Kryteria pozaprawne w sądowej wykładni prawa - ebook

Publikacja omawia role, jakie pełnią kryteria pozaprawne, związane głównie z wartościami oraz normami moralnymi, politycznymi i ekonomicznymi, w procesie sądowej wykładni prawa w ramach polskiego porządku prawnego. Zaprezentowane wnioski są wynikiem wieloletnich badań orzecznictwa sądów polskich – działających zarówno w warunkach systemu autokratycznego, jak i demokratyczno-rynkowego – oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka i Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

„Książka to oryginalne podejście oparte na gruntownej analizie orzecznictwa sądowego oraz osobistych doświadczeń Autora jako sędziego. Trudno przecenić takie opisowe, empiryczne podejście do tak ważnej problematyki. Z pewnością dla wielu czytelników lektura książki będzie odkrywaniem nieznanych dotąd obszarów dyskursu interpretacyjnego”.
Z recenzji prof. dr. hab. Z. Tobora

Wykaz skrótów 13
Wstęp 17
Rozdział I
Kryteria pozaprawne a stosowanie i wykładnia prawa 25
1. Kryterium pozaprawne jako element generalnej klauzuli odsyłającej 25
1.1. Podstawowe pojęcia 25
1.2. Rodzaje klauzul odsyłających 26
1.2.1. Szacunkowe klauzule odsyłające 27
1.2.2. Generalne klauzule odsyłające 28
1.3. Rodzaje kryteriów pozaprawnych 36
1.4. Generalne klauzule odsyłające a zasady prawa 43
2. Wykładnia w procesie stosowania prawa a kryteria pozaprawne 47
2.1. Stosowanie i wykładnia prawa 47
2.2. Właściwości operatywnej wykładni prawa 51
2.3. Fazy operatywnej wykładni prawa 55
Rozdział II
Kryteria pozaprawne w orientacyjnej i walidacyjnej fazie sądowej wykładni prawa 61
1. Kryteria pozaprawne a orientacyjna (wstępna) faza wykładni prawa 61
2. Kryteria pozaprawne w walidacyjnej fazie wykładni prawa 64
2.1. Podstawowe warianty wykorzystania odesłania pozaprawnego w procesie wykładni prawa 64
2.1.1. Cechy ogólne zastosowania odesłania pozaprawnego 64
2.1.2. Problem obowiązku zastosowania „obowiązującej” klauzuli odsyłającej 68
2.1.3. Problem orzeczniczego „dotworzenia” kryterium pozaprawnego 71
2.2. Bezpośrednie zastosowanie „obowiązującej” klauzuli odsyłającej 74
2.2.1. Zastosowanie odesłań a rodzaj aktu normatywnego zawierającego klauzulę 75
2.2.2. Zastosowanie odesłań a rodzaj przepisu prawnego zawierającego klauzulę 78
2.2.3. Zastosowanie odesłań prawa międzynarodowego i prawa Unii Europejskiej 82
2.3. „Zapożyczanie” kryteriów pozaprawnych (zastosowanie odesłań per analogiam) 86
2.3.1. Rodzaje „zapożyczania” kryteriów pozaprawnych 86
2.3.2. Zapożyczanie kryteriów pozaprawnych z przepisów szczegółowych (analogia legis) 88
2.3.3. Zastosowanie odesłań pozaprawnych z przepisów ogólnych („dopełniających”) 90
2.4. Problem zastosowania „nieobowiązującej” klauzuli odsyłającej 97
2.4.1. Obowiązywanie przepisu a test stosowalności odesłania pozaprawnego 97
2.4.2. Zastosowanie klauzuli „jeszcze nieobowiązującej” 99
2.4.3. Zastosowanie klauzuli „już nieobowiązującej” 101
2.4.4. Wykorzystanie odesłań nieobowiązującego prawa „obcego” 104
2.4.5. Uwagi porównawcze 109
2.5. Wpływ odesłań pozaprawnych na zastosowanie przepisów prawnych i zasad prawa oraz na wykorzystanie wcześniejszych decyzji sądowych 111
3. Wybrane czynniki relatywizujące model ogólny 117
3.1. Rodzaj gałęzi prawa 117
3.2. Typ praktyki decyzyjnej i rodzaj sądu 121
3.3. Typ społeczno-politycznego otoczenia prawa 124
3.4. Rodzaj porządku prawnego 127
Rozdział III
Kryteria pozaprawne w fazie rekonstrukcyjnej sądowej wykładni prawa 133
1. Ustalanie treści kryteriów pozaprawnych 134
1.1. Nazwa klauzuli odsyłającej a treść kryterium 134
1.1.1. Identyfikacja składników klauzuli
odsyłającej 134
1.1.2. Treść odesłań do faktów i odesłań do wartości (ocen) 138
1.2. Ustalanie pozaprawnych treści aksjologicznych 142
1.2.1. Rodzaje wartości pozaprawnych 142
1.2.2. Wartości polityczne 144
1.2.3. Wartości ekonomiczne 147
1.2.4. Wartości moralne 149
1.3. „Normatywizacja” treści odesłań 153
2. Interpretacyjne łączenie wartości 154
2.1. „Wspieranie się” (wzmacnianie) treści pozaprawnych 155
2.2. Kreowanie i rozwiązywanie relacji kolizyjnych 161
2.2.1. Rodzaje kolizji 161
2.2.2. Kolizje w ramach kryteriów
jednorodzajowych 163
2.2.3. Kolizje między różnymi rodzajami wartości 169
2.3. Zestawianie treści kryteriów pozaprawnych z aksjologią wewnątrzprawną 174
3. Konkretyzacja („sytualizacja”) treści odesłań 179
4. Rola odesłań pozaprawnych w rekonstrukcji bazowego wzoru zachowania 186
5. Wybrane czynniki relatywizujące model ogólny 190
5.1. Rodzaj gałęzi prawa 191
5.2. Typ praktyki decyzyjnej i rodzaj sądu 201
5.3. Typ społeczno-politycznego otoczenia prawa 206
5.4. Rodzaj porządku prawnego 213
Rozdział IV
Kryteria pozaprawne w fazie konstrukcyjnej i redukcyjnej sądowej wykładni prawa 219
1. Kryteria pozaprawne w fazie budowy normatywnych podstaw decyzji stosowania prawa 219
1.1. Konstrukcyjna faza wykładni prawa a kryteria pozaprawne 219
1.2. Tok podstawowy 222
1.3. Tok inferencyjny 227
1.4. Tok kolizyjny 229
2. Kryteria pozaprawne w fazie redukcji decyzyjnej 231
2.1. Decyzja stosowania prawa a kryteria pozaprawne 231
2.2. Kryteria pozaprawne w kwalifikacji stanu faktycznego 233
2.3. Kryteria pozaprawne w ustalaniu normatywnych konsekwencji kwalifikacji faktów 236
3. Kryteria pozaprawne jako argument uzasadniania decyzji stosowania prawa 240
4. Wybrane czynniki relatywizujące model ogólny 247
4.1. Rodzaj gałęzi prawa 247
4.2. Typ praktyki decyzyjnej i rodzaj sądu 251
4.3. Typ społeczno-politycznego otoczenia prawa 257
4.4. Rodzaj porządku prawnego 259
Rozdział V
Odesłania do kryteriów pozaprawnych a stanowienie i stosowanie prawa (uogólnienia, podsumowania, optymalizacje) 263
1. Odesłania pozaprawne w praktyce legislacyjnej. Cele, warunki i środki oddziaływania 263
1.1. Cele i warunki odsyłania 263
1.2. Środki ustawodawczego oddziaływania 268
1.3. Aspekty optymalizacji 288
2. Odesłania pozaprawne a sędziowska swoboda decyzyjna 292
3. Odesłania do kryteriów pozaprawnych a proces sądowej wykładni prawa (podsumowanie) 298
4. Zarys optymalizacyjnego modelu stosowania odesłań pozaprawnych 304
4.1. Model ogólny 304
4.2. Kontekst współczesnego polskiego porządku prawnego 317
Bibliografia 323