Istota prowadzenia operacji w Islamskiej Republice Afganistanu - ebook

Partnerzy: Centrum Badań nad Ryzykami Społecznymi i Gospodarczymi Collegium Civitas

Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie

Fundacja El Karama

Pamięci Poległych poza granicami kraju

mjr dr Julita Mirowska

dr Magdalena El Ghamari

WYKAZ STOSOWANYCH AKRONIMÓW

• AAP ang. Allied Administrative Publications — publikacje dotyczące administracji NATO

• CCA ang. Cross Cultural Awerness — świadomość międzykulturowa

• CIMIC ang. Civil Military Co-operation — współpraca cywilno — wojskowa

• ESDP ang. European Security and Defence Policy — Europejska Polityka Bezpieczeństwa i Obrony

• EU ang. European Union — Unia Europejska

• EUFOR ang. European Union Force in Bosnia and Herzegovina– operacja pokojowa prowadzona przez Unię Europejską w Bośni i Hercegowinie

• GWOT ang. The Global War on Terrorism — globalna wojna z terroryzmem

• HNS ang. Host Nation Suport- cywilna i wojskowa pomoc świadczona w czasie pokoju

• ISAF ang. International Security Assistance Force — Międzynarodowe Siły Wsparcia Bezpieczeństwa

• INFO OPS ang. Information Operations — operacje informacyjne

• JFC ang. Joint Force Commander — Siły Połączone

• KFOR ang. Kosovo Force — międzynarodowe siły pokojowe NATO, działające na terenie Kosowa w ramach operacji wsparcia pokoju Joint Guardian

• KNZ Karta Narodów Zjednoczonych

• MINUSTAH ang. United Nations Stabilization Mission In Haiti — Misja Stabilizacyjna Narodów Zjednoczonych na Haiti

• MINUCI ang. United Nations Mission in Côte d’Ivore — Misja Organizacji Narodów Zjednoczonych na Wybrzeżu Kości Słoniowej

• NA5CRO ang. Non Article 5 Crisis Response Operations — operacje reagowania kryzysowego spoza artykułu 5

• NAC ang. North Atlantic Council — Rada Północnoatlantycka

• NATO ang. North Atlantic Treaty Organization — Sojusz

Północnoatlantycki

• NEOs ang. Non-combatant Evacuation Operations — Ewakuacja z pola walki osób postronnych, np. cywili

• NTM-I ang. NATO Training Mission — Irak — Misja Szkoleniowa Sojuszu Północnoatlantyckiego w Republice Iraku

• NRF ang. Siły Odpowiedzi NATO — Siły Odpowiedzi NATO

• OSCE ang. Organization for Security and Co-operation in Europe — Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie

• PfP ang. Partnership for Peace — Partnerstwo dla Pokoju

• PRT ang. Provincial Reconstruction Teams — Zespół Odbudowy Prowincji

• PSO ang. Peace Support Operations — Operacje Wsparcia Pokoju

• PSYOPS ang. Psychological Operations — operacje psychologiczne

• ROE ang. Rules of Engagement — zasady użycia siły

• SAR ang. Search and Rescue — operacje poszukiwawczo — ratownicze

• SOFA ang. Status of Forces Agrement — porozumienie prawne o warunkach pobytu wojsk państw NATO na terytoriach innych państw członkowskich

• SPSS AMOS ang. Analysis of Moment Structures — analiza struktur momentu

• UNAMA ang. United Nations Assistance Mission in Afganistan — Misja Wsparcia Narodów Zjednoczonych w Afganistanie

• UNOTIL ang. United Nations Office in Timor Leste — Biuro Narodów Zjednoczonych w Timorze Wschodnim

• UN ang. United Nations — Organizacja Narodów Zjednoczonych

• UNOMIG ang. United Nations Observer Mission in Georgia — Misja Obserwacyjna Narodów Zjednoczonych w GruzjiWprowadzenie

Środowisko współczesnych operacji wojskowych jest wielowymiarowe oraz wieloaspektowe. Operacje reagowania kryzysowego z przełomu XX oraz XXI wieku przeprowadzone były na pograniczu cywilizacji europejsko — azjatyckiej oraz w jednorodnym cywilizacyjnie środowisku arabskim. Pogranicze cywilizacyjne korzystnie wpływa na komunikację międzykulturową ze względu na wcześniejsze kontakty, natomiast jednorodne środowisko utrudnia komunikację z uwagi na ich wcześniejszy brak. Komunikacja z ludźmi z różnych cywilizacji obarczona jest ryzykiem nieporozumienia lub błędu w zrozumieniu wzajemnych interakcji. Środowisko prowadzonej operacji reagowania kryzysowego oraz szeroko rozumianych operacji wojskowych, wpływa na interakcje między odmiennymi kulturami. Wymaga to od uczestników operacji zapoznania się z kulturą, religią, językiem oraz zwyczajami w rejonie jej prowadzenia.

Zdeterminowane środowisko cywilizacyjne operacji wymaga odrzucenia przez jej uczestników etnocentrycznych postaw na rzecz komunikacji międzykulturowej.

Środowisko wielokulturowe operacji reagowania kryzysowego jest istotnym procesem wymiany informacji — aktem porozumiewania się i rozumienia pomiędzy przedstawicielami różnych kultur, wpływającym na osiąganie celu operacji reagowania kryzysowego. Odpowiednie przygotowanie uczestników operacji do osiągnięcia jej celu powinno uwzględniać aspekt cywilizacyjny i kulturowy, by osiągnąć oczekiwany poziom komunikacji międzykulturowej. Środowisko cywilizacyjne i kulturowe operacji ze względu na jej sytuowanie będzie manifestowało swoją spójność jako instrument obrony swej tożsamości, stąd konieczne jest przekonanie lokalnej ludności co do zamiarów i celów operacji, by ich pozyskać do budowania ich przyszłości.

Głównym problemem związanym z kwestiami cywilizacyjnymi i kulturowymi, jest postrzeganie, poznanie siebie wzajemnie i zrozumienie odmienności. Dlatego też badania współczesnych operacji w kontekście bezpieczeństwa kulturowego powinny być prowadzone w celu identyfikacji oraz przeciwdziałania tym zagrożeniom, a nie ograniczania współwystępowania odmienności oraz różnic. Tezą niniejszej monografii jest stwierdzenie, iż w obecnym dynamicznym świecie, konflikty na tle kulturowym są niezwykle powszechne, zaś doświadczenie z operacji wojskowych często jest niewykorzystane, a aspekt kulturowy powinien być jednym z ważniejszych elementów szkolenia.

W wielu przypadkach wzajemnych kontaktów udowodniono, że idea dialogu oraz kontakty między kulturami, czy cywilizacjami potrafią zawieść. Okazało się, że nasza świadomość kulturowa oraz komunikacja nie jest na tyle zdeterminowana, by poradzić sobie ze wszystkim aspektami życia w wielokulturowym społeczeństwie. Na kanwie tych doświadczeń wyłaniają się zagrożenia społeczne oraz cywilizacyjno- kulturowe.

Środowisko działania sił zbrojnych charakteryzuje się współwystępowaniem i wzajemnym przenikaniem się zagrożeń militarnych i pozamilitarnych, często o charakterze asymetrycznym. Ryzyko konfliktu zbrojnego na dużą skalę zmniejszyło się radykalnie, jednakże nie można takiego wykluczyć w najbliższej przyszłości, obserwując rozwój wydarzeń w Afganistanie, Syrii, Iraku, Jemenie, czy w Libii.

Kompleksowe przedstawienie istoty przebiegu operacji w Islamskiej Republice Afganistanu wymaga gruntownej analizy problemu, w tym samych operacji i ich historii.

Głównym problemem związanym z kwestiami cywilizacyjnymi i kulturowymi, jest postrzeganie, poznanie siebie wzajemnie i zrozumienie odmienności. Dlatego też badania w obszarze bezpieczeństwa kulturowego powinny być prowadzone w celu identyfikacji oraz przeciwdziałania tym zagrożeniom, a nie ograniczania współwystępowania odmienności.

Polskie siły zbrojne stoją w obliczu zagrożenia dla pokoju i stabilności narodowej i międzynarodowej, będącymi podstawą szeroko rozumianego bezpieczeństwa. Należą do nich konflikty etniczne, kryzysy ekonomiczne, zachwianie stabilności politycznej, zorganizowana przemoc i łamanie praw człowieka, rozprzestrzenianie broni masowego rażenia, terroryzm i zorganizowana przestępczość transnarodowa. Lista zagrożeń oraz układ priorytetów z nimi związanych zmienia się z czasem i różni w zależności od położenia, kultury i ludności.

W różnym okresie czasu niektóre zagrożenia zanikają, ujawniają się, inne trwają nadal, a jeszcze inne wyłaniają się ponownie ze zwiększoną siłą. Dlatego charakter zagrożeń i wyzwań dla bezpieczeństwa państw europejskich uległ zmianie. Obecnie zdecydowanie zmniejszyła się groźba wojny globalnej, jednak nie można wykluczyć pojawienia się takiej ewentualności w odleglejszej perspektywie czasowej. Współczesne siły zbrojne nie są przygotowywane do zagrożenia wojennego na skalę światową lub kontynentalną. Wzrasta liczba kryzysów lokalnych, przeradzających się niejednokrotnie w lokalne lub regionalne konflikty. Większość z nich posiada asymetryczny charakter. Ich źródła są różnorodne: waśnie etniczne, konflikty religijne, spory graniczne, naruszenia praw człowieka, katastrofy naturalne i wywołane działalnością człowieka, niedobór podstawowych środków do egzystencji, zapaść gospodarczo-cywilizacyjna oraz osłabienie lub rozpad struktur państwowych, destabilizacja polityczna i gospodarcza poza granicami.

Dlatego też siły zbrojne muszą być przygotowane na wszelkie rodzaje zagrożeń. Europa staje w obliczu coraz większej ilości konfliktów społecznych, kulturowych i cywilizacyjnych, gdzie różnorodności jest ciężko się pojednać i wypracować wspólny obszar współpracy.

Na podstawie doświadczeń międzynarodowych można stwierdzić, iż szkolenia międzykulturowe są niezmiernie istotnym oraz zasadnym elementem szkolenia sił zbrojnych. W perspektywie przyszłych operacji stosowne jest prowadzenie wnikliwych badań nad ich różnorodnym środowiskiem prowadzenia.

Dlatego też należy się oprzeć na wszelkich możliwych doświadczeniach w tym zakresie oraz przeanalizować podejmowane przedsięwzięcia przez komponenty cywilny oraz wojskowy w trakcie operacji. Z drugiej strony można postawić tezę, iż stanowienie międzynarodowej koalicji wymaga nie tylko politycznych decyzji, ale również szacunku, zaufania, cierpliwości oraz wysokiego poziomu wiedzy sojuszników, jak i wrażliwości kulturowej. Aby zyskać większą skuteczność oraz przeciwdziałać pojawiającym się problemom, organizacje cywilne oraz wojskowe powinny podjąć szereg inicjatyw związanych z wdrażaniem świadomości kulturowej. Kultura, bezpieczeństwo kulturowe oraz aspekty międzykulturowości powinny być systematycznie włączane w szkolenia, doktryny oraz procedury planowania operacji poza granicami kraju. Zaś eksperci kulturowi powinni być angażowani od początku prowadzenia operacji, by swoją wiedzą wspomagali jej uczestników. Należy podkreślić, iż świadomość kulturowa musi być nie tylko włączona w proces planowania, ale i w cały okres prowadzenia operacji. Wyznaczniki oraz czynniki kulturowe powinny być przygotowywane i gromadzone we wspólną bazę informacyjną danego rejonu konfliktu. Ze względu na nacisk kładziony na zrozumienie ludności cywilnej, jej zwyczajów oraz tradycji nabiera szczególnego znaczenia sztuka zdobywania informacji poprzez czynnik ludzki. Istotą tego komponentu jest pozyskiwanie informacji. Jednakże w kontekście prowadzenia działań należy zwiększyć swoją uwagę na jakość oraz źródła tych informacji, które są podstawą niekonwencjonalnego działania w rejonie operacji. Konieczne jest podkreślenie zmieniających się warunków działania, w których podstawowe informacje kulturowe mogą nie wystarczyć.

Zadaniem sił zbrojnych jest stworzenie takiego komponentu, który będzie posiadał wysokie kompetencje oraz wrażliwość kulturową, wyrażoną w płynności mówienia w językach obcych, znajomości mieszkańców oraz ich sposobu myślenia. Umiejętności te stają się przydatne między innymi w negocjacjach jak i kontaktach z ludnością cywilną. Wnioski z badań wskazują, że obecnie brakuje specjalistów z tego obszaru, a co za tym idzie również merytorycznych szkoleń ze świadomości kulturowej rejonu przyszłej operacji poza granicami kraju.

Autorkom pracy szczególnie zależało na pokazaniu jak ważnym elementem jest kultura w procesie przygotowania do wielonarodowej operacji. Co więcej międzykulturowość w znaczny sposób wpływa na osiąganie celu operacji reagowania kryzysowego w zróżnicowanym środowisku kulturowym. Zatem uczestnicy operacji reagowania kryzysowego powinni zostać właściwie przygotowani pod względem znajomości podobieństw i różnic kulturowych, by posiadać zdolności do nawiązania komunikacji międzykulturowej. Efektem przygotowania międzykulturowego powinna być umiejętność nawiązywania komunikacji, tolerancja i zrozumienie innych cywilizacji w aspekcie ich oczekiwań, dążeń i systemu wartości.Rozdział 1 Geneza i przebieg operacji w Islamskiej Republice Afganistanu

1.1. Istota oprowadzenia operacji poza granicami kraju

Dynamiczne trendy w rozwoju cywilizacyjnym państw, zmiany w środowisku naturalnym, postęp w nauce, technice i technologii, głównie informacyjnej, sprawiają, że pojawianie się nowych scenariuszy polityki bezpieczeństwa militarnego musi nieść ze sobą nowe narzędzia polityczno-dyplomatyczne.

Ciągła dynamika tych zjawisk wymaga od tworzonych obecnie naszych Sił Zbrojnych, głównie dźwigających ciężar utrzymania bezpieczeństwa militarnego, nowego i niekonwencjonalnego, lecz zdecydowanego reagowania, nawet na niewielkie konflikty regionalne, które z czasem mogą stać się niebezpieczne dla Polski. Reagowanie na pojawiające się zagrożenia nie będzie aktem jednostronnym i krótkotrwałym, jak wskazują doświadczenia w byłej Jugosławii i na Bliskim Wschodzie.

Dla naszych Sił Zbrojnych funkcjonujących od 12 marca 1999 r. w strukturach Sojuszu NATO, oznacza to posiadanie w czasie pokoju części mobilnych sił, odpowiednio wyposażonych i przygotowanych do działania w składzie międzynarodowym. Zakres przygotowania tych sił musi być odpowiednio szeroki i ukierunkowany na zadania, które mają swoją specyfikę w aspekcie czasu, przestrzeni i warunków geograficznych (teren, klimat itp.).

Przez długi czas bezpieczeństwo państw oparte było na sile militarnej. Siła i suwerenność stanowiły kamienie węgielne systemu państw narodowych. Budowie siły wojskowej podporządkowane zostały pozostałe komponenty stanowiące o pozycji państwa: zasoby naturalne, położenie geograficzne, potencjał demograficzny, stan zaawansowania naukowego i technologicznego itp. Z czasem stan ten zmienił się. Po drugiej wojnie światowej powstały dwa bloki państw skupione wokół mocarstw dysponujących potężną siłą wojskową. Narastanie potencjałów militarnych po obu stronach nie powodowało konieczności ich użycia. Potencjały te stały się doskonałym środkiem odstraszania i politycznego oddziaływania na swoich przeciwników. „Równowaga strachu” stała się jedną z metod zapewnienia własnego bezpieczeństwa. Współcześnie bezpieczeństwo wymaga równowagi między elementami wojskowymi i pozawojskowymi. Gama oddziaływań wzajemnych ciągle się poszerza. Obejmuje ona płaszczyzny polityczne, ekonomiczne, naukowo-techniczne, kulturowe a także ekologiczne i humanitarne. Oznacza to, że państwa, podejmując tak szeroką współpracę, na przykład w ramach procesu podjętego przez Organizację Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE), decydują się na równie szerokie traktowanie potrzeb i środków zapewnienia własnego bezpieczeństwa narodowego. Jest to powodowane z jednej strony próbą znalezienia jak najskuteczniejszej formuły bezpieczeństwa, a z drugiej zaś „kurczeniem się” współczesnego świata w efekcie postępu naukowo-technicznego.

Postęp cywilizacyjny to powstawanie nowych zjawisk rodzących zagrożenia dla bezpieczeństwa państw, ale także większe możliwości rozpoznawania i eliminowania tych zagrożeń. Jak więc widać bezpieczeństwo współczesnych państw to stale poszerzający się zespół wartości, podlegających ochronie za pomocą wzbogacającego się instrumentarium środków owe wartości zabezpieczających. Jest to zatem główny powód pojawienia się w ostatnich latach nowych aspektów bezpieczeństwa wynikających z szerokiego rozpatrywania innych obszarów bezpieczeństwa — energetycznego, żywnościowego, kulturowego.

Priorytet bezpieczeństwa militarnego, mimo zmieniającej się sytuacji międzynarodowej, pozostaje nadal niezachwiany. Chociaż we współczesnym świecie możliwości wykorzystania siły zmniejszają się, to jednak jeśli chodzi o zasadnicze interesy narodu, brana jest ona pod uwagę jako podstawowy środek ich zapewnienia. Powszechnie uznaje się, że w celu zapewnienia bezpieczeństwa terytorialnego i narodowej niezależności, posiadanie siły militarnej jest niezbędne. U źródeł tego przekonania leży brak wiary w skuteczność innych metod zapewnienia bezpieczeństwa terytorium państwa bądź jej odzyskania. Aspekty wojskowe nie wyczerpują jednak istoty sprawy i same w sobie nie są w stanie skutecznie zapewnić bezpieczeństwa. Porównywanie potencjałów wojskowych państw nie jest podstawą do orzekania o stanie ich bezpieczeństwa.

Państwom przyznaje się prawo do zachowania siły wojskowej na potrzeby narodowej obrony. Jednak fakt, że państwa prowadzące politykę bezpieczeństwa opartą na umacnianiu własnej siły wojskowej i wąskich interesach narodowych, mogą stać się poważnym destabilizatorem bezpieczeństwa międzynarodowego.

Współczesne operacje reagowania kryzysowego realizowane poza granicami kraju są usytuowane w dynamicznie rozwijającym się globalnym środowisku. Ich wielonarodowy charakter spowodował przewartościowanie poglądów na temat bezpieczeństwa oraz obronności, w kontekście użycia i działania sił zbrojnych. Liczba operacji reagowania kryzysowego wpłynęła również na liczebność podmiotów zaangażowanych w realizację zadań o charakterze militarnym oraz pozamilitarnym.

Dla zrozumienia charakteru współczesnych operacji pokojowych niezbędne jest wskazanie istoty różnic w ładzie międzynarodowym po zimnej wojnie. Początek lat dziewięćdziesiątych był okresem przełomowym i wówczas zaczął kształtować się nowy ład międzynarodowy. Koniec silnych napięć pomiędzy Wschodem a Zachodem zaowocował wzrostem roli oraz jednomyślności Organizacji Narodów Zjednoczonych, ale jednocześnie spowodował pojawienie się nowych źródeł konfliktów, narodowościowych, etnicznych oraz religijnych.

Diametralne zmiany w globalnym środowisku bezpieczeństwa oraz wzajemna zależność między polityką wewnętrzną a zagraniczną państw powodują, iż strategia działania sił zbrojnych w operacjach reagowania kryzysowego nie może być utożsamiana jedynie ze sztuką rozdziału i użycia środków wojskowych. Co więcej, nie istnieje jedna prawidłowa droga używania sojuszniczych czy koalicyjnych sił zbrojnych w operacji wielonarodowej. Asymetryczność oraz hybrydowość wobec nowych konfliktów wygenerowała potrzebę szukania nowych rozwiązań w zakresie zapewnienia i utrzymywania bezpieczeństwa. Nowe wyzwania sprawiają, że klasyczne armie coraz rzadziej są w stanie odnieść pełen sukces w prowadzonych operacjach. Ponadto, doświadczenia z Iraku oraz Afganistanu wskazują zasadność tezy, iż klasyczne operacje militarne, mimo przewagi siły i technologii, nie są w stanie zagwarantować pokonania przeciwnika, stosującego asymetryczne, niekonwencjonalne metody oraz środki walki. Dlatego też działania opierające się na klasycznym postrzeganiu obszaru, siły oraz czasu ulegają hybrydyzacji. Czynniki te pełnią rolę czynnika rozstrzygającego, który nabiera zupełnie nowego znaczenia. Siła, czas oraz obszar mogą być rozpatrywane jako zmienne, które wywierają na siebie wpływ i są zależne od siebie. Okazuje się również, iż czas i informacja stały się siłą sprawczą w przestrzeni działań zbrojnych. Siła zaczęła ustępować miejsca kooperacji (synergii) w działaniach, co niejako wpłynęło na obszar, który stał się ścisłym, określonym oraz precyzyjnym działaniem. Stąd klasyczne czynniki operacyjne siła, informacja, czas i obszar nadal są istotne i spełniają ważną funkcję w osiąganiu celu operacji reagowania kryzysowego.

Przyczyną tych zmian stał się przeciwnik oraz metody i środki przez niego stosowane. Niezdolność do prowadzenia otwartego konfliktu sprawiła, że jego metody stały się niekonwencjonalne i niestandardowe z punktu widzenia sił zbrojnych. Zaś strony uczestniczące są trudne do identyfikacji poprzez tradycyjne rozumienie cech sił zbrojnych. Trudne są również do identyfikacji metody walki stosowane przez przeciwnika, przez co utrudnia to efektywne zastosowanie potencjału do osiągnięcia zwycięstwa. Asymetryczne metody oraz środki pozwalają podmiotowi atakującemu na osiągnięcie efektów, niewspółmiernie wyższych, niż wskazywałaby na to skala zaangażowanych sił. Istotą działań asymetrycznych są niskie koszty działania przy niewspółmiernie wysokich efektach.

Istotnym problemem ze względu na niejednoznaczność literatury w tym zakresie jest scharakteryzowanie oraz określenie czym są operacje reagowania kryzysowego i wedle jakiej nomenklatury operacje lub misje powinny być identyfikowane.

Misje, w których mogą wziąć udział Siły Zbrojne RP obejmują wieloaspektowy obszar zainteresowania, począwszy od kryzysu lokalnego lub regionalnego w granicach państwa, do konfliktu zbrojnego poza granicami Rzeczpospolitej. W literaturze, określenie misja, zazwyczaj pojawia się w kontekście misji wojskowych, pokojowych oraz stabilizacyjnych.

Misje wojskowe to przedstawicielstwa kierowane na zaproszenie drugiego państwa dla wypełnienia ściśle określonych celów: doradczych, pomocniczych lub na zlecenie organizacji międzynarodowych dla wypełnienia celów kontrolnych lub rozjemczych.

Misje pokojowe określają rodzaj misji o charakterze mediacyjno — monitorujacym lub obserwacyjno — nadzorującym prowadzonych przez niewielką liczbę personelu (od kilku do kilkudziesięciu osób).

Organizacje międzynarodowe i państwa stosują różną klasyfikację misji pokojowych. Przykładowo, Organizacja Narodów Zjednoczonych do misji pokojowych z udziałem sił wojskowych zalicza misje obserwacyjne, utrzymania pokoju podejmowane na podstawie rozdziału VI Karty Narodów Zjednoczonych (KNZ), wymuszania pokoju podejmowane na podstawie rozdziału VII KNZ, czy humanitarne. Natomiast Unia Europejska realizuje tak zwane Misje Petersberskie, poszerzone o wymuszanie pokoju.

Określenie operacja pojawia się w doktrynie amerykańskiej. Termin operacje stabilizacyjne wywodzącą się z amerykańskiej doktryny działania sił lądowych FM — 03 i powszechnie zostały przyjęte przez środowisko wojskowe oraz media. Mimo to w literaturze polskiej brak jest definicji określającej ten rodzaj operacji, w której uczestniczą Siły Zbrojne RP.

W połączonej doktrynie sojuszniczej (ang. AJP-01 Allied Joint Publication) w pojęciu Sojusznicze Operacje Połączone zawarty jest także termin Operacje Reagowania Kryzysowego spoza Artykułu V. Termin ten jest zbliżony pojęciowo do charakteru misji jakie prowadzą wojska w trakcie misji stabilizacyjnych (ang. Non-Article 5 Crisis Response Operations).

Jak wynika z obserwacji, misje pokojowe i stabilizacyjne nie ograniczają się jedynie do zadań wojskowych — są to misje kompleksowe, wieloaspektowe, obejmują zarówno działania wojskowe jaki i polityczne, ekonomiczne, społeczne oraz kulturowe. Podstawowym założeniem dla tego rodzaju misji jest współpraca cywilno-wojskowa i ścisła koordynacja działań, tak na szczeblu międzynarodowym, jak również na szczeblu narodowym: międzyresortowym i resortowym.

Operacja wedle definicji zawartych w materiałach źródłowych może oznaczać część sztuki wojennej, zespół walk, bitew, uderzeń ogniowych i manewrów toczonych lub wykonywanych na lądzie, w powietrzu i na morzu przez związki operacyjne różnych rodzajów wojsk i sił zbrojnych, połączonych wspólną myślą przewodnią, prowadzonych pod jednym kierownictwem, dla osiągnięcia określonego celu. Operacja to również zespół różnorodnych działań związków operacyjnych, rodzajów sił zbrojnych lub specjalnie wydzielonych zgrupowań dla osiągnięcia celu strategicznego (operacyjnego). Obejmuje skoordynowane czasowo i przestrzennie działania realizowane przed starciem zbrojnym, bitwy (walki) oraz działania po bitwie (walce) w czasie pokoju, kryzysu i wojny. Bitwy (walki) oraz działania wchodzące w skład operacji, mogą być skoordynowane czasowo i przestrzennie lub też prowadzone niezależnie od siebie. Istotę operacji można również rozpatrywać w ujęciu narodowym, przez co można wyszczególnić operacje prowadzone przez poszczególne komponenty sił zbrojnych: operacje lądowe, powietrzne i morskie.

W klasyfikacjach uwzględniających podział sił zbrojnych zazwyczaj pojawia się definicja operacji połączonej, w ramach której wyróżnia się operacje połączone jako: sojusznicze, wielonarodowe oraz narodowe. Sojusznicze operacje połączone są definiowane jako operacje wojenne, wynikające z artykułu 5 Traktatu Waszyngtońskiego, co budzi pewne wątpliwości. Takie podejście ogranicza zakres używania sojuszniczych sił połączonych i wskazuje na niepełne spektrum możliwych do wykonania zadań.

W podobnym ujęciu zdefiniowano wielonarodowe operacje połączone jako operacje reagowania kryzysowego prowadzone przez połączone siły sojuszu lub nie należące do niego. Natomiast narodowym operacjom połączonym przypisano funkcję reakcji w przypadku konfliktów o małej skali intensywności.

Zasadnym jest podkreślenie, iż w istocie działania sojusznicze, wielonarodowe, narodowe mogą być prowadzone w wyszczególnionych uwarunkowaniach, które nie powinny jednak stanowić podstawy ich klasyfikacji.

Zmiany w postrzeganiu kwestii zapewniania bezpieczeństwa na świecie wskazują, że podstawowym kryterium wyróżniającym rodzaje operacji powinien być cel polityczny konfliktu. Dlatego należy wyróżniać operacje wojenne, reagowania kryzysowego i pokojowe.

Charakter przyszłych operacji. Materiały z konferencji naukowej. AON, Warszawa, 2004, s. 112.]

Analiza materiałów źródłowych wskazuje również na większe skupienie nad kategoryzacją operacji, niż ich celu oraz podwyższeniu efektywności prowadzonych działań. Jak wskazują również inni badacze przedmiotu nie jest zasadne ograniczanie możliwości prowadzenia operacji wojennych, reagowania kryzysowego i pokojowych odpowiednio do skali zaangażowania sił i ich składu według kryterium narodowości lub przynależności do danego systemu bezpieczeństwa. Wielonarodowość lub udział sił tylko jednego państwa oraz przynależność do sojuszu jest cechą danej operacji.

Problemy związane z klasyfikacją operacji oraz misji wynikają często z mylnej interpretacji celu konfliktu i jego przedmiotu. Współcześnie nie można postawić znaku równości między celem konfliktu, a jego przedmiotem. Jednym z wyzwań współczesności jest umiejętne przeciwstawianie się globalnym zagrożeniom oraz ich eskalacji. Osiągnąć to można dzięki wspólnemu, wielonarodowemu, zintegrowanemu i połączonemu działaniu.

Dlatego też za ujednoliconą definicję operacji reagowania kryzysowego, można przyjąć narodowe, sojusznicze, wielonarodowe, wielofunkcyjne i wielowymiarowe działania prowadzone przez siły zbrojne, mające na celu usuwanie przyczyn sytuacji kryzysowych zagrażających regionalnemu lub światowemu bezpieczeństwu albo naruszeniu praw człowieka. Ich istotą jest bezpośrednie oddziaływanie na przyczynę sytuacji kryzysowej, po której neutralizacji lub usunięciu przestaje być zasadne działanie militarne. Ponadto charakter współczesnych operacji reagowania kryzysowego należy rozważać w aspekcie odpowiedzialności międzynarodowego społeczeństwa za światowy pokój. Zadaniem operacji reagowania kryzysowego w danym kraju lub w międzynarodowym środowisku jest niedopuszczenie do przekształcenia sytuacji kryzysowych w wojnę lub inny konflikt. Ich istotą jest wspieranie celu politycznego społeczności w ujęciu światowym, regionalnym i narodowym.

Operacje reagowania kryzysowego są dość ogólnym i bardzo pojemnym terminem. Istnieją różne podziały oraz różnice związane z podziałem operacji prowadzonych przez organizacje międzynarodowe. Przyjmując doktrynalny podział operacji ONZ, NATO, UE, USA oraz Polski przedstawiono ich analizę porównawczą. Wnioski z analizy porównawczej istoty poszczególnych operacji miały na celu wykazanie nomenklatury doktrynalnej stosowanych określeń operacji, ich podobnych cech, a nie określenia kryterium ich klasyfikacji.

Doktrynalny podział operacji ONZ, NATO, UE, USA oraz Polski przedstawiono w oparciu o dokumenty strategiczne, doktrynalne oraz regulaminy obowiązujące w prawie międzynarodowym. Podstawą wyszczególnienia operacji w ramach Organizacji Narodów Zjednoczonych są:

• Peacekeeping restructures to strengthen field operations, United Nation’s Peace Operations, Year in Review 2007, s. 7,

• J. M. Guéhenno, United Nations Peace Operation. Principles and Guidelines, DPKO, New York, 2008,

• Raport Panelu ONZ ds. Operacji Pokojowych, A/55/305 — S/2000/809, Część II, s. 2.

Podział operacji Sojuszu Północnoatlantyckiego został dokonany na podstawie następujących dokumentów strategicznych:

• NATO Glossary of Terms and Definitions, AAP-6 (V), 2010,

• Allied Joint Doctrine, AJP-01 (D), December 2010,

• Allied Joint Doctrine for Non-Article 5 Crisis Response Operations, AJP 3.4.1.

Podstawą do przedstawienia podstaw operacji Unii Europejskiej są:

• Wersja skonsolidowana Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, C 83/51, 30.3.2010,

• A. Missiroli, Chaillot Paper, From Copenhagen to Brussels. European defence: core documents, vol. IV, December 2003,

• Core Documents, EU Security and Defence, vol. V, Chaillot Paper, no. 75, February 2005, s. 117—121 A.

W celu kompleksowego przedstawienia nomenklatury operacji posłużono się również dokumentami doktrynalnymi obowiązującymi w Stanach Zjednoczonych:

Darmowy fragment