Jak żyć dobrze, będąc DDA - ebook

Spis treści

- Od autorki
- Spór o DDA i DDD
- Skąd się wzięło DDA?
- Kim są DDA i DDD?
- Co łączy pojęcie DDA i horoskopy?
- Czy DDA/DDD jest sposobem na ucieczkę przed odpowiedzialnością?
- O czym musisz pamiętać, jeśli identyfikujesz się jako DDA lub DDD?
- Co ci się stało?
- Style przywiązania, czyli jak budujemy relacje ze sobą i innymi
- Co rządzi twoim życiem? O schematach osobistych
- Wychowanie w rodzinie dysfunkcyjnej a doświadczenie traumy
- Czy można mieć dobre życie, będąc dorosłym dzieckiem alkoholika/dorosłym dzieckiem dysfunkcji?
- Tak mi wstyd
- Natura wstydu
- O tym, jak DDA/DDD zaczynają wstydzić się siebie
- Strategie ucieczki przed wstydem
- Związki wstydu z uzależnieniem i współuzależnieniem
- Droga do uwolnienia się od wstydu
- Ja i moje emocje
- Czym i po co są emocje?
- Dlaczego różnimy się sposobem przeżywania emocji?
- Trudności emocjonalne specyficzne dla osób z syndromem DDA/DDD
- Nieadaptacyjne strategie radzenia sobie z emocjami
- Błędy w myśleniu, czyli jak sami zaczynamy katować się emocjami?
- Techniki terapii poznawczo-behawioralnej pomocne w regulowaniu emocji
- Powrót do siebie, czyli jak zacząć oswajać się z przeżywaniem emocji?
- Ja i moje relacje z innymi
- Od czego zacząć budowanie relacji z innymi?
- Odkryj sztukę komunikacji i rozwiązywania konfliktów
- Zasługujesz na pomoc, czyli psychoterapia na 400 sposobów
- Nurty w psychoterapii
- Nurt wybrany – i co teraz?
- Leki od lekarza psychiatry – oprócz czy zamiast psychoterapii?
- Zakończenie
- BibliografiaOD AUTORKI

Bar­dzo się cie­szę, że się­gną­łeś(się­gnę­łaś) po tę książkę. Może przed chwilą wpa­dła ci w oko w księ­garni, a ty wła­śnie sto­isz przy półce i wer­tu­jesz strony, za­sta­na­wia­jąc się, czy ją ku­pić. Może ku­pi­łeś(-aś) kota w worku, bo za­in­te­re­so­wał cię ty­tuł, i te­raz, po po­wro­cie do domu, otwie­rasz książkę po raz pierw­szy. A może na­tkną­łeś(na­tknę­łaś) się na tę po­zy­cję gdzieś w cze­lu­ściach In­ter­netu i coś spra­wiło, że po­sta­no­wi­łeś(-aś) ją za­mó­wić. Wresz­cie do­tarła, a te­raz spraw­dzasz, co wła­ści­wie do cie­bie przy­szło.

Czym więc jest ta książka? Moim ce­lem było to, aby stała się czu­łym i jed­no­cze­śnie me­ry­to­rycz­nym wspar­ciem dla lu­dzi, któ­rych ży­cie „źle się za­częło”.

Nie­za­leż­nie od oko­licz­no­ści za­kła­dam, że je­steś tu te­raz ze mną, bo te­mat syn­dromu DDA lub DDD jest ci w ja­kiś spo­sób bli­ski. Zga­duję, że wiesz lub po­dej­rze­wasz, że do­ty­czy on cie­bie lub bli­skiej ci osoby. Moż­liwe, że się­gną­łeś(się­gnę­łaś) po tę książkę z pewną dozą scep­ty­cy­zmu – wo­kół kwe­stii DDA i DDD już dawno temu na­ro­sło bo­wiem sporo kon­tro­wer­sji. Być może za­sta­na­wiasz się, czy to całe DDA/DDD w ogóle ist­nieje, czy nie jest to ja­kiś chwyt mar­ke­tin­gowy stwo­rzony na po­trzeby pry­wat­nych ga­bi­ne­tów psy­cho­te­ra­pii.

W ko­lej­nym roz­dziale po­święcę sporo uwagi temu, co za­rzuca się twór­com po­jęć „do­ro­słych dzieci al­ko­ho­li­ków” i „do­ro­słych dzieci dys­funk­cji”. Nie wszyst­kie te za­rzuty da się w pełni ode­przeć. Spró­buję jed­nak po­ka­zać ci, że nie­ści­sło­ści w de­fi­ni­cjach DDA/DDD nie mają w za­sa­dzie żad­nego wpływu na to, jaką war­tość przy­nie­sie ci lek­tura tej książki. Przed­sta­wię ci rów­nież kilka al­ter­na­tyw­nych okre­śleń i wy­ja­śnień tego, co się z tobą dzieje, je­śli po­cho­dzisz z trud­nej ro­dziny i jed­no­cze­śnie nie iden­ty­fi­ku­jesz się z DDA czy DDD. Obec­nie w psy­cho­lo­gii i psy­cho­te­ra­pii do­ko­nuje się bo­wiem swego ro­dzaju prze­łom. Mi­nione lata przy­nio­sły kli­ni­cy­stom dużo no­wej wie­dzy na te­mat tego, co i dla­czego dzieje się z oso­bami, które miały pro­ble­ma­tyczne re­la­cje z ro­dzi­cami lub opie­ku­nami. In­for­ma­cje te zo­stały zwe­ry­fi­ko­wane na dro­dze wie­lo­let­nich ba­dań. To szcze­gól­nie ważne, bio­rąc pod uwagę fakt, że je­den z głów­nych za­rzu­tów wzglę­dem kon­struk­tów DDA i DDD od­nosi się do tego, że nie są one oparte na rze­tel­nych ba­da­niach.

Bar­dzo chcia­ła­bym, aby lek­tura tej książki sta­no­wiła pierw­szy krok do za­trosz­cze­nia się o sie­bie i się­gnię­cia po po­moc – dla tych, któ­rych prze­szłość ma duży wpływ na ich te­raź­niej­szość, a któ­rzy nie uczest­ni­czyli do tej pory w psy­cho­te­ra­pii lub in­nej for­mie pro­fe­sjo­nal­nego wspar­cia. Książka jest jed­nak skon­stru­owana i na­pi­sana w taki spo­sób, aby wspie­rać także tych, któ­rzy już od dłuż­szego czasu pra­cują nad sobą.

Przyj­rzymy się w niej przede wszyst­kim temu, co i dla­czego może się z tobą dziać, je­żeli je­steś osobą po­cho­dzącą z ro­dziny z pro­ble­mem al­ko­ho­lo­wym lub in­nego ro­dzaju trud­no­ściami. Po­szcze­gólne roz­działy są po­świę­cone kon­kret­nym prze­ciw­no­ściom, które szcze­gól­nie czę­sto stają na dro­dze do­ro­słych wy­cho­wu­ją­cych się w ro­dzi­nie dys­funk­cyj­nej. W każ­dym z nich sta­ram ci się wy­ja­śnić, jaki mógł być me­cha­nizm po­wsta­nia two­ich trud­no­ści – nie od­wo­łu­jąc się już do sa­mego kon­struktu DDA/DDD, a do ak­tu­al­nej wie­dzy z za­kresu psy­cho­lo­gii roz­wo­jo­wej, psy­cho­pa­to­lo­gii i psy­cho­trau­ma­to­lo­gii. Na­stęp­nie po­ka­zuję, jaki wpływ na całe twoje ży­cie może mieć dany pro­blem i od czego za­cząć że­gna­nie się z tok­sycz­nym wsty­dem, za­nie­dby­wa­niem swo­ich po­trzeb czy bra­kiem wiary we wła­sne moż­li­wo­ści.

Wśród psy­cho­lo­gów i psy­cho­te­ra­peu­tów po­pu­larne jest po­wie­dze­nie: „Je­żeli za­sta­na­wiasz się nad tym, czy psy­cho­te­ra­pia jest dla cie­bie, to zna­czy, że jej po­trze­bu­jesz”. Ja na­to­miast chcia­ła­bym, abyś wie­dział(a), że je­żeli przez myśl prze­szło ci (choć przez chwilę), że tre­ści za­warte w tej książce mogą do­ty­czyć cie­bie, to zna­czy, że TAK, ta książka jest na­pi­sana z my­ślą m.in. o to­bie. TAK, twój stan psy­chiczny, twoje roz­terki i trud­no­ści emo­cjo­nalne, któ­rych być może do­świad­czasz, za­słu­gują na uwagę i za­opie­ko­wa­nie. TAK, wszystko to, co prze­ży­wasz, jest wy­star­cza­ją­cym po­wo­dem do tego, aby spoj­rzeć na sie­bie z życz­li­wo­ścią i roz­wa­żyć się­gnię­cie po po­moc. Pi­szę o tym, bo je­żeli po­cho­dzisz z dys­funk­cyj­nej ro­dziny, to bar­dzo moż­liwe jest, że nie za­uwa­żasz swo­ich po­trzeb, tłu­misz je lub wręcz de­pre­cjo­nu­jesz. Masz dużo em­pa­tii i współ­czu­cia dla in­nych, ale kiedy sam(a) prze­ży­wasz coś trud­nego, to wpa­dasz w pu­łapkę my­śli: „Nie jest jesz­cze aż tak źle”, „Po­cze­kam, może mi przej­dzie”, „Inni lu­dzie mają więk­sze pro­blemy”, „Je­stem nie­wdzięczny(-a), prze­cież ro­dzice sta­rali się jak mo­gli”.

Pi­sa­łam tę książkę z na­dzieją, że dzięki niej za­czniesz dą­żyć do po­zwo­le­nia so­bie na wszyst­kie emo­cje, do czu­łej uważ­no­ści na to, co się z tobą dzieje, do do­ce­nie­nia, kim tak na­prawdę je­steś.

Za­czy­na­łam stu­dia psy­cho­lo­giczne, ma­jąc nie­spełna 19 lat. Do­brze pa­mię­tam, że ha­sła „DDA” czy „DDD” ko­ja­rzyły mi się wów­czas z oso­bami, w któ­rych ro­dzi­nach do­cho­dziło do wy­da­rzeń eks­tre­mal­nych. Po­bić, które koń­czyły się na SOR-ze, co­dzien­nych i ca­ło­noc­nych li­ba­cji, ce­lo­wego znę­ca­nia się nad dziećmi, za­nie­dby­wa­nia ich naj­bar­dziej pod­sta­wo­wych po­trzeb. Trauma ko­ja­rzyła mi się na­to­miast z do­świad­cze­niem ka­ta­strofy na­tu­ral­nej, wy­padku, gwałtu lub by­ciem świad­kiem czy­jejś śmierci w dra­stycz­nych oko­licz­no­ściach. Te­raz wiem już, że więk­szość osób, które cier­pią psy­chicz­nie, nie ma w swo­jej hi­sto­rii do­świad­czeń ro­zu­mia­nych jako eks­tre­malne, po­dob­nych do tych opi­sy­wa­nych na pierw­szych stro­nach ga­zet. Oczy­wi­ście nie bra­kuje lu­dzi, któ­rzy cier­pią z po­wodu ta­kich wy­jąt­kowo dra­ma­tycz­nych do­świad­czeń lub z po­wodu tzw. traumy pro­stej – skut­ków jed­no­ra­zo­wego, prze­ra­ża­ją­cego wy­da­rze­nia, na przy­kład wy­padku. Naj­więk­szą grupę osób prze­ja­wia­ją­cych ce­chy i za­cho­wa­nia ty­powe dla DDD i DDA sta­no­wią jed­nak ci, któ­rzy nie do­świad­czali prze­mocy fi­zycz­nej za­gra­ża­ją­cej ży­ciu, głodu czy zimna. To osoby, któ­rych ro­dzice nie ra­dzili so­bie z ja­kimś aspek­tem wy­cho­wy­wa­nia dzieci. Cza­sem winny jest al­ko­hol, cza­sem ich nie­doj­rza­łość emo­cjo­nalna, trau­ma­tyczne do­świad­cze­nia z wła­snego dzie­ciń­stwa, różne za­bu­rze­nia zdro­wia psy­chicz­nego. Nie­rzadko zda­rza się, że osoby prze­ży­wa­jące cier­pie­nie cha­rak­te­ry­styczne dla DDA/DDD po­strze­gają swoją re­la­cję z opie­ku­nami jako ogól­nie do­brą. Bywa, że ro­dzic do­ro­słego dziecka dys­funk­cji był wy­dolny wy­cho­waw­czo w wielu ob­sza­rach, ale prze­rósł go je­den lub kilka aspek­tów ro­dzi­ciel­stwa, co oka­zało się mieć da­le­ko­siężne skutki.

Za­pa­mię­taj więc jedno: nie ma żad­nej „li­sty kon­tro­l­nej” z trud­nymi wy­da­rze­niami, które mu­sisz mieć „od­ha­czone” w swoim ży­cio­ry­sie, żeby być upraw­nio­nym(-ą) do od­czu­wa­nia zło­ści, roz­ża­le­nia czy ja­kiejś formy bólu psy­chicz­nego. Nie trzeba mieć też pi­ją­cego ro­dzica, aby do­świad­czać w do­ro­sło­ści ob­ja­wów cha­rak­te­ry­stycz­nych dla DDA. Dla­tego też po­wstał skrót DDD, od­no­szący się do do­ro­słych dzieci z ro­dzin dys­funk­cyj­nych. Więk­szość DDA to rów­nież DDD, ale bar­dzo wiele osób DDD nie jest DDA – choć trud­no­ści do­świad­czane przez oby­dwie te grupy są bar­dzo po­dobne.

Po­sta­raj się nie pod­cho­dzić do lek­tury tej książki jako do za­da­nia, które musi zo­stać per­fek­cyj­nie wy­ko­nane. Pi­szę o tym, bo nie­wy­klu­czone, że je­steś osobą, któ­rej trudno za­ak­cep­to­wać swoje nie­do­sko­na­ło­ści czy choćby nie­wiel­kie nie­do­cią­gnię­cia. A ta książka jest też po to, abyś do­ce­nił(a) swoje osią­gnię­cia i jed­no­cze­śnie po­woli oswa­jał(a) się z fak­tem, że nie za­wsze mu­sisz ro­bić wszystko naj­le­piej. Czę­sto sły­szymy: „Naj­pierw obo­wiązki, póź­niej przy­jem­no­ści”, ale w nie­któ­rych kon­tek­stach warto jest od­wró­cić to stwier­dze­nie na: „Naj­pierw przy­jem­no­ści, póź­niej obo­wiązki”.

- Się­gaj więc po tę książkę wtedy, kiedy masz na to ochotę i/lub czu­jesz taką po­trzebę.
- Nie na­rzu­caj so­bie ter­minu prze­czy­ta­nia ca­ło­ści.
- Warto, że­byś zaj­rzał(a) do każ­dego roz­działu, ale śmiało po­mi­jaj te frag­menty, które wy­da­dzą ci się nie­przy­datne.
- Rób za­pi­ski na mar­gi­ne­sach i za­kre­ślaj te frag­menty, które są dla cie­bie ważne i/lub w ja­kiś spo­sób po­ru­sza­jące. Tak, tak, wiem, że książki trzeba sza­no­wać, ale jed­no­cze­śnie ba­da­nia po­ka­zują, że le­piej za­pa­mię­tu­jemy i prze­twa­rzamy te in­for­ma­cje, które prze­pi­szemy, pod­kre­ślimy, pod­su­mu­jemy za­pi­sa­nym sło­wem klu­czem itd.
- Zwróć uwagę na swoje prze­ży­cia w trak­cie lek­tury, zwłasz­cza pod­czas wy­ko­ny­wa­nia ćwi­czeń. Czy­ta­nie tej książki może ak­ty­wo­wać różne wspo­mnie­nia, czę­sto mało przy­jemne. A wspo­mnie­nia mogą z ko­lei wy­wo­łać u cie­bie różne trudne emo­cje. Szcze­gól­nie in­ten­syw­nym do­świad­cze­niem może być wy­ko­ny­wa­nie pro­po­no­wa­nych w książce za­dań.
- Je­żeli po cza­sie spę­dzo­nym z tą książką po­czu­jesz się przy­tło­czony(-a), po­sta­raj się zna­leźć bez­pieczną prze­strzeń na wy­ra­że­nie na­gro­ma­dzo­nych emo­cji. W wy­re­gu­lo­wa­niu się czę­sto po­ma­gają ulu­bione czyn­no­ści, na przy­kład: upra­wia­nie sportu, przy­tu­le­nie się do zwie­rzę­cia, się­gnię­cie po ulu­bioną książkę, obej­rze­nie filmu. Je­żeli tylko masz taką moż­li­wość, warto, abyś po­dzie­lił(a) się tym, co czu­jesz, z bli­ską i za­ufaną osobą.
- Je­śli zde­cy­du­jesz się na wy­ko­na­nie ćwi­cze­nia (pracy wła­snej), to warto zro­bić to wtedy, gdy nikt nie bę­dzie ci prze­szka­dzał. Do­brze by­łoby, abyś był(a) tego dnia w przy­naj­mniej prze­cięt­nym na­stroju. Wstrzy­maj się z pracą wła­sną, gdy do­świad­czasz in­ten­syw­nych emo­cji z po­wodu tego, co ak­tu­al­nie dzieje się w twoim ży­ciu. Opra­co­wy­wa­nie swo­ich prze­żyć jest nie­zwy­kle ważne i cenne, ale bywa też psy­chicz­nie wy­czer­pu­jące. Nie jest za­le­cane oso­bom, które w da­nym mo­men­cie są ob­cią­żone czymś in­nym.
- Pa­mię­taj, że nie wszystko w tej książce jest dla cie­bie i nie każdy jej frag­ment jest o to­bie. Osoby z syn­dro­mem DDA/DDD łą­czą po­dobne trud­no­ści, ale każda z nich to po­stać je­dyna w swoim ro­dzaju o nie­po­wta­rzal­nej ży­cio­wej hi­sto­rii. Dla­tego nie da się przy­go­to­wać uni­wer­sal­nego po­rad­nika dla tej grupy (dla żad­nej in­nej zresztą też).
- Może być tak, że nie­które wska­zówki albo ćwi­cze­nia z tej książki będą dla cie­bie prze­ło­mowe, a inne nie wniosą kom­plet­nie nic do two­jego ży­cia – i to jest zu­peł­nie w po­rządku. Dla­tego śmiało po­mi­jaj te tre­ści, które wy­da­dzą ci się nie­po­trzebne.
- Pa­mię­taj, że książka nie za­stąpi te­ra­pii. Ona jest po to, że­byś mógł/mo­gła le­piej zro­zu­mieć, co się z tobą dzieje, zy­skał(a) wie­dzę przy­datną w opra­co­wy­wa­niu swo­ich prze­szłych do­świad­czeń ży­cio­wych i do­wie­dział(a) się, gdzie i po jaką po­moc się­gnąć (je­śli uznasz, że jej po­trze­bu­jesz). Tak jak wspo­mnia­łam na po­czątku, jest ona jed­nak je­dy­nie pierw­szym kro­kiem do zro­zu­mie­nia sie­bie i zy­ska­nia zdro­wego wpływu na swoje ży­cie. Jej lek­tura, na­wet od de­ski do de­ski, nie roz­wiąże pro­ble­mów, które na­war­stwiały się i po­głę­biały przez lata. Tymi mo­żesz w pełni za­opie­ko­wać się w trak­cie psy­cho­te­ra­pii. W ostat­nim roz­dziale książki po­sta­ram się po­móc ci w wy­bo­rze spe­cja­li­sty i formy te­ra­pii.

Ćwi­cze­nia, przy­kłady i wy­ja­śnie­nia róż­nych zja­wisk, które znaj­dziesz w tej książce, po­cho­dzą w więk­szo­ści ode mnie – zo­stały opra­co­wane na pod­sta­wie mo­jej wie­dzy i do­tych­cza­so­wego do­świad­cze­nia. Wszyst­kie me­ry­to­ryczne in­for­ma­cje po­cho­dzą na­to­miast z rze­tel­nych źró­deł: uzna­nych ksią­żek psy­cho­lo­gicz­nych, pod­ręcz­ni­ków dla spe­cja­li­stów, róż­nych ma­te­ria­łów au­tor­stwa na­ukow­ców, psy­chia­trów, psy­cho­lo­gów i psy­cho­te­ra­peu­tów. Na końcu książki znaj­dziesz li­te­ra­turę (książki i ar­ty­kuły na­ukowe oraz z ga­tunku „dla każ­dego”), a także inne ma­te­riały (filmy, pod­ca­sty), które wy­ko­rzy­sty­wa­łam w trak­cie pi­sa­nia i które mogą być dla cie­bie przy­datne w dal­szym pro­ce­sie roz­woju oso­bi­stego jako DDA/DDD.

Książka zo­stała zre­cen­zo­wana przez psy­cho­te­ra­peu­tów z wie­lo­let­nim do­świad­cze­niem w po­mocy oso­bom po trud­nych prze­ży­ciach. Ich na­zwi­ska rów­nież znaj­dziesz na stro­nie re­dak­cyj­nej. Wspól­nie do­ło­ży­li­śmy sta­rań, żeby wszyst­kie in­for­ma­cje za­warte w po­rad­niku były praw­dziwe i opra­co­wane w taki spo­sób, który bę­dzie ci słu­żył.

Za­ufa­nie, któ­rym ob­da­rzy­łeś(-aś) mnie, ku­pu­jąc tę książkę, to dla mnie za­szczyt i jed­no­cze­śnie od­po­wie­dzial­ność. Za­wsze chcia­łam po­łą­czyć swoje za­mi­ło­wa­nie do pi­sa­nia z wie­dzą psy­cho­lo­giczną, aby móc po­ma­gać in­nym. Czy­ta­jąc moją pracę, przy­czy­niasz się do re­ali­za­cji tego ma­rze­nia.

Dzię­kuję i do zo­ba­cze­nia na ko­lej­nych stro­nach!

Marta SakBIBLIOGRAFIA

Źró­dła na­ukowe (w ko­lej­no­ści od­nie­sień w tek­ście)

Roz­dział 1

Ro­bin­son B.E., Rho­den J.L., Mar­ci­niak A. (2017). Po­moc psy­cho­lo­giczna dzie­ciom z ro­dzin al­ko­ho­lo­wych: prak­tyczny prze­wod­nik, Pań­stwowa Agen­cja Roz­wią­zy­wa­nia Pro­ble­mów Al­ko­ho­lo­wych.

Ryś M. (2007). Ro­dzinne uwa­run­ko­wa­nia psy­cho­spo­łeczne funk­cjo­no­wa­nia do­ro­słych dzieci al­ko­ho­li­ków, Wy­daw­nic­two Na­ukowe PWN.

Mar­ga­siń­ski A. (2009). Kon­cept DDA – efekt Bar­numa, „Te­ra­pia Uza­leż­nie­nia i Współ­uza­leż­nie­nia”, 3, s. 13–18.

Fo­rer B.R. (1949). The fal­lacy of per­so­nal va­li­da­tion: a clas­sroom de­mon­stra­tion of gul­li­bi­lity, „The Jo­ur­nal of Ab­nor­mal and So­cial Psy­cho­logy”, 44 (1), s. 118–123.

Lo­gue M.B., Sher K.J., Frensch P.A. (1992). Pur­por­ted cha­rac­te­ris­tics of adult chil­dren of al­co­ho­lics: A po­ssi­ble „Bar­num ef­fect”, „Pro­fes­sio­nal Psy­cho­logy: Re­se­arch and Prac­tice”, 23(3), s. 226–232.

Roz­dział 2

Ain­sworth M.D.S. (1978). The Bowlby-Ain­sowrth At­tach­ment The­ory, „Be­ha­vio­ral and brain scien­ces”, 1(3), s. 436–438.

Gut­t­mann-Ste­in­metz S., Cro­well J.A. (2006). At­tach­ment and exter­na­li­zing di­sor­ders: A de­ve­lop­men­tal psy­cho­pa­tho­logy per­spec­tive, „Jo­ur­nal of the Ame­ri­can Aca­demy of Child & Ado­le­scent Psy­chia­try”, 45(4), s. 440–451.

Young J.E., Klo­sko J.S., We­ishaar M.E. i wsp. (2014). Te­ra­pia sche­ma­tów: prze­wod­nik prak­tyka, Gdań­skie Wy­daw­nic­two Psy­cho­lo­giczne.

Mel­li­bruda J. (2011). Sie­dem ście­żek in­te­gra­cji psy­cho­te­ra­pii: śla­dy dzie­cię­cych traum i tok­sycz­nych re­la­cji jako wy­zwa­nie, Wy­daw­nic­two Zie­lone Drzewo.

Fi­sher J. (2019). Te­ra­pia osób, które prze­trwały traumy zło­żone: jak prze­zwy­cię­żać me­cha­ni­zmy we­wnętrz­nej alie­na­cji, Wy­daw­nic­two Uni­wer­sy­tetu Ja­giel­loń­skiego.

Rze­szu­tek M., Lis-Tur­lej­ska M., Pięta M. i wsp. (2021). Pro­fi­les of po­st­trau­ma­tic stress di­sor­der (PTSD), com­plex po­st­trau­ma­tic stress di­sor­der (CPTSD), and sub­jec­tive well-be­ing in a sam­ple of adult chil­dren of al­co­ho­lics, „Psy­cho­lo­gi­cal trauma: the­ory, re­se­arch, prac­tice, and po­licy”, http://dx.doi.org/10.1037/tra­0001211.

Bo­ku­nie­wicz S. (2019). Funk­cjo­no­wa­nie spo­łeczne osób z Syn­dro­mem Do­ro­słego Dziecka Al­ko­ho­lika, https://www.re­se­arch­gate.net/pro­file/Syl­wia-Bo­ku­nie­wicz/pu­bli­ca­tion/340063004_Funk­cjo­no­wa­nie­_spo­lecz­ne­_o­so­b_z_Syn­dro­me­m_Do­ro­sle­go­_Dziec­ka­_Al­ko­ho­lika/links/5e­74e­aa5a­6fdc­c634787c087/Funk­cjo­no­wa­nie-spo­leczne-osob-z-Syn­dro­mem-Do­ro­slego-Dziecka-Al­ko­ho­lika.pdf, do­stęp: 05.01.2024.

Ni­ko­dem­ska S. (2002). Funk­cjo­no­wa­nie psy­cho­spo­łeczne DDA przed i po te­ra­pii, „Te­ra­pia Uza­leż­nie­nia i Współ­uza­leż­nie­nia”, 6(27), s. 6–11.

Roz­dział 3

Yalom I.D., Leszcz M. (2006). Psy­cho­te­ra­pia gru­powa: teo­ria i prak­tyka, Wy­daw­nic­two Uni­wer­sy­tetu Ja­giel­loń­skiego.

Mel­lody P. (2005). Tok­syczne związki, War­szawa, J. San­tor­ski & Co Agen­cja Wy­daw­ni­cza.

Praj­sner M. (2002). Ro­dzina dys­funk­cyjna, „Re­me­dium” 2022, 5, s. 18–19.

Wells M.C., Hill M.B., Brack G. i wsp. (2006). Co­de­pen­dency’s Re­la­tion­ship to De­fi­ning Cha­rac­te­ri­stics in Col­lege Stu­dents, „Jo­ur­nal of Col­lege Stu­dent Psy­cho­the­rapy”, 20(4), s. 71–84.

Śla­ski S. (2019). Style przy­wią­za­nia z part­ne­rem i przy­ja­ciółmi a ce­chy oso­bo­wo­ści u ko­biet współ­uza­leż­nio­nych, „Pol­skie Fo­rum Psy­cho­lo­giczne”, 24 (4), s. 443–466.

Roz­dział 4

Mel­li­bruda J., op. cit.

Chess S., Tho­mas A. (1986). Tem­pe­ra­ment in Cli­ni­cal Prac­tice, Lon­don, Gu­il­ford.

Gold­berg L.R. (1990). An al­ter­na­tive „de­scrip­tion of per­so­na­lity”: The Big Five fac­tor struc­ture, „Jo­ur­nal of Per­so­na­lity and So­cial Psy­cho­logy”, 59, s. 1216–1229.

Ko­koszka A. (2009). Wpro­wa­dze­nie do te­ra­pii po­znaw­czo-be­ha­wio­ral­nej. Pod­sta­wowe za­sady i przy­kłady z prak­tyki kli­nicz­nej z opi­sami Ar­thura Fre­emana, Tul­lio Scri­mali i Franka Dat­ti­lio, Wy­daw­nic­two Uni­wer­sy­tetu Ja­giel­loń­skiego.

Roz­dział 5

Fi­sher J., op. cit.

Roz­dział 6

Oso­bom, które chcą le­piej po­znać spo­sób my­śle­nia psy­cho­te­ra­peu­tów po­szcze­gól­nych nur­tów, jak rów­nież le­piej zro­zu­mieć na­turę za­bu­rzeń zdro­wia psy­chicz­nego, któ­rych czę­sto do­świad­czają DDA/DDD, po­le­cam kilka rze­tel­nych po­zy­cji.

McWil­liams N. (2021). Dia­gnoza psy­cho­ana­li­tyczna, Nowe, zak­tu­ali­zo­wane wy­da­nie, Gdań­skie Wy­daw­nic­two Psy­cho­lo­giczne.

Po­piel A., Pra­głow­ska E. (2022). Psy­cho­te­ra­pia po­znaw­czo-be­ha­wio­ralna. Teo­ria i prak­tyka, Wy­daw­nic­two Na­ukowe PWN.

Young J.E. i wsp., op. cit.

Me­arns D., Thorne B. (2010). Te­ra­pia skon­cen­tro­wana na oso­bie, Wy­daw­nic­two Uni­wer­sy­tetu Ja­giel­loń­skiego.

Skot­tun G., Ashild K. (2023). Prak­tyka Te­ra­pii Ge­stalt. Teo­ria i do­świad­cza­nie, Ofi­cyna Zwią­zek Otwarty.

Mel­li­bruda J., op. cit.

Yalom I.D., Leszcz M., op. cit.

Ja­rema M. (2016). Psy­chia­tria. Pod­ręcz­nik dla stu­den­tów me­dy­cyny, Wy­daw­nic­two Le­kar­skie PZWL.

Źró­dła po­pu­lar­no­nau­kowe – li­te­ra­tura po­le­cana i inne war­to­ściowe ma­te­riały (w ko­lej­no­ści od­nie­sień w tek­ście)

Roz­dział 1

Ko­tla­rek M. Wielki spór o DDA, https://psy­cho­log-pi­sze.pl/wielki-spor-o-dda/, do­stęp: 01.01.2024.

Kin­ney J., Lep­ton G., DDA – słow­ni­czek psy­cho­lo­giczny, https://psy­cho­lo­gia.edu.pl/slow­nik/id.dda/i.html, do­stęp: 05.01.2024.

Woj­na­row­ski J. DDA – zo­diak, szu­flada, sprę­żyna, https://kli­nika-po­znan.pl/dda-zo­diak-szu­flada-spre­zyna/, do­stęp: 05.01.2024.

Sak M. Do­ro­słe Dzieci Al­ko­ho­li­ków (DDA) – kim są? Czy na­prawdę ist­nieją?, https://psy­cho­me­dic.pl/do­ro­sle-dzieci-al­ko­ho­li­kow-kto-to/, do­stęp: 05.01.2024.

Sak M. Tok­syczna ro­dzina – jak ją roz­po­znać?, https://sen­sly.com/blog/tok­syczna-ro­dzina-jak-ja-roz­po­znac/, do­stęp: 05.01.2024.

Roz­dział 3

Tok­syczny wstyd u DDA/DDD – jak so­bie z nim ra­dzić? i inne od­cinki pod­ca­stu Ju­lia Ka­wa­lec Psy­cho­te­ra­pia In­te­gr­cyjna (do­stęp­nego m.in. na Spo­tify).

Hel­l­stein T. (2006). Wspar­cie dla do­ro­słych al­ko­ho­li­ków: hi­po­po­tam w po­koju sto­ło­wym, Wy­daw­nic­two Fe­eria.

Ac­ker­man R. (2020). Wy­ro­snąć z DDA. Wspar­cie dla do­ro­słych có­rek al­ko­ho­li­ków, Wy­daw­nic­two Fe­eria.

Ac­ker­man R. (2022). Wspar­cie dla do­ro­słych sy­nów z dys­funk­cyj­nych do­mów i ich bli­skich, Wy­daw­nic­two Fe­eria.

Cer­mak T., Rutzky J. (2011). Pod­ręcz­nik. Stop­nie wy­zdro­wie­nia dla do­ro­słych dzieci al­ko­ho­li­ków, se­ria „Czas na Wy­le­cze­nie”, Wy­daw­nic­two Cha­rak­tery.

Cer­mak T., Rutzky J. (2011). Prze­wod­nik. Droga do wy­zdro­wie­nia dla do­ro­słych dzieci al­ko­ho­li­ków, se­ria „Czas na Wy­le­cze­nie”, Wy­daw­nic­two Cha­rak­tery.

Roz­mowy o trau­mie i uza­leż­nie­niu i inne od­cinki pod­ca­stu Ład­nie o Trau­mie psy­cho­trau­ma­to­lożki Sa­biny Sa­dec­kiej (do­stęp­nego m.in. na Spo­tify).

Roz­dział 4

Schwartz A. (2020). Zło­żony ze­spół stresu po­ura­zo­wego: jak od­zy­skać in­te­gral­ność psy­chiczną i kon­trolę nad emo­cjami? Ze­szyt ćwi­czeń, Wy­daw­nic­two Uni­wer­sy­tetu Ja­giel­loń­skiego.

Cy­kliń­ska A. (2022). Prze­wod­nik po emo­cjach. Jak le­piej ro­zu­mieć wła­sne uczu­cia, Wy­daw­nic­two W.A.B.

Deb D. (2022). Za­ko­twi­czeni. Jak oswoić układ ner­wowy dzięki teo­rii po­li­wa­gal­nej, Wy­daw­nic­two Uni­wer­sy­tetu Ja­giel­loń­skiego.

Sak M. Eks­pre­syjne pi­sa­nie? Twoja głowa Ci za to po­dzię­kuje!, https://psy­cho­me­dic.pl/eks­pre­syjne-pi­sa­nie-a-zdro­wie-psy­chiczne/, do­stęp: 05.01.2024.

Roz­dział 5

Schwartz A., op. cit.

Gib­son Lind­say C. (2018). Do­ro­słe dzieci nie­doj­rza­łych emo­cjo­nal­nie ro­dzi­ców. Jak uwol­nić się od prze­szło­ści i za­cząć nowe ży­cie, Gdań­skie Wy­daw­nic­two Psy­cho­lo­giczne.

Bo­urne E.J. (2011). Lęk i fo­bia. Prak­tyczny po­rad­nik dla osób z za­bu­rze­niami lę­ko­wymi, Wy­daw­nic­two Uni­wer­sy­tetu Ja­giel­loń­skiego.

Cho­den G.P. (2021). Uważne współ­czu­cie, Gdań­skie Wy­daw­nict­wo Psy­cho­lo­giczne.

Ryś N. (2022). Po­rad­nik ob­sługi umy­słu. Jak so­bie ra­dzić z trud­nymi emo­cjami, Wy­daw­nic­two RM.