Kosmetologia i farmakologia skóry - ebook

PRZEDMOWA DO WYDANIA POLSKIEGO

Autorką podręcznika „Farmakologia skóry i kosmetologia” jest prof. Marie-Claude Martini, wybitny ekspert w dziedzinie chemii leków zewnętrznych i kosmetyków, główny ekspert Komisji Kosmetologii Agencji Francuskiej Bezpieczeństwa Sanitarnego Produktów Zdrowia, w której przewodniczy grupie roboczej „Ingrediende”. Profesor Marie-Claude Martini jest doktorem farmacji i pracuje od ponad 20 lat w Zakładzie Farmakologii Dermatologicznej i Kosmetologii Wydziału Farmacji w Lyonie.

Publikacja – jako literatura fachowa – ma charakter unikatowy, jest bowiem pierwszym podręcznikiem w Polsce zawierającym podstawowe wiadomości z kosmetologii i podłoża leków dermatologicznych do użytku zewnętrznego. Stanowi także kompendium wiedzy dla farmaceutów przemysłowych i aptecznych, studentów kosmetologii, kosmetyczek, a także dermatologów zajmujących się dermatologią estetyczną. W odróżnieniu od podręczników dermatologii czy prac poświęconych dermatologii estetycznej, a także dermatologii dla kosmetyczek, ma doskonale rozbudowane i dokładnie opracowane tematy dotyczące legislacji produktów kosmetycznych i leków zewnętrznych, fizjologii skóry, przenikania przezskórnego, produktów pielęgnacyjnych i kosmetycznych, ich składu i właściwości oraz form galenowych. Natomiast rozdziały poświęcone opisom najczęściej spotykanych jednostek chorobowych w dermatologii (9) są potraktowane niezwykle skrótowo i ogólnie sprawiają niekiedy wrażenie stylu zbyt popularnonaukowego. Należy uznać, że jest to celowe, autorka przyjęła bowiem założenie, że dermatolog dermatologię zna z podręczników przeznaczonych do nauki tego przedmiotu, a farmaceutom w aptece czy fabryce oraz kosmetologom przy produkcji aż taka znajomość przedmiotu nie jest potrzebna.

Podejmując się redakcji tłumaczenia polskiego wydania wyszedłem z założenia, że jest to niezwykle interesująca i ważna pozycja dla dermatologów i kosmetyczek, które chcą poszerzyć swoje wiadomości na temat wpływu na skórę środków pielęgnujących i kosmetyków.

Na szczególne podkreślenie zasługuje dokładne przedstawienie kosmetyków i środków według poszczególnych grup. Interesujące i ważne są rozdziały 24 i 25, w których autorka omawia formy galenowe podłoży i kosmetyków – od najprostszych – po najnowocześniejsze.

Przedstawiany państwu podręcznik będzie niezwykle wartościową pozycją w biblioteczce, zarówno dla lekarzy dermatologów, kosmetologów, farmaceutów, jak i studentów tych trzech ostatnich kierunków.

Prof. dr med. Waldemar PlacekPRZEDMOWA

W takich dziedzinach nauki, jak farmakologia skóry i dermatologia, w ostatnich latach osiągnięto znaczący postęp w procedurach, formach i metodach, a jednocześnie opracowano rygorystyczne przepisy, gwarantujące bezpieczeństwo konsumenta.

W badaniach nad rozwojem tych dziedzin nauki nie ograniczono się jedynie do czynnej ochrony. Stworzono nowe metody umożliwiające odnowę czynników regulujących procesy metaboliczne w skórze, zakłócone działaniem czynników szkodliwych, przyczyniających się do jej nieprawidłowego funkcjonowania.

Przedstawiona w publikacji koncepcja farmakologii skóry jest nie tylko naukowa, ale również racjonalna i dynamiczna.

- Naukowa, ponieważ opiera się na faktach i obiektywnych metodach oceny skuteczności.

- Racjonalna i czytelna, nie posługuje się bowiem fałszywymi obietnicami ani błędnymi mitami.

- Dynamiczna, ponieważ jest wynikiem badań naukowych i postępu.

Farmakologia skóry wyjaśnia, co to jest dynamizm zdrowia w kosmetologii. Wychodzi w ten sposób naprzeciw potrzebom coraz lepiej zorientowanych i wymagających klientów, słusznie domagających się gwarancji bezpiecznego użytkowania kosmetyków.

Produkty dermatologiczne i kosmetyczne służą z całą pewnością zdrowiu i polepszają jakość życia człowieka w każdym wieku, ponieważ zdrowie nie tylko jest brakiem choroby: jest to również stan doskonałego samopoczucia (definicja WHO).

Możemy więc powiedzieć, że w takich dziedzinach nauki, jak farmakologia i kosmetologia skóry, właściwości dermatologiczne i kosmetyczne aktywnych składników są poddawane obiektywnym, niekwestionowanym badaniom laboratoryjnym.

Podręcznik Marie-Claude Martini z całą pewnością umożliwi poznanie obiektywnych, naukowych wiadomości z tego zakresu farmaceutom, studentom i konsumentom. Praca jest napisana prostym, przystępnym językiem i stanowi kompendium wiedzy, niedostępnej dotąd polskiemu odbiorcy. Gorąco gratuluję Autorce wysokiej jakości opracowania podręcznika.

Profesor Jean CotteWSTĘP

Książka jest skierowana przede wszystkim do studentów farmacji, zainteresowanych farmakologią leków, przeznaczonych do stosowania zewnętrznego, oraz kosmetologią, ponieważ rola doradcza farmaceuty w obu dziedzinach jest niezbędna. Może być również przydatna innym osobom, zajmującym się profesjonalnie zdrowiem, które mają do czynienia z problemami skórnymi. Obserwujemy stale wzrastającą na rynku ilość produktów kosmetycznych, przede wszystkim tych „upiększających”. Jednocześnie zwiększa się wrażliwość skóry na wpływy zewnętrzne. Stwarza to potrzebę odwoływania się do wiedzy naukowej, która pozwala unikać błędów i stosować jak najlepsze i coraz skuteczniejsze produkty dostępne na rynku. W tym celu konieczne jest, oczywiście, poznanie budowy i fizjologii skóry oraz pochodzenia i działania różnych surowców wchodzących w skład stosowanych produktów. Ważne miejsce zajmują różne przejawy nietolerancji skórnej oraz substancje za nie odpowiedzialne.

Ponadto, trzeba znać dokładnie różnicę między produktem kosmetycznym bądź higienicznym a lekiem i umieć, równie dobrze, wskazać produkty o właściwościach terapeutycznych, niebędące lekami, jak i produkty o zastosowaniu czysto estetycznym.

W książce zamieszczono podstawowe pojęcia z dermatologii z myślą o farmaceucie, aby pomóc mu rozpoznać banalne patologie i doradzić pacjentowi wizytę u dermatologa.

Dobrze znane farmaceutom substancje terapeutyczne, takie jak antybiotyki, leki przeciwgrzybicze oraz odkażające, celowo zostały pominięte przez Autorkę, która uznała, że jest to dziedzina zarezerwowana dla farmacji chemicznej.

Ze względu na istotne znaczenie formy, zarówno z punktu widzenia działania terapeutycznego, jak i kosmetycznego, w obszernym rozdziale opisano formy galenowe, ze szczególnym uwzględnieniem najnowszych form fizykochemicznych.

Wreszcie, uwzględniając zauroczenie naturą oraz rozwój produkcji kosmetyków na bazie roślinnej, opisano szczegółowo fitokosmetykę i uwzględniono w niej słowniczek gatunków roślin, które są najczęściej spotykane w składach preparatów.WYKAZ SKRÓTÓW

AFSSAPS – Francuska Agencja Bezpieczeństwa Sanitarnego Produktów Zdrowotnych

AFSSAPS AHA – α-hydroksykwas

AMM – zezwolenie wprowadzenia na rynek

BHA – butylohydroksyanizol

BHT – dibutylohydroksytoluen

CA – czynnik aktywny

CAPB – kokoamidopropylobetaina

CMC – karboksymetyloceluloza

DHA – 1-dihydroksyaceton, 2-kwas dokozaheksaenowy

DHAO – dihydroksy-2-amino-4-oktadecen (sfingozyna)

DHT – dihydroksytestosteron

DNA – kwas deoksyrybonukleinowy

DPHP – dipalmitoilohydroksyprolina

EGF – epidermal growth factor – naskórkowy czynnik wzrostu

EPA – kwas eikozapentaenowy

ETP – easy to disperse – łatwy do rozproszenia

FDA – Food and Drug Administration – Agencja ds. żywności i Leków

FGF – fibroblast growth factor – czynnik wzrostu fibroblastów

GAG – glikozoaminoglikan

GSA – gruczoł potowy apokrynowy

GSE – gruczoł potowy ekrynowy

HEC – hydroksyetyloceluloza

HET-CAM – hen’s egg test – chorio allantoitic membrane – test na błonie kosmówkowo-omoczniowej

HIPRE – high internal phase ratio emulsion – odmiana emulsji

HLB – hydrophylic-lipophylic balance – równowaga hydrofilowo-lipofilowa

IP – indie de protection – wskaźnik protekcji przeciwsłonecznej

IPD – immediate pigment darkening – pigmentacja natychmiastowa, wskaźnik ochrony dla UVA

KSM – krytyczne stężenie micelarne

KT – kwas tłuszczowy

LLNA – local lymph node assay – badanie regionalnych węzłów chłonnych

LUV – large unilamellar vesicle – duża jednowarstwowa forma pęcherzykowa

MED – minimal erythemal dose – minimalna dawka rumieniowa

MLV – multilamellar vesicle – wielowarstwowa forma pęcherzykowa

MTT – sól tetrazolium 3-(4,5-dimetylo-2-tiazylo)-2,5-bromek difenylo-2H-bromek tetrazolium

NMR – natural moisturising factor – naturalny czynnik nawilżający

OE – olejek eteryczny

OHB – tlenoterapia hiperbaryczna

PCA – kwas pirolidono-karboksylowy

PDGF – platelet derived growth factor – czynnik wzrostu pochodzenia płytkowego

PEG – glikol polietylenowy

PIE – niewidzialna utrata wody

PIT – phase inversion temperature – temperatura odwrócenia faz

PPD – persistent pigment darkening – pigmentacja opóźniona, wskaźnik ochrony dla UVA

PPDA – parafenylenodwuamina

PTDA – paratoluenodwuamina

PVP – poliwinylopirolidon

PVP-I – poliwinylopirolidon jodowy

SAB – serumalbumina wołowa

SDS – dodecylosiarczan sodowy

SOD – dysmutaza nadtlenkowa

SPF – sun protection factor – wskaźnik ochrony przeciwsłonecznej

SUV – small unilamellar vesicle – mała jednowarstwowa forma pęcherzykowa

TE – tlenek etylenu

TEA – trójetanoloamina

TEWL – transepidermal water loss – przeznaskórkowa utrata wody

TGF – transforming growth factor – wzrostowy czynnik transformujący

UBS – unit burn standard – indeks ciężkości oparzenia

WNNKT – wielonienasycony kwas tłuszczowyRozdział 1 USTAWODAWSTWO

1.1. Definicja produktów kosmetycznych oraz spodków higienicznych

Definicja produktów kosmetycznych oraz środków higienicznych została sformułowana w Szóstych Europejskich Wytycznych Dotyczących Kosmetyków 93/35 (z 14 czerwca 1993 roku), zapisanych we Francji w rozdziale VIII, paragrafie III księgi V Kodeksu Zdrowia Publicznego:

„Przez produkt kosmetyczny rozumie się substancję lub preparat pozostający w kontakcie z różnymi częściami powierzchni ciała ludzkiego (skóra, owłosienie, paznokcie, wargi i zewnętrzne narządy płciowe) lub z zębami i błoną śluzową jamy ustnej jedynie lub głównie w ce/u ich oczyszczania, perfumowania, zmieniania ich wyglądu i/lub korygowania zapachów ciała oraz/lub w celu ich ochrony lub utrzymywania w dobrym stanie”.

Nie jest to nowa definicja, ponieważ istniała już ona w podobnej formie w prawie francuskim z 1975 roku i nakazywała ograniczanie stosowania produktów kosmetycznych dających objawy toksyczne. Później została powtórzona w tej postaci w I Europejskich Wytycznych Dotyczących Kosmetyków z 1976 roku. Definicja ta była różnie interpretowana: zdanie „przeznaczona do kontaktu z różnymi częściami powierzchni ciała ludzkiego” obligowało do wyraźnego oddzielenia produktu kosmetycznego od definicji leku i przed długi okres uznawano, że produkt kosmetyczny nie przenika do skóry. Obecnie, w wyniku rozwoju kosmetyki leczniczej (lub pielęgnacyjnej), udowodniono, że niektóre składniki kosmetyków przenikają nawet do skóry właściwej. Ponadto, kosmetyk nie powinien wywoływać działania ogólnego i tym różni się od leku.

1.2. Ustawodawstwo dotyczące środków higienicznych i produktów kosmetycznych

Od chwili pojawienia się Wytycznych Dotyczących Kosmetyków 93/35 istnieje ustawodawstwo europejskie. Krajowy wpis do rejestru nastąpił 14 czerwca 1995 roku. Ponadto, ustawa z 1 lipca 1998 roku, dotycząca zaostrzenia nadzoru sanitarnego i kontroli bezpieczeństwa sanitarnego produktów przeznaczonych do użytku przez człowieka (księga VIII Kodeksu Zdrowia Publicznego, paragraf II), doprowadziła do utworzenia Francuskiej Agencji Bezpieczeństwa Sanitarnego Produktów Zdrowotnych (AFSSAPS), w której powstał departament kosmetologii zobowiązany do nadzorowania zasad przestrzegania ograniczeń.

Poza definicją produktu kosmetycznego zacytowaną powyżej, wytyczne zawierają:

- Nakaz zgłaszania wszelkich przedsiębiorstw produkujących, pakujących lub kontrolujących produkty kosmetyczne do AFSSAPS, a także weryfikowanie kwalifikacji personelu kierowniczego.

- Nakaz, aby producent zapewnił bezpieczeństwo produktu handlowego precyzując, że produkty kosmetyczne nie mogą szkodzić zdrowiu ludzkiemu, gdy są stosowane w normalnych lub ogólnie przyjętych warunkach. Ponadto, powinny być wytwarzane zgodnie z normami produkcji.

- Nakaz utworzenia dokumentacji kosmetyku; w art. 7 bis wytyczne europejskie definiują wymagania zawodowe i informacje, które należy dostarczyć drogą urzędową, aby móc produkować i sprzedawać produkty higieniczne oraz kosmetyczne.

- Dokumentacja:

- – jest uproszczona w porównaniu z zezwoleniem wprowadzenia produktu na rynek wymaganym dla leków;

- – nie decyduje o sprzedaży produktu, ale jest wymagana przez inspektorów farmacji lub inspektorów DGCCRF (Naczelna Dyrekcja Konkurencji, Konsumpcji i Zwalczania Oszustw Handlowych) w celu kontroli lub w odpowiedzi na skargę konsumenta;

- – była przez 20 lat oryginalnym wkładem ustawodawstwa francuskiego, a obecnie wszystkie kraje Unii Europejskiej muszą się jej podporządkować.

1.2.1. Dokumentacja kosmetyku

Dokumentacja kosmetyku zawiera między innymi:

- Nazwiska kierowników produkcji, kontroli i pakowania, którzy muszą być wykwalifikowanymi specjalistami (muszą mieć minimum studia magisterskie w dyscyplinach naukowych).

- Miejsce produkcji.

- Opis metod kontroli:

- – kontrole fizykochemiczne surowców i produktu końcowego (opisane metody muszą być przeprowadzone przez producenta lub przez imiennie wyznaczonych podwykonawców);

- – kontrole bakteriologiczne produktu końcowego;

- – metody dotyczące tolerancji produktu końcowego;

- – metody dotyczące skuteczności działania produktu końcowego, jeśli istnieje wymóg dokładnie udokumentowanych działań (badania stopnia nawilżenia, badania poprawy elastyczności skóry, wskaźnik ochronny dla produktów przeciwsłonecznych).

Uwaga: Oficjalne metody kontroli tolerancji opierają się na doświadczeniach na zwierzętach. Pod naciskiem organizacji ochrony zwierząt muszą one zostać zastąpione (jest to z pewnością odległe w czasie) przez dane bibliograficzne, przez już istniejącą dokumentację wcześniejszych badań albo przez metody nazywane „alternatywnymi” (między innymi hodowla komórkowa). Kiedy metody alternatywne będą definitywnie uprawomocnione, będzie można przejść bezpośrednio do eksperymentów na ochotnikach, prawdopodobnie bez ryzyka (p. rozdz. „Nietolerancja produktów kosmetycznych”). Obecnie prowadzi się już doświadczenia z udziałem zdrowych ochotników. Eksperymenty na zwierzętach bądź prowadzone z udziałem ludzi są rygorystycznie kontrolowane przede wszystkim przez służby weterynaryjne bądź komisje etyczne.

- Cały skład produktu musi figurować w dokumentacji, podobnie jak środki biorące udział w procesie technologicznym. Skład ten musi zostać przekazany do ośrodków toksykologicznych we Francji, a w Polsce do PZH, listem poleconym z potwierdzeniem odbioru, który musi być dołączony do dokumentacji.

Powyższa dokumentacja jest przechowywana w firmie i musi być okazywana na każde żądanie.

Kontrole są przeprowadzane przez:

- farmaceutycznych inspektorów sanitarnych;

- medycznych inspektorów sanitarnych;

- inspektorów AFSSAPS;

- urzędników ministerstwa zajmującego się ochroną konsumenta, inspektorów DGCCRF (Naczelna Dyrekcja Konkurencji, Konsumpcji i Zwalczania Oszustw Handlowych).

1.2.2. Oznakowanie

„Przez składnik kosmetyczny rozumie się każdą substancję lub preparat pochodzenia syntetycznego albo naturalnego, z wyłączeniem kompozycji zapachowych lub aromatycznych, wchodzących w skład produktów kosmetycznych”.

1.2.2.1. Obowiązki

Oznakowanie zawierające listę wszystkich składników jest obowiązkowe od 1 stycznia 1997 roku. Nonna ta ma zastosowanie do wszystkich producentów kosmetyków i do produktów higienicznych, włączając w to laboratoria farmaceutyczne, które nie mogą w żadnym wypadku poprzestać na wyszczególnieniu substancji aktywnych z dołączoną wzmianką „podłoże quantum satis (QS) do 100 g”. Wszystkie składniki wchodzące w skład produktu są spisane pod nazwą INCI (International Nomenclature of Cosmetic Ingredients), która jest zwykle skrótem nazwy IUPAC (International Union of Pure and Applied Chemistry), zbyt długiej i skomplikowanej.

Jedynym wyjątkiem są kompozycje zapachowe, które mogą pojawić się tylko pod pojęciem „zapach” lub „aromat”, bez dodatkowych wyjaśnień.

Składniki są spisane w porządku ilościowym malejącym, aż do stężenia 1%. Poniżej tego stężenia mogą być wymienione w sposób nieuporządkowany, zatem na pierwszej pozycji pojawia się najczęściej woda, następnie substancje tłuszczowe, potem powierzchniowo czynne i substancje aktywne, a na końcu konserwanty przeciwbakteryjne, antyutleniacze, barwniki i zapachy. Fantazyjne nazwy handlowe nie są dopuszczalne.

Wszelkie mieszaniny: konserwantów, składników powierzchniowo czynnych i aktywnych muszą być wyszczególnione, tak jak w słowniku INGI, w którym każdy składnik znajdujący się w mieszaninie jest wymieniony w kolejności od najważniejszego do najmniej istotnego.

Barwniki są nazwane numerem według indeksu kolorów (CI). Jest to jedyny sposób ich identyfikacji. Znajdziemy je pod nazwą CI i liczbą od 10 000 do 80 000, gdzie każde dziesięć tysięcy odpowiada innej klasie chemicznej. Należy przypomnieć, że wszystkie barwniki używane w kosmetyce są wybierane z listy barwników dozwolonych do stosowania w kosmetykach według aneksu IV do wytycznych, gdzie są umieszczone pod własnym numerem CI.

Farby do włosów o złożonej budowie chemicznej mogą być oznaczone przez kombinację koloru i numeru poprzedzonego literami HC (hair color).

Z tego samego powodu kombinacje liczb i liter są również używane w następujących przypadkach:

- benzofenony (filtry słoneczne) zwane są benzofenonami 2, 3, 4 lub 5;

- aminy czwartorzędowe złożone są nazywane na przykład Quatemium-15 (konserwant) lub Polyąuaternium-20 albo 32 (polimery kationowe);

- gazy aerozolowe mogą być wymienione pod nazwami HFC 152a (hydrofluorokarbon) lub CFC 142b (hydrochlorofluorokarbon);

- polisiloksany (polimery silikonowe złożone) (np. Polysilicone-1);

- substancje oksyetylenowane lub oksypropylenowane, na ogół oznaczone przez liczbę o przybliżonej masie cząsteczkowej lub z podaniem średniej liczby cząsteczek tlenku etylenu lub tlenku propylenu.

Przykład:

- nazwy alkoholi oksyetylenowanych (środki powierzchniowo czynne) zaczynają się od uzupełnienia nazwy wyjściowego alkoholu o przyrostek „eth”, po której następuje średnia liczba cząsteczek tlenku etylenu (IE), np. ceteth-20 = alkohol cetylowy oksyetylenowany 20 molami tlenku etylenu.

Pojęcie acrylate oznacza kopolimery liniowe, nietworzące struktury sieciowej kwasów akrylowych i metakrylowych. Odpowiadają one żywicom tworzącym powłokę.

Pojęcie carbomer oznacza kopolimery kwasu akrylowego o wysokiej masie cząsteczkowej. Są to środki żelujące lub zagęszczające.

1.2.2.2. Skróty

W spisie kosmetyków operuje się pewną liczbą skrótów.

Skróty bardzo znane:

- BHA = butylohydroksyanizol (antyutleniacz).
- BHT = butylohydroksytoluen (antyutleniacz).
- EDTA = kwas etylenodiaminotetraoctowy.
- PABA = kwas paminobenzoesowy (filtr słoneczny).
- PEG = polietylenowy polimer tlenku etylenu (polyethylene glycol).
- TEA = trietanoloamina (czynnik neutralizujący).
- DEA = dietanoloamina (alkanoloamina, składnik dietanoloamidów).

Skróty mniej znane:

- AMP = aminometylopropanol (czynnik neutralizujący).
- AMPD = aminometylopropanodiol (czynnik neutralizujący).
- DMAPA = dimetyloaminopropyloamina (czynnik neutralizujący).
- DMDM-Hydantoin = l,3-dihydroksymetylo-5,5-dimetylohydantoina (konserwant).
- DMHF = 2,5-dimetylo-4-hydroksy-3-furanon (konserwant).
- MIPA = monoizopropanoloamina (czynnik neutralizujący).
- PPG = glikol polipropylenowy (polimer tlenku propylenu (rozpuszczalnik, środek zmiękczający, rozcieńczalnik).
- MEK = keton metylowopropylowy (rozpuszczalnik).
- PTFE = politetrafluoroetylen (środek wiążący).

1.2.2.3. Oznakowania dodatkowe

Pewna liczba substancji podlega szczególnemu oznakowaniu, które przyciąga uwagę użytkowników, i jest oznaczona „zawiera...”. Te środki ostrożności wynikają z właściwości mniej lub bardziej toksycznych czy żrących, albo potencjalnie alergizujących tych substancji.

Data ważności jest w niektórych przypadkach narzucona przez ustawodawstwo. Musi ona być oznaczona słowami „zużyć najlepiej przed upływem...”. Jest ona wymagana tylko dla produktów, których data ważności jest krótsza niż 30 miesięcy. Dotyczy produktu nierozpakowanego.

Na opakowaniu wszystkich produktów kosmetycznych musi być podany numer partii towaru, aby można było prześledzić jego drogę lub wycofać z rynku, gdyby zaszła taka potrzeba.

Uwaga: Oznakowanie informacyjne, zawierające opis różnych składników na opakowaniu zewnętrznym oraz na pojemniku, ma na celu uniknięcie reakcji alergicznej spowodowanej nieznajomością składu produktów. Jest niezbędne dla profesjonalistów zajmujących się zdrowiem. Wartość informacyjna dla przeciętnego użytkownika jest wątpliwa z tego względu, że na ogół nazwy chemiczne nie są generalnie ujednolicone albo są zbyt złożone, nawet jeśli chodzi o nazewnictwo INGI.

1.2.3. Aneksy do wytycznych

Poza różnymi wytycznymi zawartymi w ustawie dotyczącej produkcji, oznakowania i sprzedaży produktów kosmetycznych, wytyczne kosmetyczne określają również właściwości surowców i produktu końcowego, głównie jeśli chodzi o bezpieczeństwo konsumenta.

Zawierają one w aneksach:

- listę kategorii produktów kosmetycznych lub środków do higieny ciała (aneks I);

- listę zawierającą około 450 substancji zabronionych, które są w większości lekami (sulfonamidy, anestetyki miejscowe, antybiotyki, metale ciężkie...) lub substancjami toksycznymi (aneks II);

- listę norm, grupującą substancje potencjalnie niebezpieczne, jak fluorki (pasty do zębów), składniki farb do włosów lub substancje żrące; ta lista ogranicza stężenie lub sposób stosowania (na przykład: nie używać pod oczy) (aneks III);

- listę dozwolonych barwników (aneks IV);

- – które można stosować we wszystkich produktach kosmetycznych;

- – które można stosować (ale z wyłączeniem oczu);

- – które można stosować we wszystkich kosmetykach niewymagających kontaktu z błonami śluzowymi;

- – których można używać tylko w kosmetykach spłukiwanych;

- listę zawierającą produkty, które podlegają ustawodawstwu krajowemu, a nie europejskiemu (aneks V);

- listę dozwolonych konserwantów (aneks VI); chodzi o listę konserwantów o działaniu przeciwbakteryjnym i przeciwgrzybiczym; w ich skład nie wchodzą antyutleniacze;

- listę dozwolonych filtrów słonecznych (aneks VII).

Listy substancji niedozwolonych zabraniają stosowania pewnej grupy substancji, a listy substancji dozwolonych – ograniczają wybór substancji aktywnych w różnego typu preparatach kosmetycznych.

Listy te, włączając w to listę ograniczeń, są stale modyfikowane, w zależności od stanu wiedzy toksykologicznej, obejmującej różne składniki kosmetyczne i ich zastosowania.

1.2.4. Spis europejski

Przy założeniu, że istnieje pewna, ograniczona absorpcja składników kosmetyków przez skórę, należy bezwzględnie uzyskać istotne informacje o potencjalnie toksycznych właściwościach związków wchodzących w skład środków higienicznych i produktów kosmetycznych. Dlatego powstał europejski spis składników kosmetycznych, zawierający wszystkie obecnie używane surowce, co do których zgromadzono wystarczająco dużo informacji dotyczących właściwości fizykochemicznych i toksykologicznych. Spis ten dotyczy około 8000 substancji. Dla wszystkich substancji nieumieszczonych w tym katalogu (nowe substancje, słabo poznane surowce, niestosowane...) firmy muszą dostarczyć kompletną dokumentację toksykologiczną, wymagającą dużych nakładów finansowych, które dają gwarancję jakości.

Uwaga: Europejski spis składników można znaleźć w Minitelu 3617 kod FIPAR i w Internecie. Został on wydany przez Oficjalny Dziennik Wspólnoty Europejskiej.

1.3. Produkty „z pogranicza"

Granica między lekiem i produktem kosmetycznym lub produktem do higieny ciała jest niekiedy trudna do zdefiniowania.

Krajowa definicja leku według Kodeksu Zdrowia Publicznego, artykuł L.511, jest następująca:

„Przez lek rozumie się substancję posiadającą właściwości lecznicze lub profilaktyczne w stosunku do chorób ludzi lub zwierząt, jak również produkty, które mogą być podane człowiekowi lub zwierzęciu w celu rozpoznania lub przywrócenia, poprawienia bądź zmodyfikowania czynności organizmu

Za leki uważa się produkty w szczególności zawierające:

- substancję mającą działanie lecznicze w sensie zdefiniowanym powyżej;

- substancje szkodliwe w dawkach i stężeniach wyższych od tych, które są ustalone na liście (aneks III), określającej nieprzekraczalne dawki i stężenia dla każdej szkodliwej substancji i dla każdego typu produktu, lub takie, które nie figurują na tej liście.

Można powiedzieć, że lek wykazuje działanie terapeutyczne wobec chorego człowieka, natomiast produkt kosmetyczny ma działanie „fizjologiczne”, ograniczone do skóry lub błony śluzowej człowieka zdrowego, i w żadnym wypadku nie ma na celu działania terapeutycznego.

Rozróżnienie będzie jednak zawsze trudne, ponieważ kryteria definicji leku zależą od jego przedstawienia, funkcji, składu, użytego słownictwa.

Zależnie od wymogów, produkt może więc być kosmetykiem lub lekiem. Przykładowo: produkt przeciwtrądzikowy jest lekiem, trądzik jest chorobą, produkt o tym samym składzie regulującym wydzielanie łoju może być nazywany produktem kosmetycznym.

Niemniej jednak, w Europie istnieje definicja, określająca, co jest uważane za produkt kosmetyczny (aneks do I wytycznych kosmetycznych), oraz lista substancji zabronionych, których obecność w składzie klasyfikuje produkt w kategorii leków. Istnieją więc tylko dwie kategorie produktów przeznaczonych do pielęgnowania skóry i ciała: leki i produkty kosmetyczne.

W Stanach Zjednoczonych produkt kosmetyczny jest przeznaczony do wcierania, wlewania, skrapiania, rozpylania. Jest wprowadzany lub aplikowany, aby oczyszczać ciało, upiększać je; ma zwiększać jego atrakcyjność lub poprawiać wygląd bez naruszania jego struktury lub funkcji. Jeśli modyfikuje w jakikolwiek sposób fizjologię jednostki, jest lekiem lub kosmetykiem OTC (over the counter). Wytwarzanie tych produktów jest zgodne z good manufacturingpractices (GMP), które opierają się na nieszkodliwości składników, na odpowiednim oznakowaniu i opakowaniu. Próby toksykologiczne są zgodne z good laboratory practices (GLP).

W Japonii nie ma szczególnej definicji produktu kosmetycznego. Działanie kosmetyku powinno być „umiarkowane”, w przeciwnym razie jest to „rzekomy lek”, bliski lekowi.

W tych dwóch krajach istnieją więc trzy kategorie produktów przeznaczonych do pielęgnowania skóry i ciała: leki, produkty kosmetyczne i rzekome leki.

1.4. Wiza PP lub deklaracja jakości produktu (artykuł L.551 Kodeksu Zdrowia Publicznego)

Niektóre produkty kosmetyczne nie będące lekami są wprowadzane na rynek na podstawie specjalnego zezwolenia nazywanego wizą PP, przyznawaną wyłącznie kosmetykom służącym zdrowiu ludzkiemu. Wiza ta wydawana jest na podstawie bardzo dokładnej dokumentacji naukowej, szczególnie skrupulatnej w ocenie nieszkodliwości użytych składników i ich pochodzenia, warunków produkcji i kontroli, deklarowanych skutków ich stosowania oraz tolerancji. Jest przyznawana tylko wówczas, gdy produkt nie zalicza się do leków, zarówno z wyglądu, jak też ze względu na jego działanie, a także po potwierdzeniu deklarowanych zalet produktu.

Przyznanie wizy PP, wydawanej zawsze dla konkretnego kosmetyku, świadczy o tym, że zgromadzona dokumentacja naukowa jest wiarygodna, a skuteczność produktu została dowiedziona przez liczne badania in vitro i in vivo. Nie może ona jednak być dołączona do reklamy produktu.

Wiza PP jest przyznawana przez wyspecjalizowane służby AFSSAPS na czas określony.

Bardzo istotne jest staranne dobranie nazwy. Chodzi bowiem o podkreślenie, że od kosmetyku nie można żądać maksymalnej skuteczności ani też uzyskania doskonałego wyniku. Użycie danego kosmetyku ma jedynie ułatwiać lub zapobiegać, łagodzić lub prowadzić do zniknięcia zmian skórnych. Chodzi więc o pielęgnowanie, a nie o leczenie.

Wymaganie od produktów kosmetycznych działania terapeutycznego na takie schorzenia, jak: nadmierne rogowacenie, pęknięcia skóry, zapalenie warg, grzybice, trądzik, obrzęki, ociężałość i obrzęki nóg, żylaki i żylakowatość, rumień czy świąd uważa się za wygórowane, podobnie jak oczekiwania na skuteczne działanie odchudzające czy zapobiegające łysieniu. Jest więc ono zastrzeżone dla produktów farmaceutycznych.

Wizy PP są najczęściej wydawane dla:

- produktów do pielęgnowania skóry łojotokowej lub trądzikowej;

- produktów przeciw nadmiernemu poceniu;

- produktów zapobiegających rozstępom;

- popularnych past do zębów.Rozdział 2 ANATOMIA I FIZJOLOGIA SKÓRY

2.1. Budowa ogólna

Skóra jest tworem heterogennym i składa się z trzech, nałożonych na siebie warstw: tkanki podskórnej, skóry właściwej i naskórka (ryc. 1). Występują w niej mieszki włosowe odpowiadające wpukleniom naskórka, który wnika w głąb skóry. Towarzyszą im gruczoły łojowe, wydzielające na zewnątrz łój skórny. Gruczoły potowe są również wpukleniami naskórka do skóry.

2.1.1. Naskórek

Średnia grubość naskórka wynosi około 100 pm. Składa się głównie z żywych komórek, zwanych keratynocytami, które w trakcie procesu keratynizacji stopniowo przekształcają się, tworząc różne warstwy, każdą o odmiennej specyfice. W końcu tracą jądro, zmieniając się w martwe komórki – komeocyty (ryc. 2).

Tak więc, od wewnątrz do zewnątrz (od dołu do góry schematu), wyróżniamy:

- warstwę podstawną (lub rozrodczą);

- warstwę kolczystą;

- warstwę ziarnistą;

- warstwę rogową.

Ryc. 1. Schemat budowy skóry.

2.1.1.1. Warstwa podstawna (rozrodcza)

Warstwa podstawna jest utworzona przez jedną warstwę komórek. Około 50% z nich jest w trakcie mitozy, w której powstają komórki warstwy kolczystej, leżącej wyżej.

2.1.1.2. Warstwa kolczysta

Stratum spinosum (lub żywa warstwa Malpighiego) składa się z komórek wielobocznych, silnie powiązanych za pomocą desmosomów, zbudowanych z białek. Cytoplazma tych komórek zawiera tonofilamenty, tzn. włókna również zbudowane z białek, które grupują się w pakiety – tonofibryle. Przemieszczając się ku powierzchni, różnicują się one biochemicznie i stają się coraz bardziej aktywne w procesach syntezy.

2.1.1.3. Warstwa ziarnista

Na poziomie warstwy ziarnistej następuje przetwarzanie podstawowych cząsteczek, odpowiedzialnych za charakter fizykochemiczny warstw wyższych, z tworzeniem ziaren keratohialiny i pojawieniem się ciałek Odlanda.

- Ziarna keratohialiny składają się bądź z białka bogatego w cysteinę, która przyczynia się do budowania spoiwa międzywłókienkowego, bądź z fosfoproteiny bogatej w histydynę, profilagryny. Profilagryna jest prekursorem filagryny (filament aggregatingproteinę), białka, które spaja między sobą komórki w warstwie rogowej.

- Ciałka Odlanda lub keratynosomy, lub membranę coating granules (MCG), są to organella produkujące lipidy i tworzące się na zewnątrz komórki z błony komórkowej. Uwalniają one lipidy, tworząc spoiwo międzykomórkowe warstwy rogowej podczas końcowej fazy procesu rogowacenia.

W warstwie ziarnistej znajdują się jeszcze komórki żywe wraz z jądrem. W trakcie keratynizacji spłaszczają się, tracą jądro i przekształcają się w komeocyty, które tworzą warstwę rogową.

2.1.1.4. Warstwa rogowa

Warstwa rogowa składa się z trzech warstw:

- jasnej (obecnej tylko w zagłębieniu dłoni i na piętach);

- zbitej, która jest właściwą warstwą rogową;

- rozłącznej (najbardziej zewnętrznej, ulegającej złuszczaniu).

Te trzy warstwy mają w sumie grubość około 10 pm.

Warstwa rogowa ma właściwości i skład biochemiczny całkowicie różny od niżej położonych warstw naskórka. Komórki, które ją tworzą (korneocyty), są wynikiem końcowego procesu rogowacenia. Uważane są za komórki martwe, pozbawione jądra i zbudowane niemal wyłącznie z keratyny. Mają natomiast pewną liczbę enzymów, które uczestniczą w procesach metabolicznych. Co więcej, zawierają mieszaninę substancji mniej lub bardziej higroskopijnych, zapewniających wiązanie wody.

Ryc. 2. Schemat budowy naskórka.

Komeocyty układają się – określając bardzo schematycznie – na wzór ceglanego muru. Łączące je spoiwo ma charakter lipidowy i składa się z mieszaniny kwasów tłuszczowych wielonienasyconych (WNNKT), cholesterolu i ceramidów. W tym stadium desmosomy są przekształcane w korneosomy.

Zjawisko złuszczania jest regulowane w szczególny sposób przez przyleganie między korneocytami, które zależy od spoiwa lipidowego i obecności korneodesmosomów. Połączenie między komeodesmosomami jest utrzymywane przez kadheryny desmosomalne i przez specyficzne białko, korneodesmozynę. Złuszczanie się korneocytów jest skorelowane z degradacją korneodesmozyny, regulowane przez enzymy proteolityczne trypsyno- i chymotrypsynopodobne, które indukują złuszczanie. Enzymy te mogą być hamowane przez siarczan cholesterolu. Mechanizm ten staje się decydujący podczas starzenia się skóry i prowadzi do nagromadzenia się korneocytów.

Ryc. 3. Schemat budowy warstwy rogowej.

2.1.1.5. Zjawisko keratynizacji

Zjawisko keratynizacji rozpoczyna się w warstwie podstawnej, gdzie komórki się dzielą, następnie przemieszczają się w sposób ciągły ku powierzchni skóry, stopniowo się przekształcają i docierają do warstwy „martwych” komórek bez jądra, ulegających ciągłemu złuszczaniu. Na proces keratynizacji składają się dwa równoczesne zjawiska: pionowa migracja komórek oraz ich różnicowanie się. Proces ten trwa około jednego miesiąca, przy czym migracja komórek z warstwy podstawnej do warstwy rogowej trwa dwa tygodnie. Jest to tzw. turn-over naskórkowy.

Keratyna naskórkowa, utworzona w trakcie tego procesu, jest miękka i występuje w postaci wiązek włókien. Tonofilamenty, które pojawiają się w warstwie kolczystej, mają budowę pośrednią i są uważane za prekursory keratyny. W trakcie różnicowania grupują się w wiązki (tonofibryle), które docelowo tworzą w korneocytach włókna keratyny.

Keratyny są helikoidalnymi białkami włóknistymi, utworzonymi z łańcuchów aminokwasów bogatych w siarkę (cystyna i cysteina), ale o innym składzie w naskórku, we włosach i w paznokciach, co nadaje im specyficzne cechy fizykochemiczne przy jednej wspólnej właściwości: bardzo dużej odporności na czynniki zewnętrzne.

Ostatnio naukowcy amerykańscy wykryli białko kDIF, niezbędne do różnicowania się komórek naskórka, jak również ważny kompleks kinaz

białkowych, w którym podjednostka ocI-K-P-kinazy kontroluje proliferację i różnicowanie się komórek podstawnych naskórka. Wspomniana podjednostka oc kontroluje produkcję białka kDIF. Jej niedobór prowadzi do niekontrolowanej produkcji komórek warstwy podstawnej i braku keratynizacji.

2.1.1.6. Inne komórki naskórka

W warstwie podstawnej znajdują się szczególne komórki dendrytyczne -melanocyty, odpowiedzialne za zabarwienie skóry. Wprowadzają one swoje wypustki między keratynosomy i przekazują im ziarnistości zwane melanosomami, w których dokonuje się synteza melaniny. Na 36 keratynocytów przypada zazwyczaj 1 melanocyt, a całość tworzy jednostkę melanocytarną. Dość nieliczne melanocyty stanowią około 13% populacji komórek naskórka i rozmnażają się bardzo powoli (p. rozdz. „Produkty przeciwsłoneczne”).

W naskórku znajdują się również komórki Langerhansa, których zadaniem jest wychwycenie alergenów i ich prezentacja limfocytom T. Zapewniają one ochronę immunologiczną skóry, uruchamiając odpowiedź immunologiczną typu komórkowego. Jest to alergia kontaktowa typu IV lub nadwrażliwość opóźniona (HSR). Te komórki mogą opuścić naskórek i wywędrować do skóry właściwej – stąd odpowiedź zapalna i charakterystyczny dla reakcji alergicznej rumień. Stanowią one około 2 do 4% całkowitej populacji komórkowej.

Wreszcie, występują komórki Merkla, nieliczne, stanowią bowiem tylko 1% komórek naskórkowych. Są to receptory czuciowe, zlokalizowane w warstwie podstawnej, a ich wypustki cytoplazmatyczne przenikają między keratynocyty. Komórki Merkla są zarazem neuroendokrynne i nabłonkowe. Wytwarzają neuromediatory i hormony, mając jednocześnie cytokeratyny i antygeny desmosomów. Występują liczniej na wargach, powierzchniach dłoniowych rąk i na opuszkach palców i rejestrują bodźce wibracyjne, przekazując je do zakończeń nerwowych, z którymi się kontaktują.

Uwaga: Naskórek nie jest unaczyniony, ale ostatnie badania wykazały, że nie jest pozbawiony unerwienia, ponieważ zakończenia nerwowe, pochodzące ze skóry właściwej, wnikają do naskórka.

Naskórek pełni przede wszystkim rolę ochronną, ale też duże znaczenie z punktu widzenia estetycznego.

2.1.2. Granica skórno-naskórkowa

Przyleganie naskórka do skóry właściwej zapewnia granica skórno-naskórkowa. Jest to cienki twór usytuowany pod warstwą podstawną, składający się z błony podstawnej i wielu warstw substancji, takich jak glikoproteiny, kolagen typu IV, fibronektyna. Warstwa podstawna wraz z granicą skórno-naskórkową ma układ falisty, charakterystyczny dla skóry młodej. W procesie starzenia się granica skórno-naskórkowa spłaszcza się, a skóra wiotczeje.

2.1.3. Skóra właściwa

Skóra właściwa ma grubość od 500 pm do 1 mm.

Wyróżniamy warstwę brodawkową, leżącą tuż pod naskórkiem, i głębiej usytuowaną warstwę siateczkową, stanowiącą około 80% całkowitej grubości skóry. Obydwie są zbudowane z tkanki łącznej.

W ich skład wchodzą:

- Białka strukturalne produkowane przez fibroblasty lub fibrocyty. Są to zwłaszcza kolagen (makrocząsteczka łącząca się we włókna), nadający skórze wytrzymałość, i elastyna, makrocząsteczka, która tworzy wiązki, zlokalizowana głównie w powierzchniowych warstwach skóry właściwej (warstwa brodawkowa). Elastyna odpowiada za elastyczność skóry. Włókna oksytalanowe, szczególny rodzaj włókien sprężystych, umieszczone poprzecznie w stosunku do właściwych włókien sprężystych, są bardzo delikatne i zanikają jako pierwsze w procesie starzenia się skóry. Znajdują się głównie w skórze właściwej brodawkowej, tak samo jak włókna siateczkowe, które są bardzo cienkimi włóknami kolagenowymi. Skóra właściwa siateczkowa zawiera głównie włókna kolagenowe i proteoglikany.

- Bezpostaciowy żel proteoglikanowy (lub mukopolisacharydowy), w którym są zatopione białka wymienione powyżej. Proteoglikany są zbudowane z białka nośnikowego związanego z glikozoaminoglikanami (wśród nich kwas hialuronowy, aminy wielocukrowe, mające zdolność wiązania wody), a także z kilkoma cząsteczkami siarczanowymi, takimi jak kwas chondroitynosiarkowy i siarczan dermatanu. Wychwytują one cząsteczki wody i tworzą żel – zbiornik wodny dla skóry.

- Komórki, głównie fibrocyty lub fibroblasty, komórki wrzecionowate, które produkują białka i proteoglikany. Poza fibroblastami, komórkami stałymi, znajdują się tam także komórki napływowe, makrofagi, limfocyty, granulocyty i eozynofile.

Ryc. 4. Schemat budowy makrocząsteczki proteoglikanu.

Skóra właściwa pełni następujące funkcje:

- zapewnia utrzymanie właściwości mechanicznych skóry;

- służy za rezerwuar wody dzięki substancji bezpostaciowej, składającej się głównie z proteoglikanów.

2.1.4. Tkanka podskórna

2.1.4.1. Budowa

Nie ma granicy między skórą właściwą a tkanką podskórną. Widoczna jest jedynie stopniowa zmiana wyglądu tkanki łącznej. Jest ona wiotka, ma tę samą budowę co skóra właściwa, ale znajduje się w niej przede wszystkim kolagen i żel proteoglikanowy, a ponadto – adipocyty (komórki tłuszczowe) w formie zrazików, które gromadzą triglicerydy.

Adipocyty powstają z preadipocytów, komórek podobnych w kształcie do fibroblastów, ale wypełniających się triglicerydami. Preadipocyty, początkowo wrzecionowate, tracą stopniowo ten kształt, zaokrąglają się i przekształcają się w adipocyty (ryc. 5). Komórki tłuszczowe nadają tkance podskórnej własności izolacyjne i stanowią zapas energii.

2.1.4.2. Lipogeneza

Triglicerydy (triacyloglicerole) powstają z glukozy oraz krążących kwasów tłuszczowych, które zostają przekształcone w adipocytach. Kwasy tłuszczowe pochodzące z triglicerydów pokarmowych są przekazywane

bezpośrednio przez błonę plazmatyczną do komórki tłuszczowej dzięki białkom transportującym. Ponadto, przenikanie glukozy do adipocytów jest ułatwione przez dwa przenośniki GLUT-1 i GLUT-4; ten ostatni jest aktywowany przez insulinę. Z glukozy dokonuje się in situ synteza kwasów tłuszczowych, następnie synteza triacylogliceroli przez połączenie kwasów tłuszczowych całkowitych (krążących i syntetyzowanych) oraz 3-fosfoglicerolu.

Ryc. 5. Powstawanie komórki tłuszczowej (adipocytu).

Na lipogenezę wpływa:

- obecność receptorów a-adrenergicznych na adipocytach, które hamują produkcję cyklicznego AMP;

- obecność fosfodiesterazy, antagonisty cyklicznego AMP;

- obecność neuropeptydu Y (NPY) wydzielanego na współczulnych zakończeniach nerwowych i peptydu YY wydzielanego przez komórki endokrynne jelita, które hamują również produkcję cyklicznego AMP;

- insulina, która aktywuje fosfodiesterazę.

2.1.4.3. Lipoliza

Lipoliza polega na hydrolizie triacylogliceroli do wolnych kwasów tłuszczowych (WKT) i glicerolu, dzięki fosforylowanej, hormonowrażliwej lipazie triglicerydowej. Enzym ten jest pod kontrolą katecholamin i insuliny, a fosforylacja wymaga obecności cyklicznego AMP (adenozy-nomonofosforanu), aktywowanego przez adenylocyklazę. Kiedy wskaźnik cAMP wzrasta, metabolizm zostaje skierowany ku lipolizie z uwolnieniem WKT i glicerolu. Kiedy wskaźnik cAMP zmniejsza się, metabolizm kieruje się ku gromadzeniu tłuszczów.

Lipolizie sprzyja wiele czynników:

- obecność receptorów β1-, β2- i w mniejszym stopniu β3-adrenergicznych na adipocytach, stymulowanych przez katecholaminy;

- obecność cyklicznego AMP aktywowanego przez adenylocyklazę, której produkcja jest regulowana przez receptory β-adrenergiczne; zwiększenie cyklicznego AMP powoduje aktywację hormono wrażliwej lipazy i w ten sposób stymuluje lipolizę.

2.1.5. Unaczynienie

Unaczynienie limfatyczne i tętniczo-żylne przebiega przez tkankę podskórną, skórę właściwą i dochodzi do granicy skórno-naskórkowej. Naskórek nie jest więc bezpośrednio ukrwiony, ale jest odżywiany drogą dyfuzji ze skóry właściwej.

Układ naczyniowy skóry właściwej:

- Tętnice, gałęzie boczne tętnic podskórnych, tworzących splot tętniczy skórny głęboki, umiejscowiony na granicy skóry i tkanki podskórnej. Stamtąd rozprzestrzeniają się pionowo w skórze właściwej tętniczki, które odżywiają mieszki włosowe i gruczoły potowe; te tętniczki rozciągają się w skórze brodawkowej i tworzą splot tętniczy podbrodawkowy, z którego wychodzą kapilary tętnicze.

- Żyły, przebiegające równolegle do tętnic, które tworzą te same sploty co tętnice, żyły podskórne, splot skórny głęboki, splot żylny podbrodawkowy.

- Naczynia limfatyczne równoległe do naczyń żylnych; układ limfatyczny, bardzo często niedoceniany, pełni ważną rolę w odprowadzaniu makrocząsteczkowych metabolitów, które nie mogą być usuwane przez układ krwionośny.

ROLA KRĄŻENIA SKÓRNEGO

Krążenie skórne:

- zapewnia dotlenienie i odżywienie różnych warstw komórkowych skóry;

- odgrywa podstawową rolę w termoregulacji;

- utrzymuje równowagę ciśnienia tętniczego.

Uwaga: Dzięki unaczynieniu skóra właściwa uczestniczy w zjawisku absorpcji przez skórę. Resorpcja części cząsteczek, które przeniknęły przez warstwę rogową i dyfundują przez warstwy naskórkowe, odbywa się na poziomie naczyń.

2.1.6. Unerwienie

Unerwienie dotyczy zarówno skóry właściwej, jak i naskórka, chociaż znajdują się w nim tylko zakończenia nerwowe. Cała sieć nerwowa pozostaje natomiast w skórze właściwej.

Unerwienie skóry właściwej

- Unerwienie wegetatywne, złożone z włókien neurowegetatywnych, pochodzących z przykręgowych splotów współczulnych; są to włókna bezmielinowe; unerwiają one głównie przydatki skóry oraz naczynia krwionośne.

- Unerwienie skórne czuciowe, które stanowi podstawę zmysłu dotyku; aksony czuciowe pochodzą ze zwojów czuciowych rdzeniowych lub czaszkowych; w skórze są obecne włókna mielinowe, a w naskórku -włókna bezmielinowe; tworzą one splot głęboko w skórze właściwej; stąd włókna nerwowe wychodzą w kierunku powierzchni, gdzie powstaje drugi splot na granicy warstwy siateczkowatej i brodawkowatej, a następnie formują zakończenia wolne, rozgałęzione lub upostaciowane:

- – wolne zakończenia nerwowe docierające do mieszków włosowych i gruczołów łojowych;

- – rozgałęzione zakończenia nerwowe; głównie przy mieszkach włosowych, ale kontaktują się także z ciałkami Merkla na granicy skórnonaskórkowej;

- – upostaciowane zakończenia nerwowe umieszczone w najbardziej wrażliwych strefach (twarz, ręce, nogi, narządy płciowe); są to ciałka Ruffiniego (mieszki włosowe i naczynia krwionośne), Wegnera-Meissnera (brodawki skórne), Vatera-Paciniego (skóra głęboka – tkanka podskórna), skórno-śluzówkowe (okolice odbytu i narządów płciowych), Golgiego-Mazzoniego (błony śluzowe).

Informacja nerwowa jest przekazywana przez impulsy elektryczne (bodziec nerwowy) i przez uwalnianie substancji mikrocząsteczkowych: neuromediatorów (substancja P i CGRP); przechodzi przez trzy kolejne neurony: z bodźca skórnego do zwojów rdzeniowych i do rdzenia kręgowego, z rdzenia kręgowego do wzgórza, ze wzgórza do kory mózgu, gdzie zostaje przetworzona.

Jedno zakończenie nerwowe może przekazać wiele rodzajów informacji. Skórne receptory czuciowe są na ogół pogrupowane w receptory mechaniczne, termiczne i nocyceptywne. Temperatury niższe niż 12°C lub wyższe niż 45°C są odbierane jako bolesne.Przypisy

Obecnie istnieje całkowity zakaz wykonywania badań na zwierzętach (przyp. tłum.).

Jest to już nieaktualne; dossieu kosmetyku wraz z oceną bezpieczeństwa producent przechowuje u siebie (przyp. tłum.).

Jeśli nie zawierają jednego z 26 alergenów w stężeniu wyższym niż określony w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia (DzU nr 72, poz. 642 z późniejszymi zmianami (przyp. tłum.).

Ponad 1100 (przyp. tłum.).

Termin „powłoka ciała” jest niekiedy uważany za synonim skóry. Tymczasem, powłoka ciała jest definiowana jako „osłona ciała człowieka i zwierząt (skóra, sierść, pióra, łuski)”. Skóra i przydatki skóry jest to więc „ochrona pochodzenia naskórkowego u ludzi i u zwierząt” (sierść, pióra, paznokcie, pazury, kopyta).