Jan Paweł II i polski świat akademicki - ebook

Słowo Metropolity Krakowskiego

Świat nauki, a w szczególności uniwersytety, były bardzo bliskie Ojcu Świętemu Janowi Pawłowi II przede wszystkim dlatego, że sam był pracownikiem naukowym Wydziału Teologicznego na Uniwersytecie Jagiellońskim, a następnie przez całe lata na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Uniwersytety powstałe w okresie średniowiecza zawierały w sobie ideę poznania Boga, człowieka i świata wyrażając pragnienie ludzkiego umysłu wspieranego wiarą dotarcia do największej tajemnicy, która jest zasadą istnienia świata.

W wielu wypowiedziach, kierowanych do świata nauki, Ojciec Święty Jan Paweł II wyrażał myśl, że uniwersytet ma szczególną misję „dźwigania społeczeństw wzwyż”. Najdobitniej wyraził to w czasie spotkania z Uniwersytetem Jagiellońskim i przedstawicielami polskiego świata nauki w kolegiacie Św. Anny w Krakowie 8 czerwca 1997 roku. Porównał Uniwersytet do matki, która daje życie i wychowuje: „Uniwersytet ma w sobie podobieństwo do matki, do macierzyństwa. Podobny jest do niej przez troskę macierzyńską. Ta troska jest natury duchowej: rodzenie dusz do wiedzy, do mądrości, kształtowanie umysłów i serc. Jest to wkład z niczym nieporównywalny”. Ojciec Święty był zawsze wdzięczny Uniwersytetowi Jagiellońskiemu za „zamiłowanie do prawdy, wskazanie dróg jej poszukiwania”. Wspominał wielokrotnie Profesorów z polonistyki: Stanisława Pigonia, Stefana Kołaczkowskiego, Kazimierza Wykę, Kazimierza Nitscha, Zenona Klemensiewicza oraz z Wydziału Teologicznego: ks. Konstantego Michalskiego, Jana Salamuchę, Mariana Michalskiego, Ignacego Różyckiego, Władysława Wichra, Kazimierza Kłósaka, Aleksego Klawka. To oni ubogacali go wielkością swojego ducha przekazując nie tylko wiedzę, ale również umiłowanie Prawdy.

Jan Paweł II przypomniał wówczas, że powołaniem każdego uniwersytetu jest służba prawdzie: jej odkrywanie i przekazywanie innym. Poprzez swoje badania profesorowie w sobie właściwy sposób zbliżają się ku prawdzie przekraczając granice poszczególnych dyscyplin wiedzy. W ten sposób wyrażają odwieczne pragnienie człowieka dotarcia do ostatecznej Prawdy. Już samo to poszukiwanie daje im wielką radość duchową (gaudium veritatis).

Cieszę się z publikacji prof. dr hab. Franciszka Ziejki zatytułowanej Jan Paweł II i polski świat akademicki, będącej precyzyjną dokumentacją tej niezwykłej relacji Ojca Świętego Jana Pawła II do uniwersytetu i do ludzi nauki w Polsce. Raduję się tym bardziej, że prof. Ziejka jest szczególnym świadkiem tej miłości Jana Pawła II do Uniwersytetu Jagiellońskiego. Życzę, by ta książka przybliżała osobę Ojca Świętego wszystkim, którzy poświęcają swoje życie i zdolności dla nauki.

Kraków, 18 02 2014 Metropolita Krakowski Stanisław Kard. DziwiszWstęp

W pamięci Polaków trwale zapisał się dzień 2 czerwca 1979 roku, kiedy to na lotnisku Okęcie w Warszawie wylądował samolot, na pokładzie którego przyleciał po raz pierwszy do Ojczyzny papież Jan Paweł II. Po wyjściu z samolotu Ojciec Święty najpierw ucałował ziemię, a dopiero później przywitał się z dostojnikami państwowymi i kościelnymi. Odtąd Papież Wojtyła w ten sposób witał się z Ojczyzną w czasie wszystkich kolejnych ośmiu pielgrzymek. Co więcej, w ten sposób pozdrawiał także każdy kraj, do którego przybywał jako pielgrzym. Tak oto dzięki polskiemu papieżowi dość nieoczekiwanie, może nawet nieświadomie, odżył we współczesnych nam czasach staropolski zwyczaj witania rodzinnej ziemi (domu, zagrody) pocałunkiem.

Niezwykły ten gest Papieża, który wzbudził tak wiele komentarzy, został przez samego Jana Pawła II wyjaśniony w homilii, jaką wygłosił w tym samym dniu na ówczesnym Placu Zwycięstwa w Warszawie. Była to homilia z proroczym finałem, który stał się duchowym zalążkiem wielkiego procesu przemian w Polsce. Wtedy to Ojciec Święty, jako syn polskiej ziemi, wypowiedział pamiętne słowa: I wołam, ja, syn polskiej ziemi, a zarazem ja – Jan Paweł II papież, wołam z całej głębi tego tysiąclecia, wołam w przeddzień Święta Zesłania, wołam wraz z wami wszystkimi: Niech zstąpi Duch Twój! Niech zstąpi Duch Twój! I odnowi oblicze ziemi. Tej Ziemi1.

W odczuciu większości Polaków tak właśnie się stało; od owej pamiętnej pielgrzymki Jana Pawła II zaczął się wielki proces przemian w myśleniu i działaniu Polaków, którzy zaczęli krok po kroku zdobywać swoją podmiotowość. Ale nie tyle o owym procesie chcę tu pisać, co o deklarowanej wielekroć przez Jana Pawła II przynależności do narodu polskiego, do Polskiej Ziemi, do Polski. Czynił to używając sformułowań: pozdrawiam was w imię Chrystusa w Polsce, w tej mojej ziemi ojczystej, w której stale tkwię głęboko wrośnięty korzeniami mojego życia, mojego serca, mojego powołania!2 Albo też: Jako więc wasz rodak, syn polskiej ziemi, a zarazem jako papież–pielgrzym witam was wszystkich!3 Używanie takiego języka, bardzo wyraźnie naznaczonego emocjonalnie, miało swoje konsekwencje w całym nauczaniu Jana Pawła II na ojczystej ziemi. Na tej ziemi, o której tak pięknie pisał w poemacie Stanisław, powstałym w 1978 roku, jeszcze przed wyborem na papieża:

Ziemia trudnej jedności. Ziemia ludzi szukających własnych dróg.

Ziemia długiego podziału pośród książąt jednego rodu.

Ziemia poddana wolności każdego względem wszystkich.

Ziemia na koniec rozdarta przez ciąg prawie sześciu pokoleń,

rozdarta na mapach świata! a jakżeż w losach swych synów!

Ziemia poprzez rozdarcie zjednoczona w sercach Polaków

jak żadna4.

O tej polskiej ziemi Ojciec Święty mówił bardzo często. Z tą ziemią nigdy nie mógł się rozstać. Do niej zawsze tęsknił. O niej zawsze mówił z największą miłością. Jak choćby w dniu 8 czerwca 1979, gdy spotkał się na krakowskiej Skałce z młodzieżą. Mówił wówczas: Muszę się wam przyznać, że bardzo trudno mi rozstać się z polską przyrodą i z górami, i z jeziorami. Nie wiem, jak to będzie!5 Dziś wiemy, że, pozostając aż do śmierci w Watykanie, Papież Wojtyła formalnie rozluźnił wprawdzie swoje związki z ojczystą ziemią, ale nigdy ich nie zerwał. Oto co mówił na przykład w homilii wygłoszonej w dniu 3 czerwca 1991 roku na lotnisku w Masłowie k. Kielc: Może dlatego mówię tak, jak mówię, ponieważ to jest moja matka, ta ziemia! To jest moja matka, ta Ojczyzna!6 Po kilku latach, w dniu 6 czerwca 1997 roku, w czasie szóstej pielgrzymki Papież dotarł do Zakopanego, w serce Tatr. Na zakończenie homilii wygłoszonej w czasie mszy św. beatyfikacyjnej Matki Bernardyny Marii Jabłońskiej i Matki Marii Karłowskiej mówił: dzisiaj dziękowałem Bogu za to, że wasi przodkowie na Giewoncie wznieśli krzyż. Ten krzyż patrzy na całą Polskę, od Tatr aż do Bałtyku, ten krzyż mówi całej Polsce: „Sursum corda!” – „W górę serca!”. Trzeba, ażeby cała Polska, od Bałtyku aż po Tatry, patrząc w stronę krzyża na Giewoncie, słyszała i powtarzała: „Sursum corda!” – W górę serca!”7. W dwa lata później Jan Paweł II dotarł do Sandomierza. W dniu 12 czerwca 1999 mówił do setek tysięcy zgromadzonych wiernych: Kiedy wędruję poprzez polską ziemię, od Bałtyku, przez Wielkopolskę, Mazowsze, Warmię i Mazury, kolejne ziemie wschodnie od Białostockiej aż do Zamojskiej, i kontempluję piękno tej ojczystej ziemi, uprzytamniam sobie ten szczególny wymiar zbawczej misji Syna Bożego. Tutaj z wyjątkową mocą zdaje się przemawiać błękit nieba, zieleń lasów i pól, srebro jezior i rzek. Tutaj śpiew ptaków brzmi szczególnie znajomo, po polsku8. Gdy się pamięta choćby tylko o tych wybranych wystąpieniach Papieża, łatwiej zrozumieć słowa, jakie wypowiedział On w dniu 19 sierpnia 2002 roku na lotnisku w podkrakowskich Balicach, gdy definitywnie żegnał się z Polską: Obejmuję spojrzeniem duszy całą Ojczyznę A na końcu, cóż powiedzieć? Żal odjeżdżać!9

Owa niekłamana miłość Jana Pawła II do polskiej ziemi jest prawdziwie wielką wartością. Godną zapamiętania. Godzi się tu wszakże dodać, że używając przywołanego tu języka, Jan Paweł II wpisywał się w odwieczny sposób myślenia Polaków o ojczystej ziemi, w żywą przede wszystkim w czasach narodowej niewoli tradycję. Wszak to właśnie wówczas, w wieku XIX, nastąpił jeden z zadziwiających, a przy tym niezwykle ważnych procesów w naszym życiu narodowym: proces sakralizacji polskiej ziemi10. Był ów proces dziełem naszych przodków, którzy przelewali krew w niezliczonych bitwach o wolną Polskę, kładli się do mogił, często zbiorowych, tracili wielkie majątki, ale i skromne, kryte strzechą chaty, opłakiwali zabitych i wygnanych, bohatersko znosili prześladowania, ale którzy bez względu na okoliczności pieczołowicie kultywowali jeden zwyczaj: ilekroć los (często w postaci zaborczej władzy!) skazywał ich na opuszczenie kraju rodzinnego, zawsze zabierali ze sobą garść ojczystej ziemi: jako najpiękniejszą i najcenniejszą zarazem pamiątkę. Z woreczkiem tej świętej ziemi szli na tułaczkę, na wygnanie, na Sybir. Towarzysze ich okrutnych losów wiedzieli jedno: że z chwilą, gdy śmierć dosięgnie któregoś z wygnańców czy tułaczy, należy ziemię z owego woreczka wysypać na jego trumnę, aby przynajmniej w ten sposób, po śmierci, mógł on symbolicznie powrócić do kraju ojców, do Polski. To dlatego ową grudkę polskiej ziemi wygnańcy nasi traktowali jako wielki skarb, prawdziwą świętość.

Potwierdza tę prawdę wielu dziewiętnastowiecznych pamiętnikarzy. Przypomnę tu jedno tylko świadectwo: z domu Adama Mickiewicza w Paryżu. W Święta Wielkanocne 1853 roku (Wielkanoc wypadła w tym roku w dniu 27 marca), wśród gości, którzy odwiedzili wielkiego poetę i jego rodzinę, było małżeństwo świeżo przybyłe z Kraju, odbywające podróż poślubną. Oto jak opisała ów pobyt w domu Mickiewiczów w swoim dzienniku młoda autorka: Na święcone byliśmy u Mickiewiczów, gdzie się zwykle cała emigracja zbiera. Zanim się wzięto do święconego jajka, Mickiewicz z właściwą sobie powagą wyniósł ze swego pokoju woreczek płócienny owiązany sznurkiem i położył na osobnym stole przykrytym białym obrusem. Wszyscy zebrani goście powstali, otoczyli stół w milczeniu i odwiązali sznurek: była w nim Polska Ziemia. Chwili tej opisać nie umiem, łzy mi płynęły jak groch patrząc na tych ludzi złamanych wiekiem, zawodami, a zachowujących tak żywe uczucia dla ukochanej ojczyzny. Wszyscy całowali z namaszczeniem te prochy łzami skropione, szczere i gorące, składając sobie nawzajem życzenia, aby im Bóg pozwolił doczekać, jeśli już nie jej odrodzenia, to przynajmniej możności złożenia w jej ziemi skołatanych kości swoich. Drugi taki sam woreczek umieszczony jest w kościele de l’Assomption, obsługiwanym przez polskich zmartwychwstańców, tam się zwykle zbiera na nabożeństwo w każde święto i niedzielę cała emigracja, a jeśli którego z nich żegnają na zawsze, to owej polskiej ziemi posypują na trumnę, aby biednemu tułaczowi choć po śmierci ciężar obcej ziemi zmniejszyć11. To do tej właśnie tradycji, bardzo żywej w XIX wieku, nawiązywał Jan Paweł II, całując po przylocie do kraju ojczystą ziemię, raz po raz przypominając, że jest synem polskiej ziemi.

Bo istotnie, był synem tej ziemi, na której żyli i żyją Jego bracia i siostry, ludzie różnych stanów i grup społecznych, którą uprawiają rolnicy, której bogactwa naturalne dobywają górnicy, w której uczą się dzieci od swych rodziców pierwszych polskich słów. Jan Paweł II kochał tę ziemię i ludzi ją zamieszkujących. Nie rozróżniał ich, równie bliscy byli Mu stoczniowcy jak intelektualiści, nauczyciele jak robotnicy fabryczni, młodzi jak starzy. Ale faktem jest, że szczególnie byli Mu bliscy ludzie należący do stanu akademickiego. To dlatego tak często spotykał się z nimi, to dlatego tak gorąco prosił ich o to, aby jako ludzie, którym przypadł w udziale obowiązek rozwijania badań naukowych w poszukiwaniu prawdy, ale także – kształtowania narodowej kultury, aby nigdy nie zapominali o obowiązku kształtowania ducha patriotyzmu – takiej miłości Ojczyzny, która staje na straży jej dobra, ale nie zamyka bram, lecz buduje mosty, ażeby dzieląc się z innymi to dobro pomnażać. Bowiem – jak mówił w dniu 11 września 2000 roku do kilkuset pielgrzymów z Uniwersytetu Jagiellońskiego – Polska potrzebuje światłych patriotów, zdolnych do ofiar dla miłości Ojczyzny i równocześnie przygotowanych do twórczej wymiany dóbr duchowych z narodami jednoczącej się Europy12. Mając w pamięci spotkania Ojca Świętego z reprezentantami polskiego świata akademickiego, wciąż powracając w myśli do przywołanych wyżej Jego słów o zadaniach stojących przed każdym polskim nauczycielem, w szczególności jednak – przed każdym polskim nauczycielem akademickim, podjąłem próbę naszkicowania historii związków Jana Pawła II z polskim światem akademickim. Czy mi się to udało, niech ocenią Czytelnicy.

Post scriptum

Pragnę niniejszym bardzo serdecznie podziękować Kolegom – Rektorom, a nade wszystko – Kierownikom Archiwów i Bibliotek Uczelni, które nadały Ojcu Świętemu Janowi Pawłowi II doktorat honoris causa, za udostępnienie materiałów. Bez życzliwej pomocy Państwa nie byłbym w stanie przygotować części książki poświęconej doktoratom honorowym Papieża. Dlatego pozwalam sobie tu raz jeszcze powtórzyć: DZIĘKUJĘ!

Franciszek Ziejka

1 Jan Paweł II, Dzieła zebrane, t. IX: Homilie i przemówienia z pielgrzymek – Europa, część I: Polska, Kraków 2008, s. 33.

2 Tamże, s. 25–26.

3 Tamże, s. 30.

4 K. Wojtyła, Poezje. Dramaty. Szkice (Tryptyk rzymski Jana Pawła II), wstęp M. Skwarnicki, Kraków 2004, s. 176.

5 Tamże, s. 138.

6 Tamże, s. 477.

7 Tamże, s. 721.

8 Tamże, s. 838.

9 Tamże, s. 922.

10 Szerzej na ten temat piszę w rozdziale: Relikwiarzem cała ziemia wasza w monografii pt. Polska poetów i malarzy. Z dziejów walki o tożsamość narodu w czasach niewoli, Olszanica 2011, s. 57–120.

11 Z. Komierowska, Dziennik paryski z 1853 roku, „Wiadomości” , R. XV, 1960, nr 51–52 z 18–25 grudnia 1960, s. 15.

12 Poloniae merenti. Księga Pamiątkowa Jubileuszu Sześćsetlecia Odnowienia Uniwersytetu Jagiellońskiego 1400–2000, red. S. Szczur, Kraków 2003, s. 282.