Jedwabne w oczach naocznych świadków - ebook

Wstęp

Kiedy przyjęłam na siebie trudną rolę napisania tej książki, wiedziałam, że będzie to zadanie karkołomne. Mimo, że nie jestem związana wyznaniowo z żadną religią, to podskórnie czuję się zobowiązana jako Polka, do przedstawienia prawdy która przez lata była i w dalszym ciągu jest przytłumiona przez milczenie, niewiedzę i niewygodną rzeczywistość.

Jedwabne — nazwa, która dzisiaj jest synonimem bolesnego pogromu, jaki miał miejsce w czerwcu 1941 roku.

W moim społeczeństwie, w którym w wielu przypadkach (szczególnie na arenie politycznej) nadal podskórnie tkwi antysemityzm, decyzja o zachowaniu anonimowości nie była dla mnie łatwa. Strach przed potencjalnymi konsekwencjami oraz atakami był silniejszy niż duma z oddania głosu ofiarom pogromu. Jednak nie mogłam postąpić inaczej. Pisanie tej książki pod synonimem w tych trudnych czasach, jest przede wszystkim ochroną dla mnie i mojej rodziny, abym mogła w spokoju skoncentrować na obiektywizmie oraz faktach historycznych. Chciałam skupić się głownie na ofiarach, które w brutalny sposób zostały zamordowane i dodatkowo pogrzebane w martwym milczeniu. A tu z racji poszanowania ich pamięci nie chce być wywoływana do tablicy przez środowiska prawicowe, które po dziś dzień mają problem pod z przyswajaniem faktów. Zwyczajnie nie mam siły walczyć, wolałam w spokoju opisać swoje przemyślenia z tym związane.

To jednak nie zmienia niczego, ponieważ książka broni się sama i jest o tych, którzy zza światów domagają się kolejny raz podkreślenia prawdy oraz pamięci. Takiej samej jak inne niewinne ofiary koszmaru Wojny. To dla nich postanowiłam wydać na światło dzienne tą pozycję. Aby ich świat nie została zapomniany, aby ich cierpienie nie poszło na marne. Wszechobecny hejt u osób niewykształconych bądź mających problem z analizowaniem wiedzy może być polem popisu do odwrócenia uwagi jakim jest sedno tematu. A nie o taki efekt dyskusji mi chodzi.

Poprzez książkę chciałabym przypomnieć wszystkim POLAKOM, że w Jedwabnem narodził się piekielny taniec nienawiści, który zepchnął nas Polaków jako społeczność w najgłębszą ciemność. Dlatego ważne jest, abyśmy teraz, po tylu latach, otworzyli oczy i stanęli w obliczu prawdy. Ból, który towarzyszy odkrywaniu tych mrocznych wydarzeń, musi nas zmotywować do zrozumienia, przemyślenia i przekazania tej historii kolejnym pokoleniom. Ta książka nie jest tylko o jednym miejscu i jednym czasie. Jest to opowieść o tym, co zdarza się, gdy nienawiść i nietolerancja mają swobodny dostęp do serc i umysłów. To ostrzeżenie dla nas wszystkich, abyśmy nigdy nie zapomnieli, że każda jednostka ma możliwość zmienić świat na lepsze lub niestety gorsze. Wolność nigdy nie jest dana nam na zawsze. Mam ogromną nadzieję, że to wszystko, mimo swojej brutalnej prawdy, skłoni nas do refleksji i przemiany. Może wtedy, kiedy już nie będziemy musieli się bać, antysemityzm zostanie pokonany. Do tego dążę, pisząc te słowa — do stworzenia lepszego jutra, w którym wszyscy ludzie będą traktowani z godnością i szacunkiem, niezależnie od swojego pochodzenia, wiary czy wyznania. Wiele lat temu Jedwabne było ostrzeżeniem dla nas wszystkich. A historia często się powtarza.

Sąsiad zabił sąsiada.

Mam wrażenie, że dzisiaj po tylu latach stoimy na skraju.

Czy historia zatoczy koło? Czy naprawdę na to pozwolimy? Jedwabne i jego mroczna przeszłość przypomina nam, że musimy być czujni i aktywnie przeciwdziałać wszelkim przejawom nietolerancji i nienawiści. Ból, który towarzyszy odkrywaniu tych wydarzeń, powinien stanowić motywację do refleksji i działania, aby zapobiec powtórzeniu się podobnych tragedii. Nadszedł czas, aby konfrontować temat z przeszłością, nawet jeśli wzbudza on trwogę. To tylko w ten sposób możemy wziąć odpowiedzialność za przyszłość. Zapraszam Cię, drogi czytelniku, do podążenia ze mną w tę podróż, która mimo swojej trudności jest niezwykle ważna dla nas wszystkich.

_„Małe miasto jest jak serce społeczności, bijące w rytm natury, trwające w tradycji i wzmacniające więzi między ludźmi._ _Różnorodność kulturowa w nim, jest jak magiczny klejnot, który nadaje mu niepowtarzalny urok i otwiera serca na niezliczone historie i przyjaźnie. W tych magicznych wzorach, tworzących harmonijną mozaikę ludzkich historii, szukajmy ogromnej inspiracji do odkrywania prawdy”_.

AutorkaRozdział 1

1.1 Żydzi w stanie międzywojennym

Aby przybliżyć sprawę dotyczącą rosnącej niechęci do Żydów w Polsce, warto wspomnieć o nazistowskich Niemczech tamtego okresu.

Po I wojnie światowej osłabione Niemcy borykały się z bezrobociem i krachem ekonomicznym oraz rosnącym kryzysem gospodarczym. W tamtym okresie to właśnie Żydzi potrafili najlepiej się odnaleźć w panującej sytuacji rynkowej. Nie budziło to zachwytu wśród społeczeństwa a szczególnie wśród byłych żołnierzy, którzy. Przeżyli oni lata okrutnej wojny walcząc na frontach, teraz nie mogli znaleźć jakiejkolwiek pracy. We współczesnych Włoszech za sprawą Benito Mussoliniego narodził się nurt faszyzmu. Jakże odpowiednia ideologia dla niezadowolonych Niemców. Tym bardziej, że,,Ruch faszystowski nawiązywał do zasad solidaryzmu narodowego, silnie eksponował tradycje rzymski i nacjonalizm, rozwijał poczucie dumy, siły i potęgi’’. ¹

Nurt faszystowski szybko odnalazł się w polityce oraz życiu społecznym. Naród niemiecki jak najszybciej pragnął odbudować swoją pozycję na arenie międzynarodowej. Nadzieje na ponowne odrodzenie pokładano w nowej polityce a w szczególności w programie nowej partii NSDAP oraz w jej przywódcy politycznym Adolfie Hitlerze. Partia stosowała manipulację oraz propagandę, która robiła wrażenie. Jej program opierał się głownie na założeniach,,biblii” faszystów,,Mein Kampf” napisaną przez samego przywódcę. Głównymi założeniami były nie tylko bezwzględna walka z dyktatem wersalskim, jako dziełem spisku światowego żydostwa, ale także unicestwienie Żydów przez naród panów — Herrenvolk.

Kiedy 30 stycznia 1933 roku Hitler zdobył stanowisko kanclerza Niemiec zaczęło się wdrażanie planu nazistów w życie społeczeństwa niemieckiego. Pierwszym posunięciem było rozwiązanie parlamentu, budowanie państwa totalitarnego, rządów terroru. System ograniczył wolność prasy i działalność związków zawodowych. Zlikwidował wszystkie partie (z wyjątkiem NSDAP).

Po śmierci prezydenta Hindenburga w 1934 roku Hitler mianował się Führerem (wodzem najwyższym). Stanął ponad prawem, został dowódcą sił zbrojnych. Rozprawił się również z opozycją w szeregach S.A. (,,Noc długich noży’’).

Państwo stało się totalitarne. Rzesza Niemiecka ingerowała we wszystkie dziedziny życia obywateli. Różne organizacje państwowe w imię ideologii nacjonalistycznej mogły sprawnie sprawować kontrolę nad obywatelami.

To tutaj zaczęła się,, maniakalna’’ wręcz nagonka na Żydów.

,,Hitler w,,Mein Kampf” podniósł także sztukę do rangi areny walki między,,Aryjczykami” a Żydami, gdyż podzielił rasy na,,założycieli kultury’,,,niszczycieli” kultury. Ta dualistyczna sprzeczność między elementem twórczym a niszczycielskim, którą Hitler pragnął stosować nie tylko w odniesieniu do sztuki, stanowiła rdzeń jego antysemityzmu.

Roszczenia,,Aryjczyków” do wyłącznego reprezentowania ludzkości były zdaniem Hitlera zupełnie oczywiste. Wszelkie przejawy ludzkiej kultury, jakie widzimy dzisiaj przed sobą — wytwory sztuki, nauki, techniki, są niemal wyłącznie twórczym produktem Aryjczyka. Z tego faktu wynika jednak niezbicie, że to on był założycielem wyższego rodzaju ludzkiego”.,, Żydzi natomiast nie potrafią nawet naśladować sztuki,,aryjskiej”, ponieważ mają we krwi element,,niszczy -cielski’’.²

We wrześniu 1935 roku zgodnie z ideologią nacjonalistyczną Niemców jako,,rasy panów”, czystości narodowej i konieczno- ści zdobycia,,_przestrzeni życiowej’’_ w Norymberdze Reichstag uchwalił Ustawy Norymberskie:,,O obywatelstwie Rzeszy’’.

Dzieliły one obywateli na społeczeństwo aryjskie i nie aryjskie, wprowadzono również prawo segregacji rasowej. Społeczeństwo aryjskie byli to ludzie uprzywilejowani o ścisłych powiązaniach i korzeniach Niemieckich. Natomiast społeczeństwo nie aryjskie byli to tz.,,podludzie” — tacy jak Żydzi czy Cyganie. To właśnie wobec nich III Rzesza przystąpiła wkrótce do akcji ekstremistycznych. Zakazano małżeństw między,,Aryjczykami” a Żydami -,,Ustawa o ochronie krwi niemieckiej.” W oczach nazistów Żydem był każdy, kto posiadał żydowskiego współmałżonka lub zawarł małżeństwo z osobą żydowskiego pochodzenia. Ustawy Norymberskie wnoszą także do niemieckiego orzecznictwa nowe przestępstwo pod nazwą,,hańby rasowej”. Karalne są odtąd stosunki intymne między osobami nienależącymi do tej samej rasy’’.³ — Groziło za to do 15 lat więzienia nierzadko osoby tz.,,podludzi” pozbawiano życia. Wiele z tych praw były wręcz absurdalne:,, Kobiety, które raz były z Żydem w łóżku, mogą potem wydawać na świat tylko dzieci o typowo,,żydowskim wyglądzie”, ponieważ ich krew została na zawsze skażona’’.⁴,,Kiedy dochodzi do,,hańby rasowej”, przestępstwo Żyda waży w oczach nazistów więcej niż przestępstwo niemieckiej kobiety’’. ⁵

W 1939 roku 9 — 11 listopada odbyły się ataki na Synagogi oraz sklepy żydowskie. Zamordowano ponad 100 osób.

W historii wydarzenie to nosi nazwę,,Nocy Kryształowej’’.

,,Za pomocą książek z obrazkami, takich jak,,Grzyb trujący” (der Giftpilz) Trzecia Rzesza usiłuje zaszczepić nienawiść do Żydów już w najmłodszych. W szkołach wdraża się u przyszłych żołnierzy do bezwarunkowego posłuszeństwa.

Narodowosocjalistyczne podręczniki gloryfikują bohaterstwo i poświęcenie własnego życia dla,,wspólnoty narodowej”. 6

Dzięki tym wszystkim wydarzeniom Niemcy przedstawiani byli jako elita. Naród wierzył w to dogłębnie,,Ludzie mogli się upewnić, że Niemiec jest kimś specjalnym, że Niemcy powinni stać się czystą rasą, wywyższyć się ponad innymi’’.⁷

Nurt nazistowski w latach międzywojennych okazał się bardzo modnym, społeczeństwo łatwo przyswajało faszystowskie ideologię, wierząc, że to właśnie Żydzi winni są wszelkiemu złu borykającym kraj. Dzięki temu łatwo można było znaleźć tz. _Kozła ofiarnego_. Do czego to doprowadziło?

,,Zgodnie z założeniami swej rasistowskiej ideologii, w styczniu 1942 roku władze niemieckie zatwierdziły decyzję o Endlösung (ostatecznym rozwiązaniu), eksterminacji całej ludności żydowskiej, biologicznego wyniszczenia,, rasy żydowskiej”. Endlösung objęło całą,, niemiecką” Europę. Na terenach radzieckich wykonywały je,,grupy operacyjne’’ (Einsatzgruppen), realizowano je w obozach zagłady, a także w samych gettach. Miejsca masowych egzekucji: Ponary na Litwie, Babi Jar w Kijowie, obozy Treblinka i Auschwitz-Birkenau na ziemiach polskich przeszły do historii jako tereny holokaustu. Oblicza się, że z 8—9 mln Żydów europejskich zginęło 5—6 mln. Na określenie bezprecedensowej tragedii Żydów w czasie II wojny światowej używa się też hebrajskiego terminu _szoa_ ( Shoah, zagłada).’’⁸

1.2 Żydzi w Polsce w czasie międzywojennym

Po odzyskaniu niepodległości w Polsce żyło około 2,8 miliona Żydów (pierwszy spis ludności z 1921 roku, statystyka na podstawie deklaracji wyznaniowej). Stanowiło to ok. 10,8% ogółu mieszkańców kraju. Nie byli oni postrzegani jako Polacy. Uważano, że Żydzi stoją na przeszkodzie zjednoczenia Polski, ponieważ nie wykazują polskiej świadomości narodowej. Kolejnym zarzutem był fakt tworzenia przez Żydów partii politycznych. Zarzucano, że mają one za zadanie doprowadzić do upadku II RP, bo państwo nie będzie mogło ustanowić silnej władzy centralnej, dojdzie do rozdrobnienia interesów politycznych w rządzie. Sprawy nie polepszało to, że Żydzi żyli zazwyczaj w dużych skupiskach i często określali jako swój język narodowy jidysz czy hebrajski. Odznaczali się oni również wielką odrębnością społeczno-zawodową. Na kresach wschodnich zdobyli oni dość duża przewagę gospodarczą. W Galicji natomiast świetnie radzili sobie z handlem, przemyśle, rzemiośle. innych częściach kraju byli słabi. Mimo głębokiego zróżnicowania zamożność ludności żydowskiej byłą wyższa w porównaniu z zamożnością ludności Polskiej. Między innymi ta sprawia miała dość spory wpływ na nastawienie antyżydowskie w powojennej Polsce.

W 1921 roku Sejm II RP uchwalił Konstytucję Marcową.

Przyznała ona Żydom równość wobec prawa tak jak wszystkim obywatelom, oraz możliwość rozwoju kultury, szkolnictwa i wolność religijną. Ponadto gwarantowano mniejszości żydowskiej równouprawnienie. Wraz z wyborami parlamentarnymi odbywała się silna walka polityczna. Sejmu musiał wybrać prezydenta. Spawa zaczęła się ostro polaryzować pomiędzy Dmowskim a Piłsudzkim. Dmowski były przywódcą jak i współzałożycielem nacjonalistycznej partii Narodowej Demokracji. Popierał on antysemityzm, chciał pozbawić Żydów praw wyborczych. Natomiast Józef Piłsudzki był zwolennikiem poglądów socjalistycznych. W zaciekłej walce Piłsudzki poparł kandydaturę Narutowicza, prawica upodobała sobie Zamojskiego. 9 grudnia 1922 roku Gabriel Narutowicz został prezydentem II RP wybrano go dzięki głosom lewicy, centrum i mniejszości narodowych. Wywołało to ostre zamieszki, za którymi stała ówczesna prawica.

10—15 listopada 1922 roku w Warszawie w wyniku tych właśnie zamieszek doszło do pobicia posłów żydowskich jak i wyrzucono żydowskich studentów z uniwersytetu. Sprawa została tak nagłośniona, iż w efekcie niezadowolenia prawicowych zwolenników rządu 16 grudnia 1922 roku niejaki Niewiadomski zastrzelił ówczesnego prezydenta II RP Gabriela Narutowicza. Winę zrzucono na Żydów i socjalistów, którzy (jak twierdziła prawica) swoim zachowanie sprowokowali zabójcę.

Fala jawnej niechęci do narodu żydowskiego zaczęła przybierać na wadze. W roku 1924 premier W. Grabski wprowadził nową reformę walutową, politykę stabilizacji pieniądza. Polegało to na zastąpieniu marki polskiej przez złotówkę. Doprowadziło to do niemałego konfliktu. Żydzi uznali, że to właśnie oni ponoszą obciążenie skutkami przeprowadzenia tej reformy. W tym czasie próbowano załagodzić czy też unormować stosunki z ludnością żydowską dzięki ugodzie. Wywołało to niemałe niezadowolenie po stronie prawicy. Jednak strona żydowska domagała się od władz dotrzymania warunków wynegocjowanej ugody, ponieważ z 42 podpisanych przez rząd punktów ogłoszono zaledwie 12. Powiększyło to rozgoryczenie żydowskiej opozycji. Tak zwany Traktat mniejszościowy i Konstytucja zapewniały Żydom równouprawnienie jednak tak naprawdę w ówczesnej Polsce ciągle obowiązywały akty dyskryminujące.

W maju 1926 roku został przeprowadzony zamach stanu. Józef Piłsudzki przez sanacyjny reżim zepchnął na margines Obóz Narodowej Demokracji. Fala antysemityzmu nieco opadła. Nowy rząd otwarcie poparł środowisko ortodoksyjne, które w zamian poparło politykę rządu. Jednak to była tz.,,Cisza przed burzą”.

W 1931 roku w rządzie polskim zostały zniesione akta dyskryminujące Żydów w Polsce. Ułatwiło to rozwój osób wyznania mojżeszowego w naszym kraju. W spisie powszechnym z 1931 roku Polskę zamieszkiwało już 3,1 mln Żydów. Około 33% utrzymywało się z handlu, 55% polskich krawców byli Żydami, 45% szewców i 51% zatrudnionych w rzemiosłach spożywczych. Pracowali oni zazwyczaj w małych zakładach produkcyjnych, bez zatrudniania najemnej siły roboczej. Rok 1931 był także największym, jeśli chodzi o rozwój literatury żydowskiej w Polsce.

Niestety już w latach 1933—36 nastąpił dość ogromny wzrost antysemityzmu. Prawica coraz ostrzej wypowiadała się na tematy faszystowskie, nacjonalistyczne. Endecja nie przebierała w słowach nawołując do walki z,,obcym najeźdźcą’’. Wynikiem tych wystąpień coraz częściej obywatele buntowali się przeciwko Żydom. Doszło do wielu rękoczynów, niszczenia mienia, ogólnego złego nastawienia do osób wyznania mojżeszowego. W 1934 roku powstał Obóz Narodowo-Radykalny. Był on popularny wśród młodzieży akademickiej i drobnomieszczańskiej. Zwolennicy jak i działacze posługiwali się demagogią i głosili solidaryzm klasowy. Chcieli upaństwowienia kapitału żydowskiego, popierali nacjonalistyczne jak i faszystowskie założenia. ONR organizował bojkot ekonomiczny Żydów, napady na wiece i lokale robocze. Zajścia te doprowadziły do rozwiązania przez ówczesne władze ONR. W wyniku podziału na Falangę (działającą na wyższych uczelniach) i grupę A.B.C. powstała legalna organizacja narodowego Związku Polskiej Młodzieży Radykalnej.

W 1935 roku zmarł Józef Piłsudzki, przez co sanacja została zmuszona, aby szukać porozumienia z Narodową Demokracją i innymi partiami prawicowymi. Wiele z nich było skrajnie antyżydowskie. I tutaj niestety na niekorzyść Żydów wspólnym elementem porozumienia politycznego okazać się miała ideologia antysemicka. Endecja czekała tylko na taką okazję by ponownie i tym razem jeszcze z większą siła rozkręcić postulaty antyżydowskie Swój wyraz mięli znajdować w bojkocie gospodarczym. Oczywiście kościół Rzymsko-Katolicki czując niemałe zagrożenie ekonomiczne ze strony Żydów w Polsce jawnie i aktywnie poparł antysemicką politykę obozu endeckiego. Kler jawnie nazywał wyznawców Syjonu,,elementami obcymi” uciążliwymi dla gospodarki jak i nie wartościowymi z moralnego punktu widzenia. Wystąpienia wielu hierarchów kościelnych zawierały stwierdzenia, iż to sami Żydzi prowokują akty przemocy, których następnie padają ofiarami. W efekcie tych wypowiedzi w kilku miastach doszło wielu manifestacji przeciwko antysemickiej przemocy. A już 1936 roku 9 marca doszło do pogromu Żydów w Prztyku. Ponadto w wielu miastach nasilały się napady, zabójstwa na osobach wyznania mojżeszowego.

4 czerwca 1936 roku ówczesny premier Felicjan Sławoj-Składkowski ogłosił ekonomiczną wojnę przeciwko Żydom. Edward Rydz-Śmigły wprowadził na uniwersytetach segregację klasową Żydów.

W 1937 roku Bolesław Piasecki przywódca ONR nawoływał do poparcia nazizmu i wygnania Żydów z Polski. W tym roku również powstała antysemicka partia Obóz Zjednoczenia Narodowego (potocznie OZON). Jednym z założycieli był ówczesny prezydent II RP Ignacy Mościcki. Ozon miał strukturę podobną do wzorów organizacji totalitarnych. Partia ta nawiązywała do współpracy z OZN, nawołując do pogromu ludności żydowskiej.

W sferach akademickich przyjęto formę wydzielania miejsc dla Żydów w salach wykładowych tz.,,Getta ławkowego”. Coraz częściej dochodziło do bójek i awantur. Studenci jawnie pokazywali nienawiść, łatwo przechodzili do rękoczynów. W skutek tego w roku akademickim w 1938/39 liczba studentów żydowskich z 25% spadłą do 8%.

W 1938 roku na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie studenci domagali się wprowadzenia na uczelnię całkowitego niedopuszczenia do studiów osób wyznania mojżeszowego. W tym samym roku OZON nazwał Żydów,,czynnikiem” osłabiającym rozwój polskich sił narodowych państwowych. Podjęto się prób stworzenia planu, który dawałby możliwość wysiedlenia,,obcych’’ z terytorium Polski. W 1939 roku w Polsce żyło ok. 3,5 miliona Żydów, czyli ok. 10% ludności. W samej Warszawie zamieszkiwało ich ok. 380 tysięcy. W niewielkich miasteczkach naród ten stanowił często ponad 50% mieszkańców. Polska byłą największym skupiskiem wyznawców Syjonu w ówczesnej Europie i drugie, co do wielkości na świecie (po USA).

Ta cała nienawiść do Żydów, antysemityzm, faszystowskie założenia uchwalone prawa doprowadziły do nieuniknionego — Zagłady Narodu Mojżeszowego.

II wojna światowa,, zebrała swoje żniwa’’. Człowiek przeciwko Żydowi, Holocaust, Endlösung (ostateczne rozwiązanie). Po wybuchu II wojny ziemie II RP znalazły się pod okupacją niemiecko-radziecką. Powstało Generalne Gubernatorstwo pod organizacją administracji niemieckiej. Niemcy nie negowali, iż GG w przeciągu 15—20 lat ma stać się krajem niemieckim.,,W 1941 roku nastąpiło zaostrzenie akcji antyżydowskiej. Żydzi zostali całkowicie wyjęci spod prawa. W Większych miastach powstawały getta. Były to miejsca wysiedleń wszystkich Żydów. Wydano również zarządzenia przewidujące karę śmierci dla Żydów opuszczających getta bez upoważnienia.’’⁹

Na terenie okupowanej Polski powstało wiele obozów koncentracyjnych. Były one niezbędne, aby zrealizować plan niemieckich nazistów- Endlösung.,,W 1942 roku rozpoczęto likwidację gett, przez wywożenie ich mieszkańców do obozu zagłady, gdzie całe transporty kierowano wprost do komór gazowych, a zwłoki palono w krematoriach.’’¹⁰ Badając historię można się pokusić o dość radykalne stwierdzenie:

_CZYŻ PRZEZ TYLE LAT NIE OTO WŁAŚNIE CHODZIŁO_?

1.3 Antysemityzm w Polsce

Aby przybliżyć temat warto przytoczyć pojęcie antysemityzmu. Encyklopedia podaje, że:,,Antysemityzm to wynikająca z różnego rodzaju uprzedzeń postawa niechęci, wrogości wobec Żydów i osób pochodzenia żydowskiego. Prześladowania i dyskryminacja Żydów jako grupy wyznaniowej, etnicznej lub rasowej oraz poglądy uzasadniające takie działania. Do XIX w antysemityzm miał głownie charakter, rel. (Antyjudaizm). W XIX w okresie likwidowania w Europie,,krępujących” Żydów przepisów stanowych, pojawił się nowy typ antysemityzmu — antysemityzm gospodarczy i polityczny. Wzmożenie antysemityzmu spowodowały rozpowszechniające się do końca XIX wieku idee syjonizmu. Do rangi ideologii państw awansował antysemityzm w Niemczech po dojściu do władzy Hitlera. Antysemityzm to jeden z najdrastyczniejszych form szerzenia nienawiści rasowej i narodowej”. 11

Z pojęcia antysemityzmu można wywnioskować łatwo, że to nic innego jak uprzedzenie w stosunku do Żydów, postrzeganych zazwyczaj jako grupa rasowa. Pojęcia tego pierwszy raz użył Wilhelm Marr w 1989 roku niemiecki dziennikarz. Z początku XX antysemityzm miał charakter dość pozytywny lub nierzadko funkcjonowało jako samookreślenie osób posiadających wiele niechęci do Żydów. Po doświadczeniach z II wojny światowej, holocaustu, próby zagłady wyznawców Syjonu określenie to nabrało dość mocnego charakteru. Dzisiaj pojęcie antysemityzmu uważane jest za obraźliwe. W historii z najbardziej radykalnym antysemityzmem spotykamy się w ideologii nazistowskiej, która jak wiadomo doprowadziła do zagłady Żydów w Europie podczas II wojny światowej.

Antysemityzm najbardziej propagowany był w latach 30 XX wieku. Państwo Niemiecki spektakularnie wszczepiło w swoje społeczeństwo ideologie faszystowską a co za tym idzie antysemityzm odgrywał tam wielką rolę. Wspomniane wcześniej Ustawy Norymberskie skutecznie utrudniły udział niemieckich Żydów w życiu społecznym, politycznym i gospodarczym. Podczas II wojny światowej na terenach zajętych przez III Rzeszę rozpoczęto działania, które miały na celu wymordować wszystkich Żydów. Masowy mord wyznawców Syjonu znany jest w historii jako Holocaust. Liczbę ofiar tego okresu śmiało można liczyć do około 6 milionów.

Po procesach w norymberskich w 1946 roku i ujawnieniu wszystkich zbrodni hitlerowskich modny przed wojną antysemityzm nagle przestał być akceptowany w krajach zachodnich. Ludzie przekonali się o wielkości i znaczeniu zagłady, która miała miejsce w latach II wojny.

Antysemityzm stracił na popularności, ale niestety nie znikł całkowicie. Jego ukrytą formą jest anty-syjonizm, dla którego państwo żydowskie stało się celem wszelkich ataków jako widomy symbol istnienia narodu żydowskiego. I tak przykładem odrodzenia antysemityzmu, po 1945 roku stały się reakcje na konflikt palestyńsko-izraelski. Popierany jest w wielu krajach muzułmańskich. Dziś jak wiadomo wiele terrorystycznych organizacji muzułmańskich otwarcie nawołuje do mordowania Żydów.

Niepokój społeczny, napięcia polityczne, atmosfera biedy, poszukiwanie spisków czy śladów działalności,,żydokomuny’’ jest ogniskiem ogólnego niepokoju obywateli. Państwo często poszukuje wroga, aby móc swoją nieudolność zrzucić na innych. Wybór padł na Żydów, którzy jak wiadomo byli postrzegani jako odmieńcy nie ludzie. Dla obywateli często typowo,,obcymi’’ a jak wiadomo, co,,obce’’ budzi strach. W Polsce Antysemityzm nie jest od razu widoczny. Rzadko, kto otwarcie przyznaje się do niechęci, lub obwiniania naród Syjonu za wszelkie zło panujące w naszym kraju. Jednak po głębszym zastanowieniu sprawa niechęci do Żydów zaczęła przybierać na wadze. Przykładem mogą być przeróżnego rodzaju nagonki żydowskie: „Władze komunistyczne same potrafiły organizować kampanie antysemickie, z których najbardziej znana jest z 1968 roku. Chcąc powstrzymać rozwijający się wówczas ruch studencki i ożywienie intelektualne, władze doprowadziły wówczas do skoncentrowanego ataku werbalnego na Żydów oraz usuwania ich z pracy i ze stanowisk”. 12

W owym czasie twierdzono:,,Tak, zatem Żydzi w obrazie propagandy są obcy, zewnętrzni wobec,, nas” — Polaków, mają odmienne i sprzeczne z naszymi interesy.,,Obcy” znaczy też,,wrodzy”: Żydzi atakują Polskę i Polaków. Czynią to z wrodzonej nienawiści albo wedle makiawelicznego planu, w którym zjednoczyli się z innymi wrogami. W naszym modelowym obrazie Żydzi mają cechy nie tylko inne, ale przeciwstawne do (dobrych) cech Polaków. Jeśli nie kierują się nienawiścią do Polski i Polaków, szowinizmem, lub wrogimi interesami grupowymi, to przynajmniej nie mniej szkodliwym, niepohamowanym indywidualnym egoizmem. W działaniu najchętniej sięgają po nieuczciwe i perfidne metody, znani są ze spisków, intryg, afer gospodarczych, hucpy i protekcji (nota bene obraz Żyda-aferzysty i spekulanta wykorzystywał starą kliszę Żyda-lichwiarza i nieuczciwego kupca”. ¹³,,I tak, Żydzi są (marksistami) rewizjonistami, (bo rewizjoniści są przeważnie Żydami), czyli nosicielami niebezpiecznej choroby ideologicznej. Mają zresztą skłonność do przeciwstawiania się linii partii w ogólne, szczególności zaś nienawidzą towarzysza Gomułki”. 14

W 1968 roku po słynnym przemówieniu Władysława Gomułki, (w których słowo Żyd zastąpione było,,Syjonista”) do opuszczenia kraju zmuszone zostało prawie całe ocalałe z zagłady środowisko żydowskie. W tym czasie państwa bloku komunistycznego wypowiedziały się po stronie arabskiej w konflikcie bliskowschodnim. A co za tym idzie poparło środowisko antysemickie bardzo popularne w tym czasie wśród arabskiej społeczności.

Polacy nie uważają się za antysemitów. Jednak często na przejawy niechęci widoczne w życiu publicznym Polacy są nieczuli. Antysemityzm postrzegany jest przez naszych obywateli jako,,bezpośrednia agresja” wobec wyznawców Syjonu. Często takie pojmowanie sprawy jest przyczyną zaniku wrażliwości na przejawy antysemityzmu w życiu codziennym czy też politycznym. Przykładem są obraźliwe wypowiedzi, publikacje antysemickie, dowcipy czy też bezpodstawne oskarżenia.,,Adam Krzemiński pisze: „Antysemityzm współczesnych Polaków podzielić można na dwa, względnie różne rodzaje antysemityzmu —

Antysemityzm tradycyjny, jego główną składową jest niechęć religijna („_bogobójstwo_”) i antysemityzm nowoczesny, jego główną składową jest przekonanie o zbyt wielkim wpływie Żydów na różne sfery życia”. Pierwszy typ postawy antysemickiej pojawi się głównie wśród narodowo nastawionego duchowieństwa katolickiego oraz w części grupy ludzi o dewocyjnej religijności. Drugi na łamach narodowych pism, w książkowych publikacjach sprzedawanych w „patriotycznych” księgarenkach, na antenie Radia Maryja oraz wśród przedstawicieli marginesu świata polityki (Narodowe Odrodzenie Polski, Leszek Bubel czy prof. Ryszard Bender). Adam Krzemiński zwraca uwagę na kolejną osobliwość współczesnego, polskiego antysemityzmu — Polacy nie mają nic przeciwko konkretnym Żydom, wrogie ostrze wycelowane jest przeciw wyobrażeniu Żyda. Jest to bardzo groźne zjawisko. — „Możemy lubić Żyda indywidualnego, ale już nie abstrakcję. Z „oświeceniowego” punktu widzenia to, że kontakt osobisty, oceniany pozytywnie przekłada się na wzrost uprzedzeń generalnie, jest nonsensem. Jeśli jednak podejmujący kontakt są bardziej antysemiccy, niż niezaangażowani, to znaczy, że chcą widzieć w indywidualnej osobie cechy mitycznego ogółu, co raczej nie świadczy o błahości problemu antysemityzmu wśród Polaków”. 15

Jak wcześniej wspomniałam Polacy chętnie sięgają po sprawdzony wzorzec — wrogiem jest obcy, który nam zagraża i często jest nim Żyd. Ireneusz Krzemiński w swych badaniach potwierdził, że dzisiaj kanałem przekazu antysemickiego jest Kościół Katolicki. Często wielu hierarchów kościelnych wypowiada się dosyć niechlubnie na temat Żydów. Na drugim Soborze Watykańskim stwierdzono, że antysemityzm jest grzechem. Antysemityzm to nienawiść do człowieka, człowieka, który jest Żydem. Katolicyzm natomiast pozwala nienawidzić zło, ale nie drugiego człowieka.

Do zrozumienia antysemityzmu we współczesnej Polsce rozpisywał się Jan Błoński w artykule z 1987 roku pt.,, Biedni Polacy patrzą na getto”. Wg autora powinniśmy dokonać narodowego rachunku sumienia. Karty naszej historii również splamione są krwią Żydów i trzeba się do tego jawnie przyznać:,, _To bolesny proces, o czym_ _świadczy m.in._ _fala dyskusji wokół ujawnienia mordu w Jedwabnem przed paru laty. — „Myślę, że w naszym stosunku do żydowsko-polskiej przeszłości winniśmy przestać się bronić, usprawiedliwiać, targować. Podkreślać, czego nie mogliśmy zrobić za okupacji czy dawniej. Zrzucać winę na uwarunkowania polityczne, społeczne, ekonomiczne. Powiedzieć najpierw: tak, jesteśmy winni” _— pisał __ Błoński. — _" Nie umieliśmy nawet powitać i uszanować niedobitków, cóż z tego, że rozgoryczonych, zbłąkanych, może i dokuczliwych. Słowem, miast się targować i usprawiedliwiać, winniśmy najpierw pomyśleć o sobie, o własnym grzechu czy słabości. Taki właśnie moralny przewrót jest w stosunku do polsko-żydowskiej przeszłości konieczny. Tylko on może stopniowo oczyścić skażoną ziem’’._¹⁶

Dziś antysemityzm w naszym kraju współgra przede wszystkim z brakiem wiedzy obywateli na temat samych Żydów. Wszelka ignorancja ze strony społeczeństwa pogłębia się z braku tolerancji do obcych. Wiele dzisiejszych tz. antysemitów, nigdy nie widziała nawet prawdziwego Żyda. Media sprawy nie ułatwiają. Przykładem mogą być niechlubne wypowiedzi w Radio Maryja. Często widzimy różnego rodzaju niechęć w stosunku do wyznawców Syjonu. Napisy na murach np.,,_Jude Raus_!’’, wszelkiego rodzaju okrzyki,, _Śmierć Żydom_”. Tylko, dlaczego w Polsce w kraju o dość __ zaniżonej liczbie obywateli __ żydowskich tlą się jeszcze antysemickie sentymenty.,,15 czerwca 2006 roku Parlament Europejski przyjął rezolucję, stwierdzającą, że Polska jest krajem zmierzającym do faszyzacji życia publicznego, oraz zarzucającą Polsce wzrost nietolerancji powodowanej antysemityzmem oraz rasizmem, ksenofobią i homofonią”. 17

1.4 Sytuacja prawna w Polsce a przejawy antysemityzmu w polityce na przełomie 2010—2021

Nim rozpocznę omawianie podrozdziału, pragnę podkreślić, że nie wszystkie partie polityczne po 1989 roku w Polsce wykazywały i wykazują tendencje antysemickie. Wiele z nich, zarówno na lewicy, jak i na prawicy, potępiało i w dalszym ciągu potępia przejawy nienawiści i podejmowało działania na rzecz walki z antysemityzmem. Istnieją również organizacje pozarządowe, takie jak Centrum Badań nad Uprzedzeniami, które monitorują i dokumentują przypadki antysemityzmu w polskim społeczeństwie oraz prowadzą kampanie edukacyjne i społeczne mające na celu zwalczanie tego zjawiska. A przesłanki umożliwiające wyciąganie konsekwencji tego tytułu znajdujemy przede wszystkim w polskim Prawie Karnym:

_Kodeks karny, Art. 256:_

_KTO PUBLICZNIE PROPAGUJE FASZYSTOWSKI LUB INNY TOTALITARNY USTRÓJ PAŃSTWA LUB NAWOŁUJE DO NIENAWIŚCI NA TLE RÓŻNIC NARODOWOŚCIOWYCH, ETNICZNYCH, RASOWYCH, WYZNANIOWYCH ALBO ZE WZGLĘDU NA BEZWYZNANIOWOŚĆ, PODLEGA GRZYWNIE, KARZE OGRANICZENIA WOLNOŚCI ALBO POZBAWIENIA WOLNOŚCI DO LAT 2._

_Kodeks karny, Art. 257:_

_KTO PUBLICZNIE ZNIEWAŻA GRUPĘ LUDNOŚCI ALBO POSZCZEGÓLNĄ OSOBĘ Z POWODU JEJ PRZYNALEŻNOŚCI NARODOWOŚCIOWEJ, ETNICZNEJ, RASOWEJ, WYZNANIOWEJ ALBO Z POWODU JEJ BEZWYZNANIOWOŚCI LUZ Z TAKICH POWODÓW NARUSZA NIETYKALNOŚĆ CIELESNĄ INNEJ OSOBY, PODLEGA KARZE POZBAWIENIA WOLNOŚCI DO LAT 3”. 18_

W latach 2010—2022, polska scena polityczna była świadkiem różnorodnych przejawów antysemityzmu. Warto zauważyć, że istniały przypadki, w których ten rodzaj nienawiści był obecny w publicznej debacie i działaniach niektórych polityków.

Poniżej przedstawiam kilka przykładów, które zilustrować mogą tę sytuację.

W 2012 roku, Jacek Międlar, kontrowersyjny duchowny katolicki i działacz skrajnie prawicowego Ruchu Narodowego, wygłosił przemówienie na Marszu Niepodległości, w którym użył antysemickich treści. W swojej wypowiedzi użył obraźliwych stereotypów i wulgarnych określeń wobec Żydów, co wywołało duże kontrowersje i potępienie ze strony wielu osób. Mimo publicznej i bardzo ostrej dezaprobaty, Międlar nie został ukarany przez władze kościelne, co spotkało się z krytyką i znaczącym podważeniem takiego stanowiska w sprawie walki z antysemityzmem.

W 2018 roku, w polskim parlamencie, doszło do debaty dotyczącej tzw. ustawy o ochronie dobrego imienia Rzeczypospolitej Polskiej. Chociaż głównym celem ustawy było zwalczanie zewnętrznych prób fałszowania historii Polski w kontekście Holokaustu, dyskusja na temat tej ustawy skupiła się w dużej mierze na antysemickich wypowiedziach polityków. Wielu z nich użyło retoryki antysemickiej, oskarżając Żydów o kontrolę nad mediami, finansami czy polityką. Te wypowiedzi wywołały oburzenie zarówno w kraju, jak i za granicą, a wielu obserwatorów uznało je za nieodpowiednie i niezgodne z wartościami demokratycznymi.

W 2019 roku, podczas kampanii przed wyborami parlamentarnymi, pojawiły się plakaty oraz ulotki o charakterze antysemickim, ukazujące liderów opozycji jako marionetki w rękach postaci przypominających stereotypowe przedstawienie Żyda. Plakaty te miały jawnie negatywny wydźwięk wobec Żydów i wywołały duże oburzenie społeczne. Opozycja oskarżyła partię rządzącą o stosowanie antysemickiej retoryki i promowanie podziałów w społeczeństwie.

W 2021 roku, w kontekście debaty na temat restytucji mienia żydowskiego, pojawiły się antysemickie wypowiedzi i teorie spiskowe, sugerujące, że Żydzi domagają się niezasłużonego odszkodowania i próbują wykorzystać Polskę. Te wypowiedzi były nie tylko obraźliwe, ale także wypaczały prawdziwe intencje i postulaty grup walczących o restytucję mienia żydowskiego.

Antysemityzm w polityce na przełomie 2010 — 2022 Polsce był zjawiskiem złożonym i niejednoznacznym. Przejawiał się on w antysemickiej retoryce, stereotypach i aktach dyskryminacji. W dążeniu do eliminacji zjawiska w zwrócono szczególnie w mediach prywatnych mocno uwagę na braki edukacji, dialogu i społecznej mobilizacja, które pozostają kluczowymi narzędziami w budowaniu bardziej wolnej od uprzedzeń i zjednoczonej przyszłości.

Jeśli chodzi o środowisko międzynarodowe, to również niepokojący jest fakt tz.,,odradzania się nastawienia anty-żydowskiego” a bliżej mówiąc Daniel Pipes dla _New York_ _Sun_ określa to w sposób następujący:,,_Ostatnio wykształcił się anty-syjonizm, czyli nienawiść do państwa żydowskiego. Zaskakujący wynik przeprowadzonego w 2003 roku w Europie badania opinii publicznej, w którym Europejczycy uznali Izrael za główne zagrożenie dla światowego pokoju, wskazuje na głębokość tego nowego uprzedzenia (…) Izrael jest zagrożony w sposób najbardziej skrajny, otoczony wrogami, którzy w poprzednim pokoleniu potraktowali Żydów nieludzko, w sposób przypominający nazistowskie Niemcy z lat 30. ubiegłego wieku. W obu przypadkach, rządy tych państw zaangażowały się w systematyczne kampanie propagandowe, których celem było przekształcenie żydowskiego sąsiada w,,bestię”, którą można pokonać niszcząc ją. W Niemczech nazistowskich pogląd ten znalazł swoje apogeum w obozach zagłady; dziś mógłby, podkreślam mógłby — nie przepowiadając, że tak się stanie — skończyć się deszczem bomb jądrowych, spadającym na Izrael, którego zapowiedź jeden z potężnych przywódców Iranu rozważał publicznie. To, z kolei, oznaczałoby drugi Holocaust, i znów zagładę sześciu milionów Żydów._”. 19

Czy jego słowa okażą się prorocze?

1.5 Relacje Żydów z Polakami w Jedwabne w okresie międzywojennym na podstawie wywiadu udzielonego dla,,Rzeczpospolitej” — wypowiedź Rabina J. Bakera

Jacob Rabin Baker został urodzony w 1914 roku w Jedwabne. Był synem okolicznego młynarza. Po śmierci ojca pracował wraz z matką i siostrami przy wiatraku. Rodzina od lat żyła w zgodzie z Polakami. Jacob był bardzo lubiany w swoim środowisku. Sam Jurek Laudański jeden z głównych morderców pogromu w 1941 roku nie raz spotykał się z Bakerem. Dużo rozmawiali, panował wzajemny szacunek. Według Rabina Jacoba Żydzi i Polacy żyli ze sobą zgodnie,,_ufaliśmy sobie_” Rodzinny wzajemnie opiekowały się swoimi dziećmi pod nieobecność,,Sąsiadów”. Ta tak tz.,,sielanka” panowała przed śmiercią Piłsudzkiego, kiedy to w kraju panował porządek. Natomiast po śmierci wielkiego wodza ludzie zaczęli ulegać propagandzie anty- żydowieksiej. Zaczęły się wzajemne oskarżenia. Baker opisuje pewną sytuację:,_,Do naszego wiatraka chłopi przywozili zboże_ __