Idź na spacer! - ebook

WSTĘP

Co czyni nas ludźmi? Jaka cecha odróżnia nas od wszystkich innych żyjących istot? Zwykle na pierwszym miejscu wymienia się mowę, która niewątpliwie jest zdolnością wyłącznie ludzką^(). Przedstawiciele innych gatunków również potrafią się porozumiewać i często czynią to całkiem skutecznie za pomocą rozbudowanego systemu znaków informujących, na przykład o znalezieniu pożywienia czy grożącym niebezpieczeństwie. Jednak żaden inny gatunek nie dysponuje niczym podobnym do ludzkiej mowy z jej nieskończonym potencjałem komunikowania znaczeń, złożonych treści i tworzenia kultury.

My, ludzie, używamy też skomplikowanych narzędzi i uczymy inne istoty ludzkie posługiwania się nimi. Co więcej, ludzkość na przestrzeni historii tworzy narzędzia coraz bardziej wyrafinowane. Ale przecież inne gatunki także znają narzędzia, chociaż nie tak różnorodne i wymyślne. Jako cechę różniącą nas od innych zwierząt często przytacza się umiejętność gotowania jedzenia. Rzeczywiście, żaden inny gatunek nie gotuje pożywienia. Umiejętność gotowania umożliwia nam pozyskiwanie składników pokarmowych i substancji odżywczych ze źródeł, które inaczej byłyby dla nas nieprzydatne. Lecz to wiąże się z kwestią sposobów, w jakie zbieramy i transportujemy żywność przeznaczoną do przyrządzania.

Inną często przywoływaną cechą różnicującą jest wyjątkowa waga, jaką przywiązujemy do wychowywania dzieci i dorastającej młodzieży oraz opieki nad nimi. Poświęcamy się temu ze znacznie większym zaangażowaniem i w o wiele dłuższych przedziałach czasowych niż jakiekolwiek inne gatunki.

Istnieje jednak zdolność często pomijana – będąca jedną z naszych najważniejszych, specyficznych cech adaptacyjnych (czyli czynników korygujących nasze wyposażenie biologiczne i wspomagających zdolność przetrwania), ale w powszechnej opinii zazwyczaj niedostrzegana. Stanowi ona podstawę wszystkich wyżej wymienionych cech adaptacyjnych, a także wielu innych. To nasza umiejętność chodzenia, zwłaszcza w postawie wyprostowanej, na dwóch nogach – określana jako dwunożność – która uwalnia ręce do wykonywania innych zadań^(). Niemal wszystkie inne zwierzęta lądowe są czworonożne – poruszają się na czterech kończynach. Chodzenie to zadziwiająca zdolność i chociaż wydaje się czymś prostym, jednak konstruowane przez nas roboty nie potrafią jeszcze naśladować jej z płynnością naturalną dla ludzi i innych zwierząt^().

W 1952 roku niemal całkiem zapomniany dziś neurolog i fenomenolog Erwin Straus trafnie uchwycił istotę związku zdolności chodzenia z tożsamością i doświadczeniem. Zauważył, że „wyprostowana postawa jest warunkiem koniecznym ludzkiego instynktu samozachowawczego. Dzięki niej doświadczamy specyficznej relacji ze światem”^(). Postawa wyprostowana zmienia naszą relację ze światem – w tym także, jak zobaczymy, ze światem społecznym. Zdolność chodzenia czyni nasze umysły mobilnymi w sposób niedostępny innym zwierzętom.

Nasi bliscy krewni szympansy stosują pośrednią formę dwunożności, gdy poruszają się, używając naprzemiennie wszystkich czterech kończyn lub tylko dolnych. Ta cecha adaptacyjna, nosząca nazwę chodzenie na kłykciach, nie jest zbyt efektywnym sposobem przemieszczania się^(). Niektóre ptaki także chodzą po ziemi na dwóch nogach – jednak nie z wyprostowanym kręgosłupem^(). Ich kręgosłupy nie znajdują się w pozycji prostopadłej do gruntu, z ruchomą głową u szczytu. Dla istot ludzkich poruszanie się dwunożne oznaczało zasadnicze modyfikacje i adaptacje całego ciała, od czubka głowy do palców stóp.

W czym chodzenie na dwóch nogach odróżnia nas od wszystkich innych zwierząt? Rozpatrywana w kategoriach ewolucyjnych dwunożność umożliwiła nam opuszczenie Afryki i rozprzestrzenienie się po całym globie – od odległych lodowców Alaski po spalone słońcem pustynie Australii. Ta unikalna zdolność wyznaczyła ludzką historię.

Poruszanie się w postawie wyprostowanej zapewniło nam też wiele innych różnorodnych fizycznych korzyści. Chodzenie dwunożne uwalnia ręce, co oznacza, że możemy nosić żywność, broń i dzieci. Przeniesienie funkcji poruszania się wyłącznie do nóg, stabilizujące równowagę kręgosłupa i bioder, pozwoliło nam ciskać kamieniami i dzidami, podkradać się do przeciwników i atakować ich prymitywnymi kamiennymi toporami, zbierać zdobyte w walce łupy, a potem znikać po cichu w nocnym mroku. Byliśmy w stanie nosić nasze potomstwo – często na długich dystansach – po prostu dzięki temu, że stawialiśmy na przemian jedną nogę przed drugą. Chodzenie w postawie wyprostowanej uczyniło nasze umysły mobilnymi – a te mobilne umysły poprowadziły nas do odległych krańców planety.

Ale korzyści z chodzenia nie ograniczają się wyłącznie do historii ewolucyjnej. Chodzenie oddziałuje ogromnie korzystnie na nasze umysły, ciała i społeczności. Ma ono charakter holistyczny: każdy jego aspekt wspomaga każdy aspekt egzystencji danej jednostki. Chodzenie umożliwia nam odbieranie świata za pomocą wielu zmysłów we wszystkich jego kształtach, formach, dźwiękach oraz jakościach emocjonalnych i wykorzystuje mózg na liczne sposoby. Jednym z najlepszych rodzajów chodzenia może być takie, które odbywamy razem z innymi ludźmi. Chodzenie w towarzystwie – wspólne maszerowanie w określonym celu – potrafi być skutecznym bodźcem do zaistnienia realnej zmiany społecznej. Chodzenie jest dla nas czymś tak absolutnie, zasadniczo istotnym, że powinno znajdować odzwierciedlenie w sposobie, w jaki organizujemy życie i społeczności. Podejmowanie decyzji w kwestiach publicznych musi w pełni obejmować powody, dla których zdolność chodzenia odróżnia nas tak wyraźnie jako istoty ludzkie, i powinno wpływać na planowanie miast oraz rejonów podmiejskich. Z niecierpliwością wyczekuję czasów, gdy lekarze na całym świecie będą zalecać spacer jako podstawowy środek leczniczy w celu poprawy zdrowia oraz dobrostanu jednostek i zbiorowości ludzkich. W istocie na Wyspach Szetlandzkich lekarze pierwszego kontaktu już zaczęli doradzać spacery po plaży jako kurację zapobiegawczą przeciwko schorzeniom umysłu i ciała^().

W książce tej przemierzymy cały obszar problematyki ludzkiego chodzenia: od jego początków pogrążonych w głębokiej przeszłości, poprzez to, w jaki sposób mózg i system nerwowy odprawiają mechaniczną magię chodu, aż do zrozumienia, jak chodzenie uwalnia myśli, i wreszcie do najbardziej społecznych aspektów tej specyficznej aktywności – takich jak partie golfa dwóch na dwóch, piesze wycieczki krajobrazowe czy marsze na rzecz odmiany społeczeństwa. Po drodze przedstawimy wynikające z chodzenia korzyści dla jednostki i zbiorowości oraz różnorakie, łatwe do zastosowania przykłady.

Pokażę, w jaki sposób chodzenie czyni z nas istoty społeczne – uwalnia ręce do używania narzędzi i wykonywania gestów, czyli ruchów umożliwiających sygnalizowanie znaczeń innym ludziom. Dzięki zdolności chodzenia możemy splatać dłonie z inną osobą i wysyłać jej znaki romantycznego zainteresowania albo zapewniać fizyczne wsparcie jedni drugim. Marsze protestacyjne stanowią powszechny element politycznej aktywności i właśnie dlatego zakaz zgromadzeń i pochodów jest jednym z pierwszych zarządzeń władzy autokratycznej. Chodzenie jest dobre dla ciała, dla umysłu i dla społeczeństwa jako całości.

Lecz istnieje też odwrotna strona tej kwestii. Płacimy określoną cenę za brak ruchu – spowodowany cechami środowiska, w którym mieszkamy, układem naszych miejsc pracy bądź po prostu lenistwem i siedzącym trybem życia. Pragnę ukazać w tej książce, jak istotne jest to, abyśmy znów zaczęli chodzić. Skorzystają na tym nasze umysły i ciała; zyskamy jasność myśli i kreatywność, poprawi się nasz nastrój i zdolność nawiązywania kontaktu z otoczeniem społecznym, urbanistycznym oraz ze światem przyrody. Wszyscy potrzebujemy tej prostej i łatwej do uzyskania osobistej poprawy.

Owa rodząca się nauka daje nam jasne, wyraźne przesłanie: regularne chodzenie zapewnia liczne i trwałe korzyści jednostkom i ogółowi społeczeństwa. Książka ta prezentuje zarówno wiedzę dotyczącą chodzenia, jak i czystą, niezmąconą przyjemność miłego spaceru. Pragnę umieścić w centrum rozważań tę z pozoru prostą zmianę modelu zachowania jako bodziec do uzyskania wyraźnej poprawy dobrostanu psychicznego i fizycznego. Chodzenie to rodzaj aktywności dostępnej niemal dla każdego i będącej dla nas czymś naturalnym. Nasze umysły i ciała są stworzone do zażywania ruchu w codziennym życiu, w naturalnym i sztucznym środowisku. Regularny ruch wpływa korzystnie w niezliczone sposoby na myślenie, emocje i kreatywność, a także na stan zdrowia.

Pora wstać i wyruszyć w drogę ku lepszemu życiu – ujrzeć świat, jaki jest, w sposób, jaki tylko my, ludzie, to potrafimy.