Imago psychoanalizy. Antologia - ebook

PRZYPISY

Agnieszka Sobolewska

Lustra Freuda – Wiedeń psychoanalityków 1897–1938

¹ M. Eksteins, Święto wiosny. Wielka wojna i narodziny nowego wieku, przeł. K. Rabińska, PIW, Warszawa 1996, s. 129–135.

² Wiener Moderne objęła szereg przemian, które zaszłych pomiędzy 1890 a 1910 rokiem – przede wszystkim w filozofii, naukach społecznych, naukach humanistycznych, sztuce oraz w naukach o kulturze – i których psychoanaliza freudowska była częścią. Jak zauważył Jacques Le Rider, pierwszym problemem rozpoznawanym przez wiedeńskich modernistów była wtórność wiedeńskiej kultury przełomu XIX i XX wieku względem Niemiec. Większość intelektualistów austriackich boleśnie odczuwała marginalizację polityczną oraz zapóźnienie ekonomiczne Wiednia, w porównaniu z Berlinem i Budapesztem. Nieufność wobec państwa oraz ogólny pesymizm kulturowy charakterystyczny dla modernistów wiedeńskich wypływał także w dużym stopniu z recepcji dzieł Nietzschego, a przede wszystkim z zawartej w jego pismach krytyki mieszczańskiej kultury oraz procesów modernizacyjnych – zob. J. Le Rider, Modernité viennoise et crises de l’identité, Presses Universitaires de France, Paris 1994, s. 19–21; 24–30; 32.

³ Najlepszym tego przykładem są dzieła Arthura Schnitzlera, Eliasa Canettiego, Roberta Musila (zwłaszcza Niepokoje wychowanka Törlessa) oraz dramaty Karla Krausa.

⁴ J. Le Rider, Modernité viennoise et crises de l’identité, dz. cyt., s. 8.

⁵ C. E. Schorske, Fin-de-siècle Vienna. Politics and Culture, A. A. Knopf, New York 1979, s. 291.

⁶ Słowa autorstwa niemieckiego poety i pisarza Leopolda Schefera zamieszczono nad rysunkiem Nuda Veritas. Jeśli nie zaznaczono inaczej, cytaty podaję we własnym tłumaczeniu.

⁷ Sofokles, Król Edyp, przeł. K. Morawski, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1989, s. 259–260.

⁸ Tamże, s. 261.

⁹ O pojęciu siebie – zob. R. Sendyka, Od kultury „ja” do kultury „siebie”. O zwrotnych formach w projektach tożsamościowych, Universitas, Kraków 2015.

¹⁰ W. Shakespeare, Hamlet, przeł. S. Barańczak, Wydawnictwo Znak, Kraków 2006, s. 196.

¹¹ Tamże, s. 277.

¹² Tamże.

¹³ O autobiograficznym i autoanalitycznym wymiarze Objaśniania marzeń sennych piszę więcej w książce Autoekonomie zapisu Juliana Ochorowicza. Codzienne praktyki piśmienne i badawcze psychologa, WUW, Warszawa 2021; zwłaszcza w rozdziale Psychoarcheologia bezwiednego. Introspekcja i autoanaliza: eksperyment–automatyzm–dialog; por. P. Dybel, Okruchy psychoanalizy. Teoria Freuda między hermeneutyką i poststrukturalizmem, Universitas, Kraków 2009, s. 113–116.

¹⁴ Freud pisze: „Jeśli zaś chodzi o opowiadanie własnych marzeń sennych, okazało się, że nierozłącznie wiąże się z tym fakt, iż wydaję na pastwę obcych spojrzeń więcej intymnych szczegółów mego życia psychicznego, niż byłoby to konieczne, zważywszy na me zadanie jako autora, który nie jest poetą, lecz badaczem natury. Było to dla mnie przykre, okazało się jednak nieuniknione, podporządkowałem się więc tej konieczności, nie chciałem bowiem wyrzec się możliwości udowodnienia prawdziwości wyników mych badań psychologicznych”, S. Freud, Objaśnianie marzeń sennych, przeł. R. Reszke, Wydawnictwo KR, Warszawa 2015, s. 10.

¹⁵ Tamże, s. 136.

¹⁶ Tamże. W dodatku do wydania z 1919 roku Freud stwierdza, że cenzura w marzeniu sennym działa podobnie do cenzury listów – miejsca niechciane i uznawane za niestosowne zostają zaczernione. Tamże, przyp. 13. O znaczeniu pojęcia cenzury w psychoanalizie – zob. J. Le Rider, La Censure à l’œuvre – Freud, Kraus, Schnitzler, Hermann, Paris 2015.

¹⁷ S. Freud, Objaśnianie marzeń sennych, dz. cyt., s. 137.

¹⁸ Tamże, s. 131.

¹⁹ S. Freud, Lettres à Wilhelm Fließ 1887–1904, red. J. Moussaieff Masson, przeł. F. Kahn, F. Robert, Presses Universitaires de France, Paris 2015, s. 577.

²⁰ Tamże, s. 351.

²¹ Tamże, s. 357.

²² Tamże, s. 97.

²³ Tamże, s. 363.

²⁴ S. Freud, Objaśnianie marzeń sennych, dz. cyt., s. 7.

²⁵ M. Graf, Reminiscences of Professor Sigmund Freud, „Psychoanalytic Quarterly” 1942, nr 11, s. 467–469.

²⁶ Zob. Protokolle der Wiener Psychoanalytischen Vereinigung I–IV (1906–1918), hrsg. H. Nunberg, S. Fischer, Frankfurt am Main 1976–1981.

²⁷ Zob. P. L. Rudnytsky, Rescuing Psychoanalysis from Freud and Other Essays in Re-Vision, Karcnac, London 2011.

²⁸ I. Sadger, Sigmund Freud. Persönliche Erinnerungen, Ed. Diskord, Tübingen 2006. Korzystałam z wersji angielskiej, która ukazała się rok przed niemiecką – I. Sadger, Recollecting Freud, ed. A. Dundes, transl. J. M. Jacobsen, University of Wisconsin Press, Madison 2005. O biografii Freuda autorstwa Sadgera piszę więcej w: A. Więckiewicz, (Auto)analityczny opis przypadku. Wspomnienia Izydora Sadgera o Zygmuncie Freudzie, „Poznańskie Studia Polonistyczne” 2019, nr 35 (55), s. 253–276.

²⁹ Tamże, s. 100–101.

³⁰ Tamże, s. 70–72. Więcej o relacji Freuda i Sadgera – zob. U. May, The Early Relationship between Sigmund Freud and Isidor Sadger: A Dream (1897) and A Letter (1902), „Psychoanalysis and History” 2003, nr 5 (2), s. 119–145.

³¹ W ostatnim czasie pojawiło się wiele obszernych publikacji poświęconych recepcji psychoanalizy na ziemiach polskich, zob. zwłaszcza P. Dybel, Psychoanaliza – ziemia obiecana? Z dziejów psychoanalizy w Polsce 1900–1989, cz. 1: Okres burzy i naporu. Początki psychoanalizy na ziemiach polskich okresu rozbiorów 1900–1918, Universitas, Kraków 2016; Od Jekelsa do Witkacego. Psychoanaliza na ziemiach polskich pod zaborami 1900–1918. Wybór tekstów, red. P. Dybel, B. Dobroczyński, Universitas, Kraków 2016; L. Magnone, Emisariusze Freuda. Transfer psychoanalizy do polskich sfer intelektualnych przed drugą wojną światową, Universitas, Kraków 2016; Psychoanaliza w Polsce 1909–1946, red. L. Magnone, Universitas, Kraków 2016; B. Dobroczyński, M. Marcinów, Niezabliźniona rana Narcyza. Dyptyk o nieświadomości i początkach polskiej psychoanalizy, Kraków 2018; Przywracanie pamięci. Polscy psychiatrzy XX wieku orientacji psychoanalitycznej, red. P. Dybel, Universitas, Kraków 2017.

³² Więcej piszę o tym w artykule Rewolucjoniści i pariasi. Historia narodzin i zmierzchu węgierskiej szkoły psychoanalitycznej w: Ksenologie, red. K. Olkusz, K. M. Maj, Ośrodek Badawczy Facta Ficta, Kraków 2018, s. 65–84.

³³ Zob. Cure d’ennui. Écrivains hongrois autour Sándor Ferenczi, éd. P. Ádám, Gallimard, Paris, 1992.

³⁴ M. Moreau-Ricaud, Healing boredom, w: Ferenczi and his World. Rekindling the Spirit of the Budapest School, red. J. Szekacs-Weisz, T. Keve, Karnac, London 2012, s. 87–96.

³⁵ Zob. S. Freud, S. Ferenczi, K. Abraham, E. Simmel, E. Jones, Zur Psychoanalyse der Kriegsneurosen, Internationaler Psychoanalytischer Verlag, Wien–Leipzig 1919.

³⁶ Zob. A. Haynal, Introduction, w: S. Freud, S. Ferenczi, Correspondance, t. III, éd. et trad. E. Brabant, E. Falzeder et P. Giampieri-Deutsch, Calmann-Lévy, Paris 2000.

³⁷ S. Ferenczi, O. Rank, Entwicklungsziele der Psychoanalyse. Zur Wechselbeziehung von Theorie und Praxis, Internationale Psychoanalytische Verlag, Wien–Leipzig–Zurich 1924.

³⁸ P. L. Rudnytsky, Reading Psychoanalysis. Freud, Rank, Ferenczi, Groddeck, New York – London, Cornell University Press, 2002.

³⁹ G. Groddeck, Das Buch vom Es. Psychoanalytische Briefe an eine Freundin, Internationale Psychoanalytische Verlag, Leipzig–Wien–Zurich 1923. W antologii publikujemy przedruk tłumaczeń fragmentów drugiej powieści psychoanalityka wraz z jego krótkim artykułem Ono i psychoanaliza, które wcześniej ukazały się na łamach „Schulz Forum” 2019, nr 13, s. 119–143. Więcej o Groddecku – zob. A. Więckiewicz, Między wyobraźnią romantyczną a literacką moderną. Georg Groddeck w lustrze psychoanalizy, „Schulz Forum” 2019, nr 13, s. 144–154; por. L. Magnone, Emisariusze Freuda…, t. 2, dz. cyt., s. 568–583.

⁴⁰ G. Groddeck, Das Buch vom Es, dz. cyt., s. 261.

⁴¹ S. Freud, „Ja” i „to”, w: tegoż, Psychologia nieświadomości, przeł. R. Reszke, Wydawnictwo KR, Warszawa 2009.

⁴² Tamże, s. 243.

⁴³ O. Rank, Trauma narodzin i jej znaczenie dla psychoanalizy, przeł. R. Reszke, Wydawnictwo KR, Warszawa 2011.

⁴⁴ S. Ferenczi, Thalassa. Versuch einer Genitaltheorie, Internationale Psychoanalytische Verlag, Wien–Leipzig–Zurich 1924.

⁴⁵ F. Wittels, Sigmund Freud. Der Mann, die Lehre, die Schule, E.P. Tal, Leipzig–Wien–Zurich 1924; o wczesnych biografiach Freuda – zob. A. Więckiewicz, Freud’s Disciples Between Biography and Autobiography. Towards a Collective History of the Psychoanalytic Movement, „Autobiografia. Literatura. Kultura. Media” 2019, nr 13 (2), s. 19–30.

⁴⁶ I. Sadger, Friedrich Hebbel. Ein psychoanalytischer Versuch, „Schriften zur angewandten Seelenkunde”, Bd. 18, Deuticke, Wien 1920.

⁴⁷ I. Sadger, War Goethe eine pathologische Erscheinung?, „Deutsche Revue über das gesamte nationale Leben der Gegenwart”, Stuttgart 1899.

⁴⁸ Więcej piszę o tym w artykule Analityk jako pisarz i biograf. Psychograficzna twórczość Izydora Sadgera a psychoanaliza literatury, „Teksty Drugie” 2019, nr 1, s. 402–420; a także w tekście Isidor Sadger’s Images as the Other. Psychoanalysis between Life Writing and Literary Experimentalism, „Biography: An Interdisciplinary Quarterly” 2021, nr 3 (w druku).

⁴⁹ I. Sadger, Od patografii do psychografii, tekst w niniejszej antologii, s. 84.

⁵⁰ Tamże, s. 87.

⁵¹ K. Abraham, Pająk jako symbol z marzeń sennych, w niniejszej antologii, s. 56–57.

⁵² Tamże, s. 57.

⁵³ S. Ferenczi, Homosexualitas Feminina, przeł. D. Warmuz, „Autobiografia. Literatura. Kultura. Media” 2019, nr 2 (13), s. 43–46.

⁵⁴ J. J. Conway, Afterword, w: M. Hirschfeld, Berlin’s Third Sex, Rixdorf Editions Berlin, Berlin 2017, s. 131–134.

⁵⁵ S. Ferenczi, O roli homoseksualności w patogenezie paranoi, w niniejszej antologii, s. 141.

⁵⁶ Tamże.

⁵⁷ O wypracowanym przez Ferencziego modelu analizy (tzw. mutuelle Analyse) – zob. Ferenczi’s Turn in Psychoanalysis, ed. P. L. Rudnytsky, A. Bókai, P. Giamperi-Deutsch, New York University Press, New York – London 1996, zwłaszcza rozdział Axela Hoffera, Asymmetry and Mutuality in the Analytic Relationship: Contemporary Lessons from the Freud-Ferenczi Dialogue, s. 107–119; o wzajemnej analizie pisałam również w Śmierć ojca i narodziny matki – wzajemna analiza w Dzienniku klinicznym Sándora Ferencziego w: Medycyna narracyjna. Opowieści o doświadczeniu choroby w perspektywie medycznej i humanistycznej, red. M. Chojnacka-Kuraś, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2019, s. 205–222.

⁵⁸ S. Ferenczi, Das klinische Tagebuch, Psychosozial-Verlag, Frankfurt am Main 2013, s. 66.

⁵⁹ S. Ferenczi, Pomieszanie języków w obcowaniu dorosłych z dzieckiem. Mowa czułości i pożądania, przekład w niniejszej antologii, s. 168.

⁶⁰ S. Freud, S. Ferenczi, Correspondance, t. III, dz. cyt., s. 504.

⁶¹ Tamże, s. 505.

⁶² Tamże, s. 510.

⁶³ Tamże, s. 479.

⁶⁴ Tamże, s. 235–239.

⁶⁵ E. Mühlleitner, Les femmes et le mouvement psychanalytique à Vienne, w: Les femmes dans l’histoire de la psychanalyse, éd. S. de Mijolla-Mellor, Esprit du temps, Bordeaux – Le Bouscat 1999, s. 36. Por. L. Appignanesi, J. Forrester, Kobiety Freuda, przeł. E. Abłamowicz, Wydawnictwo Jacek Santorski, Warszawa 1992.

⁶⁶ N. J. Chodorow, La psychanalyse et les femmes psychanalystes, w: Les femmes dans l’histoire de la psychanalyse, dz. cyt., s. 11–12.

⁶⁷ Zob. S. Freud, Josef Breuer, Studia nad histerią, przeł. R. Reszke, Wydawnictwo KR, Warszawa 2008, s. 34.

⁶⁸ E. Mühlleitner, Les femmes et le mouvement psychanalytique à Vienne, dz. cyt., s. 35–36.

⁶⁹ H. Hug-Hellmuth, Psychologia dziecięca i pedagogika (1914), w niniejszej antologii, s. 314.

⁷⁰ Tamże, s. 315.

⁷¹ Tamże, s. 317.

⁷² Tamże.

⁷³ Tamże, s. 321.

⁷⁴ Tamże, s. 327.

⁷⁵ Niektóre teksty Lou Andreas-Salomé ukazały się niedawno po polsku w tomie L. Andreas-Salomé, Erotyka. Pisma psychoanalityczne, przeł. A. Serafin, Sic!, Warszawa 2020.

⁷⁶ Zob. L. Andreas-Salomé, Journal d’une année (1912–1913), w: tejże, Correspondance avec Sigmund Freud suivie du Journal d’une année, Éditions Gallimard, Paris 1983, s. 273–424.

⁷⁷ Zob. L. Andreas-Salomé, Rainer Maria Rilke, Insel Verlag, Leipzig 1928.

⁷⁸ L. Andreas-Salomé, Correspondance avec Sigmund Freud…, s. 17.

⁷⁹ Tamże, s. 21.

⁸⁰ L. Andreas-Salomé, Co wynika z tego, że to nie kobieta zabiła ojca, przekład w niniejszej antologii, s. 329.

⁸¹ Tamże, s. 331.

⁸² Tamże.

⁸³ Tamże, s. 334.

⁸⁴ Tamże, s. 335.

⁸⁵ Tamże.

⁸⁶ Tamże, s. 336.

⁸⁷ H. Deutsch, O patologicznym kłamstwie (Pseudologia phantastica), przekład w niniejszej antologii, s. 339.

⁸⁸ Tamże, s. 341.

⁸⁹ Tamże, s. 342.

⁹⁰ Tamże, s. 348.

⁹¹ Pełną listę opublikowanych tekstów Ottona Grossa wraz z literaturą przedmiotu można znaleźć tutaj: https://ottogross.org . Psychoanalityk często traktowany jest jako prekursor „queerowego anarchizmu” – zob. niedawno wydaną powieść biograficzną Marie-Laure de Carotte: Mon nom est Otto Gross, Albin Michel, Paris 2018.

⁹² S. Spielrein, Destrukcja jako przyczyna stawania się, przekład w niniejszej antologii, s. 233.

⁹³ Tamże, s. 241.

⁹⁴ O. Gross, O symbolice destrukcji, przekład w niniejszej antologii, s. 271.

⁹⁵ Tamże, s. 274.

⁹⁶ Tamże, s. 277.

⁹⁷ Tamże, s. 278.

⁹⁸ Tamże, s. 281.

⁹⁹ Zob. P. Dudek, Er war halt genialer als die anderen. Biografische Annäherungen an Siegfried Bernfeld, Psychosozial Verlag, Gießen 2012; I. Grubrich Simitis, Siegfried Bernfeld. Historiker der Psychoanalyse und Freud-Biograph, „Psyche” 1981, s. 397–434; E. Mühlleitner, Biographisches Lexikon der Psychoanalyse, Edition Diskord, Tübingen 1992, s. 36–38; L. Magnone, Zygfryd Bernfeld, w: Emisariusze Freuda. Transfer psychoanalizy do polskich sfer inteligenckich przed drugą wojną światową, t. 2, Universitas, Kraków 2016, s. 151–185.

¹⁰⁰ S. Bernfeld, Die Psychoanalyse in der Jugendbewegung, „Imago” 1919, nr 5 (4), s. 283–289.

¹⁰¹ S. Bernfeld, Sisyphos und die Grenzen der Erziehung, Suhrkamp, Frankfurt am Main 1967.

¹⁰² Zob. S. Bernfeld, Freud’s Earliest Theories and the School of Helmholtz, „The Psychoanalytic Quarterly” 1944, nr 13, s. 341–362; An Unknown Autobiographical Fragment by Freud, „Am. Imago” 1946, nr 4 (1), s. 3–19; Freud’s Scientific Beginnings, „Am. Imago”, nr 6 (3), s. 163–196.

¹⁰³ S. Bernfeld, Psychoanaliza a ruch młodzieżowy, przekład w niniejszej antologii, s. 293.

¹⁰⁴ Tamże, s. 296.

¹⁰⁵ Tamże, s. 298.

¹⁰⁶ S. Bernfeld, Czy psychoanaliza jest światopoglądem?, przekład w niniejszej antologii, s. 303.

¹⁰⁷ Tamże, s. 310.

¹⁰⁸ Tamże, 311.