Jak ogarnąć świat i odróżnić fakty od wyobrażeń - ebook
Wydawnictwo:
Tłumacz:
Data wydania:
5 września 2021
Format ebooka:
EPUB
Format
EPUB
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najpopularniejszych formatów e-booków na świecie.
Niezwykle wygodny i przyjazny czytelnikom - w przeciwieństwie do formatu
PDF umożliwia skalowanie czcionki, dzięki czemu możliwe jest dopasowanie
jej wielkości do kroju i rozmiarów ekranu. Więcej informacji znajdziesz
w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Format
MOBI
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najczęściej wybieranych formatów wśród czytelników
e-booków. Możesz go odczytać na czytniku Kindle oraz na smartfonach i
tabletach po zainstalowaniu specjalnej aplikacji. Więcej informacji
znajdziesz w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Multiformat
E-booki sprzedawane w księgarni Virtualo.pl dostępne są w opcji
multiformatu - kupujesz treść, nie format. Po dodaniu e-booka do koszyka
i dokonaniu płatności, e-book pojawi się na Twoim koncie w Mojej
Bibliotece we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego
tytułu. Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na
karcie produktu przy okładce. Uwaga: audiobooki nie są objęte opcją
multiformatu.
czytaj
na tablecie
Aby odczytywać e-booki na swoim tablecie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. Bluefire
dla EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na czytniku
Czytanie na e-czytniku z ekranem e-ink jest bardzo wygodne i nie męczy
wzroku. Pliki przystosowane do odczytywania na czytnikach to przede
wszystkim EPUB (ten format możesz odczytać m.in. na czytnikach
PocketBook) i MOBI (ten fromat możesz odczytać m.in. na czytnikach Kindle).
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na smartfonie
Aby odczytywać e-booki na swoim smartfonie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. iBooks dla
EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
Czytaj fragment
Pobierz fragment
Pobierz fragment w jednym z dostępnych formatów
Jak ogarnąć świat i odróżnić fakty od wyobrażeń - ebook
To najpiękniejsza kremówka w cukierni książek popularnonaukowych.
Janina Bąk, autorka książki „Statystycznie rzecz biorąc”
Jesteś pewien, że widziany przez ciebie rekin to nie jakaś mała rybka? I że opowieść o bocianach przynoszących dzieci to fikcja? Czy wiesz, że dzięki umiejętnemu wykorzystaniu liczb możesz dowieść zdrady swojej żony? Albo wmówić palaczowi, że to nie palenie papierosów powoduje raka płuc?
Statystyka pozwala tworzyć mity – i je obalać.
Dzięki tej książce przekonasz się, że właściwe zrozumienie liczb pozwala zobaczyć, jaki świat jest naprawdę.
Tim Harford przeprowadzi cię przez gąszcz dezinformacji, pseudonaukowej ściemy i pokrętnej logiki i sprawi, że zaprzyjaźnisz się z liczbami. Pokaże ci również, jak korzystając z dziesięciu prostych zasad statystycznych oraz jednej złotej reguły, ogarnąć świat, odróżnić fakty od wyobrażeń i nie dać się zrobić w balona.
Harford jest geniuszem w opowiadaniu historii, które pomagają zrozumieć świat.
Malcolm Gladwell, autor książki „Punkt przełomowy”
Książka mocna, przekonująca i... niezbędna.
Caroline Criado Perez, autorka książki „Niewidzialne kobiety”
Genialna książka – pokazuje, jak być krytycznym wobec świata, jednocześnie nie tracąc w niego wiary.
prof. Hetan Shah, dyrektor generalny Akademii Brytyjskiej
Dziś bardziej niż kiedykolwiek potrzebujemy książek takich jak ta.
Stephen Fry, brytyjski aktor, reżyser i pisarz
Czytało mi się to niczym zbiór opowiadań – i był to najwspanialszy zbiór opowiadań, jaki czytałem od dłuższego czasu, fascynujący.
Steven D. Levitt, współautor książki „Freakonomia”
Harford odczarowuje matematykę i pokazuje, jak używać tego przydatnego narzędzia na co dzień, utrudniając zadanie tym, którzy wykorzystują statystykę, by nas oszukać.
„Guardian”
Harford nigdy nie był nam bardziej potrzebny. Te napisane lekkim stylem historie składają się na solidny instruktaż, jak odsiewać prawdę od statystycznych plew.
„Sunday Times”
Tim Harford to ekonomista i dziennikarz zajmujący się popularyzacją wiedzy o statystyce i ekonomii, felietonista „Financial Timesa”, współtwórca oraz prowadzący radiowych i telewizyjnych programów BBC, autor bestsellerowych książek. Prowadzi podcast „Cautionary Tales”, przemawia na konferencjach TED i PopTech. Jest honorowym członkiem Królewskiego Towarzystwa Statystycznego. Otrzymał wiele nagród za pracę dziennikarską, a za szerzenie wiedzy na temat zagadnień ekonomicznych został odznaczony Orderem Imperium Brytyjskiego.
| Kategoria: | Zarządzanie i marketing |
| Zabezpieczenie: |
Watermark
|
| ISBN: | 978-83-8135-938-2 |
| Rozmiar pliku: | 2,6 MB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
REGUŁA PIERWSZA
ZAWIERZ SWOIM UCZUCIOM
Luke Skywalker: Nie . To nieprawda. To niemożliwe!
Darth Vader: Zawierz swoim uczuciom, zobaczysz, że to prawda!
_Imperium kontratakuje_1 (1980)
Abraham Bredius nie był naiwniakiem. Ten krytyk sztuki i kolekcjoner, wykładowca akademicki i uznany światowy ekspert w dziedzinie malarstwa niderlandzkiego specjalizował się w twórczości siedemnastowiecznego mistrza Johannesa Vermeera. W latach osiemdziesiątych XIX wieku Bredius jeszcze jako młody człowiek zdobywał reputację, ujawniając, które obrazy błędnie przypisywano Vermeerowi. W roku 1937, w wieku osiemdziesięciu dwóch lat, doczekał się dzieła będącego zwieńczeniem kariery. Dopiero co opublikował cenioną książkę, w której bezbłędnie rozpoznał dwieście podróbek Rembrandta2.
To właśnie w tym momencie życia Brediusa w progi jego willi w Monako zawitał czarujący prawnik Gerard Boon, który pragnął poznać opinię Brediusa na temat nowo odkrytego dzieła _Chrystus w Emaus_, o którym sądzono, że jest pędzla samego Vermeera. Wiele wymagający od siebie i świata starszy pan był zauroczony obrazem. Odesłał Boona z następującym orzeczeniem: _Chrystus w Emaus_ to nie tylko Vermeer, ale w ogóle najznakomitsze dzieło mistrza.
„Śmiem twierdzić, że mamy do czynienia z arcydziełem Johannesa Vermeera z Delft – napisał wkrótce potem Bredius w artykule prasowym. – Dziełem całkowicie odmiennym od jego innych obrazów, jednak będącym w każdym calu Vermeerem”.
„Kiedy pokazano mi to arcydzieło, ledwo panowałem nad emocjami” – dodawał, odnotowując z uwielbieniem, że dzieło było _ongerept_ – co po niderlandzku oznacza „dziewiczo czyste” i „nietknięte”. Dobór słów zaiste ironiczny – trudno sobie wyobrazić, by _Chrystus w Emaus_ był jeszcze bardziej zepsuty. Była to podła podróbka obrazu, namalowana wprost na utwardzonym bakelitem starym płótnie kilka miesięcy przed tym, jak pokazano ją Brediusowi.
To niewybredne oszustwo skompromitowało nie tylko Brediusa, ale też cały holenderski świat sztuki. Obraz _Chrystus w Emaus_ wkrótce potem kupiło za 520 tysięcy guldenów (w przybliżeniu równowartość dzisiejszych 10 milionów funtów) muzeum Boijmans w Rotterdamie. Sam Bredius przyczynił się do tego, by pomóc muzeum w zakupie.
_Chrystus w Emaus_ stał się perłą ekspozycji, przyciągał tłumy wielbicieli i zyskiwał entuzjastyczne recenzje. Kiedy już pierwszy falsyfikat został zaakceptowany jako dzieło Vermeera, łatwiej było przepuszczać kolejne. Nie wszyscy dawali się oszukać, ale podobnie jak w przypadku _Chrystusa w Emaus_ nabierali się ci, którzy się liczyli. Krytycy wystawiali certyfikaty; muzea umieszczały obrazy w swoich ekspozycjach; kolekcjonerzy płacili za nie niebotyczne kwoty – w sumie ponad 100 milionów funtów w przeliczeniu na dzisiejsze pieniądze. W kategoriach finansowych było to gigantyczne oszustwo.
To jeszcze nie wszystko. Holenderski świat sztuki uwielbiał Vermeera, oddawano mu cześć jako jednemu z największych europejskich malarzy. Obrazy, które powstawały głównie w latach sześćdziesiątych XVII wieku, odkrywano ponownie dopiero pod koniec XIX wieku. Przetrwało niespełna czterdzieści jego dzieł. Pojawienie się pół tuzina Vermeerów w ciągu zaledwie kilku lat wydawało się wydarzeniem kulturalnym wielkiej wagi.
Takie wydarzenie powinno było pokazać, gdzie leżą granice łatwowierności. Tak się jednak nie stało. Dlaczego?
Nie szukajmy odpowiedzi w samych obrazach. Jeśli porównamy prawdziwego Vermeera z pierwszym falsyfikatem – _Chrystusem w Emaus_ – trudno zrozumieć, jak to się stało, że wszyscy dali się ogłupić, tym bardziej ktoś o tak przenikliwym spojrzeniu jak Abraham Bredius.
Vermeer był prawdziwym arcymistrzem. Jego najsłynniejsze dzieło to _Dziewczyna z perłą_, świetlisty portret młodej kobiety, uwodzicielskiej, niewinnej, godnej uwielbienia i jednocześnie niepewnej. Obraz zainspirował powieść i film, w którym rolę bezimiennej dziewczyny zagrała Scarlett Johansson. W _Mleczarce_ zwykła sceneria wnętrza domu nabiera autentyczności dzięki detalom, takim jak przyciągający wzrok miedziany garnczek i świeżo upieczony chleb, który wygląda tak kusząco, że ma się ochotę po niego natychmiast sięgnąć. Mamy jeszcze _Dziewczynę czytającą list_. Stoi ona w miękkim świetle padającym z niewidocznego na płótnie okna. Może jest przy nadziei? Widzimy ją z profilu, trzyma list tuż przy piersi, czytając go, oczy ma spuszczone. Obraz wyróżniają dramatyczna cisza i bezruch – mamy wrażenie, że dziewczyna, przebiegając wzrokiem po linijkach listu i czekając na jakąś wiadomość, wstrzymuje oddech, a my wstrzymujemy oddech razem z nią. Bez dwóch zdań: dzieło sztuki.
A _Chrystus w Emaus_? Jest to obraz statyczny, dziwaczny w porównaniu z pozostałymi. Wydaje się raczej nędzną imitacją Vermeera, a w zasadzie w ogóle nie wygląda na Vermeera. Nie jest to strasznie namalowane, ale to żadne wybitne dzieło. Ustawiony przy innych pracach mistrza, obraz ten wydaje się ponury i wykonany niezdarnie. A jednak, podobnie jak wiele innych, wprowadził w błąd cały świat – i być może oszukiwałby świat po dziś dzień, gdyby fałszerza nie złapano. Miał pecha i był lekkomyślny.
W maju 1945 roku, kiedy wojna w Europie dobiegała końca, dwóch oficerów z Alianckiej Komisji do spraw Skradzionych Dzieł Sztuki (Allied Art Commission) zapukało do drzwi przy Keizersgracht 321 – to jeden z najbardziej ekskluzywnych adresów w Amsterdamie. Otworzył im niewysoki, charyzmatyczny mężczyzna Han van Meegeren. W młodości krótko cieszył się sławą jako malarz. W średnim wieku, gdy twarz mu się zaokrągliła, a włosy posiwiały, wzbogacił się jako marszand handlujący dziełami sztuki.
Niewykluczone jednak, że handlował nimi z niewłaściwymi ludźmi, ponieważ oficerowie przyszli do niego z poważnym zarzutem – oskarżali van Meegerena o to, że sprzedał niedawno odkryte arcydzieło Johannesa Vermeera _Chrystus i jawnogrzesznica_ pewnemu naziście. I to nie byle jakiemu naziście, ale Hermannowi Göringowi, prawej ręce Hitlera.
Van Meegeren został aresztowany i oskarżony o zdradę. Zareagował z furią, zaprzeczając wszystkiemu, próbując groźbami i hucpą otworzyć sobie drzwi do wolności. Jego sposób mówienia – wypowiadał się szybko i z przekonaniem – zazwyczaj ratował mu skórę i dzięki tej manierze często wyplątywał się z trudnych sytuacji. Nie tym razem. Po kilku dniach spędzonych w areszcie kompletnie się załamał. Przyznał się nie do zdrady, ale do przestępstwa, które wywołało zadziwienie w Holandii i na całym świecie.
– Głupcy – szydził. – Myślicie, że sprzedałem bezcennego Vermeera Göringowi? To nie był żaden Vermeer! Sam namalowałem ten obraz3.
_Dalsza część książki dostępna w wersji pełnej_PRZYPISY
Wstęp. Jak kłamać za pomocą danych statystycznych
1 U. Eco, _Serendipities: Language and Lunacy,_ London 2015.
2 R. Matthews, _Storks Deliver Babies (p = 0.008)_, „Teaching Statistics”, __ t. 22(2), czerwiec 2000, s. 36–38, http://dx.doi.org/10.1111/1467-9639.00013.
W artykułach naukowych z zakresu nauk społecznych zazwyczaj czytamy, że zależność jest „statystycznie istotna”, jeśli p = 0,05, co oznacza, że gdyby nie było żadnej zależności, wzorzec co najmniej tak wyraźny jak ten zaobserwowany wystąpiłby tylko raz na dwadzieścia razy. W artykule o bocianach czytamy, że p wynosi aż 0,008, co oznacza, że gdyby rzeczywiście nie istniała zależność między bocianami a porodami, wzorzec tak wyraźny jak ten zaobserwowany wystąpiłby tylko raz na sto dwadzieścia pięć razy. Tradycja stosowania takiego testu istotności statystycznej jest godna pożałowania z powodów, których nie będziemy teraz romawiać.
3 C. Keating, _Smoking Kills,_ Oxford 2009, s. XV.
4 Muzeum Nauki, sir Austin Bradford Hill, http://broughttolife.sciencemuseum.org.uk/broughttolife/people/austinhill; Peter Armitage, _Obituary: Sir Austin Bradford Hill, 1897–1991_, „Journal of the Royal Statistical Society” 1991, seria A (Statystyka w społeczeństwie), t. 154(3), s. 482–484, www.jstor. org/stable/2983156.
5 C. Keating, _Smoking Kills_, dz. cyt., s. 85–90.
6 Tamże, s. 113.
7 J.P.A. Ioannidis, _A fiasco in the making?_, „Stat”, 17.03.2020, https://www.statnews.com/2020/03/17/a-fiasco-in-the-making-as-the-coronavirus-pandemic-takes-hold-we-are-making-decisions-without-reliable-data/.
8 _Taiwan says WHO failed to act on coronavirus transmission warning_, „Financial Times”, __ 20.03.2020, https://www.ft.com/content/2a70a02a-644a11ea-a6cd-df28cc3c6a68.
9 D. Sevastopulo, H. Kuchler, _Donald Trump’s chaotic coronavirus crisis_, „_Financial Times”,_ 27.03.2020, https://www.ft.com/content/80aa0b58-701011ea-9bca-bf503995cd6f.
10 D. Card, _Origins of the Unemployment Rate: The Lasting Legacy of Measurement without Theory_, Dokument roboczy Uniwersytetu Kalifornijskiego w Berkeley i NBER, luty 2011, http://davidcard.berkeley.edu/papers/origins-of unemployment.pdf.
11 N. Oreskes, E. Conway, _Merchants of Doubt,_ London 2010, rozdział 1; R. Proctor, _Golden Holocaust,_ Berkeley–Los Angeles 2011.
12 Propozycja dotycząca palenia i zdrowia, wewnętrzny okólnik firmy Brown and Williamson, 1969 https://www.industrydocuments.ucsf.edu/tobacco/docs/#id=psdw0147.
13 K. Edwards, E. Smith, _A Disconfirmation Bias in the Evaluation of Arguments_, „Journal of Personality and Social Psychology” 1996, t. 71(1), s. 5–24.
14 N. Oreskes, E. Conway, _Merchants of Doubt_, dz. cyt.
15 M. Lewis, _Has Anyone Seen the President?_, Bloomberg, 9.02.2018, https://www.bloomberg.com/opinion/articles/2018-02-09/has-anyone-seen-the-president.
16 B. Nyhan, _Why Fears of Fake News Are Overhyped_, „Medium”, 4.02.2019; G. Tett, _The Kids Are Alright: The Truth About Fake News_, „Financial Times”, 6.02.2019, https://www.ft.com/content/d8f43574-29a1-11e9-a5ab-ff8ef2b976c7?desktop=true&segmentId=7c8f09b9- 9b61-4fbb-9430-9208a9e233c8.
17 CQ Quarterly, https://library.cqpress.com/cqalmanac/document.php?id=cqal65-1259268; A. Reinhart, _Huff and Puff_, „Significance” 2014, t. 11(4).
18 A. Gelman, _Statistics for Cigarette Sellers_, „Chance” 2012, t. 25(3); A. Reinhart, _Huff and Puff_, dz. cyt.
19 _How to Lie with Smoking Statistics_ znajduje się w bibliotece dokumentów przemysłu tytoniowego. Alex Reinhart zebrał rękopis i różne dokumenty dotyczące projektu_: The History of „How To Lie With Smoking Statistics”_, https://www.refsmmat.com/articles/smoking-statistics.html.
20 S. Herculano-Houzel, _What is so special about the human brain?_, wykład na TED.com z 2013, https://www.ted.com/talks/suzana_herculano_houzel_what_is_so_special_ about_the_human_brain/transcript?ga_source=embed&ga_medium=embed&ga_campaign=embedT.
21 O lunecie Galileusza: https://thonyc.wordpress.com/2012/08/23/refusing-to-look/; https://www.wired.com/2008/10/how-the-telesco/; https://thekindlyones.org/2010/10/13/refusing-to-look-through-galileos-telescope/.
Reguła pierwsza. Zawierz swoim uczuciom
1 Znane również jako _Gwiezdne wojny. Część V_, scenariusz L. Brackett, L. Kasdan.
2 Sprawę van Meegerena opisano w: J. Godley, _The Master Forger,_ London 1951; _Van Meegeren: A Case History,_ London 1967; N. Charney, _The Art of Forgery: The Minds Motives and Methods of Master Forgers,_ London 2015; __ F. Wynne, _I Was Vermeer_, London 2007; E. Dolnick, _The Forger’s Spell,_ New York 2009; program telewizji BBC TV _Fake or Fortune_ (seria 1, Program 3, 2011); seria postów na blogu Errola Morrisa _Bamboozling Ourselves_ – początek na stronie internetowej „New York Timesa”, 20.05.2009; film muzeum Boijmans _Van Meegeren Fake Vermeers_ (2010, dostępny na YouTubie pod adresem https://www.youtube.com/watch?v=NnnkuOz08GQ); szczególnie J. Lopez, _The Man Who Made Vermeers,_ London 2009.
3 Istnieją różne opisy tego wyznania van Meegerena – w innej relacji van Meegeren utożsamia się z holenderskim mistrzem bardziej bezpośrednio: „Obraz w rękach Göringa nie jest, jak przypuszczasz, Vermeerem z Delft, ale van Meegerenem!”. Cytat w tekście pochodzi z książki Franka Wynne’a _I Was Vermeer._
ZAWIERZ SWOIM UCZUCIOM
Luke Skywalker: Nie . To nieprawda. To niemożliwe!
Darth Vader: Zawierz swoim uczuciom, zobaczysz, że to prawda!
_Imperium kontratakuje_1 (1980)
Abraham Bredius nie był naiwniakiem. Ten krytyk sztuki i kolekcjoner, wykładowca akademicki i uznany światowy ekspert w dziedzinie malarstwa niderlandzkiego specjalizował się w twórczości siedemnastowiecznego mistrza Johannesa Vermeera. W latach osiemdziesiątych XIX wieku Bredius jeszcze jako młody człowiek zdobywał reputację, ujawniając, które obrazy błędnie przypisywano Vermeerowi. W roku 1937, w wieku osiemdziesięciu dwóch lat, doczekał się dzieła będącego zwieńczeniem kariery. Dopiero co opublikował cenioną książkę, w której bezbłędnie rozpoznał dwieście podróbek Rembrandta2.
To właśnie w tym momencie życia Brediusa w progi jego willi w Monako zawitał czarujący prawnik Gerard Boon, który pragnął poznać opinię Brediusa na temat nowo odkrytego dzieła _Chrystus w Emaus_, o którym sądzono, że jest pędzla samego Vermeera. Wiele wymagający od siebie i świata starszy pan był zauroczony obrazem. Odesłał Boona z następującym orzeczeniem: _Chrystus w Emaus_ to nie tylko Vermeer, ale w ogóle najznakomitsze dzieło mistrza.
„Śmiem twierdzić, że mamy do czynienia z arcydziełem Johannesa Vermeera z Delft – napisał wkrótce potem Bredius w artykule prasowym. – Dziełem całkowicie odmiennym od jego innych obrazów, jednak będącym w każdym calu Vermeerem”.
„Kiedy pokazano mi to arcydzieło, ledwo panowałem nad emocjami” – dodawał, odnotowując z uwielbieniem, że dzieło było _ongerept_ – co po niderlandzku oznacza „dziewiczo czyste” i „nietknięte”. Dobór słów zaiste ironiczny – trudno sobie wyobrazić, by _Chrystus w Emaus_ był jeszcze bardziej zepsuty. Była to podła podróbka obrazu, namalowana wprost na utwardzonym bakelitem starym płótnie kilka miesięcy przed tym, jak pokazano ją Brediusowi.
To niewybredne oszustwo skompromitowało nie tylko Brediusa, ale też cały holenderski świat sztuki. Obraz _Chrystus w Emaus_ wkrótce potem kupiło za 520 tysięcy guldenów (w przybliżeniu równowartość dzisiejszych 10 milionów funtów) muzeum Boijmans w Rotterdamie. Sam Bredius przyczynił się do tego, by pomóc muzeum w zakupie.
_Chrystus w Emaus_ stał się perłą ekspozycji, przyciągał tłumy wielbicieli i zyskiwał entuzjastyczne recenzje. Kiedy już pierwszy falsyfikat został zaakceptowany jako dzieło Vermeera, łatwiej było przepuszczać kolejne. Nie wszyscy dawali się oszukać, ale podobnie jak w przypadku _Chrystusa w Emaus_ nabierali się ci, którzy się liczyli. Krytycy wystawiali certyfikaty; muzea umieszczały obrazy w swoich ekspozycjach; kolekcjonerzy płacili za nie niebotyczne kwoty – w sumie ponad 100 milionów funtów w przeliczeniu na dzisiejsze pieniądze. W kategoriach finansowych było to gigantyczne oszustwo.
To jeszcze nie wszystko. Holenderski świat sztuki uwielbiał Vermeera, oddawano mu cześć jako jednemu z największych europejskich malarzy. Obrazy, które powstawały głównie w latach sześćdziesiątych XVII wieku, odkrywano ponownie dopiero pod koniec XIX wieku. Przetrwało niespełna czterdzieści jego dzieł. Pojawienie się pół tuzina Vermeerów w ciągu zaledwie kilku lat wydawało się wydarzeniem kulturalnym wielkiej wagi.
Takie wydarzenie powinno było pokazać, gdzie leżą granice łatwowierności. Tak się jednak nie stało. Dlaczego?
Nie szukajmy odpowiedzi w samych obrazach. Jeśli porównamy prawdziwego Vermeera z pierwszym falsyfikatem – _Chrystusem w Emaus_ – trudno zrozumieć, jak to się stało, że wszyscy dali się ogłupić, tym bardziej ktoś o tak przenikliwym spojrzeniu jak Abraham Bredius.
Vermeer był prawdziwym arcymistrzem. Jego najsłynniejsze dzieło to _Dziewczyna z perłą_, świetlisty portret młodej kobiety, uwodzicielskiej, niewinnej, godnej uwielbienia i jednocześnie niepewnej. Obraz zainspirował powieść i film, w którym rolę bezimiennej dziewczyny zagrała Scarlett Johansson. W _Mleczarce_ zwykła sceneria wnętrza domu nabiera autentyczności dzięki detalom, takim jak przyciągający wzrok miedziany garnczek i świeżo upieczony chleb, który wygląda tak kusząco, że ma się ochotę po niego natychmiast sięgnąć. Mamy jeszcze _Dziewczynę czytającą list_. Stoi ona w miękkim świetle padającym z niewidocznego na płótnie okna. Może jest przy nadziei? Widzimy ją z profilu, trzyma list tuż przy piersi, czytając go, oczy ma spuszczone. Obraz wyróżniają dramatyczna cisza i bezruch – mamy wrażenie, że dziewczyna, przebiegając wzrokiem po linijkach listu i czekając na jakąś wiadomość, wstrzymuje oddech, a my wstrzymujemy oddech razem z nią. Bez dwóch zdań: dzieło sztuki.
A _Chrystus w Emaus_? Jest to obraz statyczny, dziwaczny w porównaniu z pozostałymi. Wydaje się raczej nędzną imitacją Vermeera, a w zasadzie w ogóle nie wygląda na Vermeera. Nie jest to strasznie namalowane, ale to żadne wybitne dzieło. Ustawiony przy innych pracach mistrza, obraz ten wydaje się ponury i wykonany niezdarnie. A jednak, podobnie jak wiele innych, wprowadził w błąd cały świat – i być może oszukiwałby świat po dziś dzień, gdyby fałszerza nie złapano. Miał pecha i był lekkomyślny.
W maju 1945 roku, kiedy wojna w Europie dobiegała końca, dwóch oficerów z Alianckiej Komisji do spraw Skradzionych Dzieł Sztuki (Allied Art Commission) zapukało do drzwi przy Keizersgracht 321 – to jeden z najbardziej ekskluzywnych adresów w Amsterdamie. Otworzył im niewysoki, charyzmatyczny mężczyzna Han van Meegeren. W młodości krótko cieszył się sławą jako malarz. W średnim wieku, gdy twarz mu się zaokrągliła, a włosy posiwiały, wzbogacił się jako marszand handlujący dziełami sztuki.
Niewykluczone jednak, że handlował nimi z niewłaściwymi ludźmi, ponieważ oficerowie przyszli do niego z poważnym zarzutem – oskarżali van Meegerena o to, że sprzedał niedawno odkryte arcydzieło Johannesa Vermeera _Chrystus i jawnogrzesznica_ pewnemu naziście. I to nie byle jakiemu naziście, ale Hermannowi Göringowi, prawej ręce Hitlera.
Van Meegeren został aresztowany i oskarżony o zdradę. Zareagował z furią, zaprzeczając wszystkiemu, próbując groźbami i hucpą otworzyć sobie drzwi do wolności. Jego sposób mówienia – wypowiadał się szybko i z przekonaniem – zazwyczaj ratował mu skórę i dzięki tej manierze często wyplątywał się z trudnych sytuacji. Nie tym razem. Po kilku dniach spędzonych w areszcie kompletnie się załamał. Przyznał się nie do zdrady, ale do przestępstwa, które wywołało zadziwienie w Holandii i na całym świecie.
– Głupcy – szydził. – Myślicie, że sprzedałem bezcennego Vermeera Göringowi? To nie był żaden Vermeer! Sam namalowałem ten obraz3.
_Dalsza część książki dostępna w wersji pełnej_PRZYPISY
Wstęp. Jak kłamać za pomocą danych statystycznych
1 U. Eco, _Serendipities: Language and Lunacy,_ London 2015.
2 R. Matthews, _Storks Deliver Babies (p = 0.008)_, „Teaching Statistics”, __ t. 22(2), czerwiec 2000, s. 36–38, http://dx.doi.org/10.1111/1467-9639.00013.
W artykułach naukowych z zakresu nauk społecznych zazwyczaj czytamy, że zależność jest „statystycznie istotna”, jeśli p = 0,05, co oznacza, że gdyby nie było żadnej zależności, wzorzec co najmniej tak wyraźny jak ten zaobserwowany wystąpiłby tylko raz na dwadzieścia razy. W artykule o bocianach czytamy, że p wynosi aż 0,008, co oznacza, że gdyby rzeczywiście nie istniała zależność między bocianami a porodami, wzorzec tak wyraźny jak ten zaobserwowany wystąpiłby tylko raz na sto dwadzieścia pięć razy. Tradycja stosowania takiego testu istotności statystycznej jest godna pożałowania z powodów, których nie będziemy teraz romawiać.
3 C. Keating, _Smoking Kills,_ Oxford 2009, s. XV.
4 Muzeum Nauki, sir Austin Bradford Hill, http://broughttolife.sciencemuseum.org.uk/broughttolife/people/austinhill; Peter Armitage, _Obituary: Sir Austin Bradford Hill, 1897–1991_, „Journal of the Royal Statistical Society” 1991, seria A (Statystyka w społeczeństwie), t. 154(3), s. 482–484, www.jstor. org/stable/2983156.
5 C. Keating, _Smoking Kills_, dz. cyt., s. 85–90.
6 Tamże, s. 113.
7 J.P.A. Ioannidis, _A fiasco in the making?_, „Stat”, 17.03.2020, https://www.statnews.com/2020/03/17/a-fiasco-in-the-making-as-the-coronavirus-pandemic-takes-hold-we-are-making-decisions-without-reliable-data/.
8 _Taiwan says WHO failed to act on coronavirus transmission warning_, „Financial Times”, __ 20.03.2020, https://www.ft.com/content/2a70a02a-644a11ea-a6cd-df28cc3c6a68.
9 D. Sevastopulo, H. Kuchler, _Donald Trump’s chaotic coronavirus crisis_, „_Financial Times”,_ 27.03.2020, https://www.ft.com/content/80aa0b58-701011ea-9bca-bf503995cd6f.
10 D. Card, _Origins of the Unemployment Rate: The Lasting Legacy of Measurement without Theory_, Dokument roboczy Uniwersytetu Kalifornijskiego w Berkeley i NBER, luty 2011, http://davidcard.berkeley.edu/papers/origins-of unemployment.pdf.
11 N. Oreskes, E. Conway, _Merchants of Doubt,_ London 2010, rozdział 1; R. Proctor, _Golden Holocaust,_ Berkeley–Los Angeles 2011.
12 Propozycja dotycząca palenia i zdrowia, wewnętrzny okólnik firmy Brown and Williamson, 1969 https://www.industrydocuments.ucsf.edu/tobacco/docs/#id=psdw0147.
13 K. Edwards, E. Smith, _A Disconfirmation Bias in the Evaluation of Arguments_, „Journal of Personality and Social Psychology” 1996, t. 71(1), s. 5–24.
14 N. Oreskes, E. Conway, _Merchants of Doubt_, dz. cyt.
15 M. Lewis, _Has Anyone Seen the President?_, Bloomberg, 9.02.2018, https://www.bloomberg.com/opinion/articles/2018-02-09/has-anyone-seen-the-president.
16 B. Nyhan, _Why Fears of Fake News Are Overhyped_, „Medium”, 4.02.2019; G. Tett, _The Kids Are Alright: The Truth About Fake News_, „Financial Times”, 6.02.2019, https://www.ft.com/content/d8f43574-29a1-11e9-a5ab-ff8ef2b976c7?desktop=true&segmentId=7c8f09b9- 9b61-4fbb-9430-9208a9e233c8.
17 CQ Quarterly, https://library.cqpress.com/cqalmanac/document.php?id=cqal65-1259268; A. Reinhart, _Huff and Puff_, „Significance” 2014, t. 11(4).
18 A. Gelman, _Statistics for Cigarette Sellers_, „Chance” 2012, t. 25(3); A. Reinhart, _Huff and Puff_, dz. cyt.
19 _How to Lie with Smoking Statistics_ znajduje się w bibliotece dokumentów przemysłu tytoniowego. Alex Reinhart zebrał rękopis i różne dokumenty dotyczące projektu_: The History of „How To Lie With Smoking Statistics”_, https://www.refsmmat.com/articles/smoking-statistics.html.
20 S. Herculano-Houzel, _What is so special about the human brain?_, wykład na TED.com z 2013, https://www.ted.com/talks/suzana_herculano_houzel_what_is_so_special_ about_the_human_brain/transcript?ga_source=embed&ga_medium=embed&ga_campaign=embedT.
21 O lunecie Galileusza: https://thonyc.wordpress.com/2012/08/23/refusing-to-look/; https://www.wired.com/2008/10/how-the-telesco/; https://thekindlyones.org/2010/10/13/refusing-to-look-through-galileos-telescope/.
Reguła pierwsza. Zawierz swoim uczuciom
1 Znane również jako _Gwiezdne wojny. Część V_, scenariusz L. Brackett, L. Kasdan.
2 Sprawę van Meegerena opisano w: J. Godley, _The Master Forger,_ London 1951; _Van Meegeren: A Case History,_ London 1967; N. Charney, _The Art of Forgery: The Minds Motives and Methods of Master Forgers,_ London 2015; __ F. Wynne, _I Was Vermeer_, London 2007; E. Dolnick, _The Forger’s Spell,_ New York 2009; program telewizji BBC TV _Fake or Fortune_ (seria 1, Program 3, 2011); seria postów na blogu Errola Morrisa _Bamboozling Ourselves_ – początek na stronie internetowej „New York Timesa”, 20.05.2009; film muzeum Boijmans _Van Meegeren Fake Vermeers_ (2010, dostępny na YouTubie pod adresem https://www.youtube.com/watch?v=NnnkuOz08GQ); szczególnie J. Lopez, _The Man Who Made Vermeers,_ London 2009.
3 Istnieją różne opisy tego wyznania van Meegerena – w innej relacji van Meegeren utożsamia się z holenderskim mistrzem bardziej bezpośrednio: „Obraz w rękach Göringa nie jest, jak przypuszczasz, Vermeerem z Delft, ale van Meegerenem!”. Cytat w tekście pochodzi z książki Franka Wynne’a _I Was Vermeer._
więcej..
