Higiena i sterylizacja w branży beauty - ebook

Pragnę podziękować dr inż. Ewie Olkowskiej z Zakładu Toksykologii Środowiska Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego za wsparcie merytoryczne – w tym wskazanie drogi i krytyczne uwagi do zagadnień związanych z „zespołem chorego budynku” oraz higieną środowiska pracy; starszemu specjaliście BHP Wioletcie Fedak za możliwość konsultacji, a także wszystkim specjalistom branży beauty opisującym codzienną pracę w zawodzie.

Dorota Kalinowska

Chciałabym serdecznie podziękować prof. dr. hab. inż. Arturowi Świergielowi za wsparcie merytoryczne oraz dr. Wojciechowi Glacowi za wieloletnią współpracę.

Martyna SiudakPRZEPISY

1.1. Unia Europejska, USA i Kanada

Z dokumentu Ministerstwa Zdrowia i Głównego Inspektoratu Sanitarnego (ministerstwo wiodące i ministerstwo współpracujące) do projektu z 10 czerwca 2019 r. dotyczącego szczegółowych wymagań sanitarnohigienicznych przy świadczeniu usług fryzjerskich, kosmetycznych, tatuażu i odnowy biologicznej wynika, że w większości państw istnieją przepisy regulujące świadczenie usług w branży beauty. W Kanadzie istnieje BodySafe Program, w ramach którego wydaje się podmiotom spełniającym wyznaczone kryteria świadectwa BodySafe Pass. Są państwa, w których zabronione jest wykonywanie zabiegów w domu, a w innych wymagane są licencje dla terapeutów mobilnych. Większość przepisów ma charakter międzyresortowy, obejmując ministerstwa zdrowia, turystyki czy spraw socjalnych. Jeżeli planujemy wyjazd za granicę i otwarcie tam działalności kosmetycznej, fryzjerskiej, warto się zapoznać ze szczegółowymi przepisami regulującymi tego rodzaju usługi, jest to szczególnie ważne przy ubezpieczeniu działalności i późniejszych ewentualnych roszczeniach.

1.2. Przepisy polskie

W Polsce działalność branży beauty jest uregulowana przez wiele ustaw i rozporządzeń. Kwalifikacje są domeną Ministerstwa Edukacji Narodowej, bezpieczeństwo i higienę pracy regulują z kolei Kodeks pracy (dział X) oraz liczne rozporządzenia. Pod Ustawę z 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi podlegają wszyscy terapeuci świadczący usługi niemedyczne (kosmetyka, fryzjerstwo, piercing, tatuaże, modyfikacje ciała). Zanim otworzy się działalność usługową, należy się zapoznać z przepisami, przystosować lokal pod względem technicznym, przygotować procedury i instrukcje. Ważne jest także systematyczne dokształcanie się. Jest to branża bardzo podobna do branży medycznej. Gabinety służą podobnym czynnościom, wykonuje się zabiegi z narażeniem na przerwanie ciągłości naskórka, a technologia urządzeń jest na coraz wyższym poziomie. Doszkalanie, udział w pokazach i konferencjach to nieodłączny element prawidłowego funkcjonowania terapeuty.ŚRODOWISKO PRACY

2.1. Fizjologiczna mikroflora człowieka

Od chwili narodzin człowieka jego skóra i błony śluzowe są zbiorowiskiem drobnoustrojów – głównie bakterii składających się na skomplikowany ekosystem, żyjących jako dobrze usystematyzowana i płynnie współpracująca „społeczność”. Ich skład, zarówno ilościowy, jak i jakościowy, jest uzależniony od właściwości fizjologicznych miejsc kolonizacji, czyli temperatury, pH, wilgotności, dostępności substancji odżywczych i potencjału redoks (oksydoredukcyjnego) stanowiącego miarę zdolności do oddawania lub przyjmowania elektronów przez jony lub cząsteczki. Na stan wspomnianego składu nie pozostają bez wpływu także inne czynniki: strefa klimatyczna, rasa, płeć, wiek, gospodarka hormonalna, dieta, masa ciała, stres, sposób przyjścia na świat (poród siłami natury, cięcie cesarskie), rodzaj noszonej odzieży, wilgotność otoczenia, a także wilgotność w określonym rejonie ciała, stan odporności organizmu, antybiotykoterapia, charakter wykonywanej pracy oraz – bez wątpienia – higiena. Już w wieku noworodkowym organizm ludzki nabywa odporność na te gatunki mikroorganizmów. Wytwarza się między nimi równowaga warunkująca zdrowie i prawidłowe funkcjonowanie bez wyrządzania szkód (symbioza), a nawet dostarczająca korzyści dla obu stron. Wśród drobnoustrojów zasiedlających ludzkie ciało można wyróżnić także komensale – nie powodują szkód w ludzkim ciele i dla człowieka są obojętne, ale same odnoszą korzyści z bytowania w naszym organizmie. W szczególnych warunkach niektóre gatunki drobnoustrojów egzystujących na ciele człowieka mogą się przyczyniać do powstania zakażeń endogennych, oportunistycznych (zwłaszcza w przypadku pacjentów z obniżoną odpornością) lub wpływać na kancerogenezę.

Organizm człowieka jest złożony z około 1 × 10¹³ komórek, a liczba bakterii (głównie beztlenowych) wchodzących w skład mikroflory naturalnej przerasta tę wartość niemal 10-krotnie! Część grzybów można zaliczyć do naturalnej mikroflory człowieka, ale pasożyty i wirusy zawsze uznaje się za chorobotwórcze.

Mikroflora skóry zdrowego człowieka waha się w granicach 1 × 10⁴ × 10⁵ jtk/cm² (jtk – jednostki tworzące kolonie). Liczba drobnoustrojów stale występujących w mieszkach włosowych wynosi około 10 razy więcej. Zazwyczaj człowiek ma ją przez całe życie. W mieszkach włosowych, gruczołach potowych oraz łojowych może tworzyć mikrokolonie i trudno ją usunąć przez zabiegi antyseptyczne skóry.

U zdrowych ludzi naturalną mikroflorę bakteryjną można podzielić na:

- stałą (odnawialną) – modyfikowaną przez wydzielinę gruczołów skóry, sposób ubierania się (pora roku, rodzaj tkaniny), sąsiedztwo błon śluzowych (jama nosowa lub ustna); Gram-dodatnie bakterie:
- gronkowce koagulozoujemne: Staphylococcus epidermidis, S. capitis – skóra głowy, S. auricularis – przewód słuchowy zewnętrzny, S. hominis – ramiona i kończyny dolne, S. haemolyticus – stopy,
- paciorkowce: Streptococcus spp. i Enterococcus spp. – pachwiny, okolice odbytu i krocza,
- inne: Corynebacterium spp., Brevibacterium spp., Propionibacterium acnes, Micrococcus luteus, Staphylococcus aureus, Candida spp. – skóra pod paznokciami, okolice międzypalcowe, pachwiny i pachy;
- czasową – przejściową – występującą okresowo, związaną z nieustanną ekspozycją skóry na środowisko zewnętrzne; może pochodzić od innych ludzi, zwierząt lub ze środowiska (głównie z powietrza, przedmiotów, wody, żywności).

Drobnoustroje występujące w drogach oddechowych zasiedlają przede wszystkim ich górny odcinek (przedsionek nosowy, gardło, tchawicę, częściowo oskrzela), lecz nie występują w dolnej części (oskrzeliki, pęcherzyki płucne). Prawie w całej populacji obserwuje się: Aerococcus viridans, Moraxella catarrhalis, Neisseria sicca, N. flava, Streptococcus salivarius, S. pneumoniae, S. pyogenes, S. epidermidis.

W jamie ustnej obserwuje się blisko 800 gatunków, w tym aż 200 hodowlanych należących do rodzajów: Actinomyces, Corynebacterium, Lactobacillus, Streptococcus, Staphylococcus, a także bakterie bezwzględnie beztlenowe (ginące w obecności tlenu) – Bacteroides, Fusobacterium, Peptostreptococcus oraz takie gatunki jak: Neisseria meningitidis i grzby Candida spp.

Cały przewód pokarmowy jest skolonizowany największą liczbą drobnoustrojów – 1 × 10⁶ a 1 × 10¹⁴ jtk/kg treści, jednak ich dokładna liczebność zależy od odcinka oraz dodatkowych czynników. W przełyku znajdziemy ich niewiele, natomiast w żołądku możemy się spodziewać 1 × 10⁵ jtk, m.in.: Candida albicans, Bacillus subtilis, Lactobacillus spp., Aerococcus viridans. Helicobacter pylori, przyczyniająca się do powstawania wrzodów żołądka i dwunastnicy, może występować nawet u 90% osób, nie dając przy tym żadnych objawów. Mikroflora wykazuje największą liczebność, różnorodność i aktywność na odcinku jelita grubego. Składa się ona z od 500 do nawet 1200 gatunków należących do 45 rodzajów i sklasyfikowanych jako 17 rodzin. Stanowi 80% suchej masy kału, tj. 1–2 kg.

W pochwie najliczniejsze i najbardziej istotne dla zdrowia bakterie warunkujące utrzymanie prawidłowego środowiska (zakwaszenie do pH mniejszego niż 4,5) to Lactobacillus, podczas gdy zewnętrzne ujście cewki moczowej jest skolonizowane głównie przez maczugowce i gronkowce koagulozoujemne.

2.1.1. Znaczenie mikroflory skóry i błon śluzowych

Mikroflora fizjologiczna człowieka wykazuje także wiele działań ochronnych, metabolicznych i troficznych. Wśród działań ochronnych można wymienić przede wszystkim barierę, którą stanowi przed kolonizacją drobnoustrojów niekorzystnych dla zdrowia człowieka, będącą wynikiem konkurencji o przestrzeń życiową i składniki pokarmowe, poprzez zmianę parametrów fizjologicznych środowiska (np. zmiana pH) na nieprzychylne dla patogenów. Ma także zdolność syntezy substancji antagonistycznych względem patogenów (np. nadtlenek wodoru, kwasy organiczne) oraz wykazuje działanie antynowotworowe poprzez hamowanie procesów gnilnych, w wyniku których wytwarzane są nitrozoaminy, a także następuje rozkład toksyn i karcynogenów. Kolejną cechą charakterystyczną dla ochronnego działania mikroflory człowieka jest stymulacja tworzenia i rozwoju tkanki limfatycznej oraz pobudzanie układu odpornościowego do reakcji krzyżowych w walce z mikroorganizmami chorobotwórczymi. Ponadto wykazuje działanie cytoprotekcyjne dzięki kontroli rozwoju jelit w wyniku biosyntezy argininy, cysteiny oraz glutaminy.

Działanie metaboliczne mikroflory fizjologicznej człowieka to głównie regulacja metabolizmu węglowodanów, lipidów i aminokwasów. Bierze ona udział w biosyntezie krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych, takich jak kwas propionowy, octowy i masłowy – źródło energii dla jelita grubego. Kwasy te obniżają pH środowiska jelit i stymulują rozwój nabłonka jelitowego. Drobnoustroje fizjologicznie bytujące w jelicie wpływają na metabolizm człowieka przez zwiększanie ilości energii pozyskiwanej z pożywienia, biorą udział w procesie wchłaniania wapnia, magnezu i żelaza (regulacja gospodarki mineralnej), a także wytwarzania hormonów. Korzystnie wpływają na regulację czynności motorycznej układu pokarmowego (perystaltykę), biosyntetyzują witaminę K i witaminy z grupy B (ryboflawinę, kobalaminę) oraz regulują stężenie cholesterolu we krwi w wyniku jego przemiany w sterole.

Mikroflora człowieka bytująca fizjologicznie na jego ciele zapewnia też prawidłowy rozwój nabłonka przez wpływ na jego wzrost, różnicowanie, dojrzewanie i wymianę, a także bierze udział w biosyntezie białek – ścisłych połączeń w nabłonku zapewniających jego ciągłość i szczelność.

Nie należy zapominać, że w czasie całego życia skóra i błony śluzowe człowieka mają styczność z innymi mikroorganizmami zasiedlającymi powietrze, wodę, glebę, rośliny, zwierzęta czy nawet żywność. Dlatego też codzienna higiena jest tak ważna, ogranicza bowiem transmisję drobnoustrojów i zapobiega zakażeniom.

2.2. Drogi zakażeń

Pod pojęciem zakażenia (infekcji) rozumie się wtargnięcie do organizmu mikroorganizmów chorobotwórczych oraz ich namnażanie się.

Ze względu na specyfikę wyróżnia się:

- zakażenie miejscowe – lokalizacja wrót zakażenia w pobliżu miejsca infekcji,
- zakażenie uogólnione – posocznica, sepsa – ogólnoustrojowa reakcja zapalna,
- zakażenie podkliniczne – inaczej nazywane utajonym, przebiegające bezobjawowo,
- nadkażenie – superinfekcja – wtórna infekcja samym drobnoustrojem w czasie leczenia lub rekonwalescencji,
- reinfekcję – powtórne zakażenie tym samym patogenem,
- zakażenie poronne – krótkotrwałe, o łagodnym przebiegu,
- zakażenie wewnątrzszpitalne, szpitalne – związane z pobytem w placówce szpitalnej,
- zakażenie pokarmowe – wynik przedostania się przez układ trawienny drobnoustrojów chorobotwórczych zawartych w pożywieniu i wodzie,
- zakażenie kropelkowe – powodowane obecnością patogenów w powietrzu,
- zakażenie mieszane – wynik jednoczesnego oddziaływania kilku różnych patogenów,
- zakażenie endogenne – autoinfekcja – samozakażenie przez florę bytującą w organizmie człowieka (najczęściej to rodzaj zakażeń oportunistycznych),
- infekcję pierwotną – pierwszorazowe zakażenie drobnoustrojem pochodzącym spoza organizmu,
- infekcję wtórną – zakażenie patogenem, który bytuje już w organizmie, gdzie się rozmnaża, w wyniku czego dochodzi do zakażenia,
- zakażenie oportunistyczne – endogenne, charakterystyczne dla osobników o obniżonej odporności.

Drogi zakażeń, inaczej nazywane drogami przenoszenia lub szerzenia zarazków, obejmują sposób oraz mechanizmy transferu patogenów ze źródła zakażenia na osobniki wrażliwe za pośrednictwem nośnika. Główny podział dróg zakażeń opiera się na sposobie, w jaki dochodzi do kontaktu z czynnikiem chorobotwórczym. Wyróżnia się zakażenia drogą bezpośrednią – bez udziału nośnika, oraz poprzez kontakt pośredni.