Kafka dzień po dniu - ebook

PRZEDMOWA

Biograf chce opowiedzieć, „jak było”, skupia się na uczuciach, myślach, przeżyciach, decyzjach i dokonaniach pojedynczego człowieka. Czy zdoła osiągnąć ten cel, zależy od rozmaitych jego zdolności, które musi sprząc ze sobą w akcie pisania; przede wszystkim jednak zależy od tego, jak czuły jest jego zmysł faktu. Jeśli zna się na swoim rzemiośle, to będzie wytrwały, sumienny i bezkompromisowy w obchodzeniu się z faktami, nie zawaha się schylić po najdrobniejszą monetę, ale z równym zdecydowaniem wyrzuci ją do kosza, gdy tylko rozpozna ją jako żeton.

Taka dokładność i intuicja w ocenie zachowanego materiału to jedna z najczęściej niedocenianych cnót biografa, czytelnicy i krytycy bowiem zakładają ją jako coś równie oczywistego, jak umiejętność czytania nut u początkujących muzyków. To nieporozumienie, któremu biograf nie powinien ulegać. Ukierunkowane na cel zbieranie faktów wymaga przecież nie tylko wiedzy o najbardziej obiecujących źródłach oraz ich wiarygodności, lecz także rozległej wiedzy o kontekstach, to znaczy wiedzy o tym, co w ogóle opłaca się zbierać i p o d j a k i m w z g l ę d e m się to opłaca.

Oto prosty przykład. Przyjmijmy, że jakiś biograf Franza Kafki odkrywa, iż jeden z budynków opisanych jako miejsce akcji w powieści Zamek miał dokładny odpowiednik w rzeczywistości oraz że ów architektoniczny wzorzec można obejrzeć jeszcze dzisiaj. Staje przed tym budynkiem, trzymając w prawej dłoni aparat fotograficzny, w lewej zaś opis Kafki – i rzeczywiście: wszystko się zgadza, słowo w słowo. Oczywiście odkrycie tego rodzaju wprawia go w radosne podniecenie i niełatwo mu w tym momencie oprzeć się uczuciu auratycznej bliskości. Zachowując chłodny umysł, biograf musi sobie jednak powiedzieć, że będzie mógł co najwyżej dzielić tę radość z garstką niepoprawnych entuzjastów, ale że wartość poznawcza tego izolowanego faktu jest ograniczona. Mogłoby się zdarzyć, że wartość ta w rzeczywistości nie wykroczyłaby poza obszar anegdoty, a wówczas pozostawałoby jedynie zalecić czytelnikowi, by udał się na miejsce, obejrzał ten budynek i sam poczuł ów lekki dreszcz (chodzi o wioskę Zürau, dziś Siřem, w północno-zachodnich Czechach).

Ta ocena zmieni się jednak zasadniczo, gdy tylko biograf dokona drugiego i trzeciego odkrycia tego samego rodzaju. To bowiem każe mu postawić pytanie, czy nie mamy tu przypadkiem do czynienia z pewnym wzorcem czy serią, którą może należałoby poddać s y s t e m a t y c z n e m u badaniu, ponieważ – gdyby przypuszczenie to miało się potwierdzić – zyskalibyśmy cenne informacje o sposobie pracy Kafki, o jego pamięci wzrokowej i typowym dlań nakładaniu się na siebie szczegółów rzeczywistych i wyobrażonych. Takie odkrycie byłoby interesujące nie tylko dla turystów podróżujących śladami pisarza, lecz także dla badaczy literatury.

Z tego zaś wynika, po pierwsze, że nie należy lekceważyć żadnego z kamieni mozaiki. W każdym kryje się bowiem potencjalna wartość poznawcza, ujawniająca się, gdy znajdziemy kolejne, pasujące do pozostałych. Dlatego biograf nie może sobie pozwolić na jakiekolwiek poczucie intelektualnej wyższości wobec namiętnego zbieracza, gdyż to właśnie zbieracze – wśród nich archiwiści, badacze amatorzy i wysoko wyspecjalizowani filologowie – są tymi, którzy wygrzebują surowiec empiryczny, podejmując się niekiedy pracy trwającej dziesiątki lat, pełnej wyrzeczeń i niecieszącej się wielkim społecznym uznaniem.

Po drugie jednak, właśnie taka fatalna wewnętrzna dynamika zbieractwa może również prowadzić do tego, że dokładność i kompletność stają się celem samym w sobie, a zainteresowanie wszystkim, co poza ów cel wykracza – a więc interpretacją, syntezą, kontekstualizacją – stopniowo zanika. Nierzadkie jest wręcz odwrotne poczucie wyższości kolekcjonera wobec jakiejkolwiek pracy intelektualnej wyrywającej się poza wąskie granice tego, co mierzalne i policzalne. Ta pycha czystej faktografii dotyka zwłaszcza tych biografów – a w konsekwencji ich czytelników – którzy chcą jakiegoś człowieka albo jakąś epokę zrozumieć w nowy sposób, bez konieczności czekania, aż odnaleziony zostanie ostatni kamyczek, i którzy nawet nie wierzą w istnienie ostatniego kawałka układanki, dlatego godzą się z tym, że ich rozumienie na zawsze pozostanie niepełne. Z całą pewnością same kamyki są trwalsze niż każda, choćby najbardziej wyrafinowana próba poskładania ich w kontur jakiegoś przekonującego obrazu. Do czego jednak – pyta biograf Goethego, Nicholas Boyle – miałyby właściwie służyć kompilacje faktów, gdyby od czasu do czasu ktoś nie próbował przekonująco zsyntetyzować całego tego materiału? Oto pytanie decydujące.

Pierwsza moja próba takiej syntezy datuje się na lata osiemdziesiąte. W wydawnictwie S. Fischer ukazał się wtedy właśnie pierwszy tom krytycznego wydania Kafki, powieść Zamek. Nawet pobieżne przekartkowanie osobnego tomu, zawierającego aparat krytyczny i zestawiającego drobiazgowo niezliczone warianty tekstu, było niczym objawienie. Kiedy już oko przyzwyczaiło się do specyficznych znaków, którymi gęsto usiany był tekst, można się było przyglądać Kafce przy pracy. Obserwować, jak łagodził nazbyt jaskrawe pomysły, pozostawiał fałszywe tropy i zanurzał jednoznaczności w wieloznacznej mgle. Ba, można go było nawet przyłapać na niemało zdradzających pomyłkach, na przykład na zamianie imion. I już wtedy, gdy po raz pierwszy przeglądałem ten tom, odkryłem, że Kafka dokonał na rękopisie bezprzykładnej operacji. W momencie, w którym musiałby jedną ze scen erotycznych opisać z perspektywy narratora pierwszoosobowego, postanowił porzucić tę perspektywę i zamienić ją na narrację w trzeciej osobie. I to pomimo że w bardzo już zaawansowanym tekście setki razy musiał zastąpić słowo „ja” i wszystkie jego formy pochodne.

Oczywiste było, że z tych wariantów tekstu, które przeważająca większość czytelników postrzegała jako filologiczny żwir, da się wyprowadzić daleko idące wnioski, jeśli tylko skontekstualizuje się je we właściwy sposób: wnioski dotyczące strategii pisarskiej Kafki, logiki jego skojarzeń podczas samego pisania, ale także uświadamianego sobie i nieuświadomionego wpływu naznaczonych społecznie metafor i ideologemów, wreszcie – najbardziej intymnych obszarów wyobraźni. Frapującym doświadczeniem intelektualnym było obserwowanie, jak te z pozoru tak bardzo od siebie odległe płaszczyzny odbijają się w sobie nawzajem. Po jednej stronie niepozorne odpryski tekstu, literówki i poprawki, w tym poprzekreślane litery – po drugiej potężne historyczne prądy myślowe, które pozostawiły swoje ślady na drobnych kamykach mozaiki. Te związki można było sugestywnie wykazać na przykładzie kompleksu tematów, który można by opisać formułą „kobiety, kobiecość, seks”, a rezultatem stało się studium Kafkas erotischer Mythos. Eine ästhetische Konstruktion des Weiblichen (1987).

Fakt, że taki sposób postępowania może się sprawdzić również w biografiach, jeśli podsuwa go materiał, był znany od dawna. Niepozorna, nawet niemądra anegdota, fałszywy ton w liście, pozornie przypadkowe zapomnienie – tego rodzaju marginalia są niekiedy jak błyskawice rozświetlające krajobraz spowity mrokiem: umożliwiają nieoczekiwany wgląd za kulisy, korygują proporcje, wskazują biografowi nowe, obiecujące drogi, którymi winien podążyć w swej wędrówce. Dzięki wspomnianemu studium nabrałem zaufania do takiej metody i postanowiłem ją ekstensywnie wykorzystać w planowanej biografii Kafki. I to w sposób, który by dawał czytelnikowi jak najlepszą możliwość prześledzenia wszystkich etapów rozumowania oraz jego sprawdzenia.

To również ostatecznie było jedną z przyczyn, które sprawiły, że pełna, trzytomowa biografia (2002, 2008, 2014) zawiera – co nietypowe – tak wiele fragmentów opowiadanych jako sceny. Niepozorne szczegóły materialne, z których da się odczytać coś większego, istotniejszego, oddziałują bardziej przekonująco, jeśli ukaże się je w ich żywym kontekście. I tak, na przykład szczegółowy opis krwotoku Kafki 11 sierpnia 1917 roku służy nie tylko barwnemu i emocjonalnemu wzbogaceniu narracji biograficznej. Pokazuje raczej – przy całej grozie – nieoczekiwany element odprężenia, a to właśnie cielesne doświadczenie nagłej, paradoksalnej ulgi jest okolicznością, bez której niewyobrażalne byłoby „wolne od wszelkich napięć” przywiązanie Kafki do wtórnych korzyści z choroby, jakie przyniosła mu gruźlica. Należy bowiem do charakterystycznych rysów jego osobowości, iż rzadko kierował się przekonaniami powszechnymi, wolał się raczej opierać na bezpośrednim potwierdzeniu przeżycia zmysłowego. Głęboki sen po krwotoku jest tylko jednym z wielu tego przykładów. Rozważany w oderwaniu od innych, ten element układanki nie niósłby w sobie zbyt wiele, lecz umieszczony we właściwym kontekście, to znaczy powiązany z kilkoma innymi, dokładnie pasującymi jej elementami, zaczyna dawać więcej światła.

Ale narracja biograficzna wymaga syntezy w jeszcze innym świetle. Życie człowieka nigdy nie przybiera postaci ciągu zdarzeń, które można by precyzyjnie nanieść na oś czasu. Zawsze mamy raczej do czynienia z wielowymiarowym splotem, ze sprzężeniami zwrotnymi pomiędzy najróżniejszymi rolami człowieka, między sferą intymną i sferą publiczną, świadomością i nieświadomością, myślami i uczuciami, pamięcią i zapomnieniem, przypadkiem i koniecznością. Gdyby chciało się ten splot przedstawić w biografii w sposób kompletny, należałoby opowiedzieć czyjeś życie minuta po minucie, w formie synoptycznej, włącznie z wszystkimi zdarzeniami równoczesnymi. Pomijając już to, że zachowane fakty nigdy na coś takiego nie pozwalają, próba tego rodzaju doprowadziłaby każdą biografię do implozji, do tak daleko posuniętego rozkładu formy i postaci tekstu, że nie byłby on już czytelny we właściwym tego słowa znaczeniu.

Aby temu zapobiec, biograf musi stworzyć jakąś strukturę. Będzie pisał rozdziały koncentrujące się na kilku bądź na jednym temacie, będzie – na jakiś czas albo trwale – wyłączał poboczne motywy i postacie, będzie układał główne wątki, czy to wybiegając w przyszłość, czy też spoglądając wstecz, powtarzając coś albo streszczając, by ułatwić czytelnikowi zachowanie oglądu całości.

Taka inteligentnie ustrukturyzowana narracja zakłada jednak, że sam biograf zachowuje najdokładniejszy ogląd całości. Nie musi tego zawsze od razu komunikować, ale musi w i e d z i e ć, kiedy co i gdzie się wydarzyło albo zostało powiedziane, a jeśli takie informacje można uzyskać jedynie w postaci niepełnej, to musi o tych lukach mieć wiedzę równie ścisłą, co o faktach. Nierzadko bowiem b r a k jakiejś informacji, milczenie źródła są same w sobie znaczące, podobnie jak sprzeczności między różnymi źródłami w odniesieniu do tego samego zdarzenia. Jak zaskakująco rzadko tego rodzaju niedostatki w tkance przekazu są wyłącznie przypadkiem, wiedzą z własnego doświadczenia chyba wszyscy biografowie.

Narracja ustrukturyzowana, zagęszczona redukuje złożoność ludzkiego życia i za każdym razem kieruje spojrzenie czytelnika jedynie na kilka istotnych punktów. Jak każde uproszczenie, również i to związane jest z niebezpieczeństwem, że aspekty godne uwagi, czy wręcz decydujące, zostaną pominięte. Jeśli takie zaniedbanie wychodzi na jaw, to nagle się okazuje, że mamy do czynienia z uproszczeniem n i e d o p u s z c z a l n y m, które jest równoznaczne z zafałszowaniem rzeczywistości i deprecjonuje uzyskane rezultaty. Oto przykład takiej sytuacji, na pierwszy rzut oka trywialny.

Praca zawodowa i relacje intymne człowieka rozgrywają się zwykle na płaszczyznach tak różnych, że czymś absurdalnym mogłoby się wydać opowiadanie ich na jednym oddechu – nawet gdyby wiele wydarzeń zachodziło równolegle. Także w biografii Kafki oczywista wręcz wydawała mi się decyzja, by jego pracę w charakterze urzędnika ubezpieczeniowego i kryzysy jego narzeczeństwa z Felicją Bauer skoncentrować w osobnych rozdziałach. Co prawda narracja niesprofilowana tematycznie, lecz ściśle chronologiczna, zapewne jeszcze wyraźniej unaoczniłaby czytelnikowi wielką psychiczną kondensację zdarzeń w pozornie statycznym życiu pisarza. W ten sposób jednak bardzo utrudniłbym czytelnikowi zachowanie oglądu całości i równoczesne śledzenie zdarzeń, za każdym razem zachodzących wedle odrębnej logiki w sferze zawodowej i intymnej, z ostrością pozwalającą na ich rozdzielenie. Felicja Bauer z trudem rozpoznałaby swego nerwowego przyjaciela, nieustannie zaniżającego własną wartość, gdyby dane jej było zobaczyć go choć raz w biurze, gdzie cieszył się szacunkiem wszystkich kolegów i przełożonych.

Teraz jednak należało zachować czujność. Istniało bowiem wystarczająco wiele poszlak wskazujących na to, że obie te płaszczyzny okazjonalnie jednak się stykały, wywierały na siebie wpływ, lub nawet się przenikały. Istniejący w umyśle Kafki obraz zaradnej Felicji i wpływ, jaki ów obraz wywierał na jego motywację zawodową; związki jej i jego pracy z techniką, z których czerpał dodatkowe poczucie ich iluzorycznej wzajemnej bliskości; chęć rozwiania jej podejrzeń co do jego życiowej niezaradności; poczucie odpowiedzialności za byt przyszłej żony oraz pragnienie jej „utrzymywania”; wreszcie biuro jako czynnik stabilizujący w obliczu chaotycznych, zależnych od nastroju, niepokojów relacji miłosnej – wszystko to mogłoby się zagubić, gdybym odpowiednie rozdziały nazbyt ściśle od siebie odgraniczył pod względem tematycznym.

Jak się okazało, możliwie dokładna kronika wszystkich zdarzeń i dokumentów była rzeczywiście najlepszym narzędziem, pozwalającym zachować pełny ogląd takich zachodzących na siebie warstw, kronika przedstawiająca dzień po dniu i uwzględniająca nie tylko wypowiedzi własne Kafki, lecz także wszystko, co napierało nań z zewnątrz. I tak powstała najpierw ułożona synoptycznie baza danych, do której wprowadzałem krok po kroku wszystkie dostępne informacje i z której potem czerpała surowiec narracja biograficzna. Wiedza o tym, co działo się równocześnie, daje pewność właśnie wtedy, kiedy biografia wymaga relacji prowadzonej raczej według kryteriów przedmiotowych niż chronologicznych. Ponadto bazy danych przynoszą również niespodzianki, o których gdyby nazbyt konsekwentnie postępowało się za biegiem akcji, nawet by się nie pomyślało.

Jedenastego grudnia 1912 roku Kafka wysyła Felicji egzemplarz swojej pierwszej książki Rozważanie, opatrzony listem towarzyszącym, w którym znalazły się słowa: „Dzisiaj należy ona do Ciebie, jak do nikogo innego”¹. Dla Kafki, żywiącego nadzieje na przyszły związek, musiał to być moment wielkiej wagi, ponieważ do tej pory wciąż tylko twierdził, że żyje wyłącznie literaturą, obecnie zaś po raz pierwszy mógł okazać na to jakiś dowód. Zaledwie kilka godzin później napisał długi list, w którym z zimną precyzją, dochodząc niemal do objętości rozprawy naukowej, uzasadniał swój wniosek o podniesienie mu pensji.

Gdyby Kafka zdobył się na pokazanie Felicji kopii tego listu, to zapewne potrzebowałaby ona nieco czasu, by pojąć, jak to możliwe, że oba prawie równocześnie powstałe teksty wyszły spod pióra tego samego człowieka. I jeszcze nawet dzisiejszy czytelnik wodzi oczyma tam i z powrotem między obu listami w mocnym przeświadczeniu, że ma do czynienia z przypadkiem swoistego rozdarcia. Oczywiście umieściłem w biografii ten zdumiewający przykład na zmienność nastrojów Kafki, ale również inne, wcale nie mniej zdumiewające koincydencje nie dawały się po prostu wpisać w przedmiotowy tok narracji i czytelnika nazbyt by od niego odwodziły. Jak – takie sobie stawiałem pytanie – można by mimo wszystko otworzyć przed nim ten wymiar chronologiczny? Czy wystarczała do tego sama narracja sceniczna?

Przy okazji licznych spotkań autorskich, wykładów i wywiadów, będących następstwem wydania trzech tomów biografii, wielokrotnie pytano mnie, jak rozwiązuje się technicznie problem zachowania orientacji wśród takiego gąszczu faktów – nie tylko po to, by nie zapomnieć o czymś istotnym, lecz także po to, by te odległe od siebie fakty móc ze sobą powiązać. Opowiadałem o swoich bazach danych i tabelach synoptycznych, lecz odpowiednie materiały długo jeszcze pozostawały w stanie niekwalifikującym ich do publicznej prezentacji, dlatego uwiarygodnienie na konkretnych przykładach procesu narodzin biografii z baz danych nie przychodziło mi łatwo. Coraz bardziej naglące stawało się urzeczywistnienie powziętego znacznie wcześniej planu otwarcia – po zakończeniu projektu biograficznego – jakiejś perspektywy ściśle chronologicznej, i to tym bardziej, im wyraźniej było widać, że taki środek pomocniczy dałby czytelnikom sposobność dokonywania całkowicie samodzielnych odkryć.

Jako rozwiązanie najlepiej rokujące wykrystalizowało się wreszcie połączenie kroniki i regestu: rozwijający się dzień po dniu katalog wydarzeń w najbliższym otoczeniu Kafki, obejmujący także jego pracę literacką, połączony z krótkimi streszczeniami wszystkich zachowanych dokumentów a u t o r s t w a Kafki, s k i e r o w a n y c h d o Kafki i częściowo również n a t e m a t Kafki. Te streszczenia umożliwiają nie tylko punktowe korzystanie z kroniki niczym z leksykonu, lecz także l e k t u r ę dłuższych jej fragmentów – zwłaszcza poczynając od roku 1911, ponieważ ta część zawiera miejscami bardzo gęsty ciąg listów i wpisów w dzienniku. Co prawda czytelnik musi być przy tym świadomy, że nie istnieją regesty precyzyjne pod względem naukowym. Kondensacja na przykład długiego listu do kilku linijek wymaga dokonania wyboru, to znaczy przekonującej, ale w końcu przecież subiektywnej decyzji, co należy przytoczyć, a z czego można zrezygnować. Podobnie potraktowane zostały zalążki tekstów literackich, rozrzucone w dzienniku. Najkrótsze z tych próbnych zapisków – niekiedy zdanie albo pół zdania – oznaczone są w kronice adnotacją „fragment(y) prozy”, bez bliższych danych na temat treści. Ponieważ jednak większość tych wszystkich wykorzystanych tutaj dokumentów dawno została opublikowana, czytelnik w razie wątpliwości na ogół sam zdoła sprawdzić, czy pominięto coś istotnego.

Biografia i kronika to dwie radykalnie różniące się od siebie, w pewnym sensie nawet wzajemnie przeciwstawne formy, służące opisaniu czyjegoś przeżytego już życia. Problemy z nimi związane oraz ich słabości pozostają wobec siebie w relacji lustrzanego odbicia: podczas gdy w wypadku narracji biograficznej każde wydarzenie powinno być przyporządkowane określonemu tematowi, kontekstowi, a więc najczęściej jakiemuś sprofilowanemu przedmiotowo rozdziałowi – w przeciwnym razie trzeba by się liczyć z niezliczonymi powtórzeniami – kronika rozluźnia związki tematyczne i redukuje wszystko do uporządkowanego ciągu zdarzeń.

Ale ta formuła nie zawsze jest funkcjonalna. Po pierwsze, zdarza się oczywiście, że nawet znaczące wydarzenia dają się umiejscowić w czasie jedynie w przybliżeniu albo w ogóle datować ich nie sposób. I tak, na przykład w sierpniu 1921 roku w liście do siostry Elli Kafka opisał bardzo obrazowo, w jaki sposób został w młodości uświadomiony, a list ten jest oczywiście podstawowym dokumentem w rozważaniach nad jego ewolucją seksualną. Samo to wydarzenie nie daje się jednak datować, przy czym nie sposób przekonująco wskazać nawet roku, i dlatego w kronice Dzień po dniu nie jest ono wzmiankowane. Zwłaszcza we wcześniejszych latach powstają przez to liczne luki, a rusztowanie chronologiczne sprawia tu wrażenie mało solidnego, podczas gdy w rzeczywistości na temat dzieciństwa i młodości Kafki wiadomo znacznie więcej, niż zdoła unaocznić kronika.

Po drugie, trudno – z natury rzeczy – uchwycić bardzo rozległy zbiór zdarzeń historycznych za pomocą rastra chronologicznego, także wówczas, gdy wydarzenia te pozwalają się precyzyjnie datować. I tak, na przykład fakt, że Kafka całą swoją młodość spędził w pobliżu gigantycznego miejskiego placu budowy, w kronice dziennej nie znajdzie dla siebie właściwego miejsca. Tak zwana sanityzacja, wyburzanie i radykalna modernizacja dawnego getta, położonego bezpośrednio przy praskiej starówce, ciągnęła się bowiem, ze zmienną intensywnością, przez dziesięciolecia i na początku pierwszej wojny światowej wciąż jeszcze nie była zakończona. Oczywiste jest, że tak radykalny przełom w świecie życia musiał mieć dla autora, który później mówił o sobie, że jest „końcem albo początkiem”, spore znaczenie, zwłaszcza na tle równoczesnych innowacji technologicznych, które w wielu współczesnych budziły poczucie, że przeżywają koniec pewnej epoki. Ale takich związków nie da się przedstawić na osi surowych dat, wymagają one rozważań o charakterze biograficznym, namysłu nad dziejami mentalności i literatury.

Biografia niesie zatem ze sobą więcej niż kronika, mozaika ma do zaoferowania więcej niż tylko sumę swoich części. To, co biograf na poziomie uchwytnego zmysłowo materiału powinien raczej pominąć, by zapobiec niebezpieczeństwu rozmienienia go na drobne, kronika może ponownie uwidocznić w wysokiej rozdzielczości. Umożliwia więc czytelnikowi zmianę perspektywy, a tym samym własne odkrycia, przede wszystkim takie, które wynikają z zaskakującej bliskości czasowej różnych zdarzeń. Zamierzenie i objętość trzytomowej biografii Kafki i teraz już międzynarodowa jej recepcja wydawały mi się dostatecznym powodem, by oddać do dyspozycji czytelników także sporą część surowych danych. Kafka dzień po dniu prowadzi niejako do piwnicy projektu biograficznego, pomiędzy jego fundamenty, a jeśli miałoby się teraz okazać, że otwierają się tam jakieś dalsze, nieznane mi dotąd drzwi i korytarze, to nie byłbym tym zdziwiony, raczej uradowany.WSKAZÓWKI DO LEKTURY

Zapisowi pod każdą datą, czy będzie to rok, miesiąc, czy pojedynczy dzień, przyporządkowane są różnego rodzaju informacje:

1. INFORMACJE O TEKSTACH PISANYCH PRZEZ KAFKĘ (utworach literackich, zapisach w dzienniku, listach, kartkach pocztowych, telegramach i dedykacjach).

Zapisy w dzienniku i teksty o charakterze korespondencyjnym za każdym razem są streszczone, przy czym, oczywiście, decyzja o tym, co należy uznać za ich składnik szczególnie charakterystyczny czy znaczący pod względem rzeczowym, nie mogła być podejmowana według kryteriów obiektywnych. Często waga jakiejś wypowiedzi daje się stwierdzić dopiero w znacznie szerszym kontekście, dlatego wszędzie tam, gdzie mogło się to przysłużyć lepszemu zrozumieniu, kontekst ten jest uwzględniony. To znaczy: w wielu wypadkach czytelnik dowiaduje się nie tylko, co Kafka pisał, lecz także na co odpowiadał.

Dokumenty mniejszej wagi – na przykład kartki pocztowe, które zwykle zawierają tylko pozdrowienia – są jedynie odnotowywane, bez podawania treści. To samo dotyczy zapisów w dzienniku, składających się z kilku słów czy oderwanych zdań. W takich wypadkach czytelnik napotka wyłącznie adnotację „dziennik”.

Pojęcie „fragment prozy” oznacza zawsze literackie zalążki, do których zapisu Kafka często przecież używał zeszytów swojego dziennika. Czy tekst literacki znajduje się pośród innych, niefikcjonalnych zapisków albo czy Kafka w danym wypadku posługiwał się osobnymi kartkami lub zeszytami, nie zostaje wyraźnie odnotowane. Kronika przyporządkowuje zatem tekst dacie (o ile jest to możliwe), ale nie różnym nośnikom.

Adnotacje dotyczące listów i kartek, których oryginały zaginęły, podane są w nawiasach kwadratowych . Niekiedy jednak i w takich wypadkach można odtworzyć treść, albo nawet dosłowne cytaty, najczęściej na podstawie dziennika lub odpowiedzi.

Powstanie dzieł Kafki zrekonstruowane jest chronologicznie tak dokładnie, jak to tylko możliwe. Czasem da się precyzyjnie wykazać, jak jego praca rozwijała się z dnia na dzień. W takich wypadkach podana jest nie tylko odpowiednia strona wydania krytycznego², lecz także linijka: tak na przykład udokumentowane jest to, że Kafka 1 grudnia 1912 roku doszedł z manuskryptem Przemiany do strony 176, linijka 16 obecnego wydania Drucke zu Lebzeiten (D, 176, 16). W innych wypadkach jednak powstanie tekstu nie daje się datować nawet z dokładnością do miesiąca. Wówczas przywołane zostają komentarze wydania krytycznego, umożliwiające przynajmniej przybliżone datowanie.

2. INFORMACJE O LISTACH, KARTKACH POCZTOWYCH I TELEGRAMACH SKIEROWANYCH DO KAFKI.

Informacje te są wybierane i przedstawiane w taki sam sposób, jak dane na temat własnych tekstów Kafki o charakterze korespondencyjnym. Naturalnie zdarza się często, że wiemy o istnieniu jakiegoś dokumentu, nie mamy jednak żadnego wyobrażenia o jego treści. W takich wypadkach to kryterium wagi decydowało o umieszczeniu bądź pominięciu stosownej wzmianki. Bezużyteczne dla czytelnika byłoby na przykład dokumentowanie setek listów, które Kafka otrzymywał od Felicji Bauer, a których treść jest nam nieznana, równie wielką liczbą pustych adnotacji.

3. INFORMACJE O ZAPISKACH I LISTACH INNYCH OSÓB, JEŚLI TEKSTY ODNOSZĄ SIĘ DO KAFKI.

Przykładem mogą tu być zapisy w dzienniku Maxa Broda oraz informacje wymieniane przez krewnych i przyjaciół. Niezależnie od tego, czy Kafka znał te teksty, czy też nie, w wielu wypadkach dostarczają one ważnych dodatkowych danych, i to nie tylko na temat zdarzeń rozgrywających się za jego plecami. Na przykład tylko dzięki uwadze mimochodem uczynionej przez Irmę Kafkę w liście do Ottli wiemy, że sławny List do ojca Kafki wcale nie był pierwszym (zob. 25 kwietnia 1918).

4. INFORMACJE O RÓŻNYCH AKTYWNOŚCIACH KAFKI (na przykład o podróżach, spotkaniach z przyjaciółmi, udziale w imprezach kulturalnych) ORAZ O WYDARZENIACH W JEGO BEZPOŚREDNIM OTOCZENIU.

Także tutaj uwzględniono niektóre zdarzenia scharakteryzowane jako „prawdopodobne”, choć nie ma na nie żadnych bezpośrednich dowodów, zwłaszcza obecność Kafki na wieczorach autorskich i odczytach.

To, że kronika odnotowuje jakieś wydarzenie, nie musi oznaczać, że Kafka w ogóle je zauważył. I tak, informacje o urodzinach i wieku różnych osób służą zwykle lepszemu zobrazowaniu pewnych relacji (między innymi dlatego, że różnice wieku w czasach Kafki miały większe znaczenie społeczne niż dziś). Podobnie niektóre wydarzenia w rodzinie jego narzeczonej, Felicji Bauer, pozostały Kafce nieznane, zostały jednak włączone do kroniki, ponieważ miały wpływ na dynamikę tej relacji.

Ale i odwrotnie: z milczenia Kafki nie można oczywiście wnioskować o jego niewiedzy. I tak, najprawdopodobniej był on poinformowany o przerwaniu ciąży przez Elsę Taussig, późniejszą żonę Maxa Broda (zob. 19 lutego 1910). Nie przyszłoby mu jednak na myśl, by kiedykolwiek odnotowywać pisemnie coś wzbudzającego takie zakłopotanie (poza tym Taussig popełniła przestępstwo), a wiemy o tym wydarzeniu tylko dlatego, że Brod w swoim dzienniku był mniej powściągliwy.

Podróże Kafki są osobno oznaczone przez strzałkę (→). Wiele dokumentów bowiem jest zrozumiałych jedynie wówczas, gdy wiadomo, gdzie Kafka w danym momencie przebywał.

5. DANE NA TEMAT PUBLIKACJI.

Własne publikacje Kafki (również wznowienia, wielokrotne publikacje tego samego tekstu oraz pisma urzędowe) uwzględnione zostały bez wyjątku. Publikacje o charakterze literackim zaznaczone są dodatkowo symbolem (). Odnotowane zostały także publikacje książkowe najbliższych przyjaciół: Maxa Broda, Felixa Weltscha i Oskara Bauma. Rozprawy, artykuły prasowe i wykłady przyjaciół uwzględniane są tylko wtedy, gdy jest po temu jakiś szczególny powód, na przykład wyraźny komentarz Kafki.

Zwykle wszystkie te informacje są podawane w ustalonej kolejności: publikacje i podróże Kafki / dzienniki i listy Kafki / informacje pochodzące od innych osób / wreszcie wydarzenia w jego otoczeniu. Aby całość była bardziej zrozumiała i łatwiejsza w lekturze, pierwszeństwo zawsze ma chronologia wydarzeń, zwłaszcza w tych dniach, w których następują one jedne po drugich (zob. np. 4 grudnia 1912 i 3 lutego 1913).

Dzienniki Kafki w wydaniu krytycznym oraz w wydaniu pochodnym Fischer Taschenbuch Verlag opatrzone są indeksem chronologicznym. Ułatwia to znalezienie pełnego brzmienia poszczególnych zapisów.

To samo dotyczy listów Kafki, które w wydanych do tej pory czterech tomach wydania krytycznego opublikowane są w kolejności chronologicznej i (poza nielicznymi wyjątkami) z identycznymi datami. Większość listów Kafki od początku 1921 roku znajduje się w następujących wydaniach: Briefe 1902–1924, Briefe an Milena, Briefe an Ottla und die Familie, Briefe an die Eltern aus den Jahren 1922–1924, oraz w: Max Brod – Franz Kafka, Eine Freundschaft, t. II: Briefwechsel (dane bibliograficzne – zob. Źródła).WYKAZ SKRÓTÓW

Skróty bibliograficzne

AS Amtliche Schriften, hrsg. von Klaus Hermsdorf und Benno Wagner, Frankfurt am Main 2004.

B1 Briefe 1900–1912, hrsg. von Hans-Gerd Koch, Frankfurt am Main 1999.

B2 Briefe 1913–1914, hrsg. von Hans-Gerd Koch, Frankfurt am Main 2001.

B3 Briefe 1914–1917, hrsg. von Hans-Gerd Koch, Frankfurt am Main 2005.

B4 Briefe 1918–1920, hrsg. von Hans-Gerd Koch, Frankfurt am Main 2013.

BKR Max Brod/Franz Kafka, Eine Freundschaft. Reiseaufzeichnungen, hrsg. von Malcolm Pasley, Frankfurt am Main 1987.

D Drucke zu Lebzeiten, hrsg. von Wolf Kittler, Hans-Gerd Koch und Gerhard Neumann, Frankfurt am Main 1994.

NSF1 Nachgelassene Schriften und Fragmente I, hrsg. von Malcolm Pasley, Frankfurt am Main 1993.

NSF2 Nachgelassene Schriften und Fragmente II, hrsg. von Jost Schillemeit, Frankfurt am Main 1992.

P Der Process, hrsg. von Malcolm Pasley, Frankfurt am Main 1990.

S Das Schloss, hrsg. von Malcolm Pasley, Frankfurt am Main 1982.

T Tagebücher, hrsg. von Hans-Gerd Koch, Michael Müller und Malcolm Pasley, Frankfurt am Main 1990.

V Der Verschollene, hrsg. von Jost Schillemeit, Frankfurt am Main 1983.

Pozostałe skróty i oznaczenia

AUVA Arbeiter-Unfall-Versicherungs-Anstalt

Nawiasami kwadratowymi oznaczone są listy niezachowane. Ich treść daje się jednak ustalić pośrednio.

(?) Data prawdopodobna, ale niedająca się ustalić z całkowitą pewnością.

→ Podróż do ...

Publikacja jakiegoś utworu literackiego Franza Kafki.

3 lipca Daty drukowane szarą czcionką oznaczają niedziele.1883

3 lipca

Franz Kafka rodzi się w Pradze. Jest pierwszym dzieckiem Hermanna Kafki (1852–1931) i Julii Kafki (z domu Löwy, 1856–1934). Małżeństwo rodziców trwa od 10 miesięcy. Obecna przy porodzie akuszerka nosi nazwisko Sofie Popper. Rodzina Kafków mieszka przy przejściu ze starego miasta do dzielnicy Josefstadt (dawne getto praskie), róg Karpfengasse i Engegasse (dziś: Maislová i Platnéřskiej). Ich sklep z nićmi, bawełną i towarami galanteryjnymi znajduje się w odległości 200 metrów, przy Rynku Staromiejskim¹.

10 lipca

Kafka zostaje obrzezany w mieszkaniu rodziców przez doktora Moritza Weisla. Sandakiem² jest handlarz win i właściciel fabryki likierów Angelus Kafka, kuzyn Hermanna Kafki.1885

połowa maja

Rodzina Kafków przenosi się do mieszkania przy placu Wacława 56 (róg Ve Smečkách). Sklep galanteryjny zostaje przeniesiony na Stockhausengasse; asortyment obejmuje teraz mufki, wyroby lniane, bieliznę osobistą i buty filcowe ze skórzanymi zelówkami.

czerwiec

Z kuchni Kafków zostaje skradziony kosz pełen bielizny pościelowej i osobistej.

lipiec

Hermann Kafka odkrywa w kasie swojego sklepu fałszywe pieniądze.

3 lipca

Kafka kończy dwa lata.

11 września

Rodzi się brat Kafki, Georg.

grudzień

Rodzina Kafków przeprowadza się na Geistgasse 27.1887

Sklep galanteryjny Kafków zostaje przeniesiony na Zeltnergasse 3.

czerwiec

Rodzina Kafków przenosi się na Niklasgasse 14.

3 lipca

Kafka kończy cztery lata.

wrzesień

Anonimowy donos na Hermanna Kafkę, który w niedzielne przedpołudnie oferuje swoje towary na ulicy.

14 września

Hermann Kafka kończy 35 lat.

27 września

Rodzi się brat Kafki, Heinrich.

18 listopada

Felicja Bauer rodzi się w Neustadt na Górnym Śląsku.1889

początek czerwca

Rodzina Kafków przenosi się do domu Minuta, Mały Rynek⁴ 2.

3 lipca

Kafka kończy 6 lat.

15 września

Kafka w towarzystwie matki w Niemieckiej Szkole Ludowej i Mieszczańskiej przy Fleischmarkt (Masný trh).

16 września

Pierwszy dzień nauki Kafki. Nauczyciel nosi nazwisko Hans Markert. Przedmioty nauczania: religia, śpiew, gimnastyka, rachunki, czytanie, kaligrafia, nauka poglądowa, rysunki.

22 września

Rodzi się Elli (Gabriele) Kafka.

10 grudnia

Dziadek Kafki, Jakob Kafka (*1814), umiera w Oseku.

13 grudnia (?)

Jakob Kafka zostaje pochowany na cmentarzu żydowskim w Oseku (jako ostatni).

Kafka jest w Pradze.

23 grudnia

Skarga wniesiona na Hermanna Kafkę – o naruszenie wypoczynku niedzielnego – który po południu obsługiwał klientów w swoim sklepie.1890

Podczas spisu powszechnego Hermann Kafka podaje czeski jako codzienny język swojej rodziny.

Wuj Kafki, Alfred Löwy (*1852), prokurent bankowy w Paryżu, uzyskuje obywatelstwo francuskie.

17 czerwca

Kafka po raz pierwszy ogląda częściowe zaćmienie słońca.

3 lipca

Kafka kończy siedem lat.

wrzesień

Od początku drugiego roku nauki Kafka uczy się gramatyki i ortografii. Nauczycielem jest Karel Netuka.

4 września

Kafkowie oglądają Most Karola, który zawalił się przypuszczalnie nad ranem.

25 września

Rodzi się Valli (Valerie) Kafka.1891

28 lutego

W Pradze rodzi się Julia Wohryzek.

23 marca

Julia Kafka kończy 35 lat.

kwiecień

Kafka z powodu choroby (prawdopodobnie kokluszu) przez kilka tygodni nie chodzi do szkoły.

14 maja

Otwarcie Powszechnej Wystawy Krajowej w parku Stromovka. Wielka ekspozycja przemysłowa z licznymi atrakcjami technicznymi, wzorowana na wystawach światowych (trwa do 18 października). Sandak Kafki, Angelus Kafka, prezentuje tu wina i likiery.

3 lipca

Kafka kończy osiem lat.

wrzesień

Z początkiem trzeciego roku szkoły wychowawcą Kafki zostaje Matthias Beck. Nowymi przedmiotami są: historia, historia naturalna i geografia. Kafka uczestniczy w nieobowiązkowych lekcjach czeskiego.

26 września

Cesarz Franciszek Józef przybywa do Pragi, by zwiedzić Wystawę Krajową. Na Ferdinandstraße uczniowie w odświętnych ubraniach tworzą szpalery honorowe. Kafka po raz pierwszy widzi cesarza.1892

3 lipca

Kafka kończy dziewięć lat.

wrzesień

Początek czwartego roku nauki w szkole ludowej. Kafka dalej uczestniczy w nieobowiązkowych lekcjach czeskiego.

początek września

Rodzina Kafków przeprowadza się na Zeltnergasse 3 (dom Pod Trzema Królami), gdzie znajduje się już sklep galanteryjny. Po raz pierwszy Kafka ma do dyspozycji własny pokój (na pierwszym piętrze, z widokiem na ulicę).

14 września

Hermann Kafka kończy 40 lat.

15 września

Czternastoletni František Xaver Bašík zostaje czeladnikiem kupieckim u Hermanna Kafki (będzie nim do 1895). Później opublikuje wspomnienia z tego czasu.

29 października

Rodzi się Ottla (Ottilie) Kafka.

18 grudnia

Alfred Löwy kończy 40 lat.1893

Jeden z klientów składa na policji zawiadomienie, że Hermann Kafka posłużył się sfałszowanym banknotem.

wiosna

Nauczyciel Matthias Beck zaleca rodzicom Kafki, by z powodu jego delikatnej konstytucji fizycznej pozostawili go jeszcze przez rok w szkole ludowej. Rodzice podejmują jednak inną decyzję.

3 lipca

Kafka kończy dziesięć lat.

lato

Kafka zdaje egzamin wstępny z niemieckiego, religii i matematyki do Gimnazjum Niemieckiego, które mieści się w Pałacu Kinskiego.

19 września

Pierwszy dzień Kafki w Staromiejskim Gimnazjum Niemieckim w Pałacu Kinskiego. Przedmiotami obowiązkowymi są religia, łacina, niemiecki, geografia, matematyka, historia naturalna, gimnastyka. Kafka nadal uczęszcza na nieobowiązkowe lekcje czeskiego. Do jego współuczniów należą Hugo Bergmann, Camill Gibian, Hugo Hecht, Rudolf Illový, Paul Kisch i Oskar Pollak, później także Ewald Felix Přibram i Emil Utitz. Wychowawcą aż do matury pozostanie nauczyciel łaciny i greki, doktor Emil Gschwind.

31 grudnia

Na nadzwyczajnym walnym zebraniu w Synagodze Cygańskiej gmina żydowska podejmuje decyzję o przebudowie świątyni. Obecny jest także Hermann Kafka.1895

Hermann Kafka zostaje mianowany c.k. rzeczoznawcą przy Sądzie Handlowym.

31 stycznia

Czeladnik František Bašík opuszcza sklep galanteryjny Kafków.

marzec

Hermann Kafka po raz trzeci zostaje oskarżony o płacenie fałszywymi pieniędzmi.

21 maja

Wycieczka klasowa do Rostok .

3 lipca

Kafka kończy 12 lat.

6 lipca

Koniec drugiego roku gimnazjum.

wrzesień

Elli rozpoczyna naukę w niemieckojęzycznej Powszechnej Szkole Ludowej i Mieszczańskiej dla dziewcząt.

18 września

Początek trzeciego roku gimnazjum. Dochodzą nowe przedmioty: greka i fizyka. W pierwszych trzech latach gimnazjum Kafka jest prymusem.1896

23 marca

Julia Kafka kończy 40 lat.

9 czerwca

Wycieczka klasowa do rezerwatu przy zamku Stern pod Pragą.

13 czerwca

Godzina 9.30: bar micwa Kafki w Synagodze Cygańskiej.

3 lipca

Kafka kończy 13 lat.

9 lipca

Koniec trzeciego roku gimnazjum.

10 sierpnia

W Pradze rodzi się Milena Jesenská.

wrzesień

Valli rozpoczyna naukę w niemieckojęzycznej Powszechnej Szkole Ludowej i Mieszczańskiej dla dziewcząt.

18 września

Początek czwartego roku gimnazjum.

19 września

Wycieczka szkolna na II Międzynarodową Wystawę Farmaceutyczną w Pradze.

koniec roku

Kafka daje Hugo Bergmannowi w prezencie z okazji jego bar micwy Universal-Konversations-Lexikon Josepha Kürschnera.1897

24 maja

Wycieczka klasowa na zamek Karlstein.

3 lipca

Kafka kończy 14 lat.

6 lipca

Koniec czwartego roku gimnazjum.

14 września

Hermann Kafka kończy 45 lat.

18 września

Początek piątego roku gimnazjum (= gimnazjum wyższe). W ramach nauczania łaciny i greki wymaga się dodatkowo „lektury prywatnej”. Nauczycielem religii jest Nathan Grün, bibliotekarz gminy żydowskiej. Kafka rozpoczyna naukę francuskiego.

20 listopada

Wpis do sztambucha Hugo Bergmanna: „Jest przychodzenie i odchodzenie…” (NSF1, 7).

29 listopada

Początek zamieszek, podczas których liczne niemieckie sklepy i instytucje są atakowane przez wzburzonych Czechów. Rabusie oszczędzają sklep i mieszkanie Kafków, ale nie Pałac Kinskiego, w którym mieści się Staromiejskie Gimnazjum Niemieckie.

2 grudnia

Kafka nie idzie do szkoły, ponieważ jego gimnazjum jest zamknięte z powodu zniszczeń.

6 grudnia

Kafka znów uczestniczy w zajęciach szkolnych.

18 grudnia

Alfred Löwy kończy 45 lat. Już od jakiegoś czasu jest wysokim urzędnikiem kolejowym w Madrycie.1898

Dom, w którym urodził się Kafka, zostaje zburzony. Tylko barokowy portal i umieszczona nad nim balustrada balkonowa zostaną wykorzystane w budynku wzniesionym na jego miejscu.

4 marca

W Pabianicach (Polska) rodzi się Dora Diamant.

24 czerwca

Wycieczka klasowa do Mnichovic i Strančic, gdzie uczniowie zwiedzają zabytki związane z zakonem pijarów.

3 lipca

Kafka kończy 15 lat.

7 lipca

Koniec piątego roku gimnazjum.

wrzesień

Ottla, inaczej niż siostry, zostaje zapisana do czeskojęzycznej szkoły ludowej.

20 września

Początek szóstego roku gimnazjum.1899

Początek przyjaźni z kolegą z klasy, Oskarem Pollakiem. Kafka fascynuje się teoriami socjalistycznymi, czyta Darwina i Haeckla.

5 czerwca

Wycieczka szkolna do Wegstädtl .

3 lipca

Kafka kończy 16 lat.

8 lipca

Koniec szóstego roku gimnazjum. „Pilność” Kafki oraz jego „obyczaje” ocenione zostają jedynie na „zadowalający”, a jego wiedza matematyczna – zaledwie na „dostateczny”.

5 września

Oskar Pollak kończy 16 lat.

19 września

Początek siódmego roku gimnazjum. Nauczycielem niemieckiego jest Josef Wihan (*1874). Historię naturalną zastępuje teraz fizyka, a Emil Gschwind (*1841) uczy propedeutyki filozoficznej.

22 września

Elli Kafka kończy 10 lat.1900

Kafka toczy spory religijne z Hugo Bergmannem, reprezentuje przy tym stanowisko naukowo-ateistyczne.

W Austro-Węgrzech wycofuje się z obiegu guldeny i grajcary, ważnymi jednostkami pieniężnymi pozostają jeszcze tylko korony i halerze.

3 lipca

Kafka kończy 17 lat.

7 lipca

Koniec siódmego roku gimnazjum.

po 7 lipca

Kafka u swojego wuja, Siegfrieda Löwy’ego (*1867), lekarza wiejskiego w Triesch (Třešt’) na Morawach.

21 lipca

do Elli Kafki (pocztówka z Triesch): „Mała Ella”.

sierpień–wrzesień

Rodzina Kafków na wakacjach w Rostok (Roztoky, willowa miejscowość pod Pragą). Kafka poznaje Selmę Kohn, czyta jej pisma Nietzschego.

4 września

Wpis do sztambucha Selmy Kohn (NSF1, 8)⁵.

8 września

Początek ósmego i ostatniego roku gimnazjum. Główne zagadnienia w nauczaniu historii to „wiedza o ojczyźnie austriackiej” i „historia starożytna”. Jako temat ćwiczenia retorycznego Kafka wybiera: „Jak winniśmy pojmować zakończenie Tassa Goethego?”

25 września

Valli Kafka kończy 10 lat.1901

19 stycznia

Umiera Hermann Kisch (*1840), ojciec Paula Kischa i jego czterech młodszych braci.

po 19 stycznia

do Paula Kischa: Kondolencje.

23 marca

Julia Kafka kończy 45 lat.

6–10 maja

Pisemne egzaminy maturalne z niemieckiego (temat wypracowania: „Jakie korzyści wynikają dla Austrii z jej sytuacji w świecie oraz warunków naturalnych?”), łaciny (tłumaczenia w obie strony), greki (tłumaczenie na niemiecki) i matematyki.

5 czerwca

Wycieczka szkolna do Skalitz i Sebusein pod Litomierzycami .

12 czerwca

Uczniowie Gimnazjum Staromiejskiego stawiają się na Wybrzeżu Franciszka, by powitać cesarza Franciszka Józefa.

3 lipca

Kafka kończy 18 lat.

8–11 lipca

Ustne egzaminy maturalne.

Kafka otrzymuje świadectwo maturalne.

28 lipca

→ HELGOLAND

4 sierpnia

Siegfried Löwy przybywa na Helgoland.

8 sierpnia

→ NORDERNEY (wraz z Siegfriedem Löwym)

Rejs parowcem kołowym „Najade”.

12 sierpnia

Kafka i Löwy przeprowadzają się z hotelu Pod Orłem Rzeszy do pensjonatu „Frisia”. Kafka wpisuje się do księgi gości jako „stud. chem.”.

24 sierpnia

do Elli Kafki (pocztówka)

→ PRAGA

wrzesień

Ottla przenosi się do niemieckojęzycznej szkoły ludowej dla dziewcząt. Jej świadectwa ulegają tam znacznemu pogorszeniu.

18 września

Osiemnastoletni Oskar Kafka, kuzyn Kafki, popełnia samobójstwo w Mährisch Weißkirchen , gdy okazuje się, że nie zdał egzaminu wstępnego do szkoły kadetów kawalerii.

początek października

Kafka immatrykuluje się na Niemieckim Uniwersytecie Karola i zostaje członkiem Czytelni i Klubu Dyskusyjnego Studentów Niemieckich w Pradze.

1 października

Kafka, Hugo Bergmann i Oskar Pollak w niemieckim Instytucie Chemii przy Krankenhausgasse 3. Wizyta u profesora Guido Goldschmiedta.

Praska Rada Miejska wydaje decyzję o przyznaniu rodzinie Kafków praw obywatelskich w Pradze.

po 1 października

Kafka przez okres około dwóch tygodni w laboratorium chemicznym profesora Goldschmiedta.

12 października

Godz. 10.30: Kafka na posiedzeniu organizacyjnym Oddziału Literatury i Sztuki Czytelni i Klubu Dyskusyjnego, które otwiera Bruno Kafka.

około 21 października

Kafka przenosi się na wydział prawa. W pierwszym semestrze zapisuje się na następujące zajęcia: instytucje prawa rzymskiego, encyklopedia nauk o państwie i prawie, historia prawa rzymskiego, historia prawa niemieckiego, historia sztuki niemieckiej, historia architektury, ćwiczenia z historii sztuki, filozofia praktyczna (u Christiana von Ehrenfelsa). Łącznie 25 godzin.

listopad

Podczas spotkania Czytelni i Klubu Dyskusyjnego Kafka musi zaręczyć słowem honoru za „szczerość swoich przekonań niemieckich”. Przewieszona mu zostaje przez ramię czarno-czerwono-złota szarfa.

23 listopada

Godz. 20.00: Kafka na komersie inauguracyjnym Czytelni i Klubu Dyskusyjnego w ogrodzie zimowym Niemieckiego Domu Studenckiego na Mariengasse.1904

do Maxa Broda (bilet wizytowy): W dni świąteczne „Přibram nie daje mi spokoju”.

styczeń

Kafka zwraca uwagę Broda na nowelę Tomasza Manna Szczęście, która ukazała się w „Neue Rundschau”. Frapuje go zwłaszcza jej pierwsze zdanie: „Cicho! Spojrzymy w głąb pewnej duszy”.

10–11 stycznia

do Oskara Pollaka: Kafka krzepi się Rozmyślaniami Marka Aureliusza. Wymyślona anegdota o człowieku, który lękliwie strzeże zamkniętego pudełka i tylko dlatego jest zauważany przez otoczenie. Pollak czyni sobie wyrzuty z powodu pewnej dziewczyny, Kafka odpowiada, że nie wolno o każdej godzinie życia rozmyślać „sto lat”. „Ja żyję szybko”.

około 13 stycznia

: Zawdzięcza Kafce szczęście.

24 stycznia

Brod w Czytelni i Klubie Dyskusyjnym czyta niedrukowane i mniej znane utwory Gustava Meyrinka. Kafka przypuszczalnie obecny.

27 stycznia

do Oskara Pollaka: Przeczytał dzienniki Hebbla „jednym tchem”. „Gdy książka, którą czytamy, nie budzi nas uderzeniem pięści w łeb, to po cóż ją czytamy? Książka musi być siekierą na zamarznięte morze w naszym wnętrzu”. Kafka porównuje się do głupca, Pollaka zaś – do mędrca.

luty

Kafka jest pod wrażeniem dialogu Hofmannsthala O wierszach, opublikowanego w „Neue Rundschau”.

koniec lutego

Kafka ofiarowuje 10 koron, by umożliwić spotkanie autorskie Detleva von Liliencrona (Max Brod i Paul Kisch ofiarowują po 20 koron).

2 marca

Kafka na zebraniu praskiego wolnego związku studenckiego¹³ w restauracji Miasto Moskwa przy Seilergasse.

początek kwietnia

Początek szóstego semestru. Kafka zapisuje się na: austriackie prawo prywatne II, austriackie prawo rodzinne, teorię administracji i austriackie prawo administracyjne, naukę o finansach oraz na austriacki proces karny i filozofię prawa u Hansa Grossa – łącznie 34 godziny tygodniowo.

Zostaje sprawozdawcą literackim Czytelni i Klubu Dyskusyjnego.

18 kwietnia

Spotkanie autorskie Detleva von Liliencrona w Domu Niemieckim. Kafka i Brod przypuszczalnie obecni.

wiosna

do Oskara Pollaka (list zachowany we fragmentach): Mieszkańcy miast uczynią mądrze, jeśli znajdą kogoś, kto „będzie do nich pisał ze wsi”.

maj

„Neue Rundschau” rozpoczyna przedruk Podróży po Kaukazie Hamsuna, którą Kafka czyta z zachwytem. Zaręczyny Hugo Bergmanna i Elsy Fanty (*1886), córki Berty Fanty.

15 maja

Na Ferdinandstraße zostaje otwarta Café Louvre.

27 maja

Max Brod kończy 20 lat.

16 czerwca

Odczyt Broda o „Humorze Grillparzera” w Czytelni i Klubie Dyskusyjnym. Kafka przypuszczalnie obecny.

3 lipca

Kafka kończy 21 lat.

sierpień

Kafka nie jest już odnotowywany jako członek Czytelni i Klubu Dyskusyjnego.

przed 28 sierpnia

do Maxa Broda: Chciał, żeby Brod i Přibram się ze sobą spotkali. Krytyczno-metaforyczne uwagi o przyjaciołach, którymi otacza się Brod. Wzmiankowani Flaubert i Goethe.

28 sierpnia

do Maxa Broda: Impresje z letniska; Kafka czytał dzienniki Byrona. Literackie sformułowania, powtarzające się dosłownie w Opisie walki – Kafka najwyraźniej nad nim pracuje.

22 września

Elli Kafka kończy 15 lat.

jesień

do Maxa Broda: O podobieństwach między Tonio Krögerem Tomasza Manna a nowelą Broda Ausflüge ins Dunkelrote . Brod zabiera Kafkę do pisarza, organisty i nauczyciela fortepianu Oskara Bauma (*1883), żeby poznać ich ze sobą. Kafka przy powitaniu pochyla się w ukłonie, choć Baum jest niewidomy. Brod czyta na głos Ausflüge ins Dunkelrote. Wysyła je również Tomaszowi Mannowi, wskazując na paralele z Tonio Krögerem.

początek października

Początek siódmego semestru. Kafka zapisuje się na: ekonomię polityczną, austriackie postępowanie sądowocywilne I, ustrój i właściwość sądów cywilnych, prawo handlowe i wekslowe, ćwiczenia z austriackiego prawa prywatnego, ogólną teorię państwa, historię nowszej filozofii u Emila Arletha oraz na seminarium prawnokarne u Hansa Grossa – łącznie 26 godzin tygodniowo.

6 października

Felix Weltsch kończy 20 lat.