Hiperseksualność - ebook

O AUTORACH

SŁAWOMIR JAKIMA

Dr n. med., specjalista psychiatra, seksuolog, psychoterapeuta, seksuolog kliniczny, superwizor zaburzeń seksualnych PTS i PTMS. Członek Polskiego Towarzystwa Seksuologicznego, Polskiego Towarzystwa Medycyny Seksualnej i Europejskiego Towarzystwa Medycyny Seksualnej. Redaktor naczelny „Seksuologii Polskiej”. Autor publikacji, książek, rozdziałów dotyczących seksuologii. Wystąpił na ponad stu konferencjach naukowych polskich i międzynarodowych. Od wielu lat prowadzi zajęcia na studiach podyplomowych z seksuologii. Ma certyfikat seksuologa sądowego, superwizuje pracę terapeutyczną przestępstw seksualnych. Ma wieloletnie doświadczenie w pracy klinicznej z problemami seksualnymi.

ŁUKASZ MÜLDNER-NIECKOWSKI

Dr n. med., lekarz, specjalista w dziedzinie psychiatrii i seksuologii. Jest certyfikowanym psychoterapeutą oraz superwizorem Sekcji Naukowej Psychoterapii Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, seksuologiem klinicznym oraz superwizorem psychoterapii zaburzeń seksualnych PTS, a także analitykiem jungowskim (IM IAAP). W latach 2007–2019 był asystentem w Katedrze Psychoterapii Uniwersytetu Jagiellońskiego – Collegium Medicum, a następnie adiunktem w Pracowni Seksuologii Katedry Psychiatrii UJ CM. Od wielu lat prowadzi wykłady i warsztaty na kursach psychoterapii z zakresu psychoanalizy, dialogu terapeutycznego, terapii grupowej, leczenia zaburzeń seksualnych. Jest kierownikiem Kursu Psychoterapii Zaburzeń Seksualnych i Kursu I stopnia w Polskim Towarzystwie Psychoanalizy Jungowskiej. W praktyce prywatnej zajmuje się psychoterapią analityczną, psychodynamiczną, terapią zaburzeń seksualnych oraz superwizją. Jako prezes zarządu Mental Path Group organizuje również pracę zespołów seksuologicznych w prywatnych ośrodkach terapeutycznych w kilku miastach w Polsce, między innymi w Centrum Terapii Synteza w Krakowie, Centrum Psychoterapii i Rozwoju KONTAKT w Warszawie oraz Centrum Seksuologii, Psychosomatyki i Psychoterapii w Sopocie. Sprawuje funkcję przewodniczącego Zarządu Sekcji Naukowej Psychoterapii Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego oraz prezesa Polskiego Towarzystwa Psychoanalizy Jungowskiej.

ARKADIUSZ BILEJCZYK

Psycholog, seksuolog, psychoterapeuta i superwizor psychoterapii. Jest certyfikowanym psychoterapeutą i superwizorem dydaktykiem Polskiego Towarzystwa Terapii Poznawczej i Behawioralnej, certyfikowanym seksuologiem klinicznym oraz superwizorem psychoterapii zaburzeń seksualnych Polskiego Towarzystwa Seksuologicznego. W latach 2004–2018 pracował w Poradni Seksuologicznej i Patologii Współżycia Centrum Psychoterapii SWZPZPOZ w Warszawie, zdobywając doświadczenie w obszarze seksuologii sądowej i leczeniu zaburzeń seksualnych. Od 2019 roku kierownik Centrum Psychoterapii i Rozwoju KONTAKT na warszawskim Mokotowie. Doświadczenie dydaktyczne zdobywał jako wykładowca w Uniwersytecie SWPS, Warszawskim Uniwersytecie Medycznym i prowadząc szkolenia z psychoterapii. Pełnił funkcję wiceprzewodniczącego Zarządu Polskiego Towarzystwa Terapii Poznawczej i Behawioralnej w 11. kadencji władz. Współzałożyciel ośrodka szkolącego w psychoterapii Instytut Poznawczy – Szkoła Psychoterapii Poznawczo-Behawioralnej. Współzałożyciel ośrodków terapeutycznych Centrum Psychoterapii KONTAKT w Warszawie oraz Centrum Terapii Synteza w Krakowie. Jego główne obszary zainteresowań naukowych i klinicznych to terapia osób mających trudności o charakterze hiperseksualnym, mechanizmy zaburzenia hiperseksualnego, dynamika emocjonalna i seksualna w długoterminowych relacjach partnerskich, poznawcze mechanizmy regulacji napięcia emocjonalnego i seksualnego. Ma też kilkunastoletnie doświadczenie w obszarze leczenia sprawców przemocy seksualnej oraz zaburzeń preferencji seksualnych.WYKAZ NAJWAŻNIEJSZYCH SKRÓTÓW

AA – Anonimowi Alkoholicy

AASECT – American Association of Sexuality Educators, Counselors and Therapists (Amerykańskie Stowarzyszenie Wychowawców, Doradców i Terapeutów Seksualnych)

BDO – 1,4-butanodiol

BDSM – _bondage_, _discipline_, _domination_, _submission_, _sadism_, _masochism_ (związanie, dyscyplina, dominacja, uległość, sadyzm, masochizm)

BPS – Brief Pornography Screener – test przesiewowy nałogowego korzystania z pornografii

ChAD – choroba afektywna dwubiegunowa

CPC – Compulsive Pornography Consumption Scale (skala kompulsywnej konsumpcji pornografii)

CPUI – Cyber Pornography Use Inventory-9 (inwentarz dotyczący wykorzystania pornografii internetowej – 9)

CSBD – _compulsive sexual behavior disorder_ (kompulsywne zaburzenie zachowań seksualnych / kompulsywne zachowania seksualne

CYPAT – Cyber Pornography Addiction Test (test uzależnienia od pornografii internetowej)

DDA – dorosłe dzieci alkoholików

DSM – _Diagnostic and statistical manual of mental disorders_ (_Diagnostyczny i statystyczny podręcznik zaburzeń psychicznych_) – klasyfikacja zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego

DSM-5 – Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders – klasyfikacja zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, wersja 5 z 2013 roku

DSM-II – Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders – klasyfikacja zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, wersja 2 z 1968 roku

DSM-III – Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders – klasyfikacja zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, wersja 3 z 1980 roku

DSM-III-R – Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Revision – klasyfikacja zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, wersja 3 z 1987 roku

DSM-IV-TR – Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Text Revision – klasyfikacja zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, wersja 4 z 2000 roku

GBL – γ-butyrolakton

GHB – kwas 4-hydroksybutanowy

G-SAST – Sexual Addiction Screening Test for Gay Men (test przesiewowy na uzależnienie od zachowań seksualnych dla gejów)

HD – _hypersexual disorder_ (zaburzenie hiperseksualne)

ICD-10 – International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems 10th Revision (Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych, wersja 10)

ICD-11 __ MMS – International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems 11th Revision (Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych, wersja 11)

NA – Anonimowi Narkomani

OCD – _obsessive-compulsive disorder_ (choroba obsesyjno-kompulsywna)

PGAD – _persistent genital arousal disorder_ (zespół przetrwałego pobudzenia seksualnego)

PIT – _post induction therapy_ (terapia poindukcyjna)

PLU – poradnia leczenia uzależnień

PPSC – Problematic Pornography Consumption Scale (skala problematycznej konsumpcji pornografii)

PPU – _problematic pornography use_ (problematyczne używanie pornografii)

PRD – _paraphilia-related disorders_ (zaburzenia o charakterze parafilii)

PZP – poradnia zdrowia psychicznego

SAST – Sexual Addiction Screening Test (test przesiewowy na uzależnienie od zachowań seksualnych)

SAST-PL-M – Sexual Addiction Screening Test – PL – M (test przesiewowy na uzależnienie od zachowań seksualnych – polska adaptacja)

SAST-R – Sexual Addiction Screening Test – Revised (test przesiewowy na uzależnienie od zachowań seksualnych – zrewidowana wersja dla kobiet i mężczyzn)

SLAA – Sex and Love Addicts Anonymous (Anonimowi Uzależnieni od Seksu i Miłości)

SSRI – _selective serotonin reuptake inhibitor_ (selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny)

WAS – World Association for Sexology (Światowa Organizacja Zdrowia Seksualnego)

WHO – World Health Organization (Światowa Organizacja Zdrowia)

W-SAST – Sexual Addiction Screening Test for Women (test przesiewowy na uzależnienie od zachowań seksualnych dla kobiet)PRZEDMOWA

Książka przeznaczona jest dla terapeutów uzależnień, psychoterapeutów, lekarzy i wszystkich osób zainteresowanych tematyką hiperseksualności. Jednakże głównym jej adresatem są terapeuci uzależnień, dlatego treści w niej zawarte bardziej skupiają się na różnym spojrzeniu na hiperseksualność, pokazują propozycje postępowania terapeutycznego, stanowią wskazówkę, którą terapeuta może, ale nie musi wykorzystać w swoim war­sztacie terapeutycznym. Autorzy mają wieloletnie doświadczenie w pracy terapeutycznej z problemem hiperseksualności. Treść książki wynika z oceny potrzeb terapeutów uzależnień w tym zakresie. To przeświadczenie oparte jest też na długiej praktyce prowadzenia szkoleń dla terapeutów uzależnień. Widoczny jest również brak pozycji dokładniej omawiających praktyczne aspekty terapii tych problemów. Osoba terapeuty w leczeniu zaburzeń hiperseksualnych ma podstawowe znaczenie, dlatego wykorzystanie pewnych elementów i wskazówek zawartych w publikacji autorzy pozostawiają do uznania osobom leczącym. Należy zwrócić uwagę, że wiele zagadnień zostało potraktowanych skrótowo, ale z dużym akcentem na wykorzystanie w praktyce terapeutycznej. Po każdym rozdziale podana jest literatura użyta w rozdziale oraz poszerzająca opis danego zagadnienia.CZĘŚĆ I.
HIPERSEKSUALNOŚĆ – UWAGI PODSTAWOWE

•Wstęp

•Seksualność człowieka

•Pornografia i masturbacja – krótki zapis dziejów

•Norma seksualna

•Fizjologia seksualności człowieka

•Cykl reakcji seksualnej

•Klasyfikacja zaburzeń seksualnych

•Najczęstsze dysfunkcje seksualne

•Uzależnienia behawioralne

•Neurobiologia hiperseksualnośc

•Choroby współistniejące

•Problemy seksualne u osób z niepełnosprawnością intelektualną

•Kwestionariusze i skale stosowane w diagnostyce hiperseksualności

•Farmakoterapia hiperseksualności

•Przemoc seksualna i problemy prawne1.
Wstęp -
Sławomir Jakima

Seksualność jest jedną z najważniejszych sfer funkcjonowania człowieka, od chwili poczęcia do momentu śmierci. Nie można jej ignorować. Wiąże się też z osiągnięciami ewolucyjnymi ludzi. Obok umiejętności myślenia, mówienia i innych tak oczywistych zmian ewolucyjnych, jak wyprostowana postawa ciała czy korzystanie z kciuka, zmiany ewolucyjne dotyczą także seksualności. Taką oznaką, na którą nie zawsze zwracamy uwagę, jest możliwość współżycia praktycznie 24 godziny na dobę, bez określonych, jak w świecie zwierząt, okresów godowych i okresów prokreacji. Drugim zjawiskiem jest możliwość odczuwania orgazmu w trakcie czynności seksualnych, co potęguje zwiększenie bliskości oraz poszukiwania seksu. Daje to nam przewagę ewolucyjną. Ponieważ seksualność jest zjawiskiem związanym z miłością, bliskością, uczuciem przyjemności i atrakcyjności, wokół tej sfery narosło wiele mitów i uprzedzeń. Pozostaje ona najbardziej kontrowersyjnym obszarem życia człowieka, gdyż praktycznie, w przeciwieństwie do większości aspektów ludzkich, jest najmniej poznana. To też jedno z najbardziej kontrolowanych pól dla większości religii, systemów politycznych i systemów etyczno-moralnych. Jest również najczęstszym elementem oceny zachowań ludzkich. Jednocześnie stanowi najbardziej intymną i osobistą część wewnętrznego życia człowieka. Rozwój seksualny od dzieciństwa do późnego wieku wiąże się z określonymi zachowaniami, w określonym czasie rozwoju dziecka oraz wieku dojrzewania, a każda przeszkoda bądź trauma doznana w tym okresie niesie ze sobą poważne konsekwencje w życiu dorosłym.

Jednym z ważnych i bardzo powszechnych dziś problemów jest nadmierna i nie zawsze kontrolowana aktywność seksualna, która w wielu przypadkach może przynosić ogromne straty zarówno tej osobie, jak i jej najbliższemu otoczeniu. Pomimo ewidentnej szkodliwości takich zachowań i często dostrzegania tego przez osoby nią dotknięte, aktywność ta bywa kontynuowana. Choć problem jest dostrzegany i w dużej mierze definiowany, nie istnieje do tej pory klarowna definicja i ocena zjawiska hiperseksualności. Obecnie ścierają się ze sobą cztery koncepcje: uzależnienia behawioralnego w dużej mierze podobnego w mechanizmach do uzależnienia od środków chemicznych (seksoholizm), koncepcji kompulsyjnej seksualności, koncepcji zachowań podobnych do parafilii oraz koncepcji psychodynamicznych. Różnią się one między sobą położeniem większego akcentu na czynnik wiodący przy jednoczesnym potwierdzaniu czynników wspólnych. Ma to konsekwencje w postaci proponowanych metod leczenia. Dyskusje te są czasem burzliwe, tak naprawdę jednak nadal brak określonych algorytmów postępowania. ­Stosowanie zasady „jaka koncepcja, takie leczenie” niestety nie zawsze się sprawdza przy nie do końca jasnych kryteriach każdej z nich. Zawierają one wiele prawdziwych spostrzeżeń, jak i szereg niejasności. Dlatego wydaje się prawdziwa podkreślana przez wszystkie te koncepcje teza, że mechanizm powstawania zaburzeń hiperseksualnych jest prawie identyczny na poziomie mechanizmów neurobiologicznych. Daje to zatem pewną swobodę w stosowaniu bardziej integracyjnych i lepiej dostosowanych do indywidualnych możliwości pacjenta metod leczenia.

Książka Hiperseksualność stanowi próbę przedstawienia problemu, jakim jest uzależnienie od zachowań seksualnych, w różnych podejściach. Prezentujemy podejście poznawczo-behawioralne, podejście psychodynamiczne i podejście hiperseksualności jako formy uzależnienia behawioralnego. Sięgamy także do podstawowej wiedzy dotyczącej seksualności człowieka oraz najczęstszych dysfunkcji seksualnych kobiet i mężczyzn. Wiedza ta, choć podana w skrótowej formie, jest konieczna do w miarę swobodnego poruszania się w tematyce seksualności. Odwołujemy się również do podstawowych informacji z zakresu neurobiologicznych i psychologicznych aspektów powstawania zachowań hiperseksualnych. Opisujemy sprawdzone w praktyce metody terapii tych zachowań w zależności od paradygmatu, w jakim może pracować terapeuta.

W książce używamy terminu „hiperseksualność” jako mieszczącego najszerszą definicję tych zaburzeń seksualnych, choć, jak widać z kolejnych propozycji do nowych wersji klasyfikacji chorób i zaburzeń psychicznych, nadal poszukiwane jest określenie, które oddawałoby najlepiej naturę i złożoność opisywanego zjawiska.

Autorami niniejszej książki są doświadczeni w pracy seksuolodzy, zarówno lekarze, jak i psycholog, którzy jednocześnie są superwizorami leczenia zaburzeń seksualnych Polskiego Towarzystwa Seksuologicznego.2.
Seksualność człowieka -
Sławomir Jakima

W 2001 roku Światowa Organizacja Zdrowia wprowadziła definicję zdrowia seksualnego: „Zdrowie seksualne jest to integracja biologicznych, emocjonalnych, intelektualnych i społecznych aspektów życia seksualnego koniecznych do pozytywnego rozwoju osobowości, komunikacji, miłości człowieka”. Definicja ta obowiązuje w krajach będących członkami WHO (ponad 150 państw), choć jak każda definicja przedstawia jedynie ogólny zarys problemu. Podkreśla jednak konieczność szerszego spojrzenia nieignorującego zarówno czynników biologicznych, psychologicznych, jak i społeczno-kulturowych. Zdrowie seksualne jest wtedy pełne, gdy tak szeroko pojęta seksualność daje określone rezultaty w życiu człowieka i wywiera ogromny wpływ na jego rozwój. Definicja podkreśla rolę miłości i uczuć, czyli aspekt więzotwórczy aktywności seksualnej, co ma kluczowe znaczenie w utrzymaniu prawidłowych relacji w związku.

W 2002 roku Światowa Organizacja Zdrowia opublikowała Deklarację Praw Seksualnych, uznając, że prawa seksualne są uniwersalnymi prawami człowieka, bazującymi na niezbywalnej wolności, godności i równości wszystkich istot ludzkich (World Association for Sexology 2002). Prawa te zostały ujęte w 11 pozycji. W roku 2014 Światowa Organizacja Zdrowia Seksualnego (World Association for Sexology 2014) wydała rewizję Deklaracji Praw Seksualnych Człowieka:

1.Prawo do równości i niedyskryminacji.

2.Prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa osobistego.

3.Prawo do niezależności, autonomii i nietykalności cielesnej.

4.Prawo do wolności od tortur, okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania i karania.

5.Prawo do wolności od wszelkich form przemocy i przymusu.

6.Prawo do prywatności.

7.Prawo do najlepszego możliwego do osiągnięcia stanu zdrowia, w tym zdrowia seksualnego, wraz z możliwością przeżywania przyjemnych, satysfakcjonujących i bezpiecznych doświadczeń seksualnych.

8.Prawo do korzystania z dobrodziejstw postępu naukowego i jego zastosowań.

9.Prawo do informacji.

10.Prawo do nauki oraz prawo do kompletnej i wyczerpującej edukacji w zakresie seksualności.

11.Prawo do zawierania, życia w i rozwiązywania małżeństw, związków partnerskich oraz zbliżonych rodzajów relacji i związków opierających się na poszanowaniu równości oraz na pełnej i niewymuszonej zgodzie partnera.

12.Prawo do podejmowania decyzji o posiadaniu lub nieposiadaniu dzieci, o ich liczbie oraz odstępach czasowych między dziećmi oraz prawo do informacji i środków niezbędnych do podejmowania tych decyzji.

13.Prawo do wolności myśli, opinii oraz wyrażania ich.

14.Prawo do wolnego stowarzyszania się i pokojowych zgromadzeń.

15.Prawo do udziału w życiu publicznym i politycznym.

16.Prawo dostępu do wymiaru sprawiedliwości, środków naprawczych i odszkodowawczych.

Tych 16 praw w ogromnej mierze utożsamia wolność człowieka z wolnością seksualną. To ważne, ponieważ traktuje seksualność jako niezbywalne, osobiste, intymne prawo każdego człowieka. Jednocześnie ma też skutki społeczne i prawne dla wszystkich ludzi bez względu na tożsamość, orientację, myśli czy decyzje.

Dla lekarzy i terapeutów istotne są prawa 7–9, które definiują prawo człowieka do rzetelnej, opartej na wiedzy terapii problemów seksualnych oraz prawdziwej informacji i edukacji seksualnej.

Problemy seksualne zostały zakwalifikowane zarówno w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10 (1998), jak i ICD-11 (2019), które po wielu zmianach obowiązują od stycznia 2022 roku z pięcioletnim okresem karencyjnym, to znaczy po przetłumaczeniu na języki krajowe oraz wdrożeniu klasyfikacji do systemów zdrowotnych mają obowiązywać od 2025 roku. Problemy seksualne znajdują się także w klasyfikacji Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego DSM-5, mającej międzynarodową rangę:

Seksualność to „podstawowy element bycia człowiekiem przez całe życie, obejmujący seks, płciową identyfikację i role, orientację seksualną, erotyzm, pożądanie, intymność i reprodukcję. Seksualność wyrażana jest w myślach, fantazjach, doświadczeniach, wartościach, zachowaniach, związkach i pełnionych rolach”.

Ta dość wyczerpująca definicja podkreśla, że seksualność stanowi tę część życia i bycia człowiekiem, której nie możemy się pozbyć, ponieważ jest w nas, bez niej nie istniejemy jako ludzie. Definicja uwzględnia różne aspekty seksualności – nie tylko aktywność seksualną (szeroko pojęty seks), ale też inne, często istotniejsze elementy samego bycia człowiekiem, takie jak: płciowa identyfikacja, orientacja seksualna oraz rola, jaką się pełni we własnej seksualności.

Zatem przy badaniu seksualności, oprócz wymienionych w pierwszej części czynników, konieczne staje się poznanie także bardziej intymnych i osobistych pragnień oraz doświadczeń. Ocena wszystkich tych czynników, a przede wszystkim złych, raniących oraz wpływu na rozwój osobisty i aktualną sytuację, jest kluczowa w diagnozie i leczeniu problemów seksualnych.

Literatura 1. Edwards W.M., Coleman E., _Defining sexual health_: _a descriptive overview_, „Archives of Sexual Behavior” 2004, Vol. 33(3), s. 189–195. 2. Izdebski Z., _Seksualność Polaków na początku XXI wieku. Studium badawcze_, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2012. 3. Laphimon M., _A Glossary of Term in Gender and Sexuality_, The Rockefeller Foundation, Mahidol University Thailand, Seoul 2005. 4. World Health Organization, _Defining sexual health: report of a technical consultation on sexual health, 28–31 January 2002_, Geneva, http://www.who.int/reproductivehealth/publications/sexual_health/defining_sexual_health.pdf (dostęp: 15.12.2016).