_) – czerwienica prawdziwa
RBC (ang. _red blood cells_) – krwinki czerwone
RDW (ang. _red blood cell distribution width_) – wskaźnik zróżnicowania wielkości erytrocytów
RIC (ang. _reduced-intensity conditioning_) – kondycjonowanie o zredukowanej intensywności
RZS – reumatoidalne zapalenie stawów
SCT (ang. _stem cell transplantation_) – przeszczepienie komórek krwiotwórczych
SDF-1 (ang. _stromal derived factor 1_) – czynnik 1 pochodzący z podścieliska
SLE (ang. _systemic lupus erythematosus_) – toczeń układowy rumieniowaty
SLL (ang. _small lymphocyte lymphoma_) – chłoniak z małych limfocytów
STFR (ang. _soluble transferin receptor_) – stężenie wolnego receptora transferyny
TBI (ang. _total body irradiation_) – napromienianie całego ciała
TF (ang. _tissue factor_) – czynnik tkankowy
TFSAT (ang. _transferin saturation_) – wysycenie cząsteczek transferyny
TIBC (ang. _total iron-binding capacity_) – całkowita zdolność wiązania żelaza
TLS (ang. _tumor-lysis syndrome_) – zespół rozpadu guza
TPA (ang. _tissue plasminogen activator_) – tkankowy aktywator plazminogenu
TTP (ang. _thrombotic thrombocytopenic purpura_) – zakrzepowa plamica małopłytkowa
VEGF (ang. _vascular endothelial growth factor_) – czynnik wzrostu śródbłonka naczyniowego
VWD (ang. _von Willebrand disease_) – choroba von Willebranda
VWF (ang. _von Willebrand factor_) – czynnik von Willebranda
WBC (ang. _white blood cells_) – krwinki białe1.
NAUKOWE PODSTAWY HEMATOLOGII
- _WIESŁAW WIKTOR JĘDRZEJCZAK_
1.1. Ogólny opis krwi i układu krwiotwórczego
Krew jako tkanka składa się z dwóch głównych części, tj. KRWI OBWODOWEJ, czyli płynu wypełniającego naczynia, oraz TKANKI KRWIOTWÓRCZEJ, którą u osoby dorosłej w normalnych warunkach stanowi SZPIK znajdujący się w kościach. Z kolei krew obwodowa składa się z komórek zwanych KRWINKAMI oraz z części bezkomórkowej zwanej OSOCZEM. Osocze pozbawione czynników krzepnięcia nazywa się surowicą.
KREW PEŁNI W ORGANIZMIE TRZY PODSTAWOWE FUNKCJE: TRANSPORTOWĄ, ODPORNOŚCIOWĄ I KRZEPNIĘCIOWĄ. Do ich wypełniania służą wyspecjalizowane komórki (krwinki) oraz cząsteczki, głównie białka zawarte w osoczu i płynach ustrojowych. Krwinki są wytwarzane pierwotnie w tkance krwiotwórczej, a dla niektórych rodzajów proces wytwarzania kontynuowany jest także w innych lokalizacjach, w tym dla limfocytów w narządach limfopoetycznych, tj. w grasicy, śledzionie i węzłach chłonnych.
Wytwarzanie krwi rozpoczyna się od powstania KRWIOTWÓRCZEJ KOMÓRKI MACIERZYSTEJ (KKM), jednego z rodzajów tkankowych komórek macierzystych, wytwarzanego przez zarodkowe komórki macierzyste. Krwiotwórcza komórka macierzysta, podobnie jak inne komórki macierzyste, ma ZDOLNOŚĆ DO SAMOODNAWIANIA SIĘ, tj. do wytwarzania wielu sobie podobnych krwiotwórczych komórek macierzystych, których ostatecznie w układzie krwiotwórczym człowieka dorosłego są miliony. Druga zdolność krwiotwórczych komórek macierzystych to ZDOLNOŚĆ DO RÓŻNICOWANIA, czyli do wytwarzania różnorodnego potomstwa. Trzecia ich zdolność to przejawianie tych dwóch cech w odpowiednim natężeniu, inaczej mówiąc ZDOLNOŚĆ DO WYTWARZANIA BILIONÓW (A W SKALI ŻYCIA TRYLIONÓW, A NAWET KWADRYLIONÓW), a nie setek czy tysięcy komórek potomnych.
Potomstwo komórki macierzystej jest KLONEM KOMÓRKOWYM, czyli wszystkie jej komórki potomne mają ten sam genom. Po wytworzeniu pierwszej KKM ich liczba szybko się zwiększa i ostatecznie w układzie krwiotwórczym człowieka co 100-tysięczna komórka jest KKM (a np. w mililitrze szpiku jest kilkadziesiąt milionów komórek). To skutkuje bardzo dużymi zdolnościami regeneracyjnymi tego układu, który musi wytworzyć około 0,2 biliona krwinek czerwonych i około 0,1 biliona neutrofili dziennie. Dodatkowo poszczególne KKM konkurują ze sobą o to, która swoim potomstwem wypełni organizm.
Najpierw KKM wytwarzają komórki macierzyste dla mielopoezy i limfopoezy, a następnie te komórki wytwarzają komórki wyjściowe, tzw. ukierunkowane, dla poszczególnych linii komórkowych.
W MIELOPOEZIE są to:
- linia erytropoetyczna, której końcowy produkt stanowią krwinki czerwone,
- linia megakariopoetyczna, której końcowym produktem są fragmenty cytoplazmy megakariocytów, zwane płytkami krwi lub trombocytami,
- linia neutrofilopoetyczna, której końcowym produktem są neutrofile, czyli granulocyty obojętnochłonne,
- linia monocytopoetyczna, wśród której komórek końcowych znajdują się makrofagi, niekiedy nazywane też histiocytami, osteoklasty (komórki kościogubne) oraz komórki dendrytyczne typu 1,
- linia eozynofilopoetyczna, której końcowym produktem są eozynofile, czyli granulocyty kwasochłonne,
- linia bazofilopoetyczna, której końcowy produkt stanowią bazofile, czyli granulocyty zasadochłonne,
- linia komórek tucznych.
Dla linii neutrofilopoetycznej i monocytopoetycznej, istnieje jeszcze wspólny prekursor pośredni.
LIMFOPOETYCZNE KOMÓRKI MACIERZYSTE wytwarzają:
- linię limfocytów B,
- linię limfocytów T,
- linię limfocytów naturalnie (tj. bez wcześniejszego uczulenia) zabijających (inaczej NK – natural killers).
W obrębie linii limfocytów T wyróżnia się jeszcze podlinię limfocytów z receptorem αβ i podlinię limfocytów z receptorem γδ. W ramach tej pierwszej podlinii wytwarzane są limfocyty pomocnicze CD4+ (nazwa CD –„cluster of differentiation” odnosi się do mianownictwa cząsteczek znajdujących się na powierzchni komórek, a numer do kolejności ich identyfikacji, nie ma sama w sobie znaczenia merytorycznego i powinna być traktowana jako nazwa własna) oraz limfocyty zabijające CD8+. Dodatkowo w obrębie linii T wytwarzane są komórki dendrytyczne typu 2.
Zarówno limfopoeza B, jak i T ma dodatkowo zróżnicowanie klonalne związane z rearanżacją genów odpowiednio: immunoglobulin i receptorów limfocytów T. Każdy z tych klonów reaguje na inny antygen, wytwarzając oddzielne przeciwciało (klon limfocytów B) lub komórkę zabijającą (klon limfocytów T). Komórki macierzyste każdego z takich klonów mają w razie kontaktu ze „swoim” antygenem możliwość różnicowania się do komórek bezpośrednio efektorowych (a więc np. wytwarzających przeciwciało przeciwko temu antygenowi) oraz komórek pamięci odpornościowej, które przy ponownym kontakcie z tym antygenem znacznie szybciej wytwarzają odpowiednie komórki odpornościowe niż taka komórka (zwana dziewiczą) przy swoim pierwszym kontakcie.
Krwiotwórcze komórki macierzyste pojawiają się pierwotnie na poziomie zarodka w tzw. regionie AGM (aorta, gonady, _mesonephros_) i stamtąd zasiedlają wątrobę oraz śledzionę, które są narządami krwiotwórczymi płodu. Następnie, w miarę rozwoju kości, przenoszą się do ich wnętrza wytwarzając szpik, który jest narządem krwiotwórczym człowieka dorosłego (ryc. 1). Po wytworzeniu szpiku w różnych kościach KKM nadal krążą pomiędzy nimi. Z jednej strony utrzymuje to jedność szpiku jako narządu (mimo znajdowania się w wielu różnych miejscach).
Rycina 1. Prawidłowy obraz szpiku. Barwienie H & E. Powiększenie obiektywu 20 × (B. Z-W).
Z drugiej strony jest to wykorzystywane w celach leczniczych, gdyż stała obecność KKM we krwi obwodowej umożliwia ich pobranie do celów przeszczepienia właśnie z tej krwi.
Mimo że KKM krążą po całym organizmie, to wytwarzają komórki krwi tylko w szpiku, a w warunkach chorobowych także w wątrobie i śledzionie, czyli w miejscach, w których już wcześniej były to w stanie robić. To ograniczenie jest narzucone KKM przez tzw. MIKROŚRODOWISKO KRWIOTWÓRCZE, czyli zespół czynników środowiskowych niezbędny im do samoodnawiania, różnicowania i dojrzewania. Kluczowym składnikiem tego środowiska są wyspecjalizowane komórki mezenchymalne podścieliska krwiotwórczego, wywodzące się z mezenchymalnych komórek macierzystych, które z jednej strony wytwarzają mechaniczny zrąb dla komórek krwiotwórczych, a z drugiej są źródłem specjalnych cząsteczek regulacyjnych, które wpływają na zachowanie tych ostatnich komórek.
Rycina 2. Uproszczony schemat hematopoezy. KKM – krwiotwórcza komórka macierzysta, DC – komórka dendrytyczna.
Katedra i Klinika Hematologii, Transplantologii i Chorób Wewnętrznych, Warszawski Uniwersytet Medyczny
Prof. dr hab. n. med. GRZEGORZ WŁADYSŁAW BASAK
Dr n. med. JAROSŁAW BILIŃSKI
Dr n. med. PIOTR BOGURADZKI
Dr n. med. JOANNA DROZD-SOKOŁOWSKA
Lek. MICHAŁ GÓRKA
Prof. dr hab. n. med. WIESŁAW WIKTOR JĘDRZEJCZAK
Dr n. med. EWA KARAKULSKA-PRYSTUPIUK
Lek. KAROL LIS
Dr n. med. RAFAŁ MACHOWICZ
Dr n. med. KRZYSZTOF MĄDRY
Dr n. med. JOANNA NIESIOBĘDZKA-KRĘŻEL
Dr n. med. MONIKA PALUSZEWSKA
Lek. JAGODA RYTEL
Lek. KAMILA SKWIERAWSKA
Dr n. med. AGNIESZKA TOMASZEWSKA
Dr n. med. ANNA WASZCZUK-GAJDA
Dr n. med. JOLANTA WIECZOREK
Dr n. med. MATEUSZ ZIARKIEWICZSzanowni Czytelnicy!
Oddajemy w Państwa ręce drugą edycję książki „Hematologia. Kompendium”. Aktualizacja treści została wymuszona szybkim rozwojem nauki i praktyki klinicznej w naszej dziedzinie. Wiemy, że poprzednie wydanie cieszyło się Państwa uznaniem. Z publikacji korzystali zarówno studenci różnych kierunków, jak i pacjenci oraz lekarze. W obecnej edycji staraliśmy się zachować broszurowy format, przekazywać informacje przystępnym językiem tak, aby była zrozumiała dla osób nie będących hematologami. Dlatego pozostawiliśmy ryciny z oryginalnymi, przykładowymi wynikami badań.
Mamy nadzieję, że nasza publikacja zostanie przez Czytelników dobrze przyjęta i pomoże poznać oraz zrozumieć hematologię – dziedzinę medycyny tyleż trudną, co fascynującą.
Życzymy owocnej lektury!
AutorzyWYKAZ SKRÓTÓW
AA (ang. _aplastic anemia_) – niedokrwistość aplastyczna
ACD (ang. _anemia of chronic disease_) – niedokrwistość w chorobach przewlekłych
AIHA (ang. _autoimmune-hemolytic anemia_) – niedokrwistość autoimmunohemolityczna
ALLOSCT (ang. _allogeneic stem cell transplantation_) – przeszczepienie alogenicznych komórek krwiotwórczych
ANA (ang. _antinuclear antibodies_) – przeciwciała przeciwjądrowe
APCC (ang. _activated prothrombin-complex proteins_) – aktywowane czynniki rodziny protrombiny
ARAC – arabinozyd cytozyny
ATG (ang. _antithymocyte globulin_) – globulina antytymocytowa
AT III – antytrombina III
ATRA – (ang. _all-trans retinoic acid_) – kwas all-transretinowy
AUTOSCT (ang. _autologous stem cell transplantation_) – przeszczepienie autologicznych (własnych) komórek krwiotwórczych
B-J – białko Bence-Jonesa
BTA – bezpośredni test antyglobulinowy
CAR (ang. _chimeric antigen receptor_) – chimeryczny receptor dla antygenu
CMV (ang. _cytomegalovirus_) – wirus cytomegalii
CRAB (ang. _calcium-renal-anemia-bones_) – wapń–nerki–niedokrwistość–kości
CSA – cyklosporyna A
CT (ang. _computed tomography_) – tomografia komputerowa (TK)
DIC (ang. _disseminated intravascular coagulation_) – zespół wykrzepiania wewnątrznaczyniowego
DLBCL (ang. _diffuse large B-cell lymphoma_) – chłoniak rozlany z dużych komórek B
_DLI_ (ang. _donor-lymphocyte infusion_) – infuzja limfocytów dawcy
EBV (ang. _Ebstein-Barr virus_) – wirus Ebsteina-Barr
EPO – erytropoetyna
ET (ang. _essential thrombocythemia_) – nadpłytkowość samoistna
FFP (ang. _fresh-frozen plasma_) – osocze świeżo mrożone
FL (ang. _follicular lymphoma_) – chłoniak grudkowy
FLIPI (ang. _follicular lymphoma international prognostic index_) – międzynarodowy indeks prognostyczny dla chłoniaka grudkowego
G/L – giga (× 10^9) na litr = 10^3/μl
G-CSF (ang. _granulocyte-colony stimulating factor_) – czynnik wzrostu kolonii granulocytów
GVHD (ang. _graft-versus host disease_) – choroba przeszczep przeciwko gospodarzowi
GVL (ang. _graft-versus leukemia_) – reakcja przeszczep przeciwko białaczce
H & E – hematoksylina i eozyna
HB – hemoglobina
HCT (ang. _hematocrite_) – hematokryt
HIT (ang. _heparin-induced thrombocytopenia_) – małopłytkowość indukowana heparyną
HL (ang. _Hodgkin lymphoma_) – chłoniak Hodgkina
HLA (ang. _human leukocyte antigens_) – ludzkie antygeny zgodności tkankowej
HUS (ang. _hemolytic-uremic syndrome_) – zespół hemolityczno-mocznicowy
IF (ang. _intrinsic factor_) – czynnik wewnętrzny
IPI (ang. _international prognostic index_) – międzynarodowy wskaźnik prognostyczny
ITP (ang. _primary immune thrombocytopenia_) – pierwotna małopłytkowość immunizacyjna
KKCZ – koncentrat krwinek czerwonych
KKM – krwiotwórcza komórka macierzysta
KKP – koncentrat krwinek płytkowych
KOMÓRKI H – komórki Hodgkina
KOMÓRKI R-S – komórki Reed-Sternberga
LDH (ang. _lactate dehydrogenase_) – dehydrogenaza kwasu mlekowego
LGL (ang. _large granular lymphoma_) – chłoniak z dużych ziarnistych limfocytów
MALT (ang. _mucous-associated lymphoid tissue_) – tkanka limfoidalna związana z błonami śluzowymi
MCL (ang. _mantle cell lymphoma_) – chłoniak strefy płaszcza
MCV (ang. _mean corpuscular volume_) – średnia objętość erytrocytów
MDS (ang. _myelodysplastic syndrome_) – zespół mielodysplastyczny
MF (ang. _mycosis fungoides_) – ziarniniak grzybiasty
MGG – May-Grünwald-Giemsa
MGUS (ang. _monoclonal gammapathy of unknown significance_) – gammapatia monoklonalna o nieustalonym znaczeniu
MM (ang. _multiple myeloma_) – szpiczak plazmocytowy
MRI (ang. _magnetic resonance imaging_) – rezonans magnetyczny
MZL (ang. _marginal zone lymphoma_) – chłoniak strefy brzeżnej
NEU – neutrofile, granulocyty obojętnochłonne
NHL (ang. _non-Hodgkin lymphoma_) – chłoniak nie-Hodgkina
NLPZ – niesteroidowe leki przeciwzapalne
NNH – nocna napadowa hemoglobinuria
NNŻ – niedokrwistość z niedoboru żelaza
OBL – ostra białaczka limfoblastyczna
OBSZ – ostra białaczka szpikowa
OUN – ośrodkowy układ nerwowy
PBL – przewlekła białaczka limfocytowa
PBSC (ang. _peripheral blood stem cells_) – komórki macierzyste z krwi obwodowej
PBSZ – przewlekła białaczka szpikowa
PLT (ang. _platelets_) – płytki krwi
PMF (ang. _primary myelofibrosis_) – mielofibroza pierwotna
PML (ang. _promyelocytic leukemia_) – białaczka promielocytowa
PMR – płyn mózgowo-rdzeniowy
POCHP – przewlekła obturacyjna choroba płuc
PT (ang. _prothrombin time_) – czas protrombinowy
PV (ang. _polycythemia vera_) – czerwienica prawdziwa
RBC (ang. _red blood cells_) – krwinki czerwone
RDW (ang. _red blood cell distribution width_) – wskaźnik zróżnicowania wielkości erytrocytów
RIC (ang. _reduced-intensity conditioning_) – kondycjonowanie o zredukowanej intensywności
RZS – reumatoidalne zapalenie stawów
SCT (ang. _stem cell transplantation_) – przeszczepienie komórek krwiotwórczych
SDF-1 (ang. _stromal derived factor 1_) – czynnik 1 pochodzący z podścieliska
SLE (ang. _systemic lupus erythematosus_) – toczeń układowy rumieniowaty
SLL (ang. _small lymphocyte lymphoma_) – chłoniak z małych limfocytów
STFR (ang. _soluble transferin receptor_) – stężenie wolnego receptora transferyny
TBI (ang. _total body irradiation_) – napromienianie całego ciała
TF (ang. _tissue factor_) – czynnik tkankowy
TFSAT (ang. _transferin saturation_) – wysycenie cząsteczek transferyny
TIBC (ang. _total iron-binding capacity_) – całkowita zdolność wiązania żelaza
TLS (ang. _tumor-lysis syndrome_) – zespół rozpadu guza
TPA (ang. _tissue plasminogen activator_) – tkankowy aktywator plazminogenu
TTP (ang. _thrombotic thrombocytopenic purpura_) – zakrzepowa plamica małopłytkowa
VEGF (ang. _vascular endothelial growth factor_) – czynnik wzrostu śródbłonka naczyniowego
VWD (ang. _von Willebrand disease_) – choroba von Willebranda
VWF (ang. _von Willebrand factor_) – czynnik von Willebranda
WBC (ang. _white blood cells_) – krwinki białe1.
NAUKOWE PODSTAWY HEMATOLOGII
- _WIESŁAW WIKTOR JĘDRZEJCZAK_
1.1. Ogólny opis krwi i układu krwiotwórczego
Krew jako tkanka składa się z dwóch głównych części, tj. KRWI OBWODOWEJ, czyli płynu wypełniającego naczynia, oraz TKANKI KRWIOTWÓRCZEJ, którą u osoby dorosłej w normalnych warunkach stanowi SZPIK znajdujący się w kościach. Z kolei krew obwodowa składa się z komórek zwanych KRWINKAMI oraz z części bezkomórkowej zwanej OSOCZEM. Osocze pozbawione czynników krzepnięcia nazywa się surowicą.
KREW PEŁNI W ORGANIZMIE TRZY PODSTAWOWE FUNKCJE: TRANSPORTOWĄ, ODPORNOŚCIOWĄ I KRZEPNIĘCIOWĄ. Do ich wypełniania służą wyspecjalizowane komórki (krwinki) oraz cząsteczki, głównie białka zawarte w osoczu i płynach ustrojowych. Krwinki są wytwarzane pierwotnie w tkance krwiotwórczej, a dla niektórych rodzajów proces wytwarzania kontynuowany jest także w innych lokalizacjach, w tym dla limfocytów w narządach limfopoetycznych, tj. w grasicy, śledzionie i węzłach chłonnych.
Wytwarzanie krwi rozpoczyna się od powstania KRWIOTWÓRCZEJ KOMÓRKI MACIERZYSTEJ (KKM), jednego z rodzajów tkankowych komórek macierzystych, wytwarzanego przez zarodkowe komórki macierzyste. Krwiotwórcza komórka macierzysta, podobnie jak inne komórki macierzyste, ma ZDOLNOŚĆ DO SAMOODNAWIANIA SIĘ, tj. do wytwarzania wielu sobie podobnych krwiotwórczych komórek macierzystych, których ostatecznie w układzie krwiotwórczym człowieka dorosłego są miliony. Druga zdolność krwiotwórczych komórek macierzystych to ZDOLNOŚĆ DO RÓŻNICOWANIA, czyli do wytwarzania różnorodnego potomstwa. Trzecia ich zdolność to przejawianie tych dwóch cech w odpowiednim natężeniu, inaczej mówiąc ZDOLNOŚĆ DO WYTWARZANIA BILIONÓW (A W SKALI ŻYCIA TRYLIONÓW, A NAWET KWADRYLIONÓW), a nie setek czy tysięcy komórek potomnych.
Potomstwo komórki macierzystej jest KLONEM KOMÓRKOWYM, czyli wszystkie jej komórki potomne mają ten sam genom. Po wytworzeniu pierwszej KKM ich liczba szybko się zwiększa i ostatecznie w układzie krwiotwórczym człowieka co 100-tysięczna komórka jest KKM (a np. w mililitrze szpiku jest kilkadziesiąt milionów komórek). To skutkuje bardzo dużymi zdolnościami regeneracyjnymi tego układu, który musi wytworzyć około 0,2 biliona krwinek czerwonych i około 0,1 biliona neutrofili dziennie. Dodatkowo poszczególne KKM konkurują ze sobą o to, która swoim potomstwem wypełni organizm.
Najpierw KKM wytwarzają komórki macierzyste dla mielopoezy i limfopoezy, a następnie te komórki wytwarzają komórki wyjściowe, tzw. ukierunkowane, dla poszczególnych linii komórkowych.
W MIELOPOEZIE są to:
- linia erytropoetyczna, której końcowy produkt stanowią krwinki czerwone,
- linia megakariopoetyczna, której końcowym produktem są fragmenty cytoplazmy megakariocytów, zwane płytkami krwi lub trombocytami,
- linia neutrofilopoetyczna, której końcowym produktem są neutrofile, czyli granulocyty obojętnochłonne,
- linia monocytopoetyczna, wśród której komórek końcowych znajdują się makrofagi, niekiedy nazywane też histiocytami, osteoklasty (komórki kościogubne) oraz komórki dendrytyczne typu 1,
- linia eozynofilopoetyczna, której końcowym produktem są eozynofile, czyli granulocyty kwasochłonne,
- linia bazofilopoetyczna, której końcowy produkt stanowią bazofile, czyli granulocyty zasadochłonne,
- linia komórek tucznych.
Dla linii neutrofilopoetycznej i monocytopoetycznej, istnieje jeszcze wspólny prekursor pośredni.
LIMFOPOETYCZNE KOMÓRKI MACIERZYSTE wytwarzają:
- linię limfocytów B,
- linię limfocytów T,
- linię limfocytów naturalnie (tj. bez wcześniejszego uczulenia) zabijających (inaczej NK – natural killers).
W obrębie linii limfocytów T wyróżnia się jeszcze podlinię limfocytów z receptorem αβ i podlinię limfocytów z receptorem γδ. W ramach tej pierwszej podlinii wytwarzane są limfocyty pomocnicze CD4+ (nazwa CD –„cluster of differentiation” odnosi się do mianownictwa cząsteczek znajdujących się na powierzchni komórek, a numer do kolejności ich identyfikacji, nie ma sama w sobie znaczenia merytorycznego i powinna być traktowana jako nazwa własna) oraz limfocyty zabijające CD8+. Dodatkowo w obrębie linii T wytwarzane są komórki dendrytyczne typu 2.
Zarówno limfopoeza B, jak i T ma dodatkowo zróżnicowanie klonalne związane z rearanżacją genów odpowiednio: immunoglobulin i receptorów limfocytów T. Każdy z tych klonów reaguje na inny antygen, wytwarzając oddzielne przeciwciało (klon limfocytów B) lub komórkę zabijającą (klon limfocytów T). Komórki macierzyste każdego z takich klonów mają w razie kontaktu ze „swoim” antygenem możliwość różnicowania się do komórek bezpośrednio efektorowych (a więc np. wytwarzających przeciwciało przeciwko temu antygenowi) oraz komórek pamięci odpornościowej, które przy ponownym kontakcie z tym antygenem znacznie szybciej wytwarzają odpowiednie komórki odpornościowe niż taka komórka (zwana dziewiczą) przy swoim pierwszym kontakcie.
Krwiotwórcze komórki macierzyste pojawiają się pierwotnie na poziomie zarodka w tzw. regionie AGM (aorta, gonady, _mesonephros_) i stamtąd zasiedlają wątrobę oraz śledzionę, które są narządami krwiotwórczymi płodu. Następnie, w miarę rozwoju kości, przenoszą się do ich wnętrza wytwarzając szpik, który jest narządem krwiotwórczym człowieka dorosłego (ryc. 1). Po wytworzeniu szpiku w różnych kościach KKM nadal krążą pomiędzy nimi. Z jednej strony utrzymuje to jedność szpiku jako narządu (mimo znajdowania się w wielu różnych miejscach).
Rycina 1. Prawidłowy obraz szpiku. Barwienie H & E. Powiększenie obiektywu 20 × (B. Z-W).
Z drugiej strony jest to wykorzystywane w celach leczniczych, gdyż stała obecność KKM we krwi obwodowej umożliwia ich pobranie do celów przeszczepienia właśnie z tej krwi.
Mimo że KKM krążą po całym organizmie, to wytwarzają komórki krwi tylko w szpiku, a w warunkach chorobowych także w wątrobie i śledzionie, czyli w miejscach, w których już wcześniej były to w stanie robić. To ograniczenie jest narzucone KKM przez tzw. MIKROŚRODOWISKO KRWIOTWÓRCZE, czyli zespół czynników środowiskowych niezbędny im do samoodnawiania, różnicowania i dojrzewania. Kluczowym składnikiem tego środowiska są wyspecjalizowane komórki mezenchymalne podścieliska krwiotwórczego, wywodzące się z mezenchymalnych komórek macierzystych, które z jednej strony wytwarzają mechaniczny zrąb dla komórek krwiotwórczych, a z drugiej są źródłem specjalnych cząsteczek regulacyjnych, które wpływają na zachowanie tych ostatnich komórek.
Rycina 2. Uproszczony schemat hematopoezy. KKM – krwiotwórcza komórka macierzysta, DC – komórka dendrytyczna.
więcej..
