Konstytucyjna historia Polski XIX-XX wieku - ebook

PRZEDMOWA

Z wielu powodów historia konstytucyjna Polski zyskuje ostatnio na znaczeniu. Nie jest to wynikiem mody, ale konieczności szczególnego spojrzenia na dzieje Polski od strony porządku prawnego, stanowiącego podstawę ustroju państwa. Spojrzenie takie jest o tyle istotne, że w sprawie ustroju konstytucyjnego w Polsce narosło wiele sprzeczności, powodujących powstanie również pewnych pytań czy nawet wątpliwości, w większości jednak, jak się wydaje, nieuzasadnionych.

Problemy te, związane głównie ze zdefiniowaniem konstytucjonalizmu, koncentrują się wokół określenia wyznaczników konstytucjonalizmu i jego klasyfikacji. Te z kolei wynikają z przyjętych założeń ideowych, a poniekąd metodologicznych, pozwalających na określenie kryteriów ustroju konstytucyjnego. W większości zastrzeżenia te mają swoje korzenie w dogmatycznym rozumieniu konstytucjonalizmu, którego początki wskazuje się na koniec XVIII wieku, jego zaś rozwój wiązany jest z pierwszą połową XIX wieku.

Uwagi te mają o tyle znaczenie, że w przypadku dziejów konstytucyjnych państwa polskiego ideą zasadniczą prezentowanego tomu było uchwycenie rozwoju ustroju konstytucyjnego w okresie, jak to się czasem określa, porewolucyjnym, co w przypadku dziejów polskich ma szczególny wymiar i wymowę. Przyjęcie takiej koncepcji sygnalizuje potraktowanie polskich dziejów konstytucyjnych od początku XIX wieku po koniec wieku XX jako pewnej całości. W całości tej przełom XVIII i XIX wieku jest cezurą, która wskazuje na rozwój polskiego konstytucjonalizmu w nowych warunkach, pozostawiając tym samym dzieje ustroju konstytucyjnego dawnego państwa polskiego do końca XVIII wieku jako dzieje odrębne, wymagające innego podejścia.

Osobną kwestią, istotną dla okresu XIX–XX wieku, są ciągłość ustroju konstytucyjnego czy też występowanie określonych rozwiązań o charakterze konstytucyjnym w różnych warunkach obserwowanych w tym okresie, jako pewnej tendencji w rozwoju historycznym. Uwaga ta, mająca poniekąd charakter prowokacyjny w świetle wiedzy o nieistnieniu państwa polskiego przez ponad sto kilkadziesiąt lat, znajduje jednak swoje uzasadnienie. Można bowiem mówić o istnieniu i funkcjonowaniu pewnych rozwiązań ustrojowych mających charakter konstytucyjny w czasie, kiedy nie było państwa polskiego, ale kiedy istniały pewne czasowe formy polskiej egzystencji państwowej pod obcymi rządami, w których był realizowany ustrój konstytucyjny. Stwarza to przesłanki – pomimo różnych form tej egzystencji, występowania również przerw w ich istnieniu, jak też braku bardziej wyraźnych powiązań formalnych i faktycznych między poszczególnymi rozwiązaniami – do wykazywania, że dzieje ustroju konstytucyjnego w Polsce i na ziemiach polskich w XIX wieku traktować można jako pewną jedność pozwalającą na ich prezentację. W tym znaczeniu przedstawienie dziejów rozwiązań konstytucyjnych w dziejach Polski czy też – jak zostało to zaznaczone – w formach prawno-organizacyjnych, które funkcjonowały na ziemiach polskich w okresie od upadku państwa polskiego w 1795 roku po zmiany, które nastąpiły pod koniec XX wieku, wydaje się istotne i uzasadnione.

Na podobnej zasadzie wykazać można nie tyle zbieżność, co przede wszystkim pewną tożsamość polskiego ustroju konstytucyjnego, chociaż jego formy podlegały zmianom i wpływom dziejowym, zwłaszcza w okresie odrodzonego państwa polskiego, po 1918 roku. Okres międzywojenny pozostawał, w powszechnym rozumieniu, w zderzeniu z okresem powojennym i w opozycji do niego. Choć były one swoiście szczególne, to przyjrzenie się rozwiązaniom ustrojowym o charakterze konstytucyjnym właśnie okresu powojennego, zwłaszcza w okresie 1944–1989, może budzić szczególne zainteresowanie, gdyż z formalnego punktu widzenia rozwiązania ówczesne mieściły się w formie ustroju konstytucyjnego.

Każda z części prezentowanych w niniejszym opracowaniu stanowi pewną odrębną całość, która niewątpliwie zasługiwałaby na osobną monografię, co zresztą w kilku wypadkach miało miejsce. Jednocześnie jednak, jeśli ideą niniejszego opracowania było dokonanie pewnych syntetycznych ujęć, z reguły zawsze nastręczających określone trudności, a takiego wyboru prezentacji dla potrzeb niniejszego dokonano, ich przeprowadzenie w taki sposób będzie zawsze nabierało szczególnego wymiaru, jak też innego znaczenia. Ujęcie syntetyczne może bowiem trafnie pokazywać istotę omawianego okresu, charakter przeprowadzonych zmian, jak również istotę zastosowanych rozwiązań, ale przede wszystkim może pokazywać znaczenie zastosowanych konstytucyjnych rozwiązań ustrojowych dla funkcjonowaniu państwa. Ten aspekt jest szczególnie ważny z punktu widzenia rzetelności relacji, ale zarazem prawa do jego interpretacji.

Dariusz MakiłłaPRZYPISY

M. Handelsman, Z dziejów Księstwa Warszawskiego. Geneza Księstwa i jego statutu, tegoż, Studia historyczne, cz. 1, Warszawa 1911, s. 192.

J. Czubaty, Księstwo Warszawskie – pierwsze nowoczesne państwo polskie?, „Kwartalnik Historyczny” 2018, nr 2, s. 367.

J. Lelewel, Trzy konstytucje polskie 1791, 1807, 1815, Poznań 1861, s. 103.

F. Skarbek, Królestwo Polskie od epoki początku swego do rewolucji listopadowej, Poznań 1877, s. 55–56.

H. Kołłątaj, Uwagi nad teraźniejszym położeniem tej części ziemi polskiej, którą od pokoju tylżyckiego zaczęto zwać Księstwem Warszawskim, Lipsk 1808, s. 93, 114–115.

Tamże, s. 127.

J. Czubaty, Księstwo Warszawskie…, dz. cyt., s. 137–138.

Art. 53. Nikt nie może być przypuszczonym do dawania głosu, kto nie ma 21 lat skończonych, kto nie jest w zupełnym używaniu praw swoich, albo nie jest usamowolnionym. Usamowolnienie może odtąd następować w 21 roku skończonym, bez względu na wszelkie inne przeciwne temu prawa i zwyczaje”. M. Handelsman, Trzy konstytucje (1791, 1807, 1815), Warszawa 1915, s. XIII.

M. Handelsman, Z dziejów Księstwa Warszawskiego. Geneza Księstwa i jego statutu… dz. cyt., s. 179–183, 195–198; M. Kallas, Konstytucja Księstwa Warszawskiego, jej powstanie, systematyka i główne instytucje w związku z praktyką i ustawodawstwem szczegółowym, Toruń 1970, s. 32–39; J. Czubaty, Księstwo Warszawskie, Warszawa 2011, 139–140.

Weryfikacja tekstów konstytucyjnych z 1799, 1802 i 1804 r. (https://www.conseil–constitutionnel.fr/la–constitution/les–constitutions–de–la–france, dostęp: 13.06.2023) nie potwierdza obecnego w literaturze poglądu, iż tekst polskiej konstytucji wykazuje wiele podobieństw do tekstu konstytucji konsularnej z 1799 r. i w znacznie mniejszym stopniu do aktów konstytucyjnych z 1802 i 1804 r. Zob. M. Kallas, Konstytucja Księstwa Warszawskiego…, dz. cyt., s. 41; i (w wersji zmoderowanej): tegoż, Ustawa konstytucyjna Księstwa Warszawskiego z 1807 r., Konstytucje Polski. Studia monograficzne z dziejów polskiego konstytucjonalizmu, red. M. Kallas, T. 1, Warszawa 1990, s. 114.

M. Handelsman, Trzy konstytucje…, dz. cyt., s. XVI.

Zob. J. Willaume, Fryderyk August jako książę warszawski, Warszawa 1939, s. 109–111.

Por. J. Czubaty, Księstwo Warszawskie…, dz. cyt., s. 288.

Por. J. Czubaty, Księstwo Warszawskie – pierwsze nowoczesne państwo…, dz. cyt., s. 365–297.

O zainicjowanych głównie przez dekret grudniowy procesach przeobrażeń chłopstwa w XIX w. zob. T. Łepkowski, Polska – narodziny nowoczesnego narodu 1764–1870, Poznań 2003, s. 85–86.

H. Grynwaser, Kwestia agrarna i ruch włościan w Królestwie Polskim w pierwszej połowie XIX wieku (1807–1860). Studium archiwalne, tegoż, Pisma, vol. II, Wrocław 1951, s. 36.

Jeszcze przed nadaniem konstytucji reprezentanci polskiego ziemiaństwa w obawie przed uwłaszczenie chłopów skierowali do niego memoriał, wskazując, że „Kodeks Napoleona jest doskonały dla Francji i dla każdego innego kraju, gdzie chłopi są właścicielami ziemi. W Polsce rzecz ma się całkiem inaczej . Chłopi zamieszkali w włościach są właściwie tylko dzierżawcami. Nigdy nie przyznawano im własności ziemi”. Cyt. za: H. Grynwaser, Kwestia agrarna…, dz. cyt., s. 37.

T. Mencel, Feliks Łubieński minister sprawiedliwości Księstwa Warszawskiego (1758–1848), Warszawa 1952, s. 67.

„Gazeta Korespondenta Warszawskiego i Zagranicznego” 1809, nr 22, s. 508.

Kodeks cywilny miał doprowadzić do całkowitego wyrugowania praw rzeczowych nieuregulowanych kodeksowo, co w praktyce nie doszło do skutku.

Dla określenia wzajemnych relacji między Księstwem Warszawskim a Saksonią znaczenie miała także umowa francusko-saska z 22 lipca 1807 r.

H. Izdebski, Rada Administracyjna Królestwa Polskiego w latach 1815–1830, Warszawa 1978, s. 109–110.

Tak też pojęcie rządu rozumieli decydenci Księstwa. „Dwa celniejsze są rządu działy – administracja i wymiar sprawiedliwości” – obwieszczał w swym przemówieniu na forum Sejmu minister spraw wewnętrznych Jan Łuszczewski. „Gazeta Korespondenta Warszawskiego i Zagranicznego” 1809, nr 22, s. 508.

M. Handelsman, Napoleon a Polska…, dz. cyt., s. 64; J. Willaume, Fryderyk August…, dz. cyt., s. 146–147.

Raport deputacji wyznaczonej dekretem króla z r. 1810 do zbadania reform koniecznych w Księstwie Warszawskim, Biblioteka Naukowa PAN i PAU w Krakowie, rkps, sygn. 139, k. 31.

M. Kallas, Konstytucja Księstwa Warszawskiego…, dz. cyt., s. 71–72, 124–125.

M. Handelsman, Napoleon a Polska, Warszawa , s. 96.

Polska w r. 1811 i 1813. Wspomnienia dyplomaty Edouarda Bignona, oprac. J. Iwaszkiewicz, t. I, Wilno 1913, s. 119.

Por. B. Leśnodorski, Dzieło Sejmu Czteroletniego (1788–1792), Wrocław 1951, s. 307–308, 314–315.

J. Czubaty, Księstwo Warszawskie – pierwsze nowoczesne państwo…, dz. cyt., s. 369–370.

H. Izdebski, Rada Administracyjna…, dz. cyt., s. 91.

Anonimowy brulion pisma sporządzonego w kręgach rządowych, Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, rkps, sygn. 12191/III, k. 8.

H. Konic, Trybun ludowy za czasów Księstwa Warszawskiego, Prawda. Książka zbiorowa dla uczczenia dwudziestopięcioletniej działalności Aleksandra Świętochowskiego 1870–1895, red. F. Arnsztajnowa, Lwów–Petersburg 1899, s. 206–208.

Por. W. Sobociński, Historia ustroju i prawa Księstwa Warszawskiego, Warszawa 1964, s. 121–124.

Uwagi ogólne Deputacji , Biblioteka im. Raczyńskich w Poznaniu, rkps, sygn. 9, k. 239v.

M. Kallas, Projekt reform ustrojowych w Księstwie Warszawskim (1810–1811), „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Prawo” 1971, z. 42, s. 82–83.

Uwagi ogólne…, dz. cyt., Biblioteka im. Raczyńskich w Poznaniu, rkps, sygn. 9, k. 239v.

Biblioteka Naukowa PAN i PAU w Krakowie, rkps, sygn. 139, k. 36v–37. Por. A. Rosner, Czy członkowie rad departamentowych sami z siebie potrafili być obywatelami?, Ustrój i prawo w przeszłości dalszej i bliższej: studia historyczne o prawie dedykowane Prof. Stanisławowi Grodziskiemu w pięćdziesiątą rocznicę pracy naukowej, red. W. Uruszczak, J. Malec, Kraków 2001, s. 166.

S. Staszic, Do Seymu. Co się z nami stanie? Co nam we wszystkich działaniach na pierwszey uwadze mieć należy, , s. 16. Por. negatywny stosunek do sejmowładztwa Fryderyka Augusta, J. Willaume, Fryderyk August…, dz. cyt., s. 140.

J. Willaume, Fryderyk August…, dz. cyt., s. 147.

J. Dutka, Sejm Księstwa Warszawskiego w świetle konstytucji i dekretów królewsko-książęcych, „Kwartalnik Historyczny” 1977, z. 2, s. 371.

Tamże, s. 370.

S. Staszic, Do Seymu…, dz. cyt., s. 15–16.

H. Izdebski, Rada Administracyjna…, dz. cyt., s. 22.

M. Handelsman, Napoleon a Polska…, dz. cyt., s. 63–64.

Dz. Pr. Ks. Warsz., t. I, nr 2, s. 37–40. Monarcha nie uwzględnił propozycji Rady Ministrów (zawartej w uchwale z 8 października 1807 r.), aby jako organ kolegialny uzyskała status bliski wicekrólowi.

Do tej grupy należały: (1) „wszelkie ekspensa nadetatowe, wszelkie uwagi przez któregokolwiek ministra czynione nad wadami w egzekucji administracji swego wydziału”, (2) „zapytania, które odbierają ministrowie względem wątpliwości z ustaw, praw lub reskryptów królewskich, jako też różne partykularne memoriały, których rezolowanie przechodzi moc ministra”, (3) „wszelkie urządzenia czynione względem uskutecznienia w kraju artykułów w traktatach lub umowach z państwami sąsiedzkimi zawartych, a do wewnętrznego handlu ściągających się”, (4) „zasuspendowanie prefektów lub innych urzędników”.

Dz. Pr. Ks. Warsz., t. I, nr 2, s. 58–59.

H. Izdebski, Rada Administracyjna…, dz. cyt., s. 72.

M. Handelsman, Napoleon a Polska…, dz. cyt., s. 66.

M. Krzymkowski, Rada Stanu Księstwa Warszawskiego, Poznań 2011, s. 19–20.

H. Izdebski, Rada Administracyjna…, dz. cyt., s. 151.

Zob. szerzej M. Krzymkowski, Rada Stanu…, dz. cyt., s. 26–31

Tamże, s. 156–157; por. też tamże, s. 158–161.

Tamże, s. 161–162.

Por. tamże, s. 168.

Zob. szerzej W. Witkowski, Sądownictwo administracyjne w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim 1815–1876, Warszawa 1984, s. 99–100; patrz też tamże, s. 54–56.

H. Izdebski, Rada Administracyjna…, dz. cyt., s. 158–159.

Zob. szerzej: H. Goryszewski, Sądownictwo kompetencyjne w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim, „Czasopismo Prawno–Historyczne” 1965, nr 17, z. 2, s. 164 i nn.; M. Pyziak, Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych na ziemiach polskich. Od Rady Stanu Księstwa Warszawskiego do współczesności, „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego” 2010, nr 13, s. 238–240.

M. Krzymkowski, Rada Stanu…, dz. cyt., s. 218–220.

Dekret z 20 kwietnia 1808 r., Ustawodawstwo Księstwa Warszawskiego, t. 1: 1807–1808, oprac. W. Bartel, J. Kosim, W. Rostocki, Warszawa 1964, s. 84–96.

Sytuacja ta spotkała się z krytyką ze strony deputacji z 1810 r., która uważała, że przyczyną tego stanu rzeczy był brak przepisów wykonawczych, ustalających ściśle „w jakich zdarzeniach, w jakim sposobie, przez kogo i jak do odpowiedzi ministrowie pociągnięci być mają”. Raport deputacji…, dz. cyt., Biblioteka Naukowa PAN i PAU w Krakowie, rkps, sygn. 139, k. 31.

H. Izdebski, Rada Administracyjna…, dz. cyt., s. 149. Patrz szerzej: M. Krzymkowski, Rada Stanu…, dz. cyt., s. 15–48.

Por. M. Krzymkowski, Rada Stanu…, dz. cyt., s. 49–52.

Na temat zgodności tego postanowienia z konstytucją, która nie przewidywała rozszerzania radców stanu, zob. M. Rostworowski, Rada Ministrów i Rada Stanu. Przyczynek do dziejów ich organizacji, Kraków 1911, s. 21–25; por. M. Krzymkowski, Rada Stanu…, dz. cyt., s. 65.

Patrz szerzej: M. Krzymkowski, Rada Stanu…, dz. cyt., s. 64–70.

M. Rostworowski, Rada Ministrów…, dz. cyt., s. 24.

Por. H. Izdebski, Kolegialność w Komisjach Rządowych Królestwa Polskiego w latach 1815–1830, „Czasopismo Prawno–Historyczne” 1971, z. 1, s. 77.

Tamże, s. 75. Zob. też: M. Rostworowski, Rada Ministrów…, dz. cyt., s. 28; M. Krzymkowski, Rada Stanu…, dz. cyt., s. 69. Podział na sekcje odpowiadał zakresem rzeczowym resortom, z wyjątkiem resortu policji, dla którego nie utworzono odrębnej sekcji. Ministrowie nie wchodzili w skład sekcji, a mogli jedynie uczestniczyć w obradach właściwej sobie sekcji, ale bez prawa głosu. Sekcję tworzyli zatem tylko radcowie stanu, którzy często z racji innych swoich funkcji administracyjnych i tak byli już związani z resortem (biogramy radców stanu zob. M. Krzymkowski, Rada Stanu…, dz. cyt., s. 278–289). W ten sposób stawali się poniekąd ośrodkiem konkurencyjnym i kontrolnym dla ministra.

H. Izdebski, Rada Administracyjna…, dz. cyt., s. 155. Konieczność liczenia się szefa resortu z głosem grona swoich najbliższych współpracowników prezentowanym podczas obrad sekcji mogła przybierać postać ukrytej formy kolegialnego kierowania resortem, ograniczając dotychczas monopolistyczną pozycję ministra w jego obrębie. Por.: tegoż, Kolegialność w Komisjach…, dz. cyt., s. 77.

Tegoż, Rada Administracyjna…, dz. cyt., s. 151.

Zob. szerzej: M. Krzymkowski, Rada Stanu…, dz. cyt., s. 228–235.

Tamże, s. 236–237.

Zob. szerzej tamże, s. 236–241.

M. Handelsman, Napoleon a Polska…, dz. cyt., s. 65.

Zob. pismo Rady Ministrów z 24 maja 1810 r., M. Rostworowski, Rada Ministrów…, dz. cyt., s. 59–65.

Patrz szerzej: tamże, s. 66–74.

Patrz: M. Krzymkowski, Rada Stanu…, dz. cyt., s. 244.

Tekst dekretu z 20 kwietnia 1808 r. został opublikowany w: M. Rostworowski, Rada Ministrów…, dz. cyt., s. 67–72 oraz Ustawodawstwo…, dz. cyt., t. 3: 1809–1810, s. 161–163. Instytucjonalnymi gwarancjami prawidłowego funkcjonowania Rady Ministrów jako organu kontrolnego nad ministrami miały stać się: (a) „archiwum Rady Ministrów”, w którym składane miały być „wszystkie prawa i dekrety w ciągu egzekucji będące tyczące tak administracji ogólnej krajowej, jako też szczególnych jej wydziałów” i prowadzony „dziennik egzekucyjny”; (b) protokół zastępujący dotychczasową praktykę prowadzenia korespondencji pomiędzy ministrami, w którym zapisywane miały być „porozumienia się ministrów względem przedmiotów egzekucyjnych”, czyli sposobu egzekwowania postanowień zawartych w dekretach monarszych; (c) oddzielna kancelaria Rady Ministrów.

M. Handelsman, Napoleon a Polska…, dz. cyt., s. 65–66.

M. Kallas, Projekt reform ustrojowych…, dz. cyt., s. 82–83; P. Cichoń, Rozwój myśli administracyjnej w Księstwie Warszawskim 1807–1815, Kraków 2006, s. 78.

M. Kallas, Projekt reform ustrojowych…, dz. cyt., s. 82.

Dz. Pr. Ks. Warsz., t. IV, nr 45, s. 327–329.

Zob. H. Mancewicz, Zmiany ustrojowe w Księstwie Warszawskim w 1812/13 r., „Roczniki Historyczne” 1988, t. XXXVI, z. 4, s. 183–184.

H. Izdebski, Rada Administracyjna…, dz. cyt., s. 70–71.

W. Sobociński, Historia ustroju…, dz. cyt., s. 33–34.

M. Handelsman, Napoleon a Polska…, dz. cyt., s. 63–64.

O roli ministrów we Francji, zob. M. Krzymkowski, Rada Stanu…, dz. cyt., s. 27.

, Głosy posła mariampolskiego na Sejmie roku 1811 w Warszawie miane z dołączeniem uwag i krótkiego namienienia niektórych w czasie Sejmu czynności, , s. 35.

J. Willaume, Fryderyk August…, dz. cyt., s. 147.

J. Dutka, Sejm Księstwa Warszawskiego…, dz. cyt., s. 371.

Zob. P. Ławniczak, Sekretariat Stanu Księstwa Warszawskiego (1807–1813), „Archiwa – Kancelarie – Zbiory” 2013, nr 4 (6), s. 57–58.

Por. M. Kallas, Organy administracji terytorialnej w Księstwie Warszawskim, Toruń 1975, s. 153–154.

J.K. Szaniawski, O naturze i przeznaczeniu urzędowań w społeczności. Rzecz w krótkich napomknieniach, z daleka wskazujących drogę do dłuższego wywodu, Warszawa 1808, s. 23–24, 75–88; S. Węgrzecki, Rosprawa o professyach i professyonistach oraz o systemacie administracyjnym, Warszawa 1810, s. 189–194; F.K. Szaniawski, O rządzeniu y radzeniu, Warszawa 1810, s. 22; M. Janowski, Polska myśl liberalna do 1918 roku, Warszawa 1998, s. 35; por. B. Leśnodorski, U progu nowego stulecia. Księstwo Warszawskie, tegoż, Historia i współczesność, Warszawa 1967, s. 219–222; tegoż, Administracja w państwie burżuazyjnym. Czynniki rozwoju, „Państwo i Prawo” 1971, z. 3–4, s. 528–529; J. Jedlicki, Jakiej cywilizacji Polacy potrzebują. Studia z dziejów idei i wyobraźni XIX wieku, Warszawa 1988, s. 43–45.

Cyt. za: B. Leśnodorski, U progu…, dz. cyt., s. 229.

M. Janowski, Myśl liberalna…, dz. cyt., s. 33; B. Leśnodorski, U progu…, dz. cyt., s. 220–221, 229.

T. Chrzanowski, Polskie elity intelektualne wobec przemian politycznych i społecznych lat 1795–1830, Olsztyn 2009, s. 133.

Tamże, s. 132.

J. Czubaty, Księstwo Warszawskie…, dz. cyt., s. 369.

S. Węgrzecki, Rosprawa o professyach…, dz. cyt., s. 189.

Odnośnie do wojska oprócz przedstawionych wyżej zasad wzajemnego wprowadzania i wyprowadzania oddziałów polskich i saskich Konstytucja ustalała jedynie, że siła zbrojna Księstwa Warszawskiego składać się będzie z 30 000 zmobilizowanych („obecnych pod bronią”) żołnierzy „wszelkiego rodzaju” oraz z gwardii narodowych (art. 79). Tymczasem w czasie wojen napoleońskich problematyka ta zdominowała życie publiczne w Księstwie.

W konstytucji ani słowem nie wspominano o wójtach czy też o istnieniu innych od municypalności okręgów administracyjnych mających charakter gmin wiejskich. Pozostawiono tu pole dla regulacji rozwijających przepisy konstytucyjne. Można było sobie wyobrazić sytuację, że burmistrz będzie odpowiednikiem mera we Francji, a municypalności będą odpowiednikiem jednolitych gmin bez podziału na miejskie i wiejskie.