Kleopatra. Królowa, która Rzuciła wyzwanie Rzymowi i zdobyła wieczna sławę - ebook

WPRO­WA­DZE­NIE

Dźwięk jej imie­nia w każ­dym z nas wywo­łuje kon­kretne obrazy i sko­ja­rze­nia. Oczami wyobraźni widzimy piękną, inte­li­gentną i wytworną kobietę o prze­ni­kli­wym spoj­rze­niu, pełną żywio­ło­wej zmy­sło­wo­ści. Pod­da­jemy się cza­rowi sta­ro­żyt­nego Egiptu i Rzymu. Odru­chowo łączymy jej imię z Juliu­szem Ceza­rem i Mar­kiem Anto­niu­szem, z dwoma roman­sami nale­żą­cymi do naj­gło­śniej­szych histo­rii miło­snych wszech cza­sów. Mało jest postaci histo­rycz­nych zdol­nych wzbu­dzić w nas tak potężne uczu­cia jak ona, choć żyła w zamierz­chłej prze­szło­ści, ponad dwa tysiące lat temu.

Jak to moż­liwe, że drobna kobieta, samotna w świe­cie zdo­mi­no­wa­nym przez męż­czyzn, potra­fiła roz­cią­gnąć gra­nice kró­le­stwa Egiptu tak daleko, jak się udało tylko nie­licz­nym jego wład­com, a sama stać się jedną z naj­ja­śniej­szych gwiazd ludz­kiej histo­rii? W swo­jej książce spró­bo­wa­łem odpo­wie­dzieć na to pyta­nie.

Sta­ra­łem się odkryć, kim naprawdę była Kle­opa­tra, jak udało się jej zdo­być serca dwóch wybit­nych Rzy­mian, Juliu­sza Cezara i Marka Anto­niu­sza, i co sta­no­wiło źró­dło jej nie­zwy­kłych zdol­no­ści poli­tycz­nych.

Ukaże się nam, sami to zoba­czy­cie, wize­ru­nek kobiety nie­zwy­kle nowo­cze­snej. Bar­dzo odmienny od tego, co o niej na ogół myślimy. I wła­śnie owa nowo­cze­sność pozwo­liła Kle­opa­trze tak się wyróż­nić w histo­rii sta­ro­żyt­nej. Ta kobieta zde­cy­do­wa­nie wpły­nęła na swój świat. Wszystko wska­zuje na to, że gdyby żyła w naszych cza­sach, rów­nież odci­snę­łaby wyraźny ślad w poli­tyce albo wiel­kim biz­ne­sie.

Przy pisa­niu tej książki kie­ro­wała mną także chęć zro­zu­mie­nia, jak bar­dzo jej postać zawa­żyła na jed­nym z klu­czo­wych momen­tów sta­ro­żyt­no­ści. Powszech­nie wia­domo, że lata życia kró­lo­wej przy­pa­dły na prze­ło­mowy okres ist­nie­nia dwóch wiel­kich cywi­li­za­cji: sta­ro­żyt­nego Egiptu i Rzymu. Wtedy to wła­śnie na zawsze koń­czyła się długa histo­ria egip­skich monar­chii roz­po­częta epoką fara­onów i wraz z pryn­cy­pa­tem Okta­wiana roz­po­czy­nała się doba impe­rium rzym­skiego. Czasy i życie Kle­opa­try mógł­bym stre­ścić w kilku sło­wach: zmierzch kró­le­stwa i świt impe­rium.

Ta książka kon­cen­truje się wła­śnie na tym prze­ło­mo­wym momen­cie histo­rii, w szcze­gól­no­ści na czter­na­stu latach mię­dzy mar­cem 44 a sierp­niem 30 roku p.n.e. To zaska­ku­jące, jak ważny był ten krótki czas dla sta­ro­żyt­no­ści i histo­rii Zachodu. Nasza opo­wieść zaczyna się od sze­ściu wiel­kich postaci zwią­za­nych ze świa­tem wła­dzy – to Cezar, Kasjusz, Bru­tus, Marek Anto­niusz, Kle­opa­tra i Okta­wian, lecz na jej końcu pozo­sta­nie już tylko ostatni z nich. Wła­śnie Okta­wian, pozbyw­szy się rywali, będzie miał dosyć czasu i mądro­ści, by poło­żyć fun­da­menty pod jedną z naj­więk­szych potęg w ludz­kiej histo­rii – impe­rium rzym­skie.

Pyta­nie brzmi: jaki wpływ miała Kle­opa­tra na ten pro­ces i – pośred­nio – na umoż­li­wie­nie Okta­wia­nowi zdo­by­cia jedy­no­władz­twa? Jak zoba­czy­cie, ogromny, ponie­waż kró­lowa Egiptu była nie tylko fascy­nu­jącą kobietą i sprawną wład­czy­nią, ale rów­nież nie­wia­ry­god­nym kata­li­za­to­rem wiel­kiej histo­rii.

Podróż, którą odbę­dzie­cie w tej książce, zawiera się w nad­zwy­czaj­nej ramie kla­sycz­nej sta­ro­żyt­no­ści, w sce­ne­rii trzech kon­ty­nen­tów: Europy, Azji i Afryki. Droga wieść będzie od Nilu po góry Arme­nii, od pała­ców Kle­opa­try po sie­dzibę Cezara, od latarni na Faros po rzym­ski senat, od brze­gów Gre­cji po jałowe poła­cie Bli­skiego Wschodu, przez tysiące kilo­me­trów, wie­lo­krot­nie prze­mie­rza­jąc Morze Śród­ziemne. Będzie­cie świad­kami wiel­kich bitew mor­skich, okrut­nych walk na lądzie, zwie­dzi­cie wystawną rezy­den­cję Kle­opa­try w Alek­san­drii i pałace moż­no­wład­ców w Rzy­mie, a wszystko to zosta­nie opo­wie­dziane w taki spo­sób, byście mogli poczuć atmos­ferę tam­tych cza­sów i miejsc.

Takie podej­ście wyma­gało czę­stego się­ga­nia do prac nauko­wych, tek­stów auto­rów sta­ro­żyt­nych i wyni­ków badań arche­olo­gicz­nych. Nie było łatwo doko­nać peł­nej rekon­struk­cji wyda­rzeń i miejsc, o któ­rych prze­czy­ta­cie. Dystans ponad dwóch tysięcy lat spra­wia, że cza­sem można oprzeć się tylko na świa­dec­twach sta­ro­żyt­nych pisa­rzy. To zaś nie­sie ze sobą sze­reg ogra­ni­czeń, bo trzeba wie­dzieć, że nie­któ­rzy z nich byli wrogo nasta­wieni do Kle­opa­try i Marka Anto­niu­sza albo podatni na pro­pa­gandę przy­chylną Okta­wia­nowi i wrogą kró­lo­wej. Ponadto świa­dec­two sta­ro­żyt­nych tek­stów bywa nie­kom­pletne, a wiele wyda­rzeń zwy­czaj­nie w nich pomi­nięto.

Ale to nie wszystko: brak nam nie­pod­wa­żal­nej wie­dzy o tym, jak wyglą­dały prze­strze­nie, w któ­rych żyli nasi boha­te­ro­wie: Kle­opa­tra, Cezar i Marek Anto­niusz. Zde­cy­do­wana więk­szość tych miejsc już nie ist­nieje. Roz­pa­dły się stoły, zbu­twiały tka­niny, znisz­czały mar­mury i pałace, runęła legen­darna latar­nia na Faros, z powierzchni ziemi zni­kły całe mia­sta. Alek­san­dria Kle­opa­try z upły­wem wie­ków obró­ciła się w ruinę, dziś na jej miej­scu stoją nowo­cze­sne kamie­nice. Tak samo nie ist­nieje już Antio­chia, wów­czas trze­cie pod wzglę­dem wiel­ko­ści mia­sto rejonu Morza Śród­ziem­nego. By dać porów­na­nie: to tak, jakby za dwa tysiące lat znikł Paryż, Frank­furt, Lon­dyn, Nowy Jork czy Waszyng­ton, a ludzie zasta­na­wiali się, jak one wyglą­dały, mając do dys­po­zy­cji tylko ich opisy w lite­ra­tu­rze.

Nie wiemy nawet, jak naprawdę wyglą­dała Kle­opa­tra…

Cóż w takim razie możemy zro­bić? Pozo­staje tylko jeden spo­sób. Skoro tej rze­czy­wi­sto­ści już nie ma, trzeba odtwo­rzyć ją w przy­bli­że­niu na pod­sta­wie tego, co wiemy o tam­tych cza­sach, odkryć arche­olo­gicz­nych i kon­sul­ta­cji ze współ­cze­snymi histo­ry­kami. Każda zbe­le­try­zo­wana część tej książki czer­pie z wier­nej rekon­struk­cji histo­rycz­nej miejsc i zwy­cza­jów epoki.

Fabu­larny styl pomaga oży­wić histo­rię, któ­rej ślady, choć czę­sto szcząt­kowe, można zna­leźć w cen­nych sta­ro­żyt­nych tek­stach; pod warun­kiem wszakże, że wszystko zostaje przed­sta­wione z zacho­wa­niem nauko­wych rygo­rów, a przy braku infor­ma­cji – w spo­sób naj­bar­dziej praw­do­po­dobny z moż­li­wych.

Jesz­cze trud­niej­sze oka­zały się próby opi­sa­nia stanu ducha naszych boha­te­rów: Kle­opa­try, Cezara, Anto­niu­sza czy Okta­wiana. Sta­ro­żytne źró­dła cza­sem wspo­mi­nają o emo­cjach, ale zwy­kle o nich mil­czą i nie pozo­staje nic innego, jak tylko snuć dalej naszą opo­wieść, pod­kre­śla­jąc przy tym, że mamy do czy­nie­nia z rekon­struk­cją, praw­do­po­do­bień­stwem, hipo­tezą. Nie ma moim zda­niem innego spo­sobu, by sta­nąć tuż obok naszych boha­te­rów w momen­cie, kiedy się rodzi wielka histo­ria. Powstało wiele ksiąg poświę­co­nych histo­rii sta­ro­żyt­nej i są one bez­cen­nymi źró­dłami infor­ma­cji, dat i cyta­tów. Czę­sto książki te są jed­nak suche, brak im życia. Histo­ria to także opo­wia­da­nie. Czy można powią­zać wie­dzę histo­ryczną ze sty­lem nar­ra­cyj­nym? Połą­czyć przy­jem­ność lek­tury powie­ści z rygo­rami tek­stu aka­de­mic­kiego? Wie­rzę, że tak, i dla­tego w tej książce chcia­łem spró­bo­wać cze­goś nowego: dać życie histo­rii i stwo­rzyć tekst, który dostar­czy infor­ma­cji w odmien­nym stylu, tak aby mógł sta­nąć na półce obok – choć oczy­wi­ście ich nie zastąpi – kla­sycz­nych tomów dzie­jów sta­ro­żyt­nych. Jeśli popeł­ni­łem jakieś błędy, biorę za nie pełną odpo­wie­dzial­ność. Nie mogłem jed­nak prze­pu­ścić oka­zji towa­rzy­sze­nia Kle­opa­trze w klu­czo­wych momen­tach sta­ro­żyt­nej histo­rii.

Miłej lek­tury

_Alberto Angela_Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki

1.

Lik­to­rzy (łac. lic­to­res) to funk­cjo­na­riu­sze służby cywil­nej, któ­rzy towa­rzy­szyli w wystą­pie­niach publicz­nych cesa­rzom, a także wyż­szym urzęd­ni­kom. Ich liczba wska­zy­wała na waż­ność urzędu .

2.

Andrea Caran­dini, Le case del potere nell’antica Roma, Roma–Bari 2010.

3.

Swe­to­niusz , Żywoty ceza­rów, przeł. Janina Nie­mir­ska–Plisz­czyń­ska, Wro­cław 1972, ks. I: Boski Juliusz, 52.

4.

Kasjusz Dion, Histo­ria rzym­ska. Księgi 41–50, przeł. Ire­ne­usz Pta­szek, Kra­ków 2008, ks. 47, 31, 5.