-
W empik go
Holokaust. (Nie)odrobiona lekcja historii - ebook
Słuchaj i czytaj w abonamencie Go Standard już za 24,99 zł / 30 dni. Subskrypcja Go Standard daje możliwość dodania do biblioteki 3 dowolne tytuły w danym okresie rozliczeniowym (30 dni). Wybierasz z ponad 200 tys. audiobooków, ebooków i podcastów.
Holokaust. (Nie)odrobiona lekcja historii - ebook
Tematem pracy autorstwa Piotra Trojańskiego i Roberta Szuchty jest historia zagłady Żydów dokonana przez III Rzeszę w latach 1933–1945. Monografia ma charakter popularny i została przygotowana jako książka pomocnicza do nauczania historii w szkołach ponadpodstawowych. Autorzy omówili temat wieloaspektowo, wnikliwie i obszernie. […] Opracowanie zawiera bardzo użyteczne rozwiązania redakcyjno-merytoryczne: wydzielone objaśnienia kluczowych pojęć i biogramy, bogaty materiał ilustracyjny z wyczerpującymi podpisami, a także fragmenty tekstów źródłowych. Dużym walorem publikacji jest część dydaktyczna […] To bardzo cenna i potrzebna w polskiej szkole książka pomocnicza do nauczania historii Holokaustu. Zasługą Autorów jest omówienie tego tak trudnego, bolesnego i wymagającego tematu w sposób interesujący, zrozumiały i przystępny. Dodatkową wartością książki jest bogaty materiał ikonograficzny i źródłowy. Jej ogromną zaletą jest ponadto harmonijne połączenie wykładu popularnonaukowego z celami dydaktycznymi nowoczesnego procesu edukacyjnego, w którym kluczową rolę odgrywają analiza krytyczna poznawanych treści oraz samodzielne formułowanie opinii i wniosków.
Dr Tomasz Kranz
Pomysł napisania podręcznika przez wyżej wspomnianych Autorów, doświadczonych historyków i dydaktyków, nie jest całkowicie nowy. Dwadzieścia lat temu wspólnie przygotowali program nauczania o historii i zagładzie Żydów w latach II wojny światowej wraz z przydatnym do tego celu skryptem podręcznikowym. Niemniej nauka historyczna przez ten czas nie stała w miejscu, wiele nowego o przebiegu zagłady polskich Żydów wnieśli polscy historycy, przetłumaczono na język polski również dziesiątki monografii dotyczących innych krajów oraz syntez historycznych. Autorzy […] z tych prac skorzystali, przebudowując i uzupełniając swój podręcznik. […] Omawiana publikacja w udany sposób łączy autorski wykład historyczny, liczne doskonale dobrane, różnorodne teksty źródłowe oraz wskazówki metodyczne dla nauczycieli, pomagające w prowadzeniu lekcji. […] Wspomniane wskazówki spełniają wszystkie wymagania pedagogiczne. Przede wszystkim uwrażliwiają uczniów na tragizm losów żydowskich oraz pomagają pozbyć się wielu krzywdzących dla Żydów stereotypów.
Prof. dr hab. Andrzej Żbikowski
Spis treści
Wstęp
Część I. Swoi czy obcy?
Rozdział I. Żydowska tożsamość
Rozdział II. Antyjudaizm
II. 1. Antyjudaizm antyczny
II. 2. Konflikt judeo-chrześcijański
II. 3. Kościół i Synagoga
II. 4. Masakry Żydów w czasie wypraw krzyżowych
II. 5. Oskarżenia Żydów o mord rytualny
II. 6. Oskarżenia Żydów o profanację hostii
II. 7. Oskarżenia Żydów o roznoszenie zarazy
II. 8. Demoniczny obraz Żyda
II. 9. Napiętnowanie, izolacja i wypędzenia Żydów
II. 10. Reformacja i kontrreformacja a Żydzi
II. 11. Żydzi w opinii nowożytnych myślicieli
Rozdział III. Antysemityzm
III. 1. Źródła „nowoczesnego” antysemityzmu
III. 2. Antysemityzm rasistowski
III. 3. Antysemityzm spiskowy
III. 4. Antysemityzm polityczny
III. 5. Represje i pogromy
III. 6. Reakcje żydowskie
Rozdział IV. Żydzi w okresie międzywojennym
IV. 1. Nowy ład dla powojennej Europy
IV. 2. Społeczności europejskich Żydów między wojnami
IV. 3. Żydzi w II Rzeczypospolitej
IV. 4. Żydzi w Niemczech
Część II. Droga do ludobójstwa
Rozdział V. Preludium Zagłady
V. 1. Niemcy po I wojnie światowej. Narodziny nazizmu
V. 1.1. Republika Weimarska
V. 1.2. Adolf Hitler i początki narodowego socjalizmu
V. 2. „Kwestia żydowska” w programie partii nazistowskiej
V. 2.1. Wykluczenie i prześladowania Żydów w III Rzeszy
V. 2.2. Antysemityzm państwowy – polityka dyskryminacji Żydów
V. 3. Wzrost nastrojów antysemickich w Europie w latach 30. XX w.
V. 4. Emigracja i inne reakcje żydowskie
Rozdział VI. Wybuch i pierwsze lata II wojny światowej (1939–1941)
VI. 1. A więc wojna! Agresja Niemiec na Polskę
VI. 2. Żydzi polscy w obliczu wojny
VI. 3. Pierwsze niemieckie szykany i represje
VI. 4. Polacy i Żydzi – jak ich zantagonizować?
VI. 5. Rozwiązanie terytorialne „kwestii żydowskiej”
VI. 5.1. Operacja Nisko i plan madagaskarski
VI. 5.2. Wysiedlenia z terenów wcielonych do Rzeszy
VI. 5.3. Bieżeńcy w drodze na Wschód
VI. 6. Nazistowskie prześladowania Żydów w Europie Zachodniej
VI. 6.1. Dania i Norwegia
VI. 6.2. Luksemburg
VI. 6.3. Belgia
VI. 6.4. Francja
VI. 6.5. Holandia
VI. 7. Żydzi pod okupacją sowiecką
Rozdział VII. Eksterminacja pośrednia – getta w okupowanej Europie
VII. 1. Cele gettoizacji
VII. 2. Powstanie gett i ich rozwój
VII. 3. Getta na okupowanych ziemiach polskich
VII. 3.1. Getto łódzkie
VII. 3.2. Getto warszawskie
VII. 3.3. Getta na prowincji
VII. 4. Za murami getta – życie codzienne
VII. 4.1. Judenraty i Żydowska Służba Porządkowa
VII. 4.2. Szmugiel
VII. 4.3. Głód i choroby
VII. 4.4. Inna strona życia w getcie
VII. 4.5. Opór cywilny w gettach
Część III. „Ostateczne rozwiązanie”
Rozdział VIII. Wojna eksterminacyjna na Wschodzie – operacja „Barbarossa”
VIII. 1. Operacja „Barbarossa” – przygotowania
VIII. 2. Einsatzgruppen i ich rola na Wschodzie
VIII. 3. „Holokaust od kul” – masowe mordy ludności żydowskiej na Wschodzie
VIII. 3.1. Co się wydarzyło w Babim Jarze?
VIII. 3.2. Kraje bałtyckie: Litwa, Łotwa i Estonia
VIII. 3.3. „Piekło Transnistrii”. Mord na Żydach z Rumunii
VIII. 4. Sąsiedzkie pogromy Żydów latem 1941 r.
VIII. 4.1. Kowno
VIII. 4.2. Jassy
VIII. 4.3. Lwów
VIII. 4.4. Jedwabne
VIII. 5. Mord totalny – decyzja
Rozdział IX. Eksterminacja bezpośrednia w obozach zagłady
IX. 1. Konferencja w Wannsee
IX. 2. Deportacje Żydów na Wschód
IX. 3. Deportacje z Półwyspu Bałkańskiego
IX. 4. Deportacje Żydów węgierskich
IX. 5. Masowe zabijanie Żydów w obozach zagłady
IX. 5.1. Obóz zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem
IX. 5.2. Akcja „Reinhardt” – zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie i okręgu Białystok
IX. 5.2.1. Ośrodki zagłady akcji „Reinhardt”
IX. 5.2.1.1. Bełżec
IX. 5.2.1.2. Sobibór
IX. 5.2.1.3. Treblinka
IX. 5.2.1.4. Majdanek
IX. 5.2.2. Operacja „Erntefest” – bilans akcji „Reinhardt”
IX. 5.2.3. Losy żydowskich uciekinierów z gett i obozów
IX. 5.3. KL Auschwitz
IX. 6. Los Żydów w obozach koncentracyjnych i obozach pracy przymusowej
IX. 7. Droga donikąd – „marsze śmierci”
Rozdział X. Nieżydowskie ofiary nazistowskich prześladowań i ludobójstwa
X. 1. Niepełnosprawni
X. 2. Sinti i Romowie
X. 3. Słowianie
X. 3.1. Polacy
X. 3.2. Sowieccy jeńcy wojenni
X. 4. Świadkowie Jehowy
X. 5. Homoseksualiści
Część IV. Wobec Zagłady
Rozdział XI. Reakcje żydowskie
XI. 1. Bezsilność, podporządkowanie czy opór
XI. 1.1. Życie religijne
XI. 2. Żydowski ruch oporu w gettach
XI. 3. Przygotowania do walki zbrojnej
XI. 3.1. Pierwsze było Wilno
XI. 3.2. Kraków
XI. 3.3. Częstochowa
XI. 3.4. Będzin
XI. 3.5. Białystok
XI. 3.6. Warszawa
XI. 4. „Walka bez cienia nadziei” – powstanie w getcie warszawskim
XI. 5. W leśnym ukryciu
XI. 6. Bunty zbrojne w obozach zagłady i ich konsekwencje
Rozdział XII. Świat wobec Holokaustu
XII. 1. Poinformować świat o zagładzie Żydów
XII. 1.1. Rząd RP na uchodźstwie wobec Zagłady
XII. 1.1.1. Polscy dyplomaci z pomocą uchodźcom żydowskim
XII. 1.1.2. Przekazywanie informacji na Zachód
XII. 1.1.3. Misja i raport Jana Karskiego
XII. 1.2. Inne doniesienia
XII. 2. Społeczeństwa okupowanej Europy wobec Zagłady
XII. 3. Pomoc i ratowanie Żydów na okupowanych ziemiach polskich
XII. 3.1. Pomoc indywidualna
XII. 3.2. Pomoc instytucjonalna
XII. 4. Od obojętności do współdziałania
XII. 4.1. Na „obrzeżach Zagłady”
Rozdział XIII. Skutki i konsekwencje Zagłady
XIII. 1. Bilans demograficzny i rozliczenia sprawców
XIII. 1.1. Straty ludnościowe
XIII. 1.2. Procesy zbrodniarzy hitlerowskich
XIII. 2. Ocaleni z Holokaustu
XIII. 3. Próba odbudowy życia żydowskiego
XIII. 3.1. Europa Zachodnia i USA
XIII. 3.2. Europa Wschodnia
XIII. 3.3. Polska
XIII. 4. Spuścizna Zagłady
XIII. 4.1. Holokaust a powstanie państwa Izrael
XIII. 4.2. Pamięć Zagłady w Polsce
XIII. 4.3. Negowanie Holokaustu
XIII. 4.4. Wyzwanie dla współczesności
Posłowie Dyrektora Muzeum Getta Warszawskiego
Źródła ilustracji
| Kategoria: | Historia |
| Zabezpieczenie: |
Watermark
|
| ISBN: | 978-83-242-6756-9 |
| Rozmiar pliku: | 16 MB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
Kim są Żydzi? Jak wyglądają? Ilu ich jest? Gdzie mieszkają? To nie są łatwe pytania. Trudno wskazać jednoznaczne kryteria, takie jak rasa, grupa etniczna czy religia, którym można by ich bez problemu przyporządkować. Czy jest zatem jakiś sposób, aby ich wszystkich razem opisać? Kim właściwie są Żydzi?
Zagadnienie żydowskiej tożsamości, wbrew pozorom, wydaje się pytaniem zaskakująco nowym. W średniowieczu na przykład nikomu nie przyszłoby do głowy, że istnieje taka kwestia. Przez wieki praktykowanie religii mojżeszowej wyznaczało, kto jest Żydem, a odejście od jej zasad powodowało utratę tożsamości żydowskiej. Tak więc przez cały okres wieków średnich, a nawet znacznie dłużej, Żydzi nie mieli problemu ze zidentyfikowaniem swojej tożsamości. Tradycja wyraźnie oddzielała Żydów od otaczającego ich świata. O przynależności do społeczności żydowskiej przesądzały zasady datowane jeszcze na czasy rzymskie. Zgodnie z nimi dziecko żydowskiej matki było Żydem, nie było nim natomiast dziecko żydowskiego ojca i nieżydowskiej matki, dopóki formalnie nie przeszło na judaizm. Zasada ta ciągle obowiązuje w Izraelu i niektórych żydowskich wspólnotach na świecie. Sytuacja zaczęła się zmieniać w końcu XVIII w., kiedy to rozpoczął się proces emancypacji Żydów, zwany żydowskim oświeceniem lub haskalą.
Pocztówka z początku XX w. wyrażająca niepewność żydowskiej tożsamości. Kim są Żydzi? Narodowością czy wyznaniem? Kim mają się stać we współczesnym świecie? Czy będą w stanie przetrwać, zachowując przy tym swoją tożsamość? Czy zostaną zaakceptowani, jeśli zdecydują się na asymilację? Czy jest takie miejsce na świecie, w którym mogą żyć spokojnie i bezpiecznie? Czy dla istnienia narodu konieczne jest posiadanie własnego państwa? Na te i wiele innych pytań dotyczących żydowskiej tożsamości do dziś nie mamy jednoznacznej odpowiedzi.
Dzięki prawom, stopniowo im nadawanym, Żydzi mogli się czuć obywatelami państw, w których żyli, a nawet całego świata. Oświecenie uwolniło Żydów od konieczności życia w getcie; Żydzi otworzyli się na nowoczesną kulturę. Uniwersalne prawo, zgodnie z którym wszyscy ludzie powinni być traktowani jednakowo, kwestionowało powszechne wśród ludności żydowskiej przekonanie o byciu „narodem wybranym”. Żydzi otrzymali pełnię praw obywatelskich, ale w zamian musieli porzucić swoją odmienność i autonomię. Religia nie była już automatycznym wyznacznikiem przynależności, stawała się sprawą „prywatną”, kwestią indywidualnego wyboru. Rodzący się w XIX w. antysemityzm (zobacz rozdz. 1.2.) z jednej strony powodował odradzanie się dawnej żydowskiej tożsamości, z drugiej – osłabienie identyfikacji z żydowską wspólnotą oraz proces zatracania lub ukrywania żydowskich korzeni przez wtapianie się w otaczający świat.
MOJŻESZ MENDELSSON (1729–1786) – ojciec żydowskiego oświecenia. Pochodził z Dessau w Prusach, był księgarzem, tłumaczem i filozofem. Działał w Berlinie, gdzie osiadł po uzyskaniu od Fryderyka II Wielkiego indywidualnego przywileju zezwalającego na osiedlenie się w tym mieście. Skupił wokół siebie grupę oświeconych Żydów dążących do uzyskania równouprawnienia. W jednym ze swych dzieł, napisanych w języku niemieckim, dawał Żydom takie oto rady: „Dostosowujcie się do obyczajów i porządku panującego w kraju, w którym zamieszkujecie, oraz trwajcie niezmiennie przy wierze swoich przodków. Znoście to podwójne jarzmo, jak tylko potraficie. Niewątpliwie nie będzie rzeczą łatwą pogodzenie obowiązków obywatelskich z zachowaniem nakazów religijnych, tym bardziej że w dzisiejszych czasach trzymanie się przepisów religijnych jest – w przeciwieństwie do czasów dawniejszych – szczególnie uciążliwe...”.
• Na czym według Mojżesza Mendelssona miała polegać asymilacja Żydów?
• Na jakie trudności procesu asymilacji wskazywał Mendelsson?
Kolejnym czynnikiem determinującym współczesną żydowską tożsamość była idea posiadania własnego państwa narodowego oraz powrotu Żydów do Syjonu.
Ruch syjonistyczny postrzegał kwestię świadomości żydowskiej w kategoriach narodowych, a nie religijnych i kulturowych jak do tej pory. Syjoniści uważali, że Żydzi muszą zbudować na bazie języka hebrajskiego nowoczesny naród, który utworzy swe państwo, zapewniające im prawa i bezpieczeństwo. Równouprawnienie i asymilacja – te dwa naczelne hasła oświeceniowej modernizacji nie zdołały ochronić Żydów przed coraz groźniejszym antysemityzmem.
Pomimo znacznych różnic regionalnych XIX w. przyniósł Żydom europejskim równouprawnienie. Nastąpiło także widoczne zmniejszenie się znaczenia religii w życiu codziennym. Żydzi zaczęli się integrować ze społeczeństwami, wśród których żyli od wieków. Dla wielu z nich tożsamość żydowska nabierała charakteru świeckiej oraz narodowej świadomości.
TEODOR HERZL (Beniamin Zeew, 1860–1904) – urodził się w Peszcie (współcześnie dzielnica mieszkaniowa Budapesztu) w rodzinie zamożnego kupca. Po śmierci siostry Pauli i chorobie matki przeniósł się z ojcem do Wiednia, gdzie ukończył studia prawnicze i rozpoczął aplikację sędziowską, zajmował się też dramatopisarstwem i dziennikarstwem. Współpracował z wieloma niemieckimi i austriackimi gazetami, a w latach 90. XIX w. został paryskim korespondentem wiedeńskiej „Neue Freie Presse”, dla której relacjonował głośną wtedy we Francji sprawę Dreyfusa. To ta właśnie sprawa radykalnie zmieniła jego pogląd na antysemityzm. Rozpoczął wtedy pracę nad, jak to później nazwał, syjonistycznym dziennikiem, w którym opracowywał projekty utworzenia państwa żydowskiego. W 1896 r. opublikował broszurkę pt. Państwo żydowskie (Der Judenstaad), stając się twórcą ideologii syjonizmu.
Pod koniec XIX w. coraz popularniejsza stawała się syjonistyczna idea powrotu Żydów do swojej dawnej ojczyzny. Dlatego w latach 80. tego stulecia do Palestyny zaczęli napływać Żydzi z całego świata. Do końca XIX w. liczba ludności żydowskiej zwiększyła się tam prawie sześciokrotnie z 12 000 w 1839 r. do 70 000 w 1900 r. W ciągu następnego stulecia kolejne fale emigracji (alije) sprawiły, że w 1940 r. liczba Żydów w Palestynie osiągnęła 459 000. Taki był efekt działalności międzynarodowego ruchu syjonistycznego, którego założycielem i pierwszym przywódcą był Teodor Herzl.
Przekazywanie z pokolenia na pokolenie obyczajów, przekonań, zasad wiary i postępowania zawsze odgrywało wśród Żydów bardzo ważną rolę. Religia mojżeszowa wymagała od wyznawców szacunku dla tradycji oraz jej kultywowania. Święta, obrzędy i obyczaje żydowskie, których rodowód sięga czasów biblijnych, pozwalały Żydom na zachowanie swej tożsamości. Kształtowały się one w warunkach pogłębiającej się izolacji od otoczenia, przez co przyczyniły się do powstania specyficznej kultury żydowskiej.
Owe święta, obrzędy i obyczaje, choć w większości mają rodowód rolniczy, upamiętniają też różne wydarzenia z dziejów narodu. W żydowskich rytuałach i obrzędach historia jest wszechobecna. Dlatego jej znajomość wydaje się konieczna dla pełnego ich zrozumienia.
Święta żydowskie można podzielić na dwie główne kategorie: nakazane przez Pięcioksiąg i te dodane później. Do najważniejszych należą: Szabat, Jom Kipur (Dzień Pojednania), Sukot (Święto Szałasów), Pesach (Pascha), Chanuka (Święto Świateł), Rosz ha-Szana (Nowy Rok) i Purim (Święto Losów), Szawuot (Święto Zbiorów lub Żniw). Ponieważ kalendarz żydowski jest kalendarzem księżycowo-słonecznym, w którym dostosowanie roku księżycowego do kalendarza słonecznego zachodzi w cyklach 19-letnich, dlatego daty świąt żydowskich w kalendarzu gregoriańskim są ruchome. Obchody świąt miały swoją oprawę muzyczną i plastyczną, inspirowały twórczość ludową, Odgrywały też ważną rolę w kształtowaniu tożsamości żydowskiej niezależnie od miejsca osiedlenia Żydów.
Zastanów się
• Jaki wpływ na kształtowanie się nowoczesnej świadomości narodowej Żydów miała haskala?
------------------------------------------------------------------------
Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki
------------------------------------------------------------------------Źródła ilustracji
W publikacji wykorzystano ilustracje pochodzące ze zbiorów:
Muzeum Getta Warszawskiego,
Żydowskiego Instytutu Naukowego im. Emanuela Ringelbluma,
Instytutu Pamięci Narodowej,
Narodowego Archiwum Cyfrowego,
Muzeum Żydów Polskich POLIN,
Instytutu Yad Vashem,
United States Holocaust Memorial Museum,
Bundesarchiv,
Muzeum Państwowego w Zamościu,
Archiwum Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau,
Muzeum Warszawy,
Swiss Federal Archives,
Hamburger Instituts für Sozialforschung,
Politisches Archiv des Auswärtigen Amtes,
Yale University,
Dokumentations und Informations Zentrum München GmbH,
Kazerne Dossin,
The National Archives UK,
Landeskirchliches Archiv der Evangelischen Kirche von Westfalen,
Archiwum Beit Lahamei Haghetaot,
Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej
im. Rodziny Ulmów w Markowej,
Deutsches Historisches Museum,
Polskiej Agencji Prasowej,
USC Shoah Foundation,
Domeny Publicznej,
Getty Images,
Wikimedia Commons,
Ze zbiorów prywatnych: David Lee Preston Collection, Bronisława Wesołowskiego, autorów.
