Koncepcja preferencyjnego kredytu w zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych beneficjentów świadczenia Rodzina 500+ - ebook

WSTĘP

Mieszkanie jest dobrem specyficznym, ponieważ zaspokaja podstawowe potrzeby człowieka. Na rynku mieszkaniowym jest jednakże dobrem luksusowym ze względu na wysoką barierę jego dostępności cenowej, uniemożliwiającą realizację potrzeb mieszkaniowych wielu rodzin na konkurencyjnym rynku mieszkaniowym. Dysproporcje między efektywnym popytem i podażą na rynku mieszkaniowym powinny być łagodzone w ramach polityki mieszkaniowej, stanowiącej część polityki społecznej państwa. W ramach tej polityki państwo tworzy programy wspierające wybrane grupy obywateli (np. rodziny), które z różnych powodów nie mogą w pełni zaspokoić swoich potrzeb mieszkaniowych na rynku.

Brak zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych jest szczególnie widoczny w grupach społecznych o niskim statusie dochodowym, mających relatywnie niską zdolność kredytową, do których należą w szczególności młode rodziny i rodziny wielodzietne. Niewystarczające i nieodpowiednie warunki mieszkaniowe blokują rozwój młodych rodzin, które powstrzymują się z decyzją o ich powiększeniu, nie zapewniają też właściwego standardu mieszkaniowego rodzinom wielodzietnym. Grupy te potrzebują szczególnego wsparcia ze strony państwa poprzez preferencyjne produkty finansowe, które umożliwiłyby im lepsze i bardziej adekwatne zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych.

Według danych Eurostatu 46% osób w wieku od 25 do 34 lat w Polsce nadal mieszka z rodzicami. Tylko w siedmiu państwach Unii Europejskiej odsetek ten jest wyższy niż w Polsce. Co więcej, jedynie w dwóch państwach członkowskich liczba mieszkań przypadających na 1000 mieszkańców jest mniejsza niż 400: w Słowacji jest to – 360, a w Polsce 363 mieszkania. Jednocześnie średnia wartość tego wskaźnika dla całej UE wynosi 480. Szacuje się, że w Polsce potrzebne jest dodatkowe 4–5 milionów mieszkań, aby osiągnąć średnią wartość analizowanego wskaźnika dla Unii Europejskiej. Uwarunkowania te implikują konieczność stworzenia programu poprawy warunków mieszkaniowych i w konsekwencji właściwego rozwoju rodzin.

Niniejsza monografia przedstawia wyniki badań zespołu kierowanego przez prof. UEK dr. hab. Mariusza Andrzejewskiego, reprezentującego Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, uzyskane w ramach realizacji projektu pn. Model innowacyjnego instrumentu finansowego wspierającego rozwój mieszkalnictwa – od koncepcji do wdrożenia, finansowanego ze środków MNiSW. W opracowaniu wykorzystano niepublikowane wyniki badań będących jednym z rezultatów tego projektu.

Przedstawione w opracowaniu badania realizują dwie podstawowe grupy celów: cele teoretyczno-poznawcze oraz aplikacyjne.

Do celów teoretyczno-poznawczych należą w szczególności: rozpoznanie sytuacji rodzin (zwłaszcza młodych i wielodzietnych) korzystających z programu „Rodzina 500+”, diagnoza kierunków i preferencji wydatkowania środków otrzymywanych w ramach programu „Rodzina 500+”, oszacowanie stopnia zaspokojenia przez badane rodziny aktualnych potrzeb mieszkaniowych, potencjału finansowego oraz poziomu aspiracji do powiększenia rodziny i poprawy własnej sytuacji mieszkaniowej. Katalog celów szczegółowych realizowanych w ramach części empirycznej pracy przedstawiono i omówiono w rozdziale 3, którego tematem jest metodyka badań. Cele teoretyczno-poznawcze są realizowane przy wykorzystaniu analizy źródeł wtórnych (rozdziały 1 i 2) oraz analizy wyników badań ankietowych (metoda badawcza – rozdział 3, synteza wyników – rozdziały 4 i 5).

Celem aplikacyjno-wdrożeniowym monografii jest opracowanie i przedstawienie koncepcji innowacyjnego produktu bankowego wspierającego zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych rodzin – beneficjentów świadczenia „Rodzina 500+”, dopasowanego do potrzeb i możliwości rodzin defaworyzowanych rynkowo w Polsce. Szczegółowo produkt jest omówiony w rozdziale 6.

Proponowanym instrumentem finansowym jest preferencyjny kredyt mieszkaniowy „Mieszkanie własnościowe 500+” (zwany dalej: kredyt „MW 500+”). Innowacyjność tego produktu polega na wsparciu programu przez państwo poprzez brak wymogu wniesienia przez beneficjentów wkładu własnego (gwarancji wkładu własnego udziela Bank Gospodarstwa Krajowego) oraz poprzez automatyczne skierowanie świadczenia z programu „Rodzina 500+” na spłatę kredytu mieszkaniowego w banku.

Koncepcja innowacyjnego instrumentu finansowego ma w założeniu poprawę warunków mieszkaniowych rodzin defaworyzowanych rynkowo, a wyniki badania pozwolą na opracowanie zestawu trwałych i efektywnych rozwiązań wdrożeniowych na przyszłość, tworzących podstawy nowoczesnej gospodarki o zrównoważonym rozwoju.

Autorzy składają podziękowania prof. UEK dr. hab. inż. Mariuszowi Andrzejewskiemu za wsparcie w realizacji niniejszej monografii.ROZDZIAŁ 1 MIESZKANIE JAKO PRODUKT RYNKOWY I PRZEDMIOT POLITYKI SPOŁECZNEJ PAŃSTWA

1.1. Mieszkanie w hierarchii potrzeb człowieka

Według współczesnej teorii ekonomii człowiek jest podmiotem wielu systemów społeczno-ekonomicznych i funkcjonuje w nich jako człowiek gospodarujący (łac. homo oeconomicus). Podstawową zaś ideą działalności homo oeconomicus, a także fundamentem jego decyzji i działań jest wola dokonywania racjonalnych wyborów. W związku z tym człowiek ma wiele potrzeb, których zaspokojenie umożliwia mu funkcjonowanie w danym wymiarze. Wyznacznikiem tych potrzeb jest poziom cywilizacyjny społeczeństwa – im jest on wyższy, tym zakres potrzeb jest większy.

Pojęcie potrzeb wydaje się jasne i intuicyjne dla każdego człowieka, jednak w literaturze przedmiotu występuje wiele definicji tego pojęcia, wynikających z wieloznaczności potrzeb.

Generalnie występujące definicje potrzeb można podzielić na trzy grupy:

– potrzeba jako stan niedoboru,

– potrzeba jako proces motywacyjny,

– potrzeba jako obiektywnie istniejący warunek (sprzyjający lub konieczny) realizacji celu.

Według pierwszej grupy definicji potrzeba oznacza pewien stan psychofizyczny człowieka, przejawiający się w subiektywnym odczuciu braku oraz pożądaniu jakiegoś dobra lub stanu.

Druga grupa definicji określa potrzebę jako stan braku czegoś i zarazem czynnik uruchamiający funkcję motywu do działania w kierunku odpowiedniej zmiany tego stanu.

Według trzeciej grupy definicji potrzeba to relacja zachodząca pomiędzy pewnym systemem (podmiotem), celem tego systemu i warunkiem realizacji tego celu. W marketingu potrzeba ludzka oznacza stan odczuwania braku zaspokojenia. Stanowi ona rzeczy niezbędne człowiekowi do życia.

W naukach ekonomicznych potrzebę definiuje się jako subiektywnie odczuwaną rozbieżność pomiędzy status quo a stanem pożądanym. Istotą potrzeby jest pewien brak naruszający możność funkcjonowania człowieka w danym wymiarze, w szczególności odczuwany stan braku czegoś, co jest niezbędne do utrzymania człowieka przy życiu, umożliwienia jego rozwoju i utrzymania określonej roli społecznej oraz zachowania równowagi psychicznej.

Przedstawione sposoby rozumienia pojęcia potrzeb pozwalają stwierdzić, że jest to pojęcie niejednoznaczne. Można jednak wskazać kilka najistotniejszych cech wspólnych dla pojęcia potrzeby:

– potrzeba jest właściwością człowieka,

– potrzeba związana jest z rozwojem człowieka,

– potrzeba jest podstawą działalności człowieka,

– potrzeba związana jest z brakiem czegoś istotnego dla egzystencji człowieka.

Kluczowym elementem charakteryzującym potrzeby człowieka jest ich hierarchizacja, czyli ustalenie ważności ich odczuwania przez jednostki. Pozyskanie wiedzy, które z nich w większym stopniu niż inne decydują o szczęściu oraz dobrobycie jednostek lub społeczeństw, umożliwia podjęcie określonych działań zmierzających do stworzenia warunków ich najlepszego zaspokojenia. Trzeba jednak zaznaczyć, że stworzenie jednolitej i kompleksowej hierarchii potrzeb ludzkich utrudnia ich nieograniczoność oraz ich permanentna zmienność wynikająca z postępu technologicznego i rozwoju człowieka.

Jeden z najbardziej znanych w literaturze przedmiotu modeli hierarchizujących potrzeby ludzkie przedstawił Abraham Maslow, który podkreślał, że źródłem motywacji do działania jest właśnie zaspokajanie kolejnych potrzeb w odpowiednim hierarchicznym porządku, który wynika z naturalnej kolejności pojawiania się potrzeb, a więc zaspokojenie potrzeb niższego rzędu pozwala na pojawienie się potrzeb wyższego rzędu. A. Maslow wyróżnił pięć grup potrzeb, które uszeregował od najważniejszych do mniej ważnych, o znaczeniu drugorzędnym:

– fizjologiczne (potrzeby jedzenia, tlenu, schronienia itp.),

– bezpieczeństwa (ochrona przed uszkodzeniem ciała, potrzeba stabilności, porządku itp.),

– przynależności i miłości (akceptacja przez rodzinę, przyjaciół i inne jednostki i grupy społeczne, dobre stosunki międzyludzkie itp.),

– szacunku i uznania (związane z prestiżem, statusem, potrzeba sukcesu itp.),

– samourzeczywistnienia (realizacja zdolności i posiadanego talentu, zrealizowanie indywidualnych zainteresowań).

Do tych pięciu grup w późniejszym czasie A. Maslow dołączył jeszcze dwie grupy potrzeb najważniejszych, a więc potrzeby wiedzy i zrozumienia oraz potrzeby doznań estetycznych, które razem z potrzebą samourzeczywistnienia można ująć w potrzebę własnego rozwoju (rysunek 1.1).

Z przedstawionej piramidy potrzeb wynika, że najbardziej niezbędne jest zaspokojenie potrzeb fizjologicznych, warunkujących właściwe funkcjonowanie człowieka i jego przetrwanie (jedzenie, sen, odzież), oraz potrzeb bezpieczeństwa, do których można zaliczyć potrzeby mieszkaniowe. Zaspokojenie potrzeb podstawowych implikuje pojawienie się potrzeb o charakterze społecznym i wynikających z psychicznych właściwości człowieka, wyznawanych wartości i preferencji. Co istotne, psychospołeczne potrzeby wyższego rzędu dotyczą również dóbr podstawowych (np. smak jedzenia, estetyka i lokalizacja mieszkania).

Rysunek 1.1. Hierarchia potrzeb A. Maslowa

Źródło: opracowanie własne.

W powszechnej opinii hierarchia potrzeb A. Maslowa przyjmuje formę piramidy, choć autor nigdy nie przedstawiał jej w takiej postaci. Piramida implikuje przeświadczenie, że wyższe grupy potrzeb mają coraz mniejszy rozmiar, choć rzeczywistość przedstawia się wręcz przeciwnie. Potrzeby fizjologiczne można zaspokoić tylko do pewnego stopnia (co związane jest z ograniczonością organizmu), natomiast możliwości własnego postępu, rozwoju osobowego są praktycznie nieskończone. W związku z tym często postuluje się, aby hierarchię potrzeb A. Maslowa odwzorowywać na osi X zamiast na osi Y (rysunek 1.2).

Rysunek 1.2. Hierarchia potrzeb A. Maslowa na osi X

Źródło: opracowanie własne.

Zaprezentowana przez A. Maslowa hierarchia potrzeb, mimo pewnych niedoskonałości, została powszechnie zaakceptowana w naukach ekonomicznych, dlatego też w większości innych klasyfikacji przedstawianych w literaturze ekonomicznej wykorzystuje się podział na potrzeby niższego i wyższego rzędu. Przykładem jest klasyfikacja zaproponowana w tzw. genewskiej (inaczej dyskontowej) metodzie badania poziomu życia, opracowanej w Instytucie Badania Rozwoju Społecznego ONZ (UNRISD) w Genewie, w której podjęto próbę wdrożenia nowej procedury statystycznej umożliwiającej kwantyfikację kategorii „poziom życia ludności” i zalecono, aby w celu uzyskania pewnej porównywalności badań międzynarodowych przyjmować następujące grupy potrzeb:

– potrzeby podstawowe, m.in.: potrzeby materialne (wyżywienie, mieszkanie, zdrowie) oraz potrzeby kulturalne (kształcenie, zabezpieczenie społeczne, rekreacja),

– potrzeby wyższego rzędu, które pojawiają się w następstwie zaspokojenia potrzeb podstawowych.

W hierarchii potrzeb człowieka mieszkanie pełni wyjątkową rolę, gdyż wyznacza jakość jego życia. Człowiek spędza średnio około 80% swojego życia w mieszkaniu, dlatego stanowi ono zasadniczy wyznacznik ludzkiego bytu. Dla niektórych grup może być atrakcyjnym elementem inwestycji i aktywów finansowych, ale na pewno w pierwszej kolejności powinno być postrzegane jako podstawowe i nieodzowne dobro pierwszej potrzeby. Z tego też względu mieszkanie powinno być ujmowane nie tylko w kategoriach techniczno-budowlanych czy ekonomicznych (dobro konsumpcyjne trwałego użytku o specyficznych cechach), lecz także w aspekcie społecznym, jako dobro zaspokajające podstawowe potrzeby życiowe człowieka i miejsce odpoczynku. Mieszkanie stanowi zatem elementarną potrzebę z punktu widzenia jednostki.

Mieszkaniu przypada szczególna rola wśród dóbr i usług zaspokajających potrzeby współczesnego człowieka, ponieważ jest miejscem chroniącym istotne wartości społeczne i narodowe. Mieszkanie rodzi nowe potrzeby i chęć ich zaspokojenia, wpływa na zakres i jakość potrzeb: staje się miejscem regeneracji sił, czynnikiem sprzyjającym konsolidacji życia rodzinnego, więzi społecznych oraz materialną podstawą indywidualnego rozwoju członków społeczeństwa. Mieszkanie staje się uosobieniem indywidualnych dążeń i ambicji każdego człowieka, dając mu możliwość uzewnętrznienia własnego, osobistego stylu życia.

Biorąc pod uwagę szerszą, ogólnospołeczną perspektywę, sytuacja mieszkaniowa ma też istotny wpływ na demografię, w szczególności na liczbę zawieranych małżeństw oraz liczbę dzieci przychodzących na świat. Zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych oraz potrzeb wyższego rzędu związanych z mieszkaniem pobudza aktywność społeczeństwa, między innymi zawodową, zwiększa chęć podnoszenia kwalifikacji poprzez permanentne dokształcanie się, wyzwala zdolność do innowacyjności. Zaspokojenie podstawowych potrzeb, takich jak posiadanie mieszkania, oraz chęć zaspokojenia potrzeb wyższego rzędu związanych z mieszkaniem sprzyjają procesom rozwoju psychicznego jednostki, co ma wpływ na twórczy stosunek do wykonywanej pracy, spełniając funkcję motywacyjną, co powinno być uwzględnione przez państwo w jakościowym, zrównoważonym rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, zainteresowanego zmniejszeniem ekonomicznego i społecznego dystansu pomiędzy Polską a wysoko rozwiniętymi krajami Europy. Dobrze funkcjonujące państwo musi mieć świadomość, że jego najważniejszym zasobem jest społeczeństwo, którego podstawowe potrzeby powinny być zaspokojone.

O tym, że mieszkanie jest powszechnie uznawane za podstawową ludzką potrzebę, stanowią zapisy licznych dokumentów i porozumień międzynarodowych, uznawanych również przez Polskę. W Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, uchwalonej przez ONZ w 1948 r., w art. 25 stwierdzono, że każdy człowiek ma prawo do stopy życiowej zapewniającej zdrowie i dobrobyt jemu oraz jego rodzinie, włączywszy w to między innymi mieszkanie.

Również Europejska Karta Społeczna, podpisana przez Polskę w 2005 r., podkreśla rolę mieszkania w życiu człowieka, zobowiązując państwa sygnatariuszy do zapewnienia skutecznego wykonywania prawa do mieszkania poprzez:

– zwiększenie dostępu do mieszkań o odpowiednim standardzie,

– zapobieganie i ograniczanie bezdomności w celu jej stopniowego likwidowania,

– zmniejszenie kosztów utrzymania mieszkań dla osób ubogich.

Jednocześnie w Karcie Praw Podstawowych Unii Europejskiej zapisano, że w celu zwalczania wykluczenia społecznego i ubóstwa Unia uznaje i szanuje prawo do pomocy społecznej i mieszkaniowej dla zapewnienia, zgodnie z zasadami ustanowionymi w prawie Unii oraz ustawodawstwach i praktykach krajowych, godnej egzystencji wszystkim osobom pozbawionym wystarczających środków.

Szczególne znaczenie przypisane jest mieszkaniu także w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej w art. 75, w którym zapisano, że władze publiczne prowadzą politykę sprzyjającą zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych obywateli, w szczególności przeciwdziałają bezdomności, wspierają rozwój budownictwa socjalnego oraz popierają działania obywateli zmierzające do uzyskania własnego mieszkania.

Występują także inne powszechnie obowiązujące akty prawne nakładające na samorządy określone obowiązki związane z prawem obywateli do mieszkania. Są to m.in.: Ustawa o samorządzie gminnym, Ustawa o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie kodeksu cywilnego, Ustawa o pomocy społecznej.

Reasumując, należy stwierdzić, że mieszkanie jest szczególnym dobrem wiodącym, zaspokajającym podstawowe potrzeby ludności. Świadczy o tym odzwierciedlenie tej potrzeby w dokumentach międzynarodowych i aktach prawa krajowego. Jednocześnie w miarę rozwoju życia społecznego i form życia rodzinnego rozszerza się zakres czynności wykonywanych w mieszkaniu, gdyż oprócz funkcji ochrony i odpoczynku mieszkanie przyjmuje funkcje istotne dla fizycznego utrzymania gatunku i rozwoju osobowości ludzkiej, a także może być miejscem pracy, w tym pracy zdalnej. W coraz większym stopniu mieszkanie zaczyna służyć zaspokojeniu potrzeb indywidualnych i społecznych wyższego rzędu oraz stawać się miejscem, w którym ogniskują się również funkcje wychowawcze i kulturalne, takie jak nauka, zabawa, rozrywka, stosunki sąsiedzkie.PRZYPISY

Wstęp

Wspomniana kategoria wiekowa (25–34) jest przedmiotem zainteresowania europejskich badań nad polskimi młodymi osobami zamieszkującymi z rodzicami (w ramach projektu EU-SILC – European Union Statistics on Income and Living Conditions).

W Niemczech wynosi 18%, a w Danii, Finlandii i Szwecji mniej niż 10%. Średnio w całej UE – 32%.

Więcej w: M. Andrzejewski, E. Pawłowska-Szawara, J. Stanienda, Innowacyjny produkt finansowy wspomagający rozwój gospodarki mieszkaniowej w Polsce. Koncepcja modelowego rozwiązania – wyniki badań, Poltext, Warszawa 2020, pkt 2.1, s. 41.

Raport z badań ankietowych typu CAWI, przeprowadzonych w grupie rodzin pobierających świadczenie z programu „Rodzina 500+” z województwa małopolskiego, autorstwa: M. Andrzejewski, M. Płonka, J. Stanienda, E. Pawłowska-Szawara, T. Jedynak, 2019, powstały w projekcie Model innowacyjnego instrumentu finansowego wspierającego rozwój mieszkalnictwa – od koncepcji do wdrożenia w ramach programu MNiSW „Dialog” nr 0288/DLG/2018/10 – materiał niepublikowany.Rozdział 1

J. Stanienda, The meaning of the civil society in the formation of the region’s development, The Malopolska School of Economics in Tarnow Research Papers Collection, Vol. 23, Iss. 2, December 2013, s. 205–215.

Ibidem.

Potrzeba jest to stan uświadomienia sobie przez człowieka braku czegoś, co jest niezbędne do utrzymania go przy życiu, umożliwienia jego rozwoju i utrzymania określonej roli społecznej oraz zachowania równowagi psychicznej. Podstawowymi źródłami potrzeb są: organizm człowieka, środowisko przyrodnicze, warunki klimatyczne, życie społeczno-gospodarcze.

T. Kocowski, Potrzeby człowieka. Koncepcja systemowa, Ossolineum, Wrocław 1982, s. 58.

Cz. Bywalec, L. Rudnicki, Konsumpcja, PWE, Warszawa 2002, s. 16.

K. Śmiatacz, Badanie satysfakcji klientów na przykładzie rynku telefonii komórkowej w Polsce, Wydawnictwa Uczelniane Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2012, s. 9.

Ph. Kotler, Marketing. Analiza, planowanie, wdrażanie i kontrola, Felber Sja, Warszawa 1999, s. 6.

Ph. Kotler, K.L. Keller, Marketing, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2019, s. 10.

Potrzeby człowieka: piramida potrzeb Maslowa, teoria ERG, zastosowanie teorii potrzeb, https://ideologia.pl/potrzeby-czlowieka/ .

T. Zalega, Hierarchia potrzeb konsumpcyjnych na przykładzie mazowieckich gospodarstw domowych dotkniętych bezrobociem, Studia i Materiały – Wydział Zarządzania, Uniwersytet Warszawski 2008, nr 1, s. 23.

Więcej w: M. Płonka, Marketing instytucji finansowych, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków 2011, s. 11–12.

http://psychclassics.yorku.ca/Maslow/motivation.htm , s. 26.

Potrzeby człowieka: piramida potrzeb Maslowa, teoria ERG, zastosowanie teorii potrzeb, https://ideologia.pl/potrzeby-czlowieka/ .

Szerzej na ten temat M. Dąbrowa, Wskaźnik rozwoju społecznego (HDI) jako miernik poziomu życia. Wykorzystanie metody dyskontowej, Zeszyty Naukowe Małopolskiej Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Tarnowie, Tarnów 2018, t. 39, nr 3.

T. Zalega, Hierarchia potrzeb konsumpcyjnych na przykładzie mazowieckich gospodarstw domowych dotkniętych bezrobociem, Studia i Materiały – Wydział Zarządzania, Uniwersytet Warszawski 2008, nr 1, s. 28.

Mieszkalnictwo w Polsce. Analiza wybranych obszarów polityki mieszkaniowej, pod red. M. Salamon, A. Muzioł-Węcławowicz, Wyd. Habitat for Humanity Poland, Warszawa 2015, s. 1.

M. Kędzierska, Kształtowanie polityki mieszkaniowej w warunkach gospodarki rynkowej, Equilibrium 1(2), 2009, s. 149.

Mieszkalnictwo w Polsce…, op. cit., s. 1.

Ibidem.

E. Krakowińska, Mieszkalnictwo jako dobro wiodące w gospodarce, Studia i Materiały nr 1 – Wydział Zarządzania, Uniwersytet Warszawski 2008, s. 77.

Ibidem, s. 79.

J. Stanienda, The meaning of the civil society in the formation of the region’s development, Zeszyty Naukowe Małopolskiej Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Tarnowie, t. 23, nr 2, Tarnów 2013, s. 205–217.

W opracowaniu przez pojęcie mieszkanie rozumie się lokal składający się z jednej lub kilku izb, łącznie z pomieszczeniami pomocniczymi, wybudowany lub przebudowany dla celów mieszkalnych, konstrukcyjnie wydzielony (trwałymi ścianami) w obrębie budynku, do którego to lokalu prowadzi niezależne wejście z klatki schodowej, ogólnego korytarza, wspólnej sieni bądź bezpośrednio z ulicy, podwórza lub ogrodu, Gospodarka mieszkaniowa i infrastruktura komunalna w 2018 roku, GUS, Warszawa 2019, s. 9.

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z dnia 10 grudnia 1948 roku, Trzecia Sesja Ogólnego Zgromadzenia ONZ, obradująca w Paryżu.

Europejska Karta Społeczna, sporządzona w Turynie dnia 18 października 1961 roku, zrewidowana w Strasburgu w dniu 3 maja 1996 roku, art. 31; Mieszkalnictwo w Polsce. Analiza wybranych obszarów polityki mieszkaniowej, pod red. M. Salamon, A. Muzioł-Węcławowicz, Wyd. Habitat for Humanity Poland, Warszawa 2015, s. 15.

Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej, Dz.Urz. UE 2016 C 202, art. 34.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku, Dz.U. z 1997 r. nr 78, poz. 483, art. 75.

Ustawa z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym, Dz.U. z 2020 r., poz. 713, art. 7.

Ustawa z dnia 21 czerwca 2001 roku o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego, Dz.U. z 2018 r., poz. 1234, 1496, art. 4.

Ustawa z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej, Dz.U. z 2019 r., poz. 1507, 1622, 1690, 1818, 2473, art. 17.

E. Krakowińska, Mieszkalnictwo…, op. cit., s. 79.

Pandemia COVID-19 zdynamizowała rozwój funkcji mieszkania jako miejsca pracy zdalnej.

M. Kędzierska, Kształtowanie…, op. cit., s. 149.