- W empik go
Historya Polska dla dzieci treściwie napisana, ozdobiona w tekście dwunastoma portretami znakomitszych królów polskich - ebook
Historya Polska dla dzieci treściwie napisana, ozdobiona w tekście dwunastoma portretami znakomitszych królów polskich - ebook
Klasyka na e-czytnik to kolekcja lektur szkolnych, klasyki literatury polskiej, europejskiej i amerykańskiej w formatach ePub i Mobi. Również miłośnicy filozofii, historii i literatury staropolskiej znajdą w niej wiele ciekawych tytułów.
Seria zawiera utwory najbardziej znanych pisarzy literatury polskiej i światowej, począwszy od Horacego, Balzaca, Dostojewskiego i Kafki, po Kiplinga, Jeffersona czy Prousta. Nie zabraknie w niej też pozycji mniej znanych, pióra pisarzy średniowiecznych oraz twórców z epoki renesansu i baroku.
Kategoria: | Klasyka |
Zabezpieczenie: | brak |
Rozmiar pliku: | 284 KB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
Teofila Nowosielskiego ozdobiona w tekście dwunastoma portretami znakomitszych królów polskich.
Kraków.
czcionkami Drukarni Związkowej pod zarządem A. Szyjewskiego.
1882
Nakładem L. Bajera.
JEOGRAFIA DAWNEJ POLSKI . (1)
Polska w czasach swojej największej świetności rozciągała się z północy na południe od ostatniego krańca biskupstwa Piltyńskiego do ujścia rzeki Joarliku, wpadającej w Dniestr, i tu największa długość wynosiła mil, 220; ze wschodu zaś na zachód, od Mścisławia do granicy Wielkopolskiej, to jest do margrabstwa Brandeburskiego, i tu największa szerokość wynosiła mil 200. Od zachodu graniczyła z górnym i dolnym Szlazkiem, margrabstwem Brandeburskiem i Księstwem Pomorskiem, na północ z morzem Baltyckiem, które oblewa Prusy, Żmudź i Kurlandyą, Inflanty Polskie; Województwa Połockie i Witebskie stykały się z Księstwem Pskowskiem, Wielkiemi Łukami i t… d., od wschodu z Księstwami Smoleńskiem, Kijowskiem i Ukrainą Ruską, na południe z Nową Serbią, rzeką Sine Wody, Multanami, Dniestrem, górami Bieszczadami i Krępakiem, które ją od Siedmiogrodzkiej ziemi i Węgier oddzielały.
Najdawniejszy jej polityczny podział był na Wielkopolskę, Małopolskę i W. Księstwo Litewskie.
–- (1) Krótkie to opowiadanie dziejów naszego kraju rozpoczynamy rysem jeografii dawnej Polski, gdyż wprzód należy poznać ziemię, nim poznamy wypadki, których ona była widownią.WIELKOPOLSKA.
W podziale jeograficznym Wielkopolska składała się z Wielkopolski właściwej, Kujaw, Mazowsza i Prus.
Wielkopolska właściwa składała się z Województw Poznańskiego, Kaliskiego, Gnieźnieńskiego, Sieradzkiego z ziemią Wieluńską i Łęczyckiego.
Województwo Poznańskie. Miasto stołeczne Województwa i całej Wielkiej Polski Poznań nad rzeką Wartą. Rogożno, pamiętne zamordowaniem króla Przemysława przez margrabiów brandeburskich, Leszno gniazdo rodziny Leszczyńskich, z których ostatnim był Stanisław, król polski, a następnie książę Lotaryngii.
Województwo Kaliskie. Stolica Kalisz nad rzeką Prosną, pamiętny porażką Szwedów w roku 1706; inne znaczniejsze miasta: Koło, Konin, Pyzdry, Kazimierz, gdzie w roku 1005 pięciu pustelników odniosło męczeńską koronę, a w r. 1706, Patkul przez Sasów Szwedom wydany, został w koło wpleciony. Rzeki: Prosna, Warta, Noteć.
Województwo Gnieźnieńskie. M. s. niegdyś całego Królestwa, a w końcu Arcybiskupstwa. Gniezno. Inne miasta znaczniejsze: Trzemeszno, Wągrowiec. Rzeki Warta, i Prosna.
Województwo Sieradzkie. M. s. Sieradz nad Wartą inne miasta znaczniejsze Piotrków, sławne Trybunałem dla Wielkopolski, Wieluń, Uniejów, z grobem Bł. Bogumiła, arcyb… gnieźn., Częstochowa z klasztorem i kościołem księży Paulinów zbudowanemi na Jasnej Górze, gdzie się znajduje cudowny obraz N. M. Panny, słynny w całym świecie chrześcijańskim. Rzeki: Pilica, Prosna, Warta.
Województwo Łęczyckie. M. s. Łęczyca między błotami położona, za błotami pod miastem archikolegiata (Tum). Inne miasta Kłodawa, Kutno, Stryjków, pamiętne urodzeniem w 1547 Macieja Stryjkowskiego, kanonika żmudzkiego, historyi polskiej i litewskiej pisarza. Rzeki Wolborz, Pilica, Bzura.
Województwo Brzesko – Kujawskie. M. s. Brześć, inne miasta Włocławek nad Wisłą, z katedrą biskupów kujawskich; Kruszwica nad jeziorem Gopłem, gdzie miał mieszkanie Piast, co był ojcem pierwszej dynastyi monarchów polskich.
Województwo Inowrocławskie dawniej zwane Gniewkowskiem. Stolica Województwa Inowrocław nad Notecią; w pobliskości wieś Płowce, pamiętna ciężką klęską zadaną Krzyżakom przez Władysława Łokietka w r. 1331. Inne miasta Bydgoszcz. Do tego województwa należała.
Ziemia Dobrzyńska od Województwa Płockiego rzeka Skrwą oddzielona, dana niegdyś Krzyżakom przez Konrada, księcia mazowieckiego, a przez Jagiełłę odebrana. Miasta: Dobrzyń nad Wisłą, Lipno, Skępa, słynne cudownym obrazem Matki Boskiej.
Mazowsze czyli księstwo Mazowieckie składa się z Województw Płockiego, Mazowieckiego i Rawskiego.
Województwo Płockie. M. s. Płock, z biskupstwem, tu groby Władysławę Hermana i Bolesława Krzywoustego.
Województwo Rawskie. Rawa stolica Województwa i ziemi tegoż nazwiska, nad rzeką Rawą, Sochaczew nad Bzurą, Łowicz, Skierniewice, należące do prymasów Królestwa.
Województwo Mazowieckie. Miasto Warszawa, stolica ziemi, a w końcu i całego Królestwa, założona około roku 1300 z zamkiem królewskim, przez Zygmunta III zbudowanym, przed nim pomnik króla, przez jego syna Władysława IV wzniesiony na kolumnie marmurowej dwadzieścia sześć stóp wysokiej. Miała dawniej bibiotekę publiczną, przez biskupów Załuskich na pożytek narodu ofiarowaną, arsenał, szkołę wojskową, kolegia szlacheckie księży Teatynów, Pijarów i Jezuitów, szkoły publiczne jezuickie, pijarskie i dominikańskie; mennicę. W okolicach jej piękny Willanów z pałacem przez Jana III zbudowanym, Marymont, Mokotów, Bielany z kościołem i klasztorem Kamedułów. Za Wisłą Praga stanowiąca część Warszawy, słynna bitwą ze Szwedami w r. 1657. Tu odbywają się; w piątek wielkie targi, mianowicie na różne artykuły żywności, tudzież bydło i trzodę chlewną.
Czersk, niegdyś stolica książąt mazowieckich.
Wyszogród, dawniej stolica ziemi tegoż nazwiska.
Ciechanów, w ziemi Ciechanowskiej, Zakroczym Łomża nad Narwią, Ostrołęka. Pułtusk, należący do biskupstwa płockiego.
Do Wielkopolski liczyły się jeszcze Prusy zwane później Królewskiemi, złożone z trzech województw: Chełmińskiego, Malborskiego i Pomorskiego, od roku 1772 do Prus należą.
Województwo Chełmińskie. Miasta znaczniejsze: Chełmno na górze przy Wiśle, z pięknemi kościołami, miasta powiatowe Grudziąż, Toruń nad Wisłą, pamiętne urodzeniem Mikołaja Kopernika.
Województwo Malborskie. Główne miasta: Malborg nad Nogatem odnogą Wisły, Elbląg obronne i handlowe.
Tu jeszcze należy biskupstwo Warmińskie z tytułem Księstwa i stolicą Heilsbergiem, miasto Frauenburg, gdzie Kopernik umarł; w r. 1772 przyłączone do Prus.
Województwo Pomorskie. Najprzedniejsze tu miasto Gdańsk nad Motławą i Wisłą o milę ztąd wpadającą w morze Bałtyckie, wielce handlowne, pięknemi starożytnemi gmachami ozdobne, tu urodził się sławny astronom Heweliusz i Lengnich historyk. Oliwa z starożytnem opactwem Cystersów, sławna pokojem zawartym ze Szwedami.MAŁOPOLSKA.
Dzieli się na cztery prowincye: Małopolskę właściwą, Ruś, Ukrainę i Podlasie.
Małopolska zawiera trzy Województwa: Krakowskie, Sandomierskie i Lubelskie.
Województwo Krakowskie. Miasta znaczniejsze: Kraków nad Wisłą, niegdyś stolica królów polskich, tu się koronowali, tu wielu ich spoczywa w grobach katedry na górze Wawel, bogate w piękne starożytne kościoły i gmachy, dziś do Austryi należy. Olkusz z kopalniami srebra, i ołowiu, dziś zalanemi wodą. Bochnia i Wieliczka niewyczerpane kopalnie soli. Proszowice, Olsztyn, Sącz nad Dunajcem, Pilica, Pieskowa Skała, zamek na górze, Tęczyn. Tu należy Starostwo Spiskie przez Zygmunta, cesarza niemieckiego i króla węgierskiego Władysławowi Jagiełłę zastawione za sumę 370, 000 talarów bitych (według współczesnej rachuby 37, 000 szerokich groszy pragskich) i nigdy niewykupione. Znaczna część tego województwa od roku 1772 przeszła pod władzę Austryi.
Województwo Sandomierskie. Miasta główniejsze: Sandomierz na wysokiej górze nad Wisłą zbudowane, Wiślica pamiętna zjazdem za Kazimierza W., Radom, Kielce, należące do biskupów krakowskich, Pińczów, Końskie. Rzeki: Wisła, San, Wisłoka, Pilica.
Województwo Lubelskie. Stolica Lublin nad Bystrzycą, pamiętne unią wieczystą Polski z Litwą uświęconą w roku 1569, tu były dawniej trybunały dla Małopolski. Inne miasta: Łęczna dotąd słynna jarmarkami, Kazimierz spichlerzami, Puławy książąt Czartoryskich, Lubartów Sanguszków i Badzyn Potockich, wszystkie trzy z pięknemi pałacami i ogrodami.
Ezeki spławne: Wisła i Wieprz.
Województwo (Księstwo) Podlaskie od Litwy do Korony przyłączone w roku 1569. Miasto stołeczne Województwa i ziemi Drohiczyn nad Bugiem. Tu koronowany był w r. 1253 Daniel Romanowicz, książę kijowski i halicki na królestwo ruskie.
Mielnik nad Bugiem i Bielsk miasto stołeczne ziemi.
Tykocin nad Narwią, miasto powiatowe, gdzie znajduje się posąg Stefana Czarnieckiego.
Inne miasta ważniejsze: Białystok, Knyszyn, gdzie umarł ostatni z Jagiellonów Zygmunt August roku 1572.
Rzeki Narew i Bug.
Województwo Ruskie z dwoma nastepnemi: Bełzkiem i Wołyńskiem, zowie się Rusią Czerwoną, w roku 1772 całe poszło pod panowanie austryackie.
Miasto stołeczne Województwa Lwów, założone roku 1280, z dwoma warownemi zamkami, wielu pięknemi kościołami, akademią sławne. Inne miasta: Gródek, śmiercią.
Jagiełły pamiętne. Żółkiew, gdzie często Jan III przebywał. Przemyśl i Sanok nad Sanem, Halicz nad Dniestrem… stolice ziem tegoż nazwiska. Chełm i Krasnystaw. W tem ostatniem mieście Maksymilian, pretendent do korony polskiej, przez Jana Zamojskiego pod Byczyną zwyciężony i wzięty w niewolę, przez rok siedział w zamku jako więzień. Zamość przez tegoż Jana Zamojskiego założony i obwarowany. Rzeki Bug i Wieprz.
Województwo Wołyńskie, z miastami Łuck nad Styrem; Włodzimierz i Krzemieniec. Inne miasta: Dubno. Wiśniowiec, Zbaraż, Klewań, Brody, Olesko, gdzie się Jan III roku 1624 urodził. Rzeki Styr, Horyń. Obecnie województwo to należy w większej części do Rosyi.
Województwo Podolskie. Stolica Kamieniec Podolski nad Smotryczem na górze położony, z dwoma zamkami i murem warownym. O trzy mile od Kamieńca jest nad Dniestrem forteca, okopy Stój Trójcy. Inne miasta: Żwaniec, Bar. Rzeki: Dniestr, Bug, Smotrycz.
Województwo Bełzkie po książętach Mazowieckich w roku 1264 do Korony przyłączone. Stolica Bełz, zkąd obraz N. Maryi Panny przeniesiony został do Częstochowy Sokal, Horodło, pamiętne pierwszą. Unią, Litwy z Polską 1411 roku.
Województwo (dawniej Księstwo) Kijowskie do Korony w roku 1569 przyłączone, obejmowało dawniej prawie całą Ukrainę, część jego odpadła do Moskwy r. 1686. Miasta: Kijów, Żytomierz, Owrucz, Berdyczów, Białacerkiew. Rzeki Dniepr i Prypeć. Należy obecnie do Rosyi.
Województwo Czernichowskie. Nabyte za Władysława IV, utracone za Jana Kazimierza, a za Jana III Moskwie odstąpione ostatecznie. Miasto stołeczne Czernichów.
Województwo Bracławskie (należące do Rosyi), z miastami: Bracław, Winnica, Niernirów, Humań, sławne rzezią wielu tysięcy obywateli od zbuntowanego chłopstwa zamordowanych.WIELKIE KSIĘSTWO LITEWSKIE.
Wielkie Księstwo Litewskie, będąc jeszcze oddzielnem państwem, graniczyło na północ z Kurlandyą, Inflantami i Moskwą, na wschód z tąż i na południe z Ukrainą, Wołyniem i Ziemią Chełmską, na zachód z Województwami Lubelskiem i Podlaskiem, Prusami Brandeburskiemi i morzem Baltyckiem. Długość Litwy od Mścisławia do Wisztyńca mil 90, szerokość mil 100.
Składa się z Województw: Wileńskiego, Trockiego, Księstwa Żmudzkiego, Smoleńskiego, Potockiego, Nowogrodzkiego, Witebskiego, Brzeskiego, Mścisławskiego i Inflantskiego, które wszystkie obecnie należą do Rosyi.
Województwo Wileńskie. Miasto stołeczne Wilno, sławne katedrą biskupią, akademią i obserwatorjum astronomicznem, fundowanem w roku 1579, wielu pięknemi kościołami, założone przez Gedymina, W. księcia litewskiego w roku 1321 między rzekami Wilią i Wilenką, słynne trybunałami cywilnemi i duchowneini.