Jesteś opowieścią - ebook

WSZYSTKIE DOBRE DUCHY

Rok 1975, Kraków, Nowa Huta

Ledwie wyszły za róg szkoły, a w ich stronę poleciał grad śniegowych kul. Dziewczynki z piskiem rozbiegły się na boki.

Zbyt duże buty utrudniały Agnieszce ucieczkę, ale to najmniejsza z nich – Zosia Kowalik – poślizgnęła się na zamarzniętej kałuży i gruchnęła z impetem na chodnik.

Za ośnieżonymi krzewami po drugiej stronie drogi rozległy się chłopięce śmiechy.

– I leży jak placek!

– Patrz, jak uciekają!

– Donosicielka!

Gdy Agnieszka usłyszała płacz koleżanki, przystanęła. Miała dość konfrontacji z chłopcami, ale sumienie nie pozwalało jej zostawić Zosi na pastwę tych złośliwców.

– Dziewczyny! Wracamy! – krzyknęła.

Mimo że na WF-ie uczciwie pokonały chłopięcą drużynę w skoku przez kozła oraz chodzeniu po równoważni, kilku przegranych postanowiło się zemścić.

Ukradkiem weszli do szatni dla dziewcząt. Z pozostawionych tam tornistrów wyrzucili wszystko na podłogę, a potem usiłowali oderwać szkolne tarcze od wiszących na kołkach chałatów, żeby ściągnąć na dziewczynki gniew wychowawcy. Na szczęście Zosia, która wracała z toalety, przyłapała ich na gorącym uczynku.

Afera skończyła się dla chłopców dodatkowymi dyżurami na hali sportowej, co według dziewcząt i tak było zbyt łagodną karą za ten okropny bałagan, który musiały same posprzątać. Najwyraźniej jednak zirytowani koledzy mieli inne zdanie na ten temat i postanowili zaczaić się na nie po lekcjach.

Choć nie miała już ochoty na kolejną zwadę, Agnieszka zawróciła bez namysłu. Po drodze schyliła się po duży, zalodzony kawałek śniegu i nim dotarła do pojękującej Zosi, z rozmachem rzuciła go w stronę krzewów.

– Ała! Ty ruda małpo! – Okrzyk bólu, świadczący o jej celności, sprawił dziewczynce satysfakcję.

– Tchórze! – wrzasnęła w ich kierunku, pomagając Zosi wstać. – Jak chcecie się bić, to chodźcie na boisko! A nie tak zza krzaków!

W odpowiedzi obie zostały zasypane kolejnymi pociskami. Na szczęście, zanim zdołały się schować za pniem drzewa, przybyła odsiecz w postaci dwóch innych koleżanek.

– Nie macie honoru, mięczaki! – krzyknęła, rzucając śnieżkami, które naprędce lepiła i podawała koleżankom Zosia. – No wyjdźże który!

– Sama se wyjdź, rudzielcu!

– A ty niby taka odważna?! Schowała się i drze gębę.

– E! Marchewa! Uważaj, bo tak cię urządzimy, że zostaniesz nosem od bałwana! – zarechotał któryś z chłopców.

– Jeszcze parę śnieżek i sama będzie jak bałwan, z tym wielgachnym czerwonym nochalem. – Zaśmiał się inny. – Te! Pinokio! Coś masz krzywy celownik! Tu jestem! Tutaj!

– Zamknij się, Zawadzki! Myślałeś, że cię nie poznam?! – Zacietrzewiona Agnieszka wychyliła się zza drzewa, a wtedy któryś z przeciwników trafił ją w czoło.

Uderzenie nie zabolało jej zbytnio, lecz w nowych relaksach, okazyjnie kupionych przez mamę „na wyrost”, nie czuła się zbyt stabilnie. Straciła równowagę i upadła w zaspę.

– Pinokio leży!

– Ej! Marchewa! Beretka ci się przekrzywiła!

– Poddajcie się, tchórze! – krzyknęła jedna z dziewcząt.

– Same się poddajcie!

W tym momencie bojowe okrzyki ściągnęły w końcu uwagę pani woźnej. Z trzaskiem otworzyło się okno jej służbowej kanciapy.

– Hej, ancymonki! – wrzasnęła, wychylając się z papierosem w dłoni. – Co tam się wyprawia, do jasnej cholery?! Ani chwili spokoju z tą dzieciarnią. Zawadzki, Natejko, widzę was! Kto tam się jeszcze chowa?!

– Nikt, proszę pani! – odkrzyknęła zaczerwieniona Agnieszka, gramoląc się z oblodzonego chodnika. – My się tylko bawimy.

– Ja się wam pobawię. Ojciec i matka złoją wam skórę za te mokre ubrania. Do domu lekcje odrabiać, a nie taplać się w śniegu! Już was tu nie ma! Bo jak wezmę miotłę i zejdę do was, to mnie ruski miesiąc popamiętacie!

Przestraszone dzieci błyskawicznie zniknęły z jej pola widzenia, rozbiegając się w różne strony osiedla.

Zdyszana Agnieszka dopiero pod domem Zosi zorientowała się, że wilgotne od śniegu ubranie to najmniejszy z jej problemów. Na stłuczonym kolanie dostrzegła rozdarcie w nowych spodniach.

– O rety! Musiałaś podrzeć, jak się przewróciłaś – oceniła koleżanka. – I co teraz będzie?

– Nie wiem. Mama się wścieknie – odparła spłoszona. – W chałacie też mam dziurę od tej tarczy, co mi ją wyszarpali w szatni. Jak nic, dostanę karę, że nie dbam o swoje rzeczy.

– To może chodź do mnie. Spróbujemy to zacerować. Pani nas przecież uczyła ściegów na zetpetach.

Agnieszka sceptycznie pokręciła głową.

– Nie dzięki. Takie koślawiaki, jak ja robię, tylko mamę zdenerwują. Ale wiesz co? Wstąpię po drodze do prababci Krysi. Ona potrafi nawet złapać oczko w rajtuzach! – Ucieszyła się z pomysłu. – To do jutra!

*

Gdy Agnieszka wbiegała po schodach na drugie piętro bloku, modliła się w duchu, żeby nie zastać w domu cioci Sylwii. Młodsza siostra ojca od jakiegoś czasu mieszkała z mężem kilka bloków dalej, opiekując się ich bezdzietną krewną, wiekową Krystyną, zwaną w rodzinie prababcią Krysią.

Sylwia pracowała w szpitalu jako pielęgniarka i nigdy nie było wiadomo, kiedy ma dyżur, a dziewczynka wolałaby nie pokazywać się swojej chrzestnej matce w tym stanie. Podrapane do krwi kolano zostałoby natychmiast zdezynfekowane czymś koszmarnie piekącym, a później musiałaby jeszcze wysłuchać kazania o tym, że nie szanuje ubrań. Agnieszka przewidywała otrzymanie takiej reprymendy od mamy i nie chciała cierpieć podwójnie. Musiała jednak zaryzykować.

Na szczęście okazało się, że ciocia jeszcze nie wróciła. Podobno utknęła w kolejce po owoce, które niespodziewanie „rzucili do spożywczego”. Natomiast prababcia Krysia, zgodnie z przewidywaniami, przywitała dziewczynkę radosnym uśmiechem i nie skomentowała dziury ani jednym krytycznym słowem.

Starsza pani z wyrozumiałą miną posadziła Agnieszkę na tapczanie stojącym w mikroskopijnym pokoju. Delikatnie oczyściła jej skaleczenie, zakleiła chude kolanko szerokim plastrem, po czym przyniosła z kuchni talerzyk z ciastem. Dopiero wtedy założyła na nos grube okulary, otworzyła wielgachny przybornik z mnóstwem krawieckich narzędzi i zabrała się do cerowania.

Pomiędzy jednym kęsem a drugim dziewczynka przyglądała się z fascynacją, jak pomarszczone dłonie staruszki z chirurgiczną precyzją zszywają równym, wąskim ściegiem dziurę w jej chałacie.

– Powiadasz zatem, Agniesiu, że chłopcy zaatakowali was bez ostrzeżenia? To wyjątkowo nieszlachetne z ich strony.

– Yhy – przytaknęła dziewczynka z ustami pełnymi grysikowca, bo talerzyk, który trzymała na chudych kolankach, opustoszał w mgnieniu oka. – Pychota! – Westchnęła, bezceremonialnie wylizując okruszki miodowego ciasta. – Ale to jeszcze nie koniec. Wyzwałam ich na honorową walkę, a te tchórze nic! Z dziewczynami dopadniemy ich innym razem. Popamiętają mnie. Zwłaszcza ten głupi Grzesiek Zawadzki!

– Oj, dziecko, dziecko! – Prababcia się zaśmiała. – Masz wojowniczą naturę Zarzewskich. A czasem lepiej wyciągnąć rękę do zgody. Gdyby moi pradziadkowie, Julian i Kazimierz, w porę się pogodzili, może nasze rodziny ominęłoby wiele nieszczęść.

– Ale oni mnie przezywają! – Dziewczynka się obruszyła. – Przy wszystkich.

– Spróbuj nie zwracać na to uwagi. A jak cię przezywają?

– Marchewa. I Pinokio – wyznała niechętnie.

– Pinokio?

– Bo… bo mam długi, garbaty nos.

– Ach tak – mruknęła starsza pani, z uśmiechem przyglądając się chudziutkiemu dziecku znad okularów. – On nie jest garbaty, kochanie. To się nazywa orli nos, szlachetny. Mieli go wszyscy Zarzewscy. I niektórzy Laskowicowie, jak się okazało. – Odcięła nitkę. – Dziura zaszyta, podaj mi jeszcze tarczę. Że też każą wam nosić w szkole takie paskudztwo. – Pokręciła głową, z wyraźną dezaprobatą przyglądając się granatowemu łaszkowi z dopiętym białym kołnierzykiem. – Ja również miałam na pensji mundurek, ale krój był znośny, a materiał doskonałej jakości.

– Nosiłaś mundurek, prababciu? Taki jak harcerze?

– Nie, dziecko. – Krystyna znów się uśmiechnęła, a jej twarz ozdobiła siateczka drobnych zmarszczek. – Mundurek pensjonarki. W szkole dla dziewcząt.

– Jak to: dla dziewczyn?

– Wtedy nie mieliśmy koedukacji, jak wy teraz. I może dlatego chłopcy bardziej nas poważali.

– Czego nie mieliście, prababciu?

– Wspólnej nauki z chłopcami. Jedynie na lekcje tańca chodziło się razem. Ale w tamtych czasach żaden z gimnazjalistów nie poważyłby się rzucić śnieżką w pensjonarkę – tłumaczyła Krystyna, sprawnie migając igłą. – Cierpliwie na nas wyczekiwali w parku albo na tyłach ogrodu, żeby przez moment porozmawiać. Oczywiście wszystko to działo się w tajemnicy. Iluż trzeba było forteli, by wymknąć się z pensji i spotkać z nimi po lekcjach! Na szczęście ja nie musiałam się tym przejmować, bo i tak od lat byłam zakochana. Ale pomagałam moim koleżankom dotrzeć na te schadzki. – Spojrzała na zasłuchaną dziewczynkę. – Proszę, Agniesiu, gotowe. Przynieś spodnie z salonu, leżą na kaloryferze. Nogawki już pewnie obeschły.

Dziewczynka posłusznie spełniła polecenie, ale wracając, zatrzymała się na moment przy portrecie młodej prababci wiszącym na głównej ścianie dużego pokoju, tuż obok starej mapy z mnóstwem niewyraźnych napisów i niezrozumiałym dla niej tytułem: Regni Poloniae Magnique Ducatus Lithuaniae.

Staroświecka suknia prababci – pełna falbanek, wstążek i koronek, jakich nie dałoby się znaleźć nawet w Pewexie – zawsze wzbudzała jej zachwyt. Do tego koronkowa parasolka, rękawiczki oraz kapelusz z delikatną woalką czyniły z kobiety na obrazie nieziemsko piękną istotę jakby pochodzącą z zupełnie innego świata. Agnieszka tak właśnie wyobrażała sobie prawdziwe księżniczki i trudno było jej uwierzyć, że młoda roześmiana dama, wsparta na ramieniu równie eleganckiego męża, była tą samą siwiutką, przygarbioną starszą panią, która właśnie przyszyła jej tarczę do rękawa szkolnego chałatu.

Dziewczynka posmutniała.

– Dlaczego ja jestem taka brzydka, prababciu? – spytała cicho, podając starszej pani spodnie. – Ty byłaś piękna. I mamusia też jest ładna. Może ktoś mnie podmienił w szpitalu?

– Co takiego? – zdumiała się Krystyna. – Cóż to za bzdury wymyślasz, dziecko?

– Mój brat tak się czasem ze mnie wyśmiewa. Mówi, że za dużo czytam i że to niemożliwe, żebym była jego siostrą.

– Piotruś?

– No. Ale ja go wtedy leję i on musi odszczekać – stwierdziła bojowniczo, odrzucając na plecy cienki warkoczyk związany gumką recepturką. – Tylko że Piotrek chyba ma rację. Przecież nikt w rodzinie nie jest rudy.

– Nie jest, ale był – odparła starsza pani. – Na przykład twój rodzony pradziadek, a mój młodszy brat, Bolek Natejko, miał jasnorude włosy, zanim osiwiał.

– Ale ja oglądałam wszystkie albumy w domu i nie widziałam takiego zdjęcia.

– Nic dziwnego. Kiedyś fotografie były czarno-białe, bardzo kosztowne i nie robiło się ich często. Zresztą, moja mama Julia Natejkowa świetnie malowała i niemal wszyscy dostaliśmy od niej własne portrety. Na przykład mój wisi w salonie. Szkoda, że większość przepadła podczas wojny, gdy żołnierze pustoszyli naszą wioskę.

– Ja też lubię malować! – Agnieszka aż podskoczyła. – Ale dlaczego mówisz o swojej mamie Natejkowa? My się nazywamy Natejko. To nie jesteśmy z tej samej rodziny?

– Ech, ta wasza edukacja – mruknęła Krystyna. – Jeszcze w pokoleniu twoich dziadków każdy wiedział, że nazwiska panien i mężatek mają swoje formy. I żaden urzędnik czy nauczyciel się temu dziwił. Dlatego ja się dawniej nazywałam panna Natejkówna, tak jak ty teraz.

– Natejkówna? – Dziewczynka zachichotała.

– Tak. A moja mama to pani Natejkowa. Była prześliczną kobietą, jak wszystkie Zarzewskie. Bo jako panna nazywała się Zarzewska – dodała szybko, uprzedzając kolejne pytanie.

– A ja mam paskudny nochal i jestem chuda jak pająk. Tak mówi Piotrek. Całkiem nie pasuję do naszej rodziny.

– To nieprawda, kochanie. Koronny dowód nosisz na ramieniu.

– Yyy… Że co?

– Ta ciemna plamka na skórze, którą masz nad łopatką, to jest znamię, taki nasz znak rodzinny. Dowód na to, że cię nie zamienili. Wszyscy je odziedziczyliśmy po mojej mamie Julii.

– Aha – mruknęła dziewczynka, choć nie była do końca przekonana. – Ale i tak jestem brzydka. Dlatego się ze mnie wyśmiewają w szkole.

Krystyna zdecydowanym ruchem odcięła nitkę, zatrzasnęła przybornik i usiadła obok dziecka.

– Posłuchaj mnie uważnie. Wiele dziewczynek w twoim wieku przypomina brzydkie kaczątka, ale z czasem staną się pięknymi łabędziami. Ty również. Najważniejsze, żeby być dobrym człowiekiem, bo wtedy każdy jest piękny.

– Eee tam…

– Nie wierzysz? W takim razie podaj mi tamten album – poprosiła. – Gdzie to było… – Przerzuciła kilka sztywnych kartek. – O! Spójrz tutaj. To jest moja mama, Julia. – Pokazywała palcem poszczególne staroświeckie fotografie, pożółkłe i postrzępione na brzegach. – Czy jest ładna?

– Cudna. I podobna do ciebie.

– A nos? Czy ma taki sam jak ja i ty?

– Yyy… – Dziewczynka się zawahała. – Chyba tak. Ale wy wyglądacie ślicznie.

– A widzisz. Moja mama była guwernantką, to znaczy nauczycielką. Miała bardzo wrażliwe serce. Razem z moim tatą, Karolem Natejko, stworzyli na folwarku Laskowiców specjalną wioskę dla okolicznych chłopskich sierot. Słyszałam, że później na ten sam pomysł wpadł pan Antoni Jeżewski, jednak wcześniej właściwie nikt się takimi dziećmi porządnie nie opiekował. A w tej wiosce sierotki mogły zamieszkać z nowymi rodzicami, miały darmową szkołę i lekarza. Bo mój ojciec był doktorem, tak jak ja.

– A co w tym dziwnego? – Dziewczynka wzruszyła ramionami. – Przecież szkoły są za darmo. I przychodnia, i Dom Dziecka też.

– Niezupełnie. – Krystyna uśmiechnęła się z pobłażliwością. – Zawsze ktoś musi za to płacić. Ale przynajmniej tyle dobrego uczynił ten okropny socjalizm, że skończył się powszechny analfabetyzm i gruźlica. Gdyby jeszcze każdy Polak miał zdrowe zęby, pracował uczciwie, a władza przestała tak łgać, to byłoby całkiem znośnie. Podczas zaborów i okupacji też się przecież jakoś żyło.

– Nie rozumiem, prababciu – przyznała dziewczynka niepewnie.

– Przepraszam, to takie wewnętrzne refleksje. – Zaśmiała się ciepło. – Oglądajmy dalej. O! To moja mama z przyrodnią siostrą Aurelią. Ona też jest śliczna. Co prawda ciocia Aurelia nie była panną Zarzewską tylko Laskowicówną, ale mój mąż odkrył, że to właściwie nie tak wielka różnica w genach.

– W czym?

– Och! Ciągle zapominam, że masz dopiero jedenaście lat. Kiedy troszkę podrośniesz, pozwolę ci zajrzeć do mojego kufra posagowego – obiecała. – Jest tam sporo dokumentów i kilka drzew genealogicznych. Wtedy zrozumiesz, jak wiele wspólnego miały ze sobą te dwie rodziny i to znacznie wcześniej, niż ktokolwiek przypuszczał. Ale to dopiero w przyszłości. Spójrz, tu jest Aurelia ze swoim mężem. Ona również pomagała ubogim. Jeszcze przed wielką wojną przekazała dużą część swojej ziemi jako darmową dzierżawę. Żeby ubodzy ludzie z okolicy mogli ją uprawiać i mieli z czego żyć. A to była wielka rzecz w naszej biednej Galicji, gdzie liczył się każdy spłachetek ziemi.

– Ale prababciu, jak ona mogła rozdawać ziemię? To ta pani miała swój własny PGR?

– Nie, dziecko. Wtedy nie było jeszcze PGR-ów.

– Nie?

– Musisz mi uwierzyć na słowo, bo to zbyt skomplikowane. Aurelia miała po prostu własną ziemię, ale uważała, że jeśli ktoś posiada czegoś za dużo, to powinien się podzielić. A dzięki ojcu i mężowi była bardzo zamożna. – Zapatrzona w fotografię Krystyna z wyraźną przyjemnością snuła wspomnienia. – I dobrze się stało. Po wojnie komuniści chcieli rozdawać tę ziemię partyjnym, ale chłopi nie pozwolili jej sobie wydrzeć. Został jedynie dwór dziadka Emila z ogrodem i warzywnikiem, bo wszystkie pola podzielono wiele lat wcześniej – stwierdziła z satysfakcją. – A ludzie z wdzięczności zaczęli nazywać sierocą wioskę Laskowicowo. I tak już zostało.

– Aha – mruknęła dziewczynka, udając, że rozumie długie wywody staruszki.

– Pamiętam, że ciocia Aurelia długo dyskutowała z moimi rodzicami o tej ziemi – opowiadała dalej Krystyna. – Popierali jej decyzję, choć przed wojną jeszcze nikt nie myślał o reformie rolnej. To był bardzo hojny dar. Gdyby Aurelia żyła dłużej, razem zrobiliby pewnie jeszcze wiele innych dobrych rzeczy dla okolicy.

– To ta pani umarła?

– Niestety, a była jeszcze taka młoda. – Staruszka posmutniała. – Tuż po moim weselu pojechała z mężem odwiedzić naszą rodzinę mieszkającą w Królestwie Wielkiej Brytanii. To chyba byli dalecy krewni babci Barbary. – Zmarszczyła czoło, usiłując sobie przypomnieć fakty. – Tak, jakiś bratanek czy ktoś taki założył tam rodzinę, ożeniwszy się z Angielką. Taka szkoda, że ciocia nie wybrała innego terminu na tę wymarzoną podróż. – Westchnęła. – Wtedy nie dostałaby zaproszenia na ten nieszczęsny Titanic. Zdaje się, że cała brytyjska część rodziny wsiadła z nią na pokład. Biedna ciocia. Miała zaledwie trzydzieści pięć lat.

– To przecież była już stara.

– Stara? Oj, dziecko, dziecko! – Krystyna pokręciła głową.

– A kto to był nieszczęsny Titanic, prababciu?

– Nie kto, lecz co, Agniesiu. To był ogromny statek, który niestety zatonął.

– Ojej! To oni się utopili?

– Tak. Ale to było bardzo dawno temu. – Krystyna zreflektowała się. – Nie o tym chciałam ci opowiedzieć. Spójrz na tę fotografię. Czy według ciebie Aurelia była ładna?

– Pewnie. A jaki miała piękny welon!

– To był dzień jej ślubu. Wielkie święto. Wyszła za mąż za pana Wacława Czetwińskiego, dziedzica z sąsiedniego majątku. A wesele było w Laskowicowie. Ten dworek, który widzisz z tyłu, należał do mojego dziadka Emila i jego drugiej żony, Barbary. Ja też tam mieszkałam przez jakiś czas. Na szczęście przetrwał obie wojny, a teraz znajduje się tam podstawówka. Ale już niedługo, bo właśnie budują we wsi nową szkołę. O! A tu jest Barbara. – Wskazała na portretowe zdjęcie pulchnej pani ubranej w staroświecką suknię z tiurniurą. – To ta słynna pisarka, o której tak się często u nas w rodzinie wspomina.

– Wiem. Tatuś mi opowiadał. Ale nie kazał nikomu obcemu o tym mówić, bo nie chce kłopotów w pracy. A ja nie rozumiem, dlaczego. Przecież dobrze mieć w rodzinie kogoś sławnego.

– Widzisz, dziecko, to trudne sprawy dorosłych – odparła Krystyna, ostrożnie dobierając słowa. – Żyjemy w czasach, gdy lepiej nie przyznawać się, że nasi przodkowie mieli dwory, pałace i szlacheckie herby. A Barbara była szlachcianką. To zresztą nie jest wcale takie ważne.

– Ale dlaczego lepiej nic nie mówić?

– Zrozumiesz, kiedy dorośniesz. Na szczęście mój ojciec, Karol Natejko, był zwyczajnym lekarzem i weterynarzem. A mój mąż w zasadzie wykształcił się na rolnika. To nam trochę pomogło po drugiej wojnie. Ale w zasadzie masz rację. Zawsze powinno się liczyć to, jakim się jest człowiekiem i czego się dokonało, a nie kim się jest z urodzenia. – Spochmurniała. – Władza twierdzi, że to sprawiedliwość dziejowa. Pewnie mają trochę racji, tylko że sprawiedliwość to pozytywna wartość. A co jest dobrego w tym, że wyrzucili mnie z rodzinnego domu, z ukochanego miejsca? Nawet Niemcy w czasie okupacji pozwalali nam mieszkać we dworze. Oni stacjonowali w pałacu Zarzewskich, który spalił się dopiero po wojnie…

– Prababciu? Co ci jest?

– Nic, nic, Agniesiu. – Staruszka pociągnęła nosem. – Wzruszyłam się. Rzadko mam teraz okazję z kimś o tym porozmawiać. Ale o czym my…? Aha, o Barbarze. Jak ci się podoba na tym zdjęciu?

– Trochę jest gruba, ale śliczna – odparła szczerze dziewczynka. – I ma ładną sukienkę. Czy ona też zrobiła coś dobrego?

– Owszem. Przede wszystkim pisała mądre książki, które sprawiały ludziom dużo przyjemności. Kształciła też młode szlachcianki i wspaniale wychowała moją osieroconą mamę Julię. Widzisz, Agniesiu, pokazuję ci te wszystkie kobiety z naszego rodu, żebyś zobaczyła, że kiedyś też będziesz piękna, tak jak one. Powinnaś być dumna ze swojego nosa, oczu, uszu i wszystkiego, co ci dał Pan Bóg. Nawet jeśli chłopcy cię teraz przezywają, kiedyś im to przejdzie – stwierdziła z ciepłym uśmiechem. – I postaraj się aż tak nie przejmować swoim wyglądem, bo nie to jest w człowieku najważniejsze.

– Wiem. Pani mówi, że najważniejsza jest wierność partii. Tylko że ja tego nie rozumiem – przyznała dziewczynka.

Krystyna aż przewróciła oczyma, wzdychając ciężko.

– Muszę koniecznie porozmawiać z twoimi rodzicami – mruknęła. – Posłuchaj, dziecko. Wierność to piękna cecha i nie ma nic wspólnego z tą… ich oszukańczą partią. – Skrzywiła się. – Ale jesteś jeszcze za mała, by pojąć, na czym polega manipulacja i propaganda. Na razie wystarczy, że postarasz się być dobrą córką, siostrą i przyjaciółką. Bo najbardziej liczy się charakter i czyny człowieka, a nie uroda, majątek czy stanowisko. Rozumiesz?

– Noo, tak – mruknęła dziewczynka. – Ale to miło być ładnym.

– Oczywiście, że miło. Ale podam ci inny przykład. Ciocia Sylwia ma na twarzy blizny po ospie, bo w dzieciństwie ciężko chorowała. A mimo to wszyscy ją lubią i nikt by nawet nie pomyślał o niej, że jest brzydka. I mąż ją bardzo kocha. Czy tak?

– No pewnie.

– A wiesz dlaczego? Kiedy ktoś ma piękną duszę, to nawet okaleczona twarz staje się urocza. Może nie mieć nogi albo być kompletnie łysy. Piękno widać w oczach, w uśmiechu, w czułych gestach – tłumaczyła. – A Sylwia pracuje z poświęceniem przy chorych, pomaga niedołężnym sąsiadom i opiekuje się mną, choć nie jestem jej rodzoną babcią. Czasem wydaje się szorstka, ale to taki dobry opiekuńczy duch, jak zresztą wiele osób z naszego rodu. Dlatego właśnie jest pięknym człowiekiem.

– Czy to znaczy, że muszę zrobić dużo dobrych rzeczy, żeby wyładnieć?

– To na pewno nie zaszkodzi – odparła rozbawiona staruszka. – Posłuchaj, ja też sądziłam w dzieciństwie, że nie podobam się innym. Zwłaszcza jednemu takiemu chłopcu, który nie zwracał na mnie uwagi. – Mimowolnie spojrzała na ślubną fotografię. – A potem wszystko się odmieniło. Kiedy staniesz się kobietą, spojrzysz w lustro i zobaczysz w nim śliczną młodą dziewczynę. Nigdy jednak nie zapomnij, że najważniejsze to żyć honorowo. Rozumiesz?

– Noo…

– Nie martw się, kiedyś zrozumiesz. I pamiętaj, nigdy nie poddawaj się w nieszczęściu, zwłaszcza gdy trzeba walczyć o słabszych. Bo nie każdy posiada siłę do obrony przed złem. A my ją mamy. Ty też pomogłaś dzisiaj swojej przyjaciółce i to na pewno było dla niej ważne.

– Naprawdę? – Dziewczynka się ucieszyła. – Przecież to nic wielkiego.

– Nie uciekłaś, nie zostawiłaś Zosi samej, a to już bardzo dużo. Każdy może niespodziewanie stać się czyimś bohaterem. Na przykład mój ukochany mąż. Czy wiesz, że kiedy Franciszek był dzieckiem, dwa razy uratował moich rodziców od śmierci?

– Naprawdę? – powtórzyła Agnieszka, ale tym razem jej oczy zrobiły się duże ze zdziwienia.

– Tak. Najpierw wyciągnął ich z rzeki, a potem ocalił z pożaru. Kiedyś o tym wszystkim przeczytasz, bo Barbara to spisała. Ona też była dobrym duchem dla mojej mamy i dla Aurelii. A przed nią taką rolę pełniła na przykład Dorota z Zarzewskich, siostra mojego pradziadka Juliana. Usiłowała pogodzić swoich skłóconych braci i strzegła naszych pamiątek rodowych, które potem przekazała Barbarze, a Barbara mnie – wymieniała staruszka. – A przed Dorotą była odważna Julianna z Toporczyków i dzielny Bolesław Zarzewski. I wielu innych. Niestety, dawni bohaterowie nie zawsze są doceniani przez następne pokolenia, a szkoda. Wielka szkoda… – Westchnęła. – Trzeba pamiętać o tym co dobre, bo potem się wydaje, że po świecie panoszy się tylko zło. A to nieprawda. Na szczęście Barbara sporo napisała o naszych przodkach. A potem ja spisałam wspomnienia o niej i dziadku Emilu. Bo każdy człowiek jest jak książka w bibliotece Pana Boga. Ty również.

– Ja?

– Tak, jesteś częścią swojej i naszej rodzinnej opowieści. To jedyna w swoim rodzaju książka, wyjątkowa. Nazywa się „Życie Agniesi Natejkówny” – wyjaśniła Krystyna z uśmiechem. – Dlatego nigdy nie zapominaj, że jesteś dla tej rodziny bardzo ważną osobą. Razem z bratem tworzycie kolejne pokolenie, kolejny rozdział naszej zapomnianej legendy o Złotej Księżniczce.

Trochę już znudzona tą długą i nieco dziwną rozmową Agnieszka zaczynała się wiercić na tapczanie, jednak na dźwięk ostatnich słów Krystyny nagle się ożywiła.

– O jakiej księżniczce, prababciu? – spytała.

– A to taka… rodzinna baśń. Bardzo, bardzo stara i tajemnicza. Dzięki mojemu mężowi przypomnieliśmy sobie o niej co nieco – stwierdziła Krystyna z dumą. – Dawno temu w starej pałacowej bibliotece na Litwie Franciszek odnalazł listy naszej przodkini Felicji. Pisała je do swojej matki, podkomorzyny Julianny i okazało się… Ale nie pora o tym mówić. – Zreflektowała się. – Jesteś jeszcze na to za mała.

– Mam jedenaście lat! – oznajmiła z oburzeniem dziewczynka.

– Późno już. Musisz wracać do domu. Mama będzie się martwiła.

– Jeszcze nie. Opowiedz mi o tej księżniczce. Proszę.

– Innym razem. Ubierz się. Musisz iść do domu na obiad.

– Oj, prababciu! Proszę! Proszę!

– Jesteś uparta jak ja – stwierdziła Krystyna z zadowoleniem. – To dobrze. Gdybym nie obstawała przy tym, że wyjdę za swego Franciszka, nigdy bym nie skończyła medycyny. To dla niego chciałam zostać kimś mądrym. A w tamtych czasach kobieta na wydziale medycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego to była prawdziwa rzadkość.

– Prababciu! Proszę! Nikomu nic nie zdradzę, tylko opowiedz!

– No cóż… – mruknęła, uważnie przyglądając się Agnieszce znad okularów. – Właściwie ktoś musi się zaopiekować naszym dziedzictwem. Ktoś odważny i uparty. A póki co, nikt się tym obowiązkiem nie zainteresował. Myślałam, że może Sylwia, ale ona ma tyle pracy…– mówiła jakby do siebie.

– Zrobię wszystko, co mi każesz, prababciu, tylko opowiedz o księżniczce.

– Dobrze, ale na razie tylko początek. Jeśli przodkowie wybrali cię na kolejną Strażniczkę, to będziemy miały jeszcze sporo czasu na opowieści…

ZPT – szkolne zajęcia praktyczno-techniczne.

Złapać oczko w rajstopach – inaczej repasacja; dawniej: ręczna naprawa uszkodzonych pończoch i rajstop, które uchodziły za towar luksusowy.

Regni Poloniae Magnique Ducatus Lithuaniae – Królestwo Polskie i Wielkie Księstwo Litewskie.

Antoni Jeżewski – polski pedagog, twórca Sierocych Gniazd i Wiosek Kościuszkowskich.

Wielka wojna – dawna nazwa pierwszej wojny światowej.

PGR – Państwowe Gospodarstwo Rolne powstałe dzięki przymusowej kolektywizacji ziemi chłopów w spółdzielni rolniczej.