Jak osiągać sukcesy w nauce - ebook

2
ZNACZENIE ODRUCHÓW PIERWOTNYCH I POSTURALNYCH

SPIS TREŚCI

2.1. Czym są odruchy pierwotne i posturalne?

2.2. O czym mogą informować odruchy pierwotne i posturalne?

2.3. Rozwijający się mózg

2.4. Pojawienie się odruchów rdzeniowych

2.5. Odruchy realizowane na poziomie rdzeniowym

2.6. Odruchy realizowane na poziomie pnia mózgu

2.7. Odruchy jako odzwierciedlenie rozwoju hierarchicznego

2.8. Obszary mózgu biorące udział w realizacji odruchów pierwotnych i posturalnych

2.9. Odruch wielozmysłowy – odruch Moro

2.10. Specyfika odruchu paraliżującego strachu

2.11. Czynniki wyzwalające odruch Moro

2.12. Funkcje odruchu Moro

2.13. Fizjologiczne reakcje pojawiające się w odpowiedzi na odruch Moro

2.14. Implikacje niewyhamowanego odruchu Moro

2.15. Objawy zespołu wrażliwości skotopowej

2.16. Ogólne objawy związane z niewyhamowanym odruchem Moro

2.17. Symptomy behawioralne związane z niewyhamowanym odruchem Moro

Odruchy zostały opisane już w XVII wieku przez lekarza Thomasa Willisa, kiedy posłużył się on terminem motus reflexus oraz „refleksja”, chcąc określić, w jaki sposób impulsy elektryczne w nerwach do ośrodkowego układu nerwowego mogą być zwrotnie odbite do mięśni. Czynność automatyczną ukazał jako podobną do światła odbitego w lustrze.

Istnieje wiele rodzajów odruchów. Mimo że różnią się pod wieloma względami, mają wspólną właściwość stereotypowości i stałości, ponieważ „ten sam bodziec zawsze wiąże się z takim samym rodzajem reakcji” (Brodal, 1998). Niektóre odruchy, np. odruch mrugania, są proste, inne, jak odruch połykania – bardziej złożone, a ich realizacja wymaga współpracy wielu struktur. Niektóre odruchy angażują jedynie niższe piętra OUN, jak rdzeń kręgowy i pień mózgu, podczas gdy inne, jak optyczne odruchy prostowania głowy, angażują wyższe piętra układu nerwowego, w tym również korę mózgową. „Wiele zadań ośrodkowego układu nerwowego jest realizowana odruchowo, to znaczy niezależnie od naszej świadomości. Uwalnia to oczywiście wyższe piętra mózgu od konieczności radzenia sobie z licznymi, trywialnymi codziennymi zadaniami” (tamże).

Chociaż odruchy w dużej mierze działają mimowolnie, niektóre z nich, np. opróżnianie pęcherza i odbytnicy, mogą być dowolnie powstrzymywane, a inne, jak odruchy zaangażowane w kontrolę funkcji trzewnych, zachodzą poza naszą świadomością. Odruchy pierwotne i posturalne stały się użytecznymi narzędziami do oceny OUN, ponieważ są rozwojowe (wiemy, kiedy powinny być aktywne) oraz hierarchiczne (ze względu na zaangażowanie danego piętra układu nerwowego).

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Trzewia – miękkie narządy wewnętrzne, do których zalicza się płuca, serce oraz narządy układu pokarmowego. Funkcje trzewne angażują właśnie te układy.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

■ 2.1. Czym są odruchy pierwotne i posturalne?

Odruchy pierwotne rozwijają się w łonie matki, są obecne przy urodzeniu u dziecka, które przyszło na świat w terminie, i hamowane przez wyższe ośrodki rozwijającego się mózgu w ciągu pierwszych sześciu miesięcy życia poporodowego.

Odruchy posturalne pojawiają się po urodzeniu i osiągają pełnię rozwoju w wieku ok. 3,5 roku. Kiedy dziecko wkracza w wiek szkolny, odruchy posturalne, przynajmniej w teorii, są być już rozwinięte i nie powinny być widoczne żadne oznaki aktywności odruchów pierwotnych.

■ 2.2. O czym mogą informować odruchy pierwotne i posturalne?

1) Ocenę pierwotnych i posturalnych odruchów na istotnych etapach rozwoju można wykorzystać do rozpoznawania oznak niedojrzałości funkcjonalnej OUN (identyfikacja). Wiele spośród odruchów pierwotnych dziecka jest rutynowo badanych po urodzeniu jako część neurologicznej oceny noworodka, ale rzadko takie badanie przeprowadza się w późniejszym okresie, oprócz sytuacji, w której podejrzewa się istnienie problemu natury neurologicznej.

2) Testy odruchów mogą być wykorzystywane na późniejszych etapach rozwoju u dzieci w wieku szkolnym, ale w przypadku dzieci starszych osoba badająca będzie poszukiwać oznak nieprawidłowo niewyhamowanych odruchów pierwotnych i niedojrzałych odruchów posturalnych (ocena).

3) Badanie odruchów może również dostarczyć wskazówek na temat rodzaju oraz poziomu rozwojowego interwencji potrzebnej do zintegrowania nieprawidłowych odruchów (leczenie).

4) Ocenę odruchów można także przeprowadzać w trakcie programu terapeutycznego i po jego zakończeniu, aby dokonać pomiaru zmian, które są rezultatem zastosowania interwencji terapeutycznych (ocena zmian).

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Łączne nieprawidłowości w profilu tych dwóch grup odruchów wskazują na zaburzenia neurologiczne lub niedojrzałość neurologiczną.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Aby móc zrozumieć wymienione sposoby wykorzystania badania odruchów, należy koniecznie dokładniej przyjrzeć się rozwojowi odruchów zarówno w szerszym kontekście ogólnego rozwoju dziecka, jak i na tle jego indywidualnych właściwości.

■ 2.3. Rozwijający się mózg

Rozwój układu nerwowego zaczyna się na bardzo wczesnym etapie życia zarodkowego. Już trzy tygodnie po zapłodnieniu ektoderma, zewnętrzny z trzech listków zarodkowych, z których na tym wczesnym etapie rozwoju zbudowany jest zarodek, ulega pogrubieniu – z niego powstaje płytka nerwowa. Z płytki kształtuje się następnie rynienka nerwowa, formują się komórki grzebienia nerwowego, a rynienka pogłębia się, tworząc fałdy nerwowe. Tydzień później łączą się one, tworząc cewę nerwową, która się poszerza, dając początek przodomózgowiu, śródmózgowiu i tyłomózgowiu, podczas gdy pozostała część cewy ulega wydłużeniu, stając się zaczątkiem rdzenia kręgowego. Mniej więcej w piątym tygodniu ciąży przodomózgowie i tyłomózgowie (pęcherzyki mózgowe) ulegają dalszemu podziałowi. W szóstym tygodniu pojawia się wzgórze, które w późniejszym okresie będzie pełniło funkcję centralnej stacji przekaźnikowej i przetwarzającej wszystkie informacje sensoryczne, z wyjątkiem zapachu, oraz móżdżek (czyli „mały mózg”), zaangażowany w koordynację ruchową i automatyzację reakcji ruchowych (patrz rys. 2.1).

Rysunek 2.1. Dojrzewający mózg między czwartym i ósmym miesiącem życia płodowego. A – półkule mózgowe, B – móżdżek.

Około ósmego tygodnia ciąży mózg przybiera wygląd przypominający mózg dorosłego człowieka, zaczynają także funkcjonować pierwsze łuki odruchowe. Czynności odruchowe, opisane przez Charlesa Sherringtona (1906) na początku XX wieku, są jednostką funkcjonalną, na którą składają się: receptor (narząd zmysłu), przewodnik (co najmniej dwie komórki nerwowe lub więcej) oraz efektor. Łuk odruchowy tworzą zatem następujące elementy:

• Receptor – rejestruje bodźce i przetwarza je do postaci potencjału czynnościowego.

• Droga aferentna (doprowadzająca) – składająca się z neuronu czuciowego, który przewodzi potencjał czynnościowy do układu nerwowego.

• Ośrodek odruchowy – w którym sygnały z receptora mogą ulegać modyfikacji (stłumieniu bądź spotęgowaniu) przez sygnały z innych receptorów oraz obszarów układu nerwowego, zanim zostaną przekazane do efektorów.

• Droga eferentna (odprowadzająca) – składająca się z neuronów opuszczających OUN, która przewodzi potencjał czynnościowy do części ciała wykonującej reakcję.

• Efektor – jest reagującym (wykonawczym) mięśniem lub grupą mięśni bądź gruczołów.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Potencjał czynnościowy – zmiana potencjału błony komórkowej pojawiająca się w nerwie, mięśniu czy innych tkankach mogących ulegać pobudzeniu.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Jedna z funkcji receptora polega na obniżaniu progu dla określonego typu bodźca przy jednoczesnym podwyższaniu go dla pozostałych. W ten sposób odruchy są reakcjami na określone rodzaje stymulacji. Ponieważ w dużej mierze są one przekazywane nieświadomie, odruchy dostarczają informacji na temat integralności układu nerwowego w sposób wolny od wpływu psychiki.

■ 2.4. Pojawienie się odruchów rdzeniowych

Odruchy to tylko jeden rodzaj ruchu, który pojawia się podczas życia w łonie matki. Najwcześniejsza reakcja typu odruchowego ma miejsce między piątym a połową ósmego tygodnia po zapłodnieniu w reakcji na stymulację dotykową obszaru, z którego ostatecznie uformuje się górna warga. Muskanie delikatnymi włoskami wywołuje cofnięcie głowy, szyi i tułowia (Hooker, 1952; Humphrey, 1964). W ciągu następnych tygodni wrażliwość oraz reaktywność dotykowa rozprzestrzeniają się na zewnątrz spiralnie, obejmując stopniowo coraz większy obszar wokół ust, wewnętrzne części dłoni, podeszwy stóp, aż ostatecznie około 13.–14. tygodnia po poczęciu cała powierzchnia ciała staje się wrażliwa na dotyk. Początkowa reakcja na ten rodzaj stymulacji polega na wycofaniu i jest przykładem odruchu rdzeniowego.

Odruchy rdzeniowe znajdują się na dole hierarchicznego systemu kontroli. Są to odruchy somatyczne, w których pośredniczy rdzeń kręgowy, choć mogą również angażować wyższe ośrodki mózgowe. Kiedy wywołamy taki odruch, wysyłana zostaje równocześnie informacja zarówno do rdzenia kręgowego, jak i do mózgu, ale odruch wyzwala reakcję na poziomie rdzeniowym bez konieczności czekania na analizę ze strony wyższych partii mózgu. Innymi przykładami są odruchy polegające na cofaniu, takie jak zgięciowy odruch cofania czy odruch skrzyżowanego wyprostu.

■ 2.5. Odruchy realizowane na poziomie rdzeniowym

2.5.1. Zgięciowy odruch cofania

Zgięciowy odruch cofania bywa czasem określany jako odruch ucieczki, odruch obronny lub negatywna reakcja wspierająca. Ruch odruchowy wykonywany na tym poziomie służy jako ochrona przed bodźcami zagrażającymi, polegająca na jedynej reakcji dostępnej na tym etapie rozwoju dziecka, czyli cofnięciu kończyn. Można go wywołać u noworodka leżącego na plecach poprzez stymulację podeszwy stopy ostrym narzędziem (ukłucie szpilki). Reakcja polega na rozwarciu palców stopy, zgięciu grzbietowym stopy oraz zgięciu kończyny w stawie biodrowym i kolanowym (wycofanie). W reakcję może być również zaangażowana przeciwstawna noga. Zgięciowy odruch cofania jest obecny przy urodzeniu i może pozostać aktywny aż do opanowania przez dziecko umiejętności samodzielnego chodzenia (Towen, 1976).

2.5.2. Odruch skrzyżowanego wyprostu

Odruch skrzyżowanego wyprostu pojawia się w 28. tygodniu ciąży i jest hamowany około czwartego miesiąca po urodzeniu. Można go wywołać poprzez uciskanie poduszki stopy jednej nogi, co powoduje wyprostowanie (kopnięcie) nogi przeciwstawnej. Odruch bada się w pozycji leżącej na plecach z głową w linii środkowej. Jedna noga jest wyprostowana i przytrzymywana w kolanie, w tym samym czasie stosuje się zdecydowany ucisk na poduszkę stopy kończyny unieruchomionej. Reakcja polega na zgięciu przeciwstawnej nogi, następnie przywiedzeniu, po czym wyprostowaniu.

Wyhamowanie tego odruchu zachodzi zwykle około czwartego miesiąca życia, gdy sekwencja reakcji zmienia się na przywiedzenie-wyprostowanie-zgięcie. Odruch skrzyżowanego wyprostu może pojawić się ponownie w postaci reakcji obronnej u osób dorosłych podczas chodzenia po nierównym podłożu, np. boso po kamienistej plaży. Jeśli pozostaje po czwartym miesiącu życia, wiąże się to z niestabilnością grawitacyjną podczas stania, niezwykle wąską podstawą podparcia oraz słabymi obustronnymi ruchami kopania u dziecka.

■ 2.6. Odruchy realizowane na poziomie pnia mózgu

Odruchy pierwotne pojawiają się między 9. a 12. tygodniem, ale minie ich jeszcze wiele, zanim każdy odruch osiągnie pełną dojrzałość. Jako pierwszy z nich pojawia się odruch Moro – początkowo jako reakcja cofania. W miarę rozwoju zmianie ulega charakter reakcji, przechodząc od wstępnej fazy wycofywania do „obejmowania”.

W przeszłości obserwacja dzieci urodzonych przed terminem była ograniczona do badania żywych wcześniaków bądź też niezdolnych do życia poronionych płodów, które umieszczano w kąpieli przygotowanej z roztworu soli fizjologicznej o temperaturze zbliżonej do ciepłoty ciała, co miało przypominać środowisko ich bardzo krótkiego życia wewnątrzmacicznego (Hooker, 1952).

W latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku rozwój technik ultrasonograficznych pozwolił przeprowadzać mniej inwazyjne i bardziej bezpośrednie obserwacje zachowania płodu przy użyciu systematycznych badań. Pojawienie się czterowymiarowej ultrasonografii umożliwiło jeszcze bardziej szczegółową obserwację rozwoju prenatalnego, łącznie ze śledzeniem ruchów gałek ocznych, ruchów palców i dłoni oraz ruchów oddechowych płodu.

Po pojawieniu się odruchu Moro między 9. a 12. tygodniem po zapłodnieniu następuje rozwój odruchów związanych z chwytaniem i karmieniem (Hooker, 1952; Humphrey, 1964; Hooker i Hare, 1954). Odruchy chwytne stają się widoczne na przełomie 10. i 11. tygodnia, kiedy delikatne uderzenie wewnętrznej strony dłoni wywołuje zaciśnięcie palców (odruch chwytny dłoniowy); między 11. a 12. tygodniem dziecko zgina palce stóp w odpowiedzi na stymulację podeszwy (odruch chwytny podeszwowy). Odruchy związane z karmieniem pojawiają się po raz pierwszy wraz z otwarciem ust mniej więcej w połowie 10. tygodnia po poczęciu oraz z obrotem głowy w kierunku bodźca w reakcji na stymulację zewnętrznej krawędzi ust w połowie 12. tygodnia. Chwilowe zamknięcie ust i połykanie w reakcji na stymulację wargi można zaobserwować w połowie 13. tygodnia. Przejawy odruchów Babkina i dłoniowo-bródkowego (których dokładniejszy opis przedstawimy później) można wywołać w 13. tygodniu, ruchy języka – w 14., odruch wymiotny – w 18., wysunięcie i zaciśnięcie warg pojawia się między 20. a 22., a rozwój ruchów ssania – między 20. a 24. tygodniem po zapłodnieniu (Capute i Accardo, 1991).

Specyficzna właściwość zarówno odruchów chwytania, jak i karmienia polega na tym, że w miarę dojrzewania przejawiają one tendencję do „przywierania” do bodźca. Innymi słowy, o ile najwcześniejsze reakcje odruchowe polegały na unikaniu (cofanie), o tyle odruchy pierwotne, dojrzewając, zastępują wcześniejsze reakcje (chyba że bodziec jest szkodliwy), co doprowadza w rezultacie do zmiany natury reakcji. Pojawienie się poszczególnych odruchów pierwotnych zwiastuje rozwój licznych połączeń w obrębie rozwijającego się układu nerwowego.

Sherrington (1906) opisał każdy z odruchów jako wyposażony w funkcję integracyjną z koordynacją, co jest wynikiem wzajemnej współpracy poszczególnych odruchów. Mimo że obecnie wydaje się to zbytnim uproszczeniem i nazbyt techniczną wizją funkcjonowania układu nerwowego, wyobrażenie to dostarczyło bez wątpienia teoretycznych i praktycznych podstaw do wykorzystania oceny odruchów jako znaczników rozwoju oraz do hierarchicznej integralności funkcjonalnej układu nerwowego.

Po zakończeniu w I trymestrze kształtowania się najważniejszych narządów, od połowy ciąży zachodzi intensywny rozwój i wzrost mózgu płodu, przy czym ok. 85% tego wzrostu odbywa się już po urodzeniu. Dzieje się tak z powodu zarówno dwunożności (przyjęcie pionowej postawy ciała), która jest specyficzna dla człowieka, jak i zwiększania się rozmiaru czaszki, niezbędnego, by móc pomieścić mózg. „Jest to cena, jaką płacimy za ludzki mózg i inteligencję. Człowiek ma wyjątkowo dużą głowę w stosunku do wielkości całego ciała, a rozmiar otworu miednicznego kobiety, przez który musi przecisnąć się dziecko, jest ograniczony przez naszą wyprostowaną postawę” (Rosenberg i Trevathan, 2001). W porównaniu z innymi gatunkami ssaków ludzkie dziecko przychodzi na świat, będąc na stosunkowo niedojrzałym etapie rozwoju, całkowicie zależne od matki, która przez pierwsze tygodnie zaspokaja wszystkie jego potrzeby. Aż do ukończenia pierwszego roku niezdolne jest ono do tego, by stać lub chodzić. Właśnie to skłoniło niektórych autorów, aby pierwsze dziewięć miesięcy po urodzeniu się dziecka opisywać jako przedłużenie okresu życia płodowego.

Na niektórych etapach rozwoju wzrost przebiega szybciej niż na pozostałych. Podczas gwałtownego wzrostu i rozwoju mózg jest szczególnie wrażliwy na działanie czynników zewnętrznych i wewnętrznych. W okresie intensywnego wzrostu wpływy zewnętrzne mogą spowodować zmiany bądź anomalie w kształtującej się architekturze mózgu. Ta plastyczność neuronalna może mieć korzystne bądź negatywne konsekwencje oraz przypomina, że rozwój dziecka jest wynikiem zarówno natury, jak i opieki, dojrzewania oraz wpływów środowiskowych, wzrostu i interakcji.

Po urodzeniu rozwój niektórych obszarów mózgu jest bardziej zaawansowany od pozostałych. Kora mózgowa noworodka ma tylko połowę swojej właściwej grubości, przy czym tylne obszary są lepiej rozwinięte niż przednie. Wzrost grubości kory, który następuje przez kolejne kilka lat, jest rezultatem zwiększenia się rozmiaru komórek nerwowych oraz wyrastania licznych połączeń między nimi (wzrost liczby dendrytów). Gdy dziecko przychodzi na świat, niższe piętra jego mózgu są lepiej rozwinięte niż wyższe, ale dzięki szybkiemu powstawaniu połączeń między niższymi i wyższymi partiami, co następuje między 6. a 12. miesiącem życia, coraz większą kontrolę zaczynają przejmować wyższe ośrodki, podczas gdy niższe piętra przejmują liczne funkcje przebiegające nieświadomie. Dlatego właśnie odruchy stanowią bezpośrednie odzwierciedlenie dojrzałości w zakresie zhierarchizowanej kontroli.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Dendryty – rozgałęzione zakończenia komórki nerwowej (neuronu), które otrzymują impulsy elektryczne od innych komórek nerwowych oraz przewodzą je do ciała komórki.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

■ 2.7. Odruchy jako odzwierciedlenie rozwoju hierarchicznego

Arnold J. Capute (Capute i Accardo, 1991) opisał trzy grupy odruchów obecnych przez pierwsze 3,5 roku życia dziecka:

1) Wewnątrzmaciczne (rdzeniowe).

2) Pierwotne (pień mózgu).

3) Posturalne (śródmózgowie i kora).

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Należy zauważyć, że wczesne odruchy nigdy nie zanikają całkowicie. Są „hamowane”, kiedy rozwijają się wyższe piętra mózgowe i dojrzalsze odruchy. Mogą ulec odblokowaniu w przypadku urazu bądź pogorszenia funkcjonowania wyższych ośrodków albo jeżeli nie rozwiną się późniejsze odruchy (patrz rys. 2.1).
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

2.7.1. Odruchy wewnątrzmaciczne

Jak już opisano, odruchy wewnątrzmaciczne pojawiają się między piątym a połową ósmego tygodnia po poczęciu. Capute (Capute i Accardo, 1991) sugerował, że te wczesne reakcje odruchowe, określane czasami jako „gromadne odruchy skórne”, powinny ulegać modyfikacji i w dużej mierze zahamowaniu w macicy, będąc zastępowane przez rozwijające się odruchy pierwotne. Właściwości odruchów wewnątrzmacicznych polegają na tym, że ich istotą jest reakcja wycofywania, która angażuje całe ciało. Natomiast kształtujące się odruchy pierwotne, z wyjątkiem odruchu Moro, charakteryzują się zróżnicowaniem reakcji w obrębie poszczególnych części ciała. Specyficzne odruchy pierwotne dotykowe, takie jak odruch ssania, dłoniowy czy podeszwowy, wywołują reakcję chwytania (patrz rys. 2.2).

2.7.2. Odruchy pierwotne

Odruchy pierwotne pojawiają się w życiu prenatalnym, począwszy od odruchu Moro, około 9 do 12 tygodni po poczęciu; są w pełni obecne u zdrowego noworodka urodzonego w 40. tygodniu ciąży, a następnie stopniowo hamowane przez rozwijający się mózg w ciągu pierwszych sześciu miesięcy życia. Ich ciągła obecność u osób starszych jest uznawana za oznakę patologii w stanach takich jak porażenie mózgowe, kiedy uszkodzenie wyższych ośrodków mózgowych uniemożliwia pełne zahamowanie odruchów pierwotnych; w późniejszym okresie są one traktowane jako objaw świadczący o postępującym uszkodzeniu w chorobach demielinizacyjnych, takich jak stwardnienie rozsiane (łac. sclerosis multiplet, SM) czy zwyrodnieniowych, jak choroba Alzheimera.

W powstawaniu odruchów pierwotnych pośredniczy pień mózgu. Pomagają one dziecku przetrwać pierwsze miesiące życia, zanim powstaną połączenia z wyższymi piętrami mózgu, oraz stanowią podstawowy trening wielu późniejszych umiejętności dowolnych. Odruchy są mimowolnymi, stereotypowymi reakcjami na specyficzne bodźce, niepozostawiającymi miejsca na zróżnicowanie działania czy też możliwość jego swobodnego wyboru. Jeśli pozostają aktywne po normalnym etapie rozwojowym, mogą zakłócać rozwój późniejszych umiejętności dowolnych.

Rysunek 2.2. Model ilustrujący wzajemne powiązania między różnymi odruchami w ciągu rozwoju. W miarę jak następuje rozwój każdej kolejnej grupy odruchów, tworzą one ochronną zewnętrzną strefę, która zapobiega niewłaściwej aktywacji bardziej prymitywnej reakcji. Jednakże jeśli w rozwoju zewnętrznej warstwy zaistnieje luka, określone rodzaje bodźców bądź ich określone natężenie może wyzwolić głębszą i mniej dojrzałą reakcję.

Źródło: Goddard, A. (2002). Reflexes, Learning and Behavior (s. 37). Eugene, OR: Fern Ridge. Press.

Wzorce wczesnych odruchów nigdy nie zanikają całkowicie. Mogą pojawić się ponownie, aby ułatwić przetrwanie w przypadku uszkodzenia wyższych ośrodków mózgowych w wyniku urazu bądź choroby postępującej – w tym sensie zablokowanie odruchów pierwotnych oznacza, że pozostają one w uśpieniu, z którego mogą zostać wybudzone, gdy zawiodą wyższe układy mózgowe – nie powinny natomiast być wywołane przez ogólne bodźce. Jednak odruchy pierwotne mogą również zostać celowo wzbudzone przez wyższe ośrodki mózgowe, aby wziąć udział w realizacji specyficznych umiejętności. Przykłady celowego uwolnienia odruchu pierwotnego da się zaobserwować u koszykarza, który może wykorzystywać asymetryczny toniczny odruch szyjny (ATOS), rzucając do celu, lub w postawie szermierza przyjmującego pozycję „na straży”. Różnica między dwiema sytuacjami: kiedy pojedynczy odruch jest w zamierzony sposób wykorzystywany do osiągnięcia określonego celu oraz gdy dziecko ma zbiór niewyhamowanych odruchów, polega na tym, że w pierwszym przypadku człowiek panuje nad swoimi odruchami, natomiast dziecko z niedojrzałością neuromotoryczną jest im podporządkowane.