Kłamstwo w związku. Odejść czy zostać? - ebook

Przedmowa

Od małego zatajenia do wielkiej zdrady – kłamstwo, nieważne czy jednorazowe, czy powtarzane wielokrotnie, może poważnie zachwiać stabilnością związku albo wprost przeciwnie, stać się jego integralną częścią. Zaufanie może spaść do tego poziomu, że zagrozi to rozstaniem się pary... albo wywoła chęć zemsty. Jak w zdrowy sposób pójść dalej mimo doświadczenia zdrady? Dlaczego partner czy partnerka skłamali w bezsensownej sprawie? Czemu woleli wystawić związek na niebezpieczeństwo zamiast po prostu powiedzieć prawdę?

Ale czy to takie proste?

Proponuję, żebyśmy wspólnie zastanowili się nad obecnością kłamstwa w twoim związku, spróbowali zrozumieć, dlaczego ono się pojawiło, i przeanalizowali, jak można odbudować zaufanie... albo nie. Jak mówi Paul Ekman: „Kłamstwo jest tak charakterystyczne dla naszej egzystencji, że lepsze jego zrozumienie rozjaśnia prawie wszystkie ludzkie sprawy”.

Warto zrozumieć, co się wydarzyło lub dzieje się w twoim związku, żeby znaleźć rozwiązanie – i to niezależnie od tego, jak potoczy się historia. Zdrada jest elementem destrukcyjnym, który wywołuje emocje osiągające niekiedy poziom na granicy tolerancji, ale ten moment może stać się okazją do postawienia pytań na swój temat, na temat partnera i związku, i pozwolić na nowy początek na zdrowszych niż do tej pory zasadach. Para, która jest w stanie przejść przez doświadczenie zdrady i odzyskać wzajemne zaufanie, będzie mocniejsza.

Jeśli związek się skończy, pozostaje nadal kwestia odbudowy zaufania: do siebie, do drugiej strony – kimkolwiek ona będzie. Osoba zdradzona często ma poczucie, że już nie zdoła się podnieść, i zaufanie do siebie wydaje jej się niedostępnym luksusem. W mojej książce staram się dać ci kilka narzędzi do odbudowania się, a zwłaszcza do tego, żeby nauczyć się znów sobie ufać.

Dowiemy się też o sytuacjach, w które mogą być zaangażowani przyjaciele, a także co robić, jeśli w grę wchodzą dzieci, oraz co można im powiedzieć, a czego lepiej nie mówić. Korzystając ze wskazówek i ćwiczeń praktycznych, postaramy się wspólnie odszyfrować kłamstwo w twoim związku.Rozdział 1

•••••

Rozszyfrować kłamstwo

Zanim zaczniemy zastanawiać się nad kłamstwem, ważne, by mieć jasność co do jego ogólnej definicji. Wikipedia^() określa je jako: „świadome stwierdzenie faktu niezgodnego z prawdą lub ukrycie prawdy (w ostatnim przypadku mówimy o kłamstwie przez przemilczenie). Nie należy go mylić z nieprawdą, która oznacza jedynie stwierdzenie niezgodne ze stanem faktycznym bez oceniania, czy autor ma tego świadomość, czy nie. Kłamstwo jest formą manipulacji, która służy przekonaniu lub skłonieniu drugiej osoby do uwierzenia w coś bądź do zrobienia czego, w co nie uwierzyłaby albo czego by nie zrobiła, gdyby znała prawdę. Mówiąc dokładnie, kłamać oznacza wyrazić coś innego niż myślisz z zamiarem wprowadzenia w błąd”. Zataić, zmanipulować, ukryć swoje przekonanie, stwierdzać fakty niezgodne z prawdą w zamiarze umyślnym: oto kluczowe pojęcia związane z kłamstwem.

Kłamstwo: przemilczenie, oszukiwanie czy ukrywanie?

Wielu autorów proponuje własne definicje. Psycholog Paul Ekman, wybitny specjalista w tym zakresie, podkreśla intencjonalność kłamstwa i przyzwolenie drugiej strony (Ekman, 2011). „Cel” – czyli osoba okłamywana – może się prosić, by go okłamać. Wtedy nie będzie to kłamstwo. Zatem trzeba ustalić sposób sformułowania tej prośby: czy ma być wyrażona wprost, czy może być domniemana? Czy została wysłana przez ciebie określona liczba sygnałów niewerbalnych wyrażających, że „nie chcesz wiedzieć”, czy zostało to wyrażone jako jasny komunikat słowny? Czy to oczyszcza partnera z jego zdrady, czy ukrywa się on za tą sytuacją, chcąc zmniejszyć swoją odpowiedzialność?

Podobnie, na aspekcie intencjonalności skupia się w swojej definicji psycholog Claudine Biland. Przywołuje zarazem różne przedmioty kłamstwa, jak fakty, opinie i emocje (Biland, 2004). Podawać fikcję za prawdę i ukrywać rzeczywistość: czy to dla ciebie jasne, co oznacza fikcja, a co ukrywanie? Poświęć kilka chwil na zastanowienie i zanotuj, co teraz o tym myślisz. Możesz robić zapiski na kartkach książki, w osobnym notatniku albo w zeszycie do ćwiczeń na końcu książki.

------------------------------------------------------------------------

ĆWICZENIE 1
Nazywam to, co się dzieje

◼ Mój partner udawał/ moja partnerka udawała, że...

◼ Mój partner ukrywał/ moja partnerka ukrywała, że...

------------------------------------------------------------------------

Oto moja definicja: „Kłamstwo oznacza wymyślanie, przemilczenie lub zmodyfikowanie informacji dotyczącej faktów, emocji, rozpoznania czy zachowania w taki sposób, by druga osoba się nie zorientowała, jak jest w rzeczywistości”. Proponuję, żebyś spróbowała zredagować teraz własną definicję.

------------------------------------------------------------------------

ĆWICZENIE 1
Nazywam to, co się dzieje (ciąg dalszy)

◼ Co do zasady, kłamstwo oznacza dla mnie...

------------------------------------------------------------------------

Sophia, lat 40; 15 lat po ślubie. Zawsze ślepo ufała mężowi. Ale pewnego dnia całkiem przypadkiem odkryła jego trwający od kilku miesięcy romans. Tydzień później każdemu, kto tylko chciał jej słuchać, opowiadała, że wszystko puściła w niepamięć. Sophia jest ambitną i dynamiczną kobietą. Oboje z mężem dużo pracują, zajmując się jednocześnie trójką dzieci. Przez kilka miesięcy kobieta unikała tematu zdrady, twierdziła, że jest to już poza nią, ale zaczęła odczuwać różne zaburzenia somatyczne (zapalenie płuc, przeziębienie, spadki ciśnienia) i nie była dłużej w stanie sobie radzić. Z byle powodu wybuchała na męża złością. Gdy trafiła w końcu do mojego gabinetu, stwierdziła, że to ciało uświadomiło jej, jak cierpi.

Sophia, która będzie towarzyszyć nam przez całą książkę i wspólnie z tobą wykonywać ćwiczenia, pisze:

Mój partner ukrywał, że ma romans z koleżanką z pracy. Kłamstwo oznacza dla mnie ukrywanie, przekręcanie faktów, żeby uniknąć konfliktu albo zrobienia krzywdy lub żeby nadać sobie znaczenia.

W tym momencie warto przyjrzeć się dokładniej różnym rodzajom kłamstwa i temu, co w swoim związku uważasz za kłamstwo, a co nie.

W jaki sposób mnie okłamano?

Znanych jest wiele rodzajów kłamstwa. Niektóre z nich – jak przez przemilczenie – są przedmiotem dyskusji. Żeby wszystko było jasne – kłamstwo przez przemilczenie JEST kłamstwem. Niemniej jednak masz pełne prawo tak nie uważać, jeśli dla ciebie przemilczeć oznacza co innego. Z drugiej strony, nadawca kłamstwa nie jest w żaden sposób uprawniony do decydowania, że przemilczenie to nie kłamstwo: „Nie oszukałam, ponieważ nic nie powiedziałam”. Witaj, zła wolo! Odbiorca, czyli ten, komu się kłamie, jako jedyny ma prawo zdecydować, jak to nazwać. Często możesz zresztą zobaczyć, że ci, dla których pewne kłamstwa nie są kłamstwami – gdy stają się ich ofiarami, zmieniają zdanie.

Kłamstwo przez przemilczenie to forma najczęstsza, ponieważ jest najbardziej praktyczna. Nie wymaga wymyślania historii ani ostrożności: po prostu nic nie mówię. Na przykład nie wyjawiam, że zapomniałam zadzwonić do hydraulika; nie wspominam, że mam debet na koncie, nie opowiadam, że poszłam do baru z moim byłym, nie mówię, że zeszłej nocy przydarzył mi się skok w bok...

Inny rodzaj kłamstwa to pozorowanie zapomnienia. Podobnie jak kłamstwo przez przemilczenie, także ono jest bardzo praktycznym rozwiązaniem: nie trzeba nic wymyślać, wystarczy powołać się na niepamięć: „Przysięgam, za dużo wczoraj wypiłam, nic nie pamiętam” albo w mniej poważnej sprawie: „O, miałam iść na pocztę? Nie przypominam sobie”.

Eksperci mają w zwyczaju odróżniać przemilczenie (lub zatajenie) i fałszowanie informacji (zwodzenie). Albo się czegoś nie mówi, albo się zmienia znaczenie. Ale czy przemilczenie również nie przetwarza prawdy? Nie mówiąc, wpływamy na to, jak ktoś odbiera rzeczywistość. W związku z tym uważam, że przemilczenie jest zafałszowaniem rzeczywistości.

W oszustwie odnajdujemy najbardziej znane kłamstwo, czyli wymyślenie faktów przy jednoczesnym przemilczeniu prawdy. Choćby taka sytuacja, kiedy ktoś mówi: „Spędziłam weekend u mamy”, podczas gdy w rzeczywistości chodziło o wypad z przyjaciółmi. Jest również coś, co nazwałabym kłamstwem przez „wybieg niewerbalny”: kłamca mówi prawdę, jednak takim tonem, który wyraża coś innego. Na przykład: „Ależ tak, oczywiście, poszłam na drinka z moim nowym superprzystojnym kolegą pięć metrów od domu!”. Ona faktycznie poszła na drinka z kolegą, ale tonem wypowiedzi wyraża, że tak nie było.

Nie zapominajmy również o kłamstwie przez częściowe przemilczenie ani o tym, że diabeł tkwi w szczegółach. Kłamca mówi prawdę, pomijając jednak podstawowy szczegół (dokładnie ten najbardziej interesujący). Na przykład żona relacjonuje mężowi wieczór z przyjaciółmi, mówi, jaka była muzyka, opowiada anegdoty o gościach, nie dodając, że jeden z nich dał jej swój numer telefonu i że mają się spotkać. Paul Ekman opisuje również proces odwracania uwagi polegający na tym, że przyznajemy się do odczucia emocji, ale kłamiemy co do jej przyczyny (Ekman, 2011). Jeśli druga osoba wydaje się przestraszona, zaniepokojona, może twierdzić, że źródłem jej dyskomfortu są problemy w pracy, a tymczasem stoi za tym strach, że odkryjesz jej romans.

Inną typologię kłamstwa proponują Carolyn Saarni, doktor psychologii rozwoju, i Michael Lewis, profesor psychiatrii i pediatrii. Ze swojej definicji wyłączają oni warunek intencjonalności (kłamstwo pozostaje nim, mimo że nie mieliśmy takiego zamiaru i w pierwszej kolejności kłamiemy sobie) i wprowadzają rozróżnienie pomiędzy:

– kłamstwami wypowiedzianymi z pełną świadomością;

– kłamstwami wobec innych osób z jednoczesnym okłamaniem samego siebie;

– okłamywaniem samego siebie niekoniecznie wymagającym udziału innych (Saarni, Lewis, 1993).

Z tej perspektywy jeśli twój partner po piętnastu latach małżeństwa odkryje swoją homoseksualną orientację, można wydedukować, że przez te wszystkie lata oszukiwał sam siebie. Zatem możesz go oczywiście obwiniać, że powinien był wykonać wysiłek, żeby poznać sam siebie i oszczędzić cierpienia innym, ale każdy ma prawo do szacunku dla rytmu, w jakim funkcjonuje. Jeśli więc nie był gotów przyznać się do czegoś na swój temat, nie mamy do czynienia z kłamstwem: naprawdę wierzył w to, co mówił, psychika nie pozwalała mu spojrzeć prawdzie w oczy. Nawet jeśli może się wydawać, że czasami tak prosto jest schować się za słowami: „też w to wierzyłem; ukrywałem swoją prawdziwą twarz, nie zdawałem sobie sprawy” (łatwo złożyć wszystko na nieświadomość!), ja również podtrzymuję w mojej definicji kłamstwa ten aspekt intencjonalności.

Teraz wróć do wymienionych rodzajów kłamstw i spróbuj określić, w jaki sposób cię okłamywano i jak często. Zachęcam cię również do obserwowania i określenia własnego zachowania przez trzy dni oraz zapisywania każdego przypadku, gdy zastosujesz technikę kłamstwa. Zastanawiasz się być może, dlaczego proponuję wziąć pod lupę własne kłamliwe zachowania, podczas gdy czytasz tę książkę prawdopodobnie dlatego, że to ty jesteś ofiarą kłamstw.

Czasami dobrze jest przyjrzeć się z dystansu samemu sobie. Być może sądzisz, że nigdy nie kłamiesz, podczas gdy czasami mówisz mikrokłamstwa, które uważasz za nieistotne. Lub wprost przeciwnie: każdego dnia wkładasz wiele wysiłku, żeby zachować całkowitą transparentność i nigdy nie kłamiesz, co dodatkowo nasila twój ból w związku z kłamstwami drugiej strony.

------------------------------------------------------------------------

ĆWICZENIE 2
Określam, w jaki sposób mnie okłamano

◼ Okłamano mnie, ukrywając prawdę (kłamstwo przez przemilczenie).

◼ Okłamano mnie, przekonując, że to przez zapomnienie (kłamstwo przez pozorowanie zapomnienia).

◼ Okłamano mnie, wymyślając fakty (zwodzenie).

◼ Okłamano mnie, sugerując, że prawda była fałszem (kłamstwo przez wybieg niewerbalny).

◼ Okłamano mnie, przemilczając detal, podczas gdy to w szczegółach tkwi diabeł.

◼ Sądzę, że okłamano mnie w pełni świadomie.

------------------------------------------------------------------------

ĆWICZENIE 3
Obserwuję siebie przez trzy dni i określam, w jaki sposób kłamię

◼ Kłamię, ukrywając prawdę (kłamstwo przez przemilczenie).

◼ Kłamię, przekonując, że zapomniałam (kłamstwo przez pozorowanie zapomnienia).

◼ Kłamię, wymyślając fakty (zwodzenie).

◼ Kłamię, sugerując, że prawda jest fałszem (kłamstwo przez wybieg niewerbalny).

◼ Kłamię, przemilczając detal, podczas gdy to w szczegółach tkwi diabeł.

------------------------------------------------------------------------

Wróćmy do Sophii i jej świadectwa:

Mąż okłamał mnie w pełni świadomie, to znaczy nie powiedział, że ma romans, ponieważ wiedział, że źle robi i sprawi mi to ból.

Można by uznać to za kłamstwo przez przemilczenie, ale nie odpowiada mi, taka interpretacja. Bo to tak jakby „przemilczał” coś w rodzaju: „Ups, kochanie, zapomniałem ci powiedzieć, że mam kochankę”. To zdecydowanie coś poważniejszego. Prawdopodobnie wymyślał różne rzeczy, żeby ukryć ten romans.

Podczas fazy obserwacji Sophia nie zanotowała żadnego swojego kłamstwa wobec męża. Przyznaje tymczasem, że czasami wyolbrzymia pewne sprawy i zaniża cenę tego, co kupiła. Niekiedy kłamie dzieciom w drobnych sprawach (nie ma czekolady ani cukierków). Zauważyła, do jakiego stopnia często kłamała w pracy, ale rzadko w życiu prywatnym. Powiedziała mi, że prawdopodobnie kłamała w mało znaczących kwestiach, ale to tak nieistotne, że nie przypomina sobie. Niemniej jednak zauważyła, że przez długie miesiące kłamała mężowi (i prawdopodobnie sobie samej) co do tego, że sprawa dotycząca romansu męża jest już poza nią: jej emocjonalne kłamstwo było więc poważne.

W jakim obszarze mnie okłamano?

Istnieją trzy rodzaje kłamstwa:

– co do faktu, zachowania, sytuacji;

– co do emocji;

– na temat opinii.

◼ W zakresie faktów wyróżniam liczne podkategorie:

– można kłamać, wypierając się jakiegoś zachowania, na przykład pójścia z kimś na drinka, dania dzieciom słodyczy, uszkodzenia czegoś;

– można kłamać, wymyślając zachowanie, na przykład odkurzenie mieszkania, telefon do teściowej, zgubienie wykazu połączeń telefonicznych;

– można kłamać, wyolbrzymiając lub minimalizując fakty: „Dosłownie rzuciła się na mnie i rozebrała, nie miałem jak jej nie objąć” albo „Tak, rozmawiałam z moim byłym przez telefon, ale powiedzieliśmy sobie tylko kilka banałów, wszystko trwało pięć minut”.

◼ W zakresie emocji również wyróżniam różne podkategorie:

– można kłamać, ukrywając swoje emocje (na przykład tak, żeby druga strona nie odczuła swojej odpowiedzialności i lęku) i jawnie wypierać je, gdy pada pytanie;

– można kłamać, udając odczuwanie czegoś, czego się nie czuje – na przykład deklarując komuś miłość, podczas gdy wyraźnie odczuwa się co do swego uczucia wątpliwości;

– można kłamać, wyrażając emocje zastępcze – na przykład gdy podejrzewasz partnera o kłamstwo i pytasz go o to, on zaś udaje oburzenie, a nawet wściekłość, podczas gdy w rzeczywistości odczuwa lęk i strach na myśl o ujawnieniu jego kłamstwa.

Kłamstwo emocjonalne doskonale pokazuje bohater powieści Guy de Maupassanta (Maupassant, 2012), Georges Duroy zwany „Bel Ami”. Bez przerwy kłamie kobietom, żeby je poderwać i zyskać lepszy status społeczny. W miarę mnożenia łgarstw czytelnik nie jest już w stanie rozpoznać, co jest prawdą, i razem z bohaterem gubi się w meandrach jego serca do tego stopnia, że ma wątpliwości, na ile okłamuje on również sam siebie.

◼ Wreszcie, w zakresie opinii można wyróżnić dwa rodzaje:

– kłamstwo polegające na pozorowaniu opinii: na przykład udawanie szacunku dla teściowej, podczas gdy niepomiernie nas ona irytuje, lub zainteresowanie spektaklem, kiedy w rzeczywistości bardzo nas ta sztuka nudzi;

– kłamstwo polegające na ukrywaniu opinii: udawanie, że nie jest się rasistą, mimo że to fakt, albo ukrywanie niechęci do zakrapianych wieczorów, w których w rzeczywistości chętnie się uczestniczy.

------------------------------------------------------------------------

ĆWICZENIE 4
Nazywam to, czego doświadczyłam

Napisz, jakiego rodzaju kłamstwa doświadczyłaś ze strony partnera (oczywiście mogą to być wszystkie trzy):

◼ fakt ......................................................................;

◼ emocja ................................................................;

◼ opinia ..................................................................

------------------------------------------------------------------------

Sophia napisała, że mąż okłamał ją w trzech aspektach:

Oszukał mnie co do tego, że w jego życiu nie ma innej kobiety (fakt) i że czuł się w pełni szczęśliwy w związku (emocja). Okłamał mnie co do tego, że wierność jest dla niego wartością podstawową (opinia).

------------------------------------------------------------------------

Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki

------------------------------------------------------------------------