Kompleksowa terapia problemów skórnych - ebook

WSTĘP

Zmiany zapalne, rumień, przebarwienia to najczęstsze problemy skórne zgłaszane w gabinetach kosmetologicznych. Mimo że pojawiają się na skórze, to ich przyczyna najczęściej tkwi wewnątrz organizmu. Przez lata swojej praktyki przekonałam się, że jedynie kompleksowe podejście do terapii problemów skórnych – działanie od wewnątrz i zewnątrz skóry – prowadzi do zdrowia i poprawy jej wyglądu.

Podstawą całościowego podejścia do tego zagadnienia jest zrozumienie przebiegu poszczególnych problemów skórnych. Czytając książkę, warto stawiać sobie pytania: Dlaczego skóra reaguje na stres? W jaki sposób zaburzenia tarczycy wpływają na wybór zabiegów? Dlaczego przy niedoborach żelaza zmiany zapalne goją się dłużej? Odpowiedzi na pytania systematyzują wiedzę i budują poczucie pewności siebie.

Publikacja Kompleksowa terapia problemów skórnych została podzielona na siedem części. W I części Czytelnik znajdzie informacje na temat funkcji, anatomii i fizjologii skóry. To wiedza, którą powinien przyswoić każdy kosmetolog. Poznanie budowy i procesów, jakie zachodzą wewnątrz skóry, może pomóc w doborze właściwej terapii, która precyzyjnie odpowie na problemy skórne.

W II części została opisana kosmetologia interdyscyplinarna – dziedzina, która integruje wiedzę z różnych obszarów medycznych. Tak szerokie spojrzenie na problemy skórne sprawia, że kosmetolog może wpływać nie tylko na objawy skórne, lecz także przede wszystkim na ich przyczyny. Przyczynowe prowadzenie klienta sprawia, że efekty zabiegów kosmetologicznych utrzymują się długo. Zdrowy wygląd skóry powraca.

Kolejna, III część, to omówienie problemów skórnych, z którymi klienci najczęściej zgłaszają się do gabinetów kosmetologicznych. Czytelnik znajdzie tu zbiór najważniejszych informacji oraz kierunek i narzędzia wykorzystywane w terapii AZS, przebarwień, skóry naczyniowej, trądziku: różowatego, pospolitego i dojrzałego.

W IV części Czytelnik zapozna się z nurtem healthy aging. Przedstawiam tu procesy starzenia oraz sposoby na ich spowolnienie, które – podobnie jak w poprzedniej części – zostały podzielone na zabiegi kosmetologiczne, pielęgnację kosmetyczną i suplementy diety.

Następnie w V części opisałam stres i sposoby radzenia sobie z nim. Stres stał się nieodłącznym elementem życia człowieka. Jego doświadczanie negatywnie wpływa na skórę. Współczesny kosmetolog, który chce zadbać o skórę kompleksowo, powinien znać i dzielić się z klientem technikami radzenia sobie ze stresem.

VI część książki to ,,Relacja z klientem”, która pokazuje, w jaki sposób kompetencje miękkie wpływają na jakość pracy z klientem. Czytelnik znajdzie tu techniki, które wpływają na otwartość klienta i podtrzymują jego motywację do wprowadzania zmian. Tak kompleksowe podejście do pracy z drugim człowiekiem podnosi szeroko rozumiany dobrostan zarówno u kosmetologa, jak i klienta.

Na końcu książki w VII części przedstawiłam zagadnienia związane z higieną pracy kosmetologa i wypaleniem zawodowym. Wypalenie dotyka szerokiej grupy zawodów, a najbardziej zagrożone są te, które wiążą się z pomaganiem drugiemu człowiekowi. Do tej grupy należy również zawód kosmetologa. Holistyczna i efektywna praca z klientem jest możliwa tylko wtedy, gdy kosmetolog potrafi zadbać o siebie i swoje środowisko pracy.

We wszystkich częściach publikacji Czytelnik znajdzie aspekty praktyczne, oparte na wiedzy i doświadczeniu praktykującego kosmetologa, którym jestem od 2013 roku.

W książce zostały poruszone tematy z obszaru anatomii, fizjologii, endokrynologii, dermatologii, diagnostyki laboratoryjnej, chemii kosmetycznej i suplementacji. Jednak z uwagi na obszerność każdej z tych dziedzin publikacja nie wyczerpuje wiedzy z przedstawionych nauk. Nawiązanie do tych dziedzin miało ma celu pokazanie złożoności elementów, które ostatecznie wpływają na wygląd i zdrowie skóry.

W publikacji zastosowałam podział i działanie substancji stosowanych w zabiegach kosmetologicznych, pielęgnacji kosmetycznej i suplementacji. Ma to na celu ułatwienie Czytelnikowi wyboru gotowych produktów, spośród dostępnych na rynku. Należy jednak pamiętać, że podział ten nie jest sztywny. Większość substancji wykazuje więcej niż jedno działanie i jest stosowana w terapii wielu problemów skórnych.

Trzymałam się również ustalonych definicji problemów skórnych i posługiwałam się nazwami: przebarwienia, skóra naczyniowa, trądzik i tym podobne. Mam jednak nadzieję, że z czasem podział ten będzie coraz rzadszy, i zamiast tego będziemy odnosili się do zmian fizjologicznych, warunkujących specyficzny wygląd skóry. Przykładem jest trądzik kojarzony z rozszerzonymi porami i skórą tłustą. Jednak jego przebieg może być różny. Nierzadko przyczyną trądziku jest osłabiona bariera skórna. W tym wypadku pielęgnacja powinna działać nawilżająco i odżywczo, a nie – jak opisuje wiele publikacji – seboregulująco. O wiele wygodniej byłoby się posługiwać nazwą skóra ze stanem zapalnym. Wierzę, że z czasem sztywne klasyfikacje substancji aktywnych i dermatoz będą coraz rzadziej stosowane.

Moją intencją podczas pisania książki było pokazanie kosmetologom szerokiego spektrum zależności między wyglądem i zdrowiem skóry a ogólnym stanem psychofizycznym. Mam nadzieję, że pozycja ta spełni oczekiwania Czytelników i pomoże spojrzeć na problemy skórne w szerszej perspektywie. Będzie stanowiła też wsparcie w tworzeniu kompleksowych terapii kosmetologicznych.CZĘŚĆ I
SKÓRA

Skóra to największy narząd człowieka, stanowi 12–15% całkowitej masy ciała. Jej powierzchnia waha się między 1,5–2 m² i jest drugim co do wielkości, po błonach śluzowych, narządem mającym kontakt ze środowiskiem zewnętrznym. Jednocześnie stanowi najważniejszy obszar w pracy kosmetologa. W codziennej praktyce kosmetolog większość czasu poświęca na zabiegach pielęgnacyjnych mających na celu poprawę jej zdrowia i wyglądu. Aspekt estetyczny, jaki spełnia skóra, odróżnia ją od pozostałych narządów i motywuje do troszczenia się o nią.

Kompleksowa terapia problemów skórnych rozpoczyna się od znajomości anatomii i fizjologii tworzących ją komórek. Zmieniony na skutek oddziaływania czynników wewnętrznych i zewnętrznych metabolizm komórek prowadzi do rozwoju problemów skórnych. Dochodzi do wzrostu syntezy melaniny, cytokin prozapalnych, sebum, a na ich podłożu rozwijają się kolejno przebarwienia, rumień i trądzik.

Kondycjonowanie skóry zachodzi dwutorowo. Zdrowa dieta i szeroko rozumiany higieniczny tryb życia działa od wewnątrz. Z zewnątrz oddziałuje pielęgnacja kosmetyczna i zabiegi kosmetologiczne.1
Funkcje skóry

Skóra pełni wiele istotnych funkcji, wśród których na pierwsze miejsce wysuwa się funkcja ochronna (ochrona głębiej położonych tkanek przed wpływem czynników mechanicznych i chemicznych, promieniowaniem UV oraz mikroorganizmami). Dzięki obecności komórek dendrytycznych Langerhansa, makrofagów, komórek plazmatycznych oraz komórek tucznych skóra jest również narządem immunologicznym; buduje odporność nieswoistą.

Synteza melaniny sprawia, że narząd ten odgrywa również rolę naturalnego filtra przeciwsłonecznego, chroniąc żywe komórki przed działaniem promieniowania UV. Istotny jest też wpływ skóry na syntezę witaminy D3.

Funkcje skóry:

1. Funkcja ochronna. Skóra chroni wnętrze organizmu przed:

• Substancjami chemicznymi – warstwa korneocytów i spoiwo międzykomórkowe stanowią barierę przed przenikaniem substancji chemicznych do żywych warstw komórek.

• Czynnikami mechanicznymi – naskórek jest odporny na uderzenie, rozciąganie i nacisk.

• Mikroorganizmami – komórki dendrytyczne Langerhansa obecne w żywych warstwach naskórka wyłapują antygeny wirusowe, bakteryjne i komórkowe.

• Temperaturą – w mechanizmy termoregulacji zaangażowane są gruczoły potowe. Produkcja potu zwiększa się pod wpływem wysokich temperatur. Parujący pot zapobiega przegrzaniu organizmu.

• Promieniowaniem UV – komórki barwnikowe wytwarzają melaninę, która nadaje kolor skórze i ogranicza negatywne skutki promieniowania ultrafioletowego. Stopień ochrony melaniny przyrównywany jest do kremu z SPF 6.

2. Odbiera sygnały z otoczenia – skóra dzięki licznym receptorom odczytuje sygnały chemiczne i fizyczne.

3. Reguluje ciepłotę ciała i ochrania organizm przed przegrzaniem – do tego zadania skóra posiada liczne gruczoły potowe.

4. Odgrywa ważną rolę w produkcji witaminy D₃ – keratynocyty zawierają enzymy potrzebne do konwersji witaminy D do jej aktywnej postaci 1,25-dihydroksywitaminy D. Za pomocą światła UV pochodzącego ze słońca keratynocyty zamieniają 7-dehydrocholesterol w cholekalcyferol, który jest następnie transportowany do wątroby, gdzie ulega dalszym przemianom.2
Anatomia i fizjologia skóry

Funkcje skóry wiążą się bezpośrednio z jej budową. Trzy warstwy składające się na skórę – naskórek, skóra właściwa i tkanka podskórna – różnią się pod względem anatomii i mechanizmów działania. Grubość tego narządu jest zróżnicowana w zależności od miejsca ciała. Najgrubszy naskórek występuje na dłoniach i stopach, czyli w miejscach, w których znajduje się dodatkowa, piąta warstwa naskórka – warstwa jasna lucidum. Z kolei najgrubsza skóra znajduje się w górnej części pleców. W tym miejscu najgrubsza jest skóra właściwa.

2.1. Naskórek

Keratynocyt – podstawowa jednostka naskórka

Keratynocyty stanowią 95% komórek naskórka. Odpowiadają za utrzymanie integralności komórek, zmniejszają TEWL poprzez wytwarzanie i wydzielanie lipidów (z ziaren keratohialiny) oraz biorą udział w odpowiedzi immunologicznej skóry. Keratynocyty zbudowane są z keratyny. Keratyna jest wyjątkowo nierozpuszczalna w wodzie i rozpuszczalnikach organicznych.

Na powierzchni keratynocytów znajdują się liczne receptory dla odporności wrodzonej (PRR, pattern recognition receptors – receptory rozpoznające wzorce). W wyniku rozpoznania patogenów przez receptory PRR keratynocyty uwalniają β-defensyny i rybonukleazy – substancje mające na celu usunięcie drobnoustrojów. W odpowiedzi immunologicznej udział biorą również wydzielane przez keratynocyty cytokiny prozapalne (TNFβ, IL-10, IL-6, IL-18) i przeciwzapalne (IL-10, TGFβ) oraz chemokiny.

Budowa naskórka

Klasyczny model 5-warstwowej tkanki nie znajduje przełożenia w odniesieniu do skóry twarzy. Naskórek w obszarze skóry twarzy zbudowany jest z czterech warstw. Zaczynając od warstwy znajdującej się najbliżej środka, są to: warstwa podstawna, kolczysta, ziarnista i warstwa rogowa. Naskórek od skóry właściwej oddziela błona podstawna.

1. Błona podstawna (membrana basalis) – znajduje się na pograniczu naskórka i skóry właściwej. Powstaje w wyniku sieciowania małych białek bogatych w prolinę i większych białek, takich jak cystatyna, desmoplakina, filagryna.

2. Warstwa podstawna (stratum germinativum) – znajdują się w niej komórki aktywne metabolicznie. Należą do nich keratynocyty, komórki barwnikowe – melanocyty i komórki macierzyste (SC). Komórki macierzyste rezydujące w naskórku i mieszkach włosowych, uczestniczą w procesach odnowy i gojeniu naskórka.

3. Warstwa kolczysta (stratum spinosum) – jest zbudowana z 8–10 warstw nieregularnych przypominających kształt kolców, komórek. Komórki łączą się ze sobą za pomocą desmosomów. W warstwie kolczystej znajdują się komórki dendrytyczne Langerhansa i ziarnistości lamelarne – prekursory dla glikolipidów.

4. Komórki warstwy ziarnistej (stratum granulosum) – zawierają ziarna keratohialiny i glikolipidy niezbędne do budowy spoiwa międzykomórkowego. Ziarna keratohialiny to produkt pośredni w wytwarzaniu białka keratynowego. Podczas przekształcania komórek warstwy ziarnistej w korneocyty, zachodzi konwersja profilagryny do filagryny. Filagryna pomaga w agregacji filamentów keratynowych. Z enzymatycznego rozkładu filagryny powstaje NMF.

Aspekt praktyczny

Niedobór filagryny wpływa na strukturę skóry, komórki przestają do siebie przylegać i odpadają. Pojawia się charakterystyczne złuszczanie. Niedobór filagryny jest jedną z przyczyn rozwoju AZS.

5. Warstwa rogowa (stratum corneum) – jest zbudowana z korneocytów, czyli obumarłych komórek wypełnionych keratyną. Za połączenia między komórkami odpowiadają korneodesmosomy zanurzone w cemencie międzykomórkowym. Korneodesmosomy ulegają enzymatycznemu rozpadowi, w wyniku czego dochodzi do złuszczania korneocytów. Na powierzchni warstwy rogowej znajdują się należące do grupy defensyn peptydy antydrobnoustrojowe – AMP (Antimicrobal Peptides), które stanowią pierwszą linię obrony immunologicznej. Jest to warstwa o najbardziej zróżnicowanej grubości, szczególnie w przypadku zrogowaciałej skóry.

Naskórek jest odżywiany za pomocą płynu tkankowego, który przedostaje się z położonej głębiej skóry właściwej i przenika przestrzenie międzykomórkowe.

Bariera naskórkowa

Warstwa rogowa wraz z płaszczem hydrolipidowym i mikrobiomem tworzy barierę naskórkową. Bariera naskórkowa pełni szereg istotnych funkcji. Zapewnia integralność naskórka, odpowiednie nawilżenie, chroni głębiej położone tkanki przed wnikaniem szkodliwych substancji chemicznych i mikroorganizmów oraz ogranicza wpływ promieniowania UV na żywe warstwy skóry.

Do uszkodzenia bariery naskórkowej dochodzi w przypadku agresywnej pielęgnacji kosmetycznej, braku równowagi między zabiegami odżywczymi a zabiegami przebiegającymi ze stanem zapalnym (np. głębokie peelingi chemiczne) oraz w wyniku niedoborów mikro- i makroelementów w diecie. Powodem mogą być również mutacje w genach kodujących filagrynę i inne białka skóry (klaudyna, oklaudyna).

Bariera naskórkowa odgrywa istotną rolę w przebiegu trądziku dojrzałego, trądziku różowatego i AZS. Brak zewnętrznej ochrony nasila procesy zapalne i wydłuża okres gojenia. Uszkodzenie warstwy rogowej naskórka skutkuje utratą wody i przesuszeniem skóry, co może doprowadzić do atopii. Kompleksowe terapie kosmetologiczne wszystkich problemów skórnych powinny uwzględniać zadbanie o barierę naskórkową.

Rycina 2.1. Składowe bariery naskórkowej

Płaszcz hydrolipidowy

Pokrywa naskórek z zewnątrz i jest mieszaniną wydzielin gruczołów łojowych, potowych oraz składników pochodzących z rozpadu NMF.

Tabela 2.1. Skład płaszcza hydrolipidowego

---------------------------------------- ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Lipidy z wydzieliny gruczołów łojowych trójglicerydy, estry wosków, skwalen, kwasy tłuszczowe, cholesterol, wolne kwasy tłuszczowe i ceramidy
Pot woda, chlorek sodu, mocznik, kwas moczowy, amoniak, witamina C, proteoglikany, mikroelementy
Resztki NMF aminokwasy, kwas piroglutaminowy, mocznik, amoniak, kwas moczowy, glukozamina, kreatynina, mikroelementy (jony wapnia, magnezu, potasu, chlorku) oraz sole kwasu mlekowego, cytrynowego i mrówkowego
---------------------------------------- ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Niewłaściwa pielęgnacja (nadmiar alkoholi, detergentów i kwasów chemicznych) uszkadza płaszcz hydrolipidowy. W zdrowo funkcjonującej skórze przerwanie bariery skóry powoduje szybki i wyraźny wzrost syntezy cholesterolu i kwasów tłuszczowych w naskórku. Po kilku minutach, za sprawą aktywnej pracy gruczołów potowych i łojowych, dochodzi do odnowy bariery. Problem pojawia się na skórze regularnie traktowanej agresywnymi środkami kosmetycznymi. Gruczoły nadal produkują wydzieliny, jednak ich skład zaczyna odbiegać od składu fizjologicznego. Na skórze pojawia się charakterystyczne dla skóry tłustej błyszczenie, natomiast osoba może odczuwać dyskomfort i suchość.

Zaburzenia w płaszczu hydrolipidowym powinny zostać rozpoznane już na początku terapii. Odróżnienie świecenia skóry, które związane jest z zachwianiem równowagi w pielęgnacji, od świecenia spowodowanego zwiększoną aktywnością sebocytów i nadprodukcją łoju, wpływa na wybór kierunku terapii kosmetologicznej. Mimo podobnego obrazu skóry w obu przypadkach postępowanie terapeutyczne będzie różne.

Tabela 2.2. Skład płaszcza hydrolipidowego

---------------------------------- -------
Trójglicerydy i kwasy tłuszczowe 57,5%
Estry woskowe 26%
Skwalen 12%
Cholesterol 4,5%
---------------------------------- -------

Mikrobiom

Omawiając zagadnienia związane ze skórą i barierą naskórka, nie sposób jest pominąć mikrobiomu. W jego skład wchodzą bakterie, grzyby, wirusy oraz pierwotniaki, które zlokalizowane są na powierzchni skóry, włosach i we wnętrzu mieszków włosowych oraz w gruczołach potowych i łojowych. Mikroorganizmy chronią przed inwazją organizmów bardziej chorobotwórczych lub szkodliwych, tym samym pomagają skórze pełnić funkcje obronne. Między mikroorganizmami a ich gospodarzem – człowiekiem występuje symbioza.

Zakłócenie równowagi między mikroorganizmami prowadzi do zaburzeń skórnych, a w skrajnych okolicznościach do rozwoju infekcji. Przyczyny zaburzeń mogą być endogenne (zmienność genetyczna, która selekcjonuje konkretną grupę mikroorganizmów) lub egzogenne (częste mycie i dezynfekcja skóry rąk).

Do różnic w mikrobiomie przyczyniają się wiek, lokalizacja i płeć. Wiek ma ogromne znaczenie. W macicy skóra płodu jest jałowa. Rodzaj porodu (naturalny lub przez cesarskie cięcie) już w pierwszych minutach życia wpływa na kierunek rozwoju mikrobiomu. Duże zmiany zachodzą również w okresie nastoletnim, wraz ze wzrostem produkcji sebum rośnie ilość lipofilnych bakterii m.in. Cutibacterium acnes. Różnice w mikrobiomie między płciami są związane z gospodarką hormonalną.

Postrzeganie skóry jako ekosystemu, w którym bakterie gospodarza i zasiedlające je mikroorganizmy wzajemnie na siebie oddziałują, ułatwia zrozumienie rozwoju oraz przebiegu problemów skórnych. Pozytywnie wpływa również na formułowanie planów terapii kosmetologicznych, z poszanowaniem dla mikrobioty.

Aspekt praktyczny

Światło ultrafioletowe (UV) jest naturalnym środkiem bakteriobójczym. Podczas ekspozycji na słońce dochodzi do zmniejszenia populacji bakterii. Widać to na skórze z trądzikiem. W okresie wakacyjnym zmniejsza się ilość zmian zapalnych. Jednak poprawa skóry jest tylko chwilowa. Gdy zmniejszy się intensywność promieniowania UV, bakterie i związane z nimi zmiany zapalne powrócą.

Rycina 2.2. Mikrobiom skórny

Melanocyty

Pochodzą z komórek grzebienia nerwowego i odpowiadają za syntezę barwnika – melaniny. Znajdują się w warstwie podstawnej naskórka, gdzie tworzą jednostki melanocytowe. Jeden melanocyt wiąże się z 30–40 towarzyszącymi mu keratynocytami.

Melanina nadaje skórze i włosom kolor. Wraz z wiekiem melanocyty zmieniają swoją aktywność. Włosy stają się siwe, a na skórze pojawiają się odbarwienia lub przebarwienia. Kierunek zmian jest zależny od czynników środowiskowych, w największym stopniu od ekspozycji na promieniowanie UV.

Rycina 2.3. Melanocyt i jego lokalizacja

Komórki dendrytyczne Langerhansa

Pochodzą ze szpiku kostnego, a do naskórka przedostają się ze skóry właściwej. Są zlokalizowane głównie w warstwie kolczystej, jednak ich wypustki docierają aż do warstwy rogowej naskórka. Pozwala to na wykrycie drobnoustrojów znajdujących się na najbardziej zewnętrznej powierzchni ciała. Komórki Langerhansa zawierają białka – langerynę oraz CD1a, za pomocą których pobierają i prezentują antygen komórkom położonym głębiej. W odpowiedzi na aktywność komórek Langerhansa antygeny przenoszone są wraz z limfą do węzłów chłonnych lub śledziony. Tam prezentują go limfocytom. Rozpoczyna się proces zapalny. Aktywność komórek Langerhansa rośnie w przebiegu trądziku pospolitego, dojrzałego, różowatego i atopii.

Komórki Merkla

To ostatnia grupa komórek obecna w warstwie podstawnej naskórka. Łączą się z keratynocytami za pomocą desmosomów. Błony komórek przylegają do wolnych zakończeń nerwowych w skórze, co pozwala im pełnić funkcję sensoryczną. Komórki Merkla są mechanoreceptorami, odpowiadają na dotyk. Najliczniej występują na opuszkach palców.

Przydatki naskórka

Gruczoły łojowe wraz z gruczołami potowymi oraz paznokciami i włosami są produkowane przez komórki naskórka. Gruczoły potowe i łojowe sięgają głębiej niż naskórek, do poziomu skóry właściwej.

Liczba gruczołów łojowych jest podobna przez całe życie, ale ich rozmiar zmienia się wraz z wiekiem. Największą aktywność gruczołów łojowych obserwuje się w okresie dojrzewania.

Wewnątrz gruczołów łojowych znajdują się zraziki – komórki wypełnione tłuszczem, nazywane sebocytami. Łój uwalniany jest w wyniku rozpadu sebocytów. Mechanizm ten nosi nazwę holokrynii. Proces syntezy i uwalniania łoju trwa około 7 dni.

Łój spełnia wiele istotnych funkcji. Zmniejsza transepidermalną utratę wody – TEWL, ogranicza rozwój szkodliwych bakterii na skórze i wpływa na integralność bariery naskórkowej.

Funkcje łoju:

• ograniczenie TEWL i pomoc w utrzymaniu nawilżenia naskórka,

• ochrona przed czynnikami środowiskowymi,

• udział w syntezie peptydów antybakteryjnych (AMP),

• ochrona przed stresem oksydacyjnym (witamina E rozpuszczalna w łoju, działa antyoksydacyjnie),

• utrzymanie integralności bariery naskórkowej,

• działanie prozapalne i przeciwzapalne (w zależności od rodzaju lipidów).

Najwięcej gruczołów łojowych znajduje się na skórze głowy i w tzw. rynnie łojotokowej. Rynna łojotokowa obejmuje strefę T, klatkę piersiową i górną część pleców.

Łój uwalniany jest z pomocą mięśnia przywłosowego, który biegnie po zewnętrznej stronie gruczołu łojowego i razem z nim oraz włosem buduje aparat włosowo-łojowy. Napięcie mięśnia i „wyciskanie” łoju rośnie pod wpływem sygnałów z układu współczulnego. Aktywność gruczołów łojowych sterowana jest m.in. przez: hormony, histaminę i leki.

Najważniejszym hormonem warunkującym tempo metabolizmu i rozpadu sebocytów jest dihydrotestosteron (DHT). DHT powstaje z testosteronu pod wpływem enzymu 5-α-reduktazy.

Rycina 2.4. Rynna łojotokowa

Rycina 2.5. Gruczoł łojowy i receptory dla hormonów

Aspekt praktyczny

Aktywność enzymu 5-α-reduktazy jest zależna od pH:

• 5-α-reduktaza I – pH 5,5,

• 5-α-reduktaza II – pH 8.

Peelingi chemiczne oraz preparaty do codziennej pielęgnacji skóry bazujące na kwasach chemicznych (kwas salicylowy, azelainowy, glikolowy) obniżają pH skóry i zmniejszają ilość produkowanego łoju.

Testosteron to hormon steroidowy, pierwotnie syntetyzowany z cholesterolu. Miejscem produkcji cholesterolu jest wątroba. Zaburzenia hepatocytów (leki, metale ciężkie, alkohol), dieta bogata w tłuszcze odzwierzęce, zmieniają profil lipidowy na korzyść cholesterolu LDL i trójglicerydów. Wzrost cholesterolu LDL może prowadzić do wzrostu testosteronu. Do chorób związanych z nadmiarem testosteronu należą: hiperandrogenizm, zespół policystycznych jajników (PCOS), zaburzenia osi podwzgórze–przysadka i dysfunkcje wątroby.

Utrzymujący się w gruczołach łój stanowi pożywkę dla bakterii beztlenowych Cutibacterium acnes (dawniej: Propionibacterium acnes). Bakterie te zaangażowane są w rozwój zmian zapalnych w trądziku.

Aspekt praktyczny

Tworząc skuteczny beauty plan, należy pamiętać, że działanie seboregulujące nie ogranicza się jedynie do stosowania kosmetyków i zabiegów. Diagnostyka wolnego testosteronu oraz, w przypadku podwyższonych wyników, wsparcie farmakologiczne, dietetyczne, suplementacyjne, mogą być najważniejszym zadaniem w terapii zmian powstałych na skutek nadaktywności sebocytów.

Zaburzenia hormonalne, w wyniku których zwiększa się produkcja łoju:

• hiperandrogenizm i dominacja androgenowa,

• PCOS,

• insulinooporność,

• nadczynność tarczycy.

Obok trądziku drugą jednostką chorobową związaną z gruczołem łojowym jest łojotokowe zapalenie skóry (ŁZS).

Gruczoły potowe

U człowieka występują dwa rodzaje gruczołów potowych – bezwonne ekrynowe i zapachowe apokrynowe. Gruczoły wytwarzają pot, będący przesączem krwi i wydzielin komórek gruczołowatych. W składzie potu znajdują się: woda, chlorek sodu, mocznik, kwas moczowy, amoniak, witamina C, proteoglikany i niewielkie ilości mikroelementów. Gruczoły potowe pełnią funkcję termoregulacyjną, pomagają w utrzymaniu odpowiedniej temperatury ciała.

Włosy

Są wytworem naskórka, którego wystająca ponad skórę część nazywana jest łodygą. W skórze włos umiejscowiony jest w mieszku włosowym. Jego dolna część rozszerza się ku dołowi i nosi nazwę opuszki włosa, potocznie nazywanej cebulką. W opuszce znajdują się komórki macierzyste. Od dołu, za pomocą brodawki, opuszka łączy się z naczyniami krwionośnymi. Stąd otrzymuje substancje niezbędne do podziałów komórkowych i syntezy keratyny, najważniejszego budulca dla włosów.

W proces syntezy keratyny zaangażowane są mikroelementy i witaminy z grupy B, w tym popularna biotyna. Biotyna jest kofaktorem dla enzymów karboksylaz i uczestniczy w tworzeniu mostków disiarczkowych.

Cykl wzrostu włosów został podzielony na trzy fazy: anagenu, katagenu i telogenu.

Fazy wzrostu włosa:

• Anagen – faza wzrostu. Komórki intensywnie dzielą się, a produkcja keratyny nie ustępuje.

• Katagen – faza stabilizacji. Włos osiąga dojrzałość, komórki przestają się dzielić. Włosy w fazie katagenu nie wypadają.

• Telogen – faza wypadania. W telogenie zmniejsza się opuszka włosa, a brodawka oddziela się od naczyń krwionośnych.

Aspekt praktyczny

Wypadanie włosów nie oznacza łysienia. Mimo utraty włosów w skórze nadal pozostają mieszki włosowe, w których produkowane są nowe komórki włosowe. Dzięki temu możliwa jest wymiana włosowa. W ciągu całego życia człowieka do wymiany włosowej dochodzi 6–7 razy.

Rycina 2.6. Budowa włosa

Aspekt praktyczny

Problemami związanymi ze skórą głowy i włosami zajmuje się trychologia. Dziedzina ta łączy w sobie wiedzę z zakresu anatomii, fizjologii, chemii kosmetycznej, mikrobiologii, diagnostyki laboratoryjnej i suplementacji. Bazując na tej wiedzy, specjalista zajmujący się skórą jest w stanie stworzyć kompleksową terapię trychologiczną i tym samym poszerzyć ofertę usług o zabiegi kierowane na wypadanie włosów, łupież suchy, tłusty itp.

Paznokcie

Paznokcie, podobnie jak gruczoły i włosy, są wytworem naskórka. Za wzrost paznokci odpowiadają komórki macierzyste zlokalizowane w macierzy paznokcia. Komórki dzielą się i migrują w stronę wolnego brzegu blaszki, zmieniając przy tym wygląd i skład (stają się zrogowaciałe). Proces ten nosi nazwę keratynizacji.