- W empik go
Kronika Kollegium Lubieszowskiego xx. Pijarów - ebook
Kronika Kollegium Lubieszowskiego xx. Pijarów - ebook
Klasyka na e-czytnik to kolekcja lektur szkolnych, klasyki literatury polskiej, europejskiej i amerykańskiej w formatach ePub i Mobi. Również miłośnicy filozofii, historii i literatury staropolskiej znajdą w niej wiele ciekawych tytułów.
Seria zawiera utwory najbardziej znanych pisarzy literatury polskiej i światowej, począwszy od Horacego, Balzaca, Dostojewskiego i Kafki, po Kiplinga, Jeffersona czy Prousta. Nie zabraknie w niej też pozycji mniej znanych, pióra pisarzy średniowiecznych oraz twórców z epoki renesansu i baroku.
Kategoria: | Klasyka |
Zabezpieczenie: | brak |
Rozmiar pliku: | 321 KB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
przez
X. Antoniego Moszyńskiego.
Kraków, w Drukarni Uniwersytetu Jagiellońskiego pod Zarządem Ignacego Stelcla.
1876.
Nakładem księgarni D. E. Friedleina.
Każde prawie Kollegium pijarskie miało swego historyka. Miało go i Lubieszowskie. Historyk ten w języku łacińskim, jak to dawniej było zwyczajem, wypadki nie tylko wewnętrznego życia tegoż Kollegium dotyczące, ale często także i publiczne, krajowe, jakie dojść do wiadomości jego mogły, sposobem kronikarskim, rok po roku spisywał. Tym sposobem powstała dość spora in folio księga: Historia donius Neodolscensis a fundatione conscripta, mająca 213 kart; druga potowa księgi pusta, przeznaczona widać na dodatki, nosi tytuł Supplementum historiae, ale prócz tytułu tego nic więcej nie ma.
Historya ta zawiera mnóstwo szczegółów, które w swoim czasie były na dobie, jak wizyty prowincyałów, przemiany osób zgromadzenie miejscowe składających i t… p., obecnie zaś żadnego interesu nie mają. Nie sądząc przeto, żebyśmy przysługę czytającym zrobili dając wierny i całkowity historyi tej przekład, zrobiliśmy z niej skrócony wyciąg, który i tak jeszcze do niemałych rozmiarów urosł.
Rzeczona historya kończy się właściwie na 1787 roku, bo nie liczymy do niej zapisanego w 1805 r. w polskim języku prawnego sporu Pijarów z Czarneckim dziedzicem Lubieszowa, który jednak w treści przytaczamy, ani opisu odnowienia granic między folwarkiem pijarskim Pniównem a wsiami Derewkiem i Siedliszczami w latach 1824 i 1837 dokonanego.
Z innych już źródeł dajemy wiadomość szczegółową o kościele, kollegium i szkole lubieszowskiej. Stanowić to będzie jakby dopełnienie owej historyi i doprowadzenie jej do ostatniej Kollegium lubieszowskiego istnienia chwili.POŁOŻENIE MIEJSCA.
Nowydolsk leży na Polesiu, w części litewskiego kraju, w województwie Brzeskiem, w powiecie Pińskim, w dyecezyi Łuckiej, blisko granicy Wołynia, jak widzieć można na kartach jeograflcznych; a chociaż go tam wyraźnie nie ma łatwo jednak położenia jego domyśleć się można, między Ibrasiem (Lubiaziem) a Noblem, nad rzeką Strumieniem czyli Stochodem, płynącą pod miasteczkiem Nowodolskieni w stronie południowej (ze wschodu na zachód), która o 3 mile stąd wpada do rzeki Prypeci. Miasteczko to nowem jest z nazwy swojej, którą mu nadał Karol Dolski fundator: wieś bowiem Dolsk nosząca miano swe z dawnych czasów od imienia Dolskich, odległa od Nowegodolska o półtrzeci mili ku północy, za rzeką Prypecią, zaczęto nazywać starym Dolskiem dla tego, że Lubieszów Nowymdolskiem przezwano. Fundator Dolski miał zamiar (któremu śmierć przeszkodziła) przy Lubieszowie, w sto – sowneni miejscu wznieść zamek taki, jaki w dziedzicznym majątku swoim Zabierał zbudował, lecz wprzód postanowił założyć miasto dla zgromadzenia ludności; żeby zaś dzieło swoje uwiecznić, wieś tamtą starym Dolskiem, miasteczko zaś nowym Dolskiem nazwał, i nazwy tej nasi. (Pijarowie) dotąd w pismach swoich i ustnej mowie używają, inni zaś i blizcy i dalsi, jak oddawna we zwyczaju było, Lubieszowem je zowią. Na miejscu zamku projektowanego wznosi się teraz pałac niedawno przez księcia Ktorybuta Wiśniowieckiego (Michała) zbudowany, i przy nim w guście włoskim założony ogród. Miasteczko posiada niemało mieszkańców, Unici mają swoję cerkiew, Żydzi synagogę.POCZĄTEK FUNDACYI.
Zgromadzenie Pijarów, któremu W Polsce dat początek Władysław IV. król polski, fundując Kollegium Warszawskie, zdobyło już sobie niemały rozgłos, ale głośniejszem się jeszcze stało za Jana III, który tak sobie je upodobał, że ciągle polecał je opiece i względom różnych panów. Stąd to i z natchnienia snać boskiego Matczyński wojewoda ruski był fundatorem Pijarów w Warężu, Stanisław Szczuka zaś podkanclerzy litew. w Szczuczynie; stąd Jan Karol Dolski marszałek w. litewski, pierwszym był fundatorem Pijarów w W. Księstwie Litew. Wdzięczny Opatrzności boskiej, której dobrodziejstw od lat dziecięcych doznawać nie przestawał, straciwszy matkę w 10 roku życia swego, a wkrótce potem i ojca, w czasie buntów kozackich, od własnych poddanych, w majątku ojczystym Telechanach, razem z kapelanem Franciszkanem, zabitego, sam jeden dzieckiem będąc, uniknął śmierci. Kiedy krewni odmawiając mu swej opieki, dobra jego nielitościwie szarpali, przez wiernego sługę Budnego oddany na nauki do Wilna, ukończywszy je śród wojennej wrzawy, przypasał miecz dla obrony ojczyzny i dzielnie gromił Turków i Tatarów. Tym sposobem zdobywał stopnie do wyższych godności i zyskiwał względy królów. Za Jana Kazimierza obrany był marszałkiem pińskim, za Michała Korybuta został krajczym litewskim, potem marszałkiem nadwornym, wreszcie marszałkiem w. W. Księstwa Lit… i starostą pińskim.ROK 1684.
Zawdzięczając Opatrzności boskiej dobrodziejstwa odebrane, jak o tem wyżej powiedziano, i zachęceniem króla Jana III. pobudzony, Jan
Karol Dolski wezwawszy na kapelana X, Dominika od Ś. Róży, potem Ignacego Krzyżkiewicza*, kapłanów naszych, w końcu sprowadził ich jeszcze więcej, i w majątku swoim Dąbrowicy fundował Kollegium Pijarów, zapisawszy 46, 000 zł… tegoż roku dnia 2 Maja na 12 zakonników.
W tym roku Elżbieta (z Ostrorogów) pierwsza Dolskiego żona z siediniorgiem dziatek skończyła życie.1685.
Karol Dolski postanowił jeszcze fundować Pijarów w majątku swoim, niedawno od imienia jego nazwanym Karolinem, bezpośrednio łączącym się z miastem Pińskiem i z okazałym pałacem dziedzica. I zamiar ten przyprowadziłby do skutku, gdyby się mu nie oparli nasi xięża, którzy mu przełożyli, że w jednem niezbyt ludnem mieście, dwóm zgromadzeniom** uczenie młodzi na celu mającym, trudnoby się było utrzymać, tak z przyczyny nielicznie uczęszczającej tu młodzieży, jak i z przyczyny sporów, jakie stąd wyniknąćby mogły.
–-
* Krzyżkiewicz ten umarł w Lubieszowie r. 1695. Wydał poetykę pod tytułem: Attica Musu, w Krakowie 1669. Obacz Bielskiego: Vita et scripta.
** Rozumie tu autor Jezuitów, którzy od lat kilkudziesięciu mieli Kollegium i szkołę, w Pińsku.1686 – 1687.
Jednostajną życzliwością dla naszego instytutu ożywiony Jan Karol Dolski, zmieniwszy zamiar co do Karolina, postanowił fundować Pijarów w Nowymdolsku (Lubieszowie), i wspólnie z Anną z Chodorowskich przedtem ks. Konstantego Wiśniowieckiego wojew. bełzkiego, po śmierci zaś tego, małżonką swoją, zawarł kontrakt z naszymi zakonnikami, wyznaczył śród miasta plac długości 275, szerokości zaś 105 wielkich kroków mający. Natem miejscu stała przedtem kaplica, przy której mieszkali kapłani missyonarze ś. Franciszka klasztoru pińskiego, pełniąc obowiązki parafialne.1688 – 1691.
Do tej nowej fundaeyi sprowadzeni zostali, naprzód X. Mateusz od ś. Pantaleona, potem inni; X. Antoni od ś. Ducha został pierwszym przełożonym z rozporządzenia prowincyała. 10 kwietnia 1689 zaczęto budować drewniany kościoł, pod tytułem ś. Jana Apostoła i Ewangelisty, podług życzenia samych fundatorów. Kościoł ten w formie krzyża pięknie zbudowany miał pięć ołtarzy dosyć ozdobionych. Po ukończeniu budowy kościoła, fundatorowie postanowili przenieść do niego obraz Matki Boskiej, na płótnie na wzór Częstochowskiej malowany, który w ich domie w Telechanach wsławił się, jak mówiono, cudami. Obraz ten umieszczony w kościele naszym, w ołtarzu bocznym po lewej stronie, łaskami i cudami tak od naszych jak od obcych doznawanemi, nie przestaje słynąć.1692.
Roku 1692 dnia 1 Oktobra przybył tu X. Wincenty Dymowicz prowincyał polski i litewski z X. Ignacym swoim assystentem na wizytę tutejszej rezydencyi, i naznaczył X. Kazimierza Pniewskiego do traktowania z fundatorem w rzeczy fundacyi.
W ukończonym zeszłego roku grobie złożono zwłoki Elżbiety z hrabiów Ostrorogów pierwszej fundatora małżonki z siedmiorgiem dziatek: Anną, Teodorą, Ignacym, Tomaszem, Janem, Maryanną, Józefem, w ciągu czterech tygodni zmarłych r. 1684. Do tegoż sklepu przybyły dzieci z drugiego małżeństwa, to jest, z Anny Chodorowskiej naprzód księżny Wiśniowieckiej, a teraz marszałkowej Dolskiej spłodzone, Maryanna, która żyć przestała w Grodnie 1691, i Stanisław W następnym 1692 r. zmarły.1693.
Fundatorowie summę kapitalną 9, 000 szkudów rzymskich* zapisali dla naszej fundacyi Nowodolskiej d. 13 Maja w Dąbrowicy. Zapisu tego brzmienie jest takie:
"Intercyza między Jaśnie Oświeconymi Książęty Fundatorami Kollegium Nowo-Dolskiego, a Wielebnymi Ojcami Piarum Scholarum, anno et die ut supra.
Między Jaśnie Wielmożnymi Jegomć Panem Karolem hrabią na Dolsku, Dąbrowicy i Komarnie, Dolskim, Marszałkiem W. W. X. Lit. Pińskim, Wolkowyskim Starostą, ekonomii Olitskiej Administratorem, półkownikiem Jego Kr. Mci, i Jej Mcią Panią Anną na Chodorostawie i Dolsku Marszałkową W. W. X. Lit., małżonkami z jednej strony, a między Wielebnymi Ojcami Kazimierzem ab Annuntatione B. V. M. Komissarzem prowincyalskim, Superiorem Nowo-Dolskim, Antonim a S. Spiritu Sekretarzem, Religionis Clericorum pauperum Matris Dei Scholarum piarum, z drugiej, stanął kontrakt respektem fundacji w dobrach dziedzicznych Nowy-Dolsk nazwanych -
* Szkud rzymski ważył wówczas 10 złp.; zatem 9, 000 szkudów znaczyły to samo co 90, 000 zł.
w Pińskim powiecie leżących, od kilku lat zakonowi naszemu ofiarowanej, a teraz za konsensem Wielebnego Ojca Jenerała i całej Prowincyi naszej do skutku przychodzącej w ten sposób niżej opisany:
Naprzód Jaśnie Wielmożni Ich Mć Panowie Fundatorowie ku większej chwale Bożej chcąc Nowicyat w pomienionych dobrach swoich w mieście Nowym – Dolsku ufundować, pro perpetua religiosarum personarum sustentatione (na wieczyste zakonnych osób utrzymanie), jako najwarowniejszym zapisem podług prawa sprawionym, na dobrach swoich dziewięćdziesiąt tysięcy złotych w Grodzie lub koronnym lub W. X. Lit… modo reemptionali (sposobem wyderkafowym, na odkup) zapisać submittują się, to jest Jaśnie Wielmożny Imć. Pan Marszałek Wielki W. X. Lit… czterdzieści i pięć tysięcy złotych deklaruje na dobrach swoich dziedzicznych Lubieszów nazwanych z miastem Nowym-Dolskiem i innemi folwarkami i wsiami do tej majętności należącemi, od której summy census annuus perpetuis temporibus (procent roczny na wieczne czasy) ma być płacony dwiema ratami, nie pochybiając onych, z prowentów i intrat dworowi należnych, a mianowicie z arendy, rachując per septem od sta złotych, podług ordynacyi prawa: to jest pierwszą ratę na ś. Jan Chrzciciel, podług rzymskiego kalendarza, złotych tysiąc pięćset siedmdziesiąt i pięć, a drugą także ratę tysiąc pięćset siedmdziesiąt i pięć na święto Trzech Królów, z tym dokładem, że jeżeliby sukcessorowie na terminach dezygnowanych od nas pomienionej prowizyi nie wypłacili, tedy pod ten ciężar czterdzieści pięć tysięcy złotych poddaje Jaśnie Wielmożny Imć Pan Marszałek Wielki W. X. Lit… odłączywszy od majętności swojej Lubieszowskiej folwark Pniówno i Wólkę Pnioweńską, i w possessyą one prawem wyderkafowym puścić submituje się; który folwark wolno będzie Imć pomienionym OO. Fiarum Scholarum odebrać i w swojej go mieć administracyi do uczynienia należytej satysfakcyi. Jeżeli zaś trafią się dobra jakie do kupienia, któreby korrespondowały kwocie wyżej wyrażonej od summy czterdziestu pięciu tysięcy złotych, tedy wolno będzie J. W. Imć Panu Marszałkowi Wielkiemu W. X. Lit… i sukcessorom onego przenieść tę summę na insze dobra, w realną puściwszy possessyą one Imć Xięży Scholarum Piarum w Nowym-Dolsku fundującym się, a pomienieni Imć Xięża za odebraniem korrespondujących summie dóbr, Lubieszowską majętność cum attinentiis, et specialiter Pniówno i Wólkę Pnioweńską ab hoc onere (od tego ciężaru) uwolnić i prawną dać kwitacyą mają. Jaśnie Wielmożna zaś Imć Pani Maszałkowa Wielka W. X. Lit… mając wniesione niemałe i zapisane summy od ś… p… nieboszczyka małżonka swego primi voti Jaśnie Oświeconego Xięcia Imć Pana Konstantego Wiśniowieckiego Wojewody Bełzkiego… a chcąc i duszy onego, tudzież rodziców swoich, per pia opera suffragari (pobożnemi uczynkami dopomódz), zapisać submituje się summę czterdzieści pięć – tysięcy złotych na majętności Trojanówce ze wszystkiemi przynależytościami, na pomienioną wyżej fundacyą prawem wyderkafowem cum provisione która temiż ratami dwiema, jako się wyżej namieniło, oddawana do Kollegium Nowodolskiego ma być do oddania pomienionej summy, albo też kupienia dóbr korrespondujących wyrażonej summie, z którychby census annuus do pomienionego klasztoru perpetuis temporibus mógł dochodzić. Do czego jeżeliby stanie vita (za życia) Ichmciów nieprzyszło, tedy zaraz tę majętność w posesyi Ichmć modo reemptionali podają, do której i sukcessorowie przychodzić nie mają, aż za uczynieniem realnej satysfakcyi.
Płace przy kościele na Kollegium, ogród, sad i inne budynki wymierzone in perpetuam possessionem pomienionym Wielebnym OO. Scholarum piarum Jaśnie Wielmożni Ichmć Panowie Fundatorowie podają, warując, że budynki ku wygodzie onych należące, aby co prędzej były wystawione, starać się mają.
Cegielnię na potrzebę klasztorną na miejscu słusznem wystawić kazać deklarują, i ten grunt na którym wystawiona będzie cegielnia, do tego klasztoru perpetuis temporibus inkorporować.
Ornamenta wszystkie, które już dotąd nadane temu kościołowi, perpetuis temporibus do niego należeć mają, które arugmentować i w dalszy czas z szczodrobliwości swojej deklarują.
Na folwark zaś do chowania drobiazgu domowego miejsce wydzielić deklarują, i budynki potrzebne kazać pobudować, jakoby pomieniony klasztor jako największą mógł mieć wygodę.
W młynach Lubieszowskich wolne mliwo na potrzebę klasztorną pozwala się, które jeżeliby casu aliquo (jakim przypadkiem) zawakować miały, tedy w inszych młynach do tej majętności Lubieszowskiej należących bez miarki wolne mliwo ma być perpetuis temporibus pomienionemu klasztorowi.
Pastwisko ma być wolne bydłu i koniom klasztornym na popasach lub miejskich lub wsi Lubieszowskiej.
Tudzież na przysposobienie na zimę siana, sianożęć ma być wydzielona na trzydzieści wozów, którą dwór swojemi robotnikami sprzątnąć ma kazać i zwieść do klasztoru.
Ażeby się zaś sarta tecta (utrzymanie budowli) konserwować mogły, luboć dwór powinien dawać do naprawienia pomocy, wolny jednak wzrąb w lasach Lubieszowskich, tak na opał, jako też i na poprawę i zrobienie potrzebnych budynków pozwala się, za wiadomością jednak leśniczych dwornych, żeby w ostępach niebyło szkody, które dla konserwacyi zwierza zachowują się.
Ryb łowienie wolne w rzece Stochodzie na potrzebę klasztorną JJWW. Panowie Fundatorowie pozwalają.
Wielebni zaś OO. Scholarum piarunt tak znaczne i szczodrobliwe od JWmć. Fundatorów odbierając dobrodziejstwa, przed Panem Bogiem ustawicznemi ofiarami i modlitwami nadgradzać one submitują się, którym należy, tym skutkiem chcąc pokazać przed całym światem wdzięczność przy zwykłych ofiarach i modlitwach ex instituto zakonu Ichmciów, za Fundatorów i Dobrodziejów należących, piędziesiąt mszy świętych, juxta dispositionem Ichmciów Panów Fundatorów obojga, w każdy tydzień perpetuis temporibus odprawować obligują się.
Muzykę porządną chować przy kościele dla pomnożenia tym większej chwały Bożej.
Anniwersarz corocznie juxta cadentiam czasu pro Illma Elisabetha, primi voti małżonkę JWmć Pana Fundatora, cum cantu nutsicorum odprawować submitują, się. Tudzież jako teraz za szczęśliwy sukces JJWW. Imć Panów Fundatorów i sukcessorów onych Pana Boga prosić obligują się, tak post sera fata anniwersarze corocznie za Ichmciów odprawować, aby jako najskuteczniejsze, dusze Ichmciów mogły mieć suffragia.
Nowicyuszowie zaś lubo magistrowie mszy świętej codziennie słuchający, omnes devotiones suas (wszystkie modlitwy swoje) tak stante vita Ichmciów, jako też post decessum applikować będą powinni, i inne swoje prywatne spiritualia exercitia.
Deklarują przytem i biorą curam animaruni et administrationem sacramentorum, in guantiem potestas et jurisdictio Loci Ordinarii pozwoli.