Krzysztof Krawczyk życie jak wino - ebook

PRO­LOG

Dnia 5 kwiet­nia w Roku Pań­skim 2021 odszedł do wiecz­no­ści Krzysz­tof Kraw­czyk. Śpie­wak, który swym gło­sem pozy­skał wiel­kie rze­sze fanów. Dziś śpiewa już tylko Bogu na wyso­ko­ściach. I modli się jak za życia ziem­skiego: a na ziemi pokój ludziom dobrej woli. Śpie­wał za życia na chwałę Pana i ku rado­ści ludzi. A kto śpiewa, to jakby modlił się dwa razy.

Dnia 10 kwiet­nia tegoż roku odpro­wa­dzi­li­śmy go tłum­nie i god­nie na miej­sce spo­czynku. Tymi sło­wami przy­szło mi poże­gnać nad trumną mego przy­ja­ciela, arty­stę i współ­twórcę książki, którą macie, Dro­dzy Czy­tel­nicy, przed sobą:

Kochany Krzysz­to­fie!

Nie chcia­łem zabie­rać głosu w tej trud­nej chwili. Byłem w końcu przy Tobie czło­wie­kiem dru­giego planu. Jesteś w moich myślach, wspo­mnie­niach, modli­twie…

I w pio­sen­kach, które two­rzy­li­śmy wspól­nie przez czter­dzie­ści sie­dem lat.

Popro­siła mnie jed­nak Twoja uko­chana żona Ewa, bym powie­dział kilka słów, któ­rych ona nie ma siły dziś, w tej cięż­kiej dla niej chwili, powie­dzieć…

Pro­siła mnie, bym Ci powie­dział: nie żegnaj, lecz do widze­nia…

Bo cóż powie­dzieć w takiej chwili?

Niech pozo­sta­nie mil­cze­nie – jak mówił Święty Jan Paweł II.

Ale po Tobie, Krzy­siu, nie pozo­sta­nie mil­cze­nie! Pozo­staną cudowne nagra­nia wyśpie­wane nie­po­wta­rzal­nym gło­sem. Pan Bóg dał Ci talent, a Ty tego daru nie zmar­no­wa­łeś!

_Non omnis moriar_…

Nie wszystko umiera, kiedy odcho­dzi tak Wielki Arty­sta!

Na ostat­niej swo­jej pły­cie, która nosi wiele zna­czący tytuł _Hory­zont_, śpie­wasz sło­wami Macieja Świ­toń­skiego:

_Hory­zont wzywa za swój brzeg_

_Do niego cią­gle podą­żamy_

_Jedyna droga, jeden cel_

_Idziemy wciąż_

_I wciąż cze­kamy…_

Ty, Przy­ja­cielu, już jesteś za tym hory­zon­tem…

A my wciąż cze­kamy!

Do zoba­cze­nia, Krzysz­to­fie!

Ale zanim spo­tkamy się za hory­zon­tem, spo­tkamy się, Dro­dzy Czy­tel­nicy, z Krzysz­to­fem na łamach tej szcze­gól­nej książki. Jej pierw­sza wer­sja uka­zała się w 2010 roku. Napi­sa­li­śmy ją wspól­nie: arty­sta i jego mene­dżer. Teraz, Krzysz­to­fie, podejmę się trudu opi­sa­nia ostat­nich czter­na­stu lat Two­jego barw­nego życia i umiesz­czę to w dru­gim roz­dziale, nie­stety – ostat­nim. Posta­ram się uczy­nić wszystko, co w mojej mocy, by duch pierw­szej czę­ści pozo­stał na dal­szych stro­ni­cach jako opis dzieła naszego życia. Przy­wo­łam zda­rze­nia z tych final­nych lat poprzez moje wspo­mnie­nia, cytaty Two­ich wypo­wie­dzi i Two­ich przy­ja­ciół. Wszystko w myśl tytułu tej książki i słów naszej pio­senki:

_Życie jest za krót­kie, żeby pić marne wino_

_Życie jest za krót­kie, by miło­ści dać zgi­nąć_

_Życie jest za krót­kie, żeby się nie spie­szyć_

_Życie jest za krót­kie, by się nim nie cie­szyć…_

Andrzej KosmalaWstęp do roz­działu pierw­szego

Książka _Życie jak wino_ jest opo­wie­ścią o dro­dze życio­wej i karie­rze arty­stycz­nej Krzysz­tofa Kraw­czyka. Opo­wie­ścią popro­wa­dzoną na dwa głosy: przez boha­tera książki – pio­sen­ka­rza z ponad 47-let­nim dorob­kiem, tra­fia­ją­cego do wszyst­kich poko­leń Pola­ków, oraz jego mene­dżera – Andrzeja Kosmalę, który współ­pra­cuje z arty­stą 36 lat, jest pomy­sło­dawcą i reali­za­to­rem kon­cep­cji arty­stycz­nych, pro­du­cen­tem nagrań, auto­rem tek­stów, a nade wszystko przy­ja­cie­lem, a więc czło­wie­kiem, który nie tylko z racji zawo­do­wych, ale rów­nież oso­bi­stych rela­cji wie wszystko o Kraw­czyku. Współ­pra­co­wał też w prze­szło­ści z wie­loma innymi gwiaz­dami pol­skiej estrady. Ale Kraw­czyk był zawsze naj­waż­niej­szy.

Nie od dziś wia­domo że za naj­więk­szymi nawet gwiaz­dami pio­senki świa­to­wego for­matu stali i stoją ludzie dru­giego planu, nie­wi­doczni, ale pocią­ga­jący za sznurki tego mecha­ni­zmu zwa­nego gwiazdą. Nie byłoby Elvisa Pre­sleya bez „Puł­kow­nika” Par­kera, Beatle­sów bez Briana Epste­ina, Edith Piaf bez Bruno Coqa­trixa, Char­lesa Azna­vo­ura, Gil­berta Bécaud, Dalidy bez Eddiego Barc­laya, Johnny’ego Hal­ly­daya i Mire­ille Mathieu bez Johnny’ego Starka czy Célin Dion bez René Angélila, w życiu pry­wat­nym jej męża. To są naj­bar­dziej znane przy­kłady. Jest ich mno­gość, co potwier­dza regułę.

Wiele pisano na ten temat, ale ni­gdy wcze­śniej nie powstała auto­bio­gra­fia napi­sana wspól­nie przez arty­stę i jego mene­dżera, która odsła­nia­łaby kulisy tego, co znane od frontu, która poka­zy­wa­łaby arty­stę także „od kuchni”.

I oto przed Pań­stwem auto­bio­gra­fia dwóch męż­czyzn pocho­dzą­cych z róż­nych śro­do­wisk, któ­rych drogi życiowe i zawo­dowe splo­tły się w pew­nym momen­cie i wiodą wspól­nie przez 36 lat. To rekord w skali świa­to­wej. Nie można było napi­sać tej książki bez opi­sa­nia tła, na któ­rym walka o pozy­cję Kraw­czyka na muzycz­nym topie się odby­wała. Stąd w książce zna­la­zło się wiele wąt­ków, które pozor­nie tylko bie­gną na obrze­żach kariery arty­sty. Auto­rzy chcą odsło­nić kulisy dzia­łań w tej branży, w któ­rej nie wystar­czy być dobrym i mieć rację. Trzeba jesz­cze przez dzia­ła­nia zaku­li­sowe umieć to sprze­dać.

Auto­rzy na prze­mian opo­wie­dzą o liczą­cej ponad 47 lat arty­stycz­nej dro­dze Krzysz­tofa Kraw­czyka, w tym o swo­jej 36-let­niej przy­jaźni i współ­pracy. Opo­wieść ma się spla­tać w jeden ciąg. Do Andrzeja Kosmali nale­żeć będzie opo­wie­dze­nie o wielu rze­czach, o któ­rych Kraw­czyk nie chce mówić lub po pro­stu mu nie wypada. Wspo­mnie­nia, aneg­doty, reflek­sje i wnio­ski umiesz­czone zostały na tle Pol­ski dwóch sys­te­mów eko­no­miczno-spo­łecz­nych, a szcze­gól­nie na tle zmian ustro­jo­wych ostat­nich 20 lat, adap­ta­cji do nowej rze­czy­wi­sto­ści gwiazdy zro­dzo­nej w PRL-u, która pró­bo­wała szu­kać tej dru­giej Pol­ski na 10-let­niej emi­gra­cji w USA.

Auto­rzy pra­gną poka­zać, że w wypadku arty­sty wize­ru­nek to jedno, a czło­wiek to dru­gie, cho­ciaż kiedy trafi się już w tryby show-biz­nesu, to w pewien spo­sób życie arty­sty prze­staje nale­żeć do niego, a sława tak czę­sto znie­sła­wia.

Droga Krzysz­tofa Kraw­czyka to w oczach widzów dużo rado­ści, suk­ce­sów, zabawy, pie­nię­dzy, kobiet, sławy. Ale tak naprawdę, jak to zazwy­czaj bywało, to przede wszyst­kim walka o prze­trwa­nie, walka o sym­pa­tię ludzi, walka z branżą muzyczną i medialną, wresz­cie walka z samym sobą, żeby nie zapła­cić za to wszystko ceny naj­wyż­szej, jak to wcze­śniej uczy­niło wielu.Mogę panu oddać pie­nią­dze za bilet!

Andrzej Kosmala: Było to gdzieś na początku lat 70. dwu­dzie­stego wieku. Tru­ba­du­rzy, zespół nie­zwy­kle popu­larny, ale przeze mnie (dzien­ni­ka­rza radio­wego) bar­dzo nie­lu­biany, zawi­tał do mojego Pozna­nia. Tru­ba­du­rzy nale­żeli do grona pol­skich zespo­łów, które ude­rzały w ton folk­lo­ry­styczny. Choć folk był wtedy modny na całym świe­cie, to jed­nak Tru­ba­du­rzy swe zain­te­re­so­wa­nia fol­kowe nazbyt prze­nie­śli na wschód. W kraju im to szko­dziło, ale w Związku Radziec­kim gra­ni­czyli popu­lar­no­ścią z Beatle­sami i Pie­śnia­rami. Była to jedna z ostat­nich muta­cji per­so­nal­nych tego zespołu, z wybi­ja­ją­cym się już wyraź­nie na soli­stę Krzysz­to­fem Kraw­czy­kiem i bar­dzo zdolną solistką, zupeł­nie nie­pa­su­jącą do tego towa­rzy­stwa, moją przy­ja­ciółką, jesz­cze z zespołu Tar­pany, Haliną Żyt­ko­wiak – w życiu pry­wat­nym part­nerką Krzysz­tofa. Posze­dłem na kon­cert, nie tyle Tru­ba­du­rów, co wła­śnie po to, by spo­tkać dawno nie­wi­dzianą Halinę. Po kon­cer­cie uda­łem się do niej za kulisy Auli Uni­wer­sy­tec­kiej w Pozna­niu. Przy­wi­ta­łem ją groź­nym, apo­dyk­tycz­nym i do tego gło­śnym tek­stem: Gdzieś ty tra­fiła? Do tych ruskich kle­zme­rów? Jak ten Kraw­czyk śpiewa, to mam wra­że­nie, że zaraz (prze­pra­szam za wyra­że­nie) „pawia” puści do mikro­fonu! Nie widzia­łem, że za mną stoi roz­da­jący auto­grafy Krzysz­tof Kraw­czyk. Pod­szedł do mnie z groźną miną – choć jeste­śmy tego samego wzro­stu, to wydał mi się dużo wyż­szy ode mnie – i ryk­nął jak do mikro­fonu: Jak się panu nie podoba, to mogę oddać pie­nią­dze za bilet!

Nosi­łem wtedy w kla­pie mary­narki zna­czek Pol­skiego Radia. Gdy rzu­cił okiem na ten zna­czek, w jed­nej chwili zła­god­niał jak bara­nek. Zmie­nio­nym nie do pozna­nia gło­sem zaczął mi tłu­ma­czyć, jaka to ciężka praca to śpie­wa­nie, jak trudno jest spro­stać ocze­ki­wa­niom publicz­no­ści… Muszę powie­dzieć, że kiedy tak do mnie prze­ma­wiał, a wła­ści­wie się tłu­ma­czył z trud­no­ści, jakie spra­wia ten zawód, poczu­łem do niego nieco sym­pa­tii. W końcu komu wtedy było lekko?

W jed­nej chwili zro­zu­mia­łem, że nie­bez­pieczne i nie­spra­wie­dliwe jest takie osą­dza­nie arty­stów, bo są to tacy sami ludzie, uwi­kłani w różne sprawy, i trudno z góry stwier­dzić, co im naprawdę w duszy gra. Mia­łem wtedy 24 lata; wycho­wany na rewo­lu­cji Beatle­sów i „dzieci kwia­tów” myśla­łem, że tylko ja postrze­gam świat we wła­ści­wych wymia­rach. To doświad­cze­nie chciał­bym zade­dy­ko­wać dzi­siej­szym mło­dym gniew­nym.

I kiedy wra­ca­łem do domu tro­chę oszo­ło­miony, w uszach brzmiały mi: liryzm, cie­pło, ser­decz­ność, duszosz­czy­pa­tiel­ność głosu Kraw­czyka, jakże innego od tego sły­sza­nego na sce­nie, kiedy pró­bo­wał się wyrwać na nie­pod­le­głość z wszech­obec­nego, domi­nu­ją­cego chóru kole­gów z zespołu, a kiedy uda­wało mu się to przez moment, brzmiał jak rado­sny, pijany Cygan.

I tak sobie myśla­łem: prze­cież gdyby ktoś chciał się zająć poważ­nie tym czło­wie­kiem, to mógłby stwo­rzyć skrzy­żo­wa­nie wszyst­kiego, co naj­lep­sze w świa­to­wym pio­sen­kar­stwie. Tro­chę Toma Jonesa, tro­chę Elvisa Pre­sleya, tro­chę B.J. Tho­masa z Blood, Sweat and Tears, co nieco z Demisa Rous­sosa, ślad P.J. Proby’ego, tro­chę szkoły wło­skiej i hisz­pań­skiej. A do tego pod­lać to wszystko wschod­nio­eu­ro­pej­skim sosem. Wnio­sek był dla mnie oczy­wi­sty: Pol­ska, a może i świat, cze­kają na takiego woka­li­stę. Kraw­czyk ma przy­szłość!Nie­da­leko pada jabłko…

Krzysz­tof Kraw­czyk: Mały czło­wie­czek czer­pie siły przede wszyst­kim ze swo­jej rodziny. Dom pełen miło­ści stwa­rza cie­pło, w któ­rym roślina życia roz­wija się pra­wi­dłowo. Taki dom stwo­rzyli mnie i mojemu bratu moi Rodzice – akto­rzy: Lucyna z domu Dra­pała i Janu­ary Kraw­czyk. Ojciec zmarł, kiedy mia­łem 18 lat, Mama nie­dawno, w 2006 roku. Pozo­stali w mojej pamięci jako ludzie, któ­rzy stwo­rzyli swoim dwóm synom dom pełen cie­pła, które brało się z miło­ści, jaka ich połą­czyła. Ojciec, obok pracy na sce­nach teatrów dra­ma­tycz­nych, muzycz­nych, objaz­do­wych i gry w fil­mach, z pasją arty­sty prze­le­wał swoje uczu­cia na papier, czy to w for­mie listu, wier­sza, czy pamięt­nika. Dzi­siaj już tak nie piszą nawet naj­bar­dziej zako­chani mło­dzi ludzie. On ją zwał Juki, ona jego Janem. Oto list z 6 lutego 1944 roku, pisany w mro­kach oku­pa­cji, wyprze­dza­jący to, co stać się miało póź­niej, bo 8 wrze­śnia 1946 roku, czyli moje przyj­ście na świat. Jan anty­cy­po­wał w liście do Juki:

_Juki, Uko­chana moja!_

_Pisa­łem Ci ostat­nio, że pewne symp­tomy i objawy ozna­czają chłopca. I to wszystko będzie tylko nie­przy­jemne tro­chę. Nie będziesz pięk­niej­sza, Juki, niż kie­dy­kol­wiek, jako naj­szczę­śliw­sza nie­wia­sta, żona moja prze­naj­droż­sza, budząca się młoda matka, w duchu już ści­ska­jąca i pia­stu­jąca dziecko, które czuje w swem łonie. Sta­niesz się wspa­niała, prze­mie­niona nie­skoń­czoną miło­ścią macie­rzyń­ską, piesz­czo­tli­wie obej­mu­jącą małych i sła­bych tej ziemi. Z zachwy­tem i jaśnie­ją­cemi szczę­ściem oczyma uśmie­chać się będziesz do mnie, Juki, dzię­ku­jąc mi bez słów za nie­po­ka­lane szczę­ście, które Ci dałem._

_O! Uko­chana Juki. Jak­że­szbym pra­gnął, aby to było już rze­czy­wi­sto­ścią. Słodko i cud­nie wyglą­da­ła­byś naj­słod­sza, nie tak rażąco jak inne kobiety w tym sta­nie, gdyż nie­raz patrząc na Cie­bie, myśla­łem, żeś została stwo­rzona przez Junonę, aby rodzić bez bólu…_

_A jaki będę dumny i szczę­śliwy, że zostanę ojcem naszego dziecka, Juki. W marze­niach i snach gotuję już miej­sce dla tej miło­ści, odczu­wa­nej dla przy­szłego naszego „baby”, a mają­cej nie­ro­ze­rwalny zwią­zek z miło­ścią dla Cie­bie, Jedyna. Ta miłość wielka dla naszego dzie­cię­cia sta­nie obok naszej miło­ści, jako nie­ro­ze­rwalna, jed­no­lita spój­nia. Jesz­cze jedno ogniwo wię­cej, łączące nas na zawsze, bez zastrze­żeń i nie­do­mó­wień. Ta miłość sta­nie obok naszej miło­ści, którą będę żywił dla Cie­bie zawsze, nie­zmien­nie piękną, cudną, zachwy­tów, podziwu, unie­sień i uwiel­bie­nia pełną._

_Nasza miłość, przy­wią­za­nie i sza­cu­nek wza­jemny będą potę­go­wać się z latami. O! Jak to cud­nie będzie, Juki. Myśląc o tem, że dziecko musi prze­cież odzie­dzi­czyć pra­wem natury przy­wary i zalety matki, będę nie­ustan­nie śle­dził i czu­wał, jak duch Twój roz­wi­jać się będzie w obli­czu Przy­rody i Prawdy._

_Nie będę pra­wił Ci kazań na temat Przy­rody i Prawdy, bo jestem szczę­śliwy, że oka­zu­jesz zro­zu­mie­nie i uko­cha­nie ich. A gdy nasze dziecko pod­ro­śnie dosta­tecz­nie, ażeby poj­mo­wać rze­czy i zja­wi­ska wokoło sie­bie, wów­czas spo­strze­żesz w niem cześć dla rze­czywistości, dla dobra i piękna. Wiem o tem, Juki. Ja Cie­bie pozna­wa­łem, pozna­łem, przej­rza­łem grun­tow­nie i stu­diuję, ana­li­zuję Cię bez­u­stan­nie, do głę­bin naj­taj­niej­szych Twej istoty, Twej Psy­che._

_Byłaś, będziesz i pozo­sta­niesz mi naj­cu­dow­niej­szem szczę­ściem, Juki, a rów­no­cze­śnie naj­wdzięcz­niej­szem i naj­cie­kaw­szem zja­wi­skiem i stu­djum w mojem życiu._

_Całuję gwiazdy lśniące Twych oczu i tulę mocno w ramio­nach_

_Twój Jan_

_6.2.1944_

Słowo stało się cia­łem 8 wrze­śnia 1946 roku w Kato­wi­cach. Uro­dzi­łem się!

Zna­łem Ojca oczyma dziecka, wycho­wy­wa­łem się za kuli­sami teatru. Z jego twór­czo­ści pisa­nej jawi mi się czło­wie­kiem nie­zwy­kłym. Ale już po latach, kiedy roz­ma­wia­łem z Mamą, mówiła, że choć Ojciec widział we mnie odbi­cie cech Matki, o czym mię­dzy innymi pisze w powyż­szym liście, to jed­nak syn ze swoją duszą arty­sty, talen­tem i nie­po­skro­mioną dyna­miką życia przy­po­mi­nał jej kopię Ojca. Po mnie jesteś tylko tro­chę upier­dliwy – mówiła Mama z uśmie­chem…Gospod­nik, czyli sza­lony Kra­wiec

Andrzej Kosmala: W dru­giej poło­wie lat 70. Krzysz­tof, będąc już bar­dzo popu­lar­nym pio­sen­ka­rzem w Pol­sce i zara­bia­jąc nie­złe pie­nią­dze – głów­nie w NRD, posta­no­wił, jak to było modne wów­czas, wziąć sprawy w swoje ręce, czyli budo­wać taki pry­watny kapi­ta­lizm w socja­li­stycz­nym ustroju. Zwano to wów­czas pry­watną ini­cja­tywą i w jej ramach Kraw­czyk posta­no­wił zbudo­wać pen­sjo­nat w Szklar­skiej Porę­bie, według naj­lep­szych świa­to­wych wzo­rów, a tych już w świe­cie tro­chę widy­wał. Doszedł wtedy też do wnio­sku, że mając powy­żej 30 lat, trzeba pomy­śleć o zabez­pie­cze­niu na sta­rość! Naj­bar­dziej cie­szył się z restau­ra­cji, którą miał tam w przy­szło­ści pro­wa­dzić. Zawsze lubił prze­cież dobrze zjeść, a do tego jesz­cze pla­no­wał śpie­wa­nie dla gości rosyj­skich roman­sów. O ile to dru­gie nie wyma­gało żad­nych zezwo­leń, to żeby móc pro­wa­dzić restau­ra­cję, trzeba było nale­żeć do odpo­wied­niej sek­cji Zrze­sze­nia Rze­mieśl­ni­ków, a ta orga­ni­za­cja wyma­gała upraw­nień zawo­do­wych, zwa­nych z ruska upraw­nie­niami gospod­nika. Musiał więc skoń­czyć odpo­wiedni kurs i zdać egza­min przed pań­stwową komi­sją. Na egza­minie prak­tycz­nym ugo­to­wał stro­go­nowa z klu­secz­kami i upiekł cał­kiem udany tort. Od tam­tego czasu Krzysz­tof w kuchni czuje się zna­ko­mi­cie – w końcu ma tytuł gospod­nika! Szcze­gól­nie lubi tam gościć w fazie koń­co­wej kucha­rze­nia, czyli przy przy­pra­wia­niu i degu­sto­wa­niu potraw. Budzi to czę­sto nie­za­do­wo­le­nie Ewy, pani domu, która komen­tuje: znowu zaglą­dasz mi w gary. Skąd ona zna poznań­ską gwarę? Chyba od Krzysz­tofa, który pół życia spę­dził w tym mie­ście.

Tam zresztą poznał, pod­czas pracy w Estra­dzie Poznań­skiej, Zenka Lasko­wika, który w kaba­re­cie Tey napra­wiał Pol­skę, ale praw­dziwe pie­nią­dze zara­biał u Kraw­czyka. Kon­cer­to­wali pano­wie aku­rat w woje­wódz­twie jele­nio­gór­skim. Nada­rzyła się więc oka­zja do pochwa­le­nia się przed przy­ja­cie­lem swoją inwe­sty­cją. Zapro­sił zatem Zenka na budowę i z wiel­kim prze­ję­ciem opo­wia­dał mu, że tutaj będzie sauna, a tutaj masaże, tam basen, a tam wyciąg nar­ciar­ski, a tu kosme­tyczka. Gwiaz­dor kaba­retu słu­chał i patrzył na gwiaz­dora pio­senki z coraz więk­szym zain­te­re­so­wa­niem. Po czym sko­men­to­wał krótko: Sza­lony Kra­wiec!Być sobą

Krzysz­tof Kraw­czyk: Mło­dzi ludzie wie­lo­krot­nie zadają mi pyta­nie: jak zostać pio­sen­ka­rzem, a naj­le­piej od razu gwiazdą pio­senki. Przy­ja­ciel namó­wił mnie nawet na współ­udział w przed­się­wzię­ciu gospo­dar­czym pod nazwą szkoła pio­sen­kar­ska. Tylko jego entu­zjazm nie pozwo­lił mi odmó­wić, choć wie­dzia­łem, że przed­się­wzię­cie ska­zane jest na prze­graną. Wyobra­ża­cie sobie fabrykę Kraw­czy­ków, Nie­me­nów, Sipiń­skich, Rodo­wicz? Straszna per­spek­tywa! Ale z tej oka­zji zaczą­łem prze­my­śli­wać, co wła­ści­wie na sce­nie jest naj­waż­niej­sze i czego nauczyli mnie starsi kole­dzy. Nie myślę tutaj oczy­wi­ście o talen­cie, bez któ­rego nie ma o czym mówić. Ale prze­cież spo­tka­łem na swo­jej dro­dze tylu uta­len­to­wa­nych ludzi, któ­rzy gdzieś prze­pa­dli.

Nie ma nic gor­szego na sce­nie jak fał­szy­wie brzmiąca nuta. I nie cho­dzi tutaj tylko o dźwięk wydo­by­wa­jący się z instru­mentu czy gar­dła. Cho­dzi o prawdę w czy­stej postaci, o zgod­ność postawy, wyrazu twa­rzy, gestu i modu­la­cji głosu, zgod­ność z wła­sną duszą, czę­sto pod­świa­do­mo­ścią, zgod­ność z wła­sną oso­bo­wo­ścią. Mówiąc pro­ściej: żeby nie uda­wać kogoś, kim się nie jest. Jeżeli jesteś mru­kiem, nie uda­waj wesołka, jeśliś młody, nie graj starca, a jeśliś doj­rzały, nie uda­waj mło­dzieńca. Bądź sobą, w dobrym i złym. Ileż na mnie spa­dało słów kry­tycz­nych. Może, a raczej na pewno popeł­nia­łem błędy, ale mogę z ręką na sercu powie­dzieć, że zawsze robi­łem to, co mi ono naka­zy­wało. Mówię oczy­wi­ście o estra­dzie, a nie życiu pry­wat­nym, bo tutaj czę­sto czło­wiek musi się nie zga­dzać ze sobą, słu­chać mądrzej­szych i być w zgo­dzie z sumie­niem i Bogiem. Bo prze­cież czło­wiek to brzmi dum­nie.

Scena estra­dowa to cyrk, który czę­sto karmi się ułom­no­ścią. Ile gwiazd z wadą wymowy kocha świat, ilu jest małych, gar­ba­tych, nie­kształt­nych arty­stów. Nawet u kobiet uroda już dziś nie jest naj­waż­niej­sza. Minęły czasy, kiedy arty­sta był przede wszyst­kim two­rem fry­zjera, den­ty­sty i krawca. Dziś liczy się szcze­rość na sce­nie, auten­tyzm, bycie sobą.

Iluż to ja mia­łem dobrych dorad­ców! Co reży­ser, co kom­po­zy­tor to chciał mnie kształ­to­wać od nowa. Wtedy przy­cho­dziły klę­ski. Cho­ciaż zda­rzali się ludzie, że jedną drobną, traf­nie zro­bioną uwagą potra­fili mnie nakie­ro­wać na wła­ściwą drogę. Bre­go­vić powie­dział: Wystar­czy, że ja i moja orkie­stra jeste­śmy Ser­bami. Ty pozo­stań Pola­kiem. A Smo­lik powie­dział: Patrz, Krzy­siu, jaki za oknem piękny nastrój stwa­rza jesień. Poczuj ten nastrój i śpie­waj ciszej…

W 1978 roku sze­fami arty­stycz­nymi festi­walu opol­skiego, bodajże tylko raz, zostali wspa­niali Starsi Pano­wie Dwaj, czyli Jerzy Wasow­ski i Jeremi Przy­bora. Tak się prze­jęli swoją rolą, że posta­no­wili wysłać wszyst­kich wyko­naw­ców na kore­pe­ty­cje do Andrzeja Strze­lec­kiego – wybit­nego aktora, reży­sera, peda­goga. On sam wspo­mina dziś po latach, że jedy­nym, który prze­jął się jego lek­cjami, był Krzysz­tof Kraw­czyk. Pan Andrzej wspo­mina też, że niczego z tego, co mi mówił, a mówił cie­ka­wie i prze­ko­nu­jąco, nie wyko­rzy­sta­łem na sce­nie opol­skiej. Bo teo­ria swoją drogą, a prak­tyka swoją. I co cie­kawe, aku­rat wtedy jeden, jedyny raz w życiu wygra­łem ten festi­wal. A może uwagi Pana Andrzeja jed­nak podzia­łały na mnie inspi­ru­jąco?

Spy­ta­łem kie­dyś mego idola, mistrza Mie­czy­sława Fogga, co zro­bić, żebym mógł tak długo śpie­wać jak on. Odpo­wie­dział: Krzy­siu, dam ci tele­fon do mojego laryn­go­loga.

Zbi­gniew Kor­po­lew­ski – wybitny czło­wiek estrady, nauczył mnie, jak patrzeć ze sceny na widow­nię tak, żeby każ­demu widzowi wyda­wało się, że to na niego patrzę.

Mistrz Lucjan Kydryń­ski uświa­do­mił mi nato­miast, czego wcze­śniej nie wie­dzia­łem, że do śle­dzia pije się tylko zimną wódeczkę, kanty na spodniach winny być sta­ran­nie zapra­so­wane, a buty wyczysz­czone. _Arbi­ter ele­gan­tia­rum_ i uro­czy czło­wiek, o któ­rym Pytia Kowa­lew­ski prze­po­wia­dał, kiedy w 1963 roku zakła­da­li­śmy Tru­ba­du­rów: Zoba­czysz, będzie nas jesz­cze Kydryń­ski zapo­wia­dał!

Naj­bar­dziej zaś przy­dat­nej rady udzie­lił mi mistrz Adolf Dym­sza. Widząc moją tremę za kuli­sami, powie­dział: Musisz chwilę przed wej­ściem na scenę ści­snąć pośladki. Kiedy wej­dziesz na scenę, na twej twa­rzy malo­wać się będą ulga i radość. Sto­suję to z dobrym skut­kiem do dziś.

Z wie­kiem włosy u męż­czy­zny rzedną, co nie jest przy­jemne, ale lep­sze, niżby miał słab­nąć głos. I jest na to spo­sób, który prze­ka­zał mi Ojciec, zna­jący wszyst­kie taj­niki cha­rak­te­ry­za­cji: przy­pa­lony korek. Pod­czas jed­nego z ostat­nich festi­wali opol­skich zwie­rzył mi się z tego pro­blemu jeden z moich młod­szych kole­gów: Sta­chur­sky. Podzie­li­łem się więc swoją wie­dzą. Andrzej, który ma tro­chę nie­wy­pa­rzony język, sko­men­to­wał: I to jest wszystko, czego może cię nauczyć Kraw­czyk. Ode­brał to bar­dzo dwu­znacz­nie…Jak się nie spo­cisz, nie jesteś ich

Andrzej Kosmala: W dru­giej poło­wie lat 80. w miesz­ka­niu Urszuli Sipiń­skiej doszło do spo­tka­nia jej gwiazdy z gwiazdą Kraw­czyka. Sipiń­ska nie tylko dobrze śpie­wała, ale była też zna­ko­mitą gospo­dy­nią z Pozna­nia. Smacz­nie goto­wała, tym bar­dziej że pro­dukty były z zasob­nego w spe­cjały NRD, gdzie bar­dzo dużo kon­cer­to­wała za dobre pie­nią­dze. Nawet pol­ską wódkę przy­wo­ziła z mężem Jur­kiem z Ber­lina Wschod­niego, bo w amba­sa­dzie pol­skiej były ceny ze strefy wol­no­cło­wej. Sie­dzimy więc: Urszula, Jurek, mąż Urszuli, Ewa, żona Krzysz­tofa, Krzysz­tof i ja, przy­ja­ciel ich wszyst­kich i inspi­ra­tor tego spo­tka­nia, na któ­rym oczy­wi­ście bry­lują dwie gwiazdy: Urszula i Krzysz­tof. Sze­ro­kim łukiem omi­jamy sprawy zawo­dowe. Do chwili, gdy Urszula spy­tała szcze­rze: Krzy­siu! A jak masz taki kon­cert, nic nie wycho­dzi, marna publicz­ność, zespół gra źle, ty jesteś bez formy, co robisz wtedy? Krzysz­tof zacią­gnął się papie­ro­sem, zapa­dła chwila mil­cze­nia, a on odpo­wie­dział, też szcze­rze: Nie mia­łem takiego kon­certu! Gorąca atmos­fera spo­tka­nia na chwilę zamie­niła się w kło­po­tliwą.

Ale tym razem zaje­cha­li­śmy do Ozimka, by wystą­pić na kon­cer­cie z oka­zji Dnia Hut­nika w hucie Mała Panew. Wszyst­kie dotych­cza­sowe kon­certy prze­bie­gały wśród fre­ne­tów, był to w końcu powrót na scenę o kulach (dosłow­nie) po tra­gicz­nym wypadku. Wśród publicz­no­ści zawsze była prze­waga kobiet. Teraz patrzę na salę, a tutaj tysiąc chłopa z minami: „Wolał­bym się piwa napić, niż jakichś pio­se­nek słu­chać”. No to mówię do Krzysz­tofa: Tym razem sytu­acja nakre­ślona przez Sipiń­ską! Jak tę widow­nię poko­nasz, to jesteś naprawdę wielki. Tylko się uśmiech­nął, a ja za kuli­sami ocze­kuję jego klę­ski. Pierw­sza pio­senka – klapa, druga – jesz­cze gorzej. Przed trze­cią w przej­mu­ją­cej ciszy Krzysz­tof spy­tał słu­cha­czy: – Stało się coś? – Odpo­wie­dzią był nie­śmiały śmiech widowni. Po pół­to­rej godziny wycho­dzę do finału i wła­snym oczom nie wie­rzę: te tysiąc chłopa zerwało się na równe nogi, klasz­cze, podry­guje, śpiewa! Zer­kam na Krzysz­tofa. Tak spo­co­nego nie widzia­łem go jesz­cze na sce­nie. Po pro­stu te chłopy, ci hut­nicy, dla któ­rych pot jest sym­bo­lem dobrze wyko­na­nej pracy, zaak­cep­to­wali kogoś, kto choć nie przy piecu, ale wyko­nuje swoją pracę w pocie czoła. – Tego się nauczy­łem w Sta­nach. Tam jak się nie spo­cisz, nie jesteś ich – sko­men­to­wał Krzysz­tof swój kolejny suk­ces.Naj­lep­sze pio­senki pisze życie

Krzysz­tof Kraw­czyk: Fran­cuzi śpie­wają, że życie jest pio­senką. Mój przy­ja­ciel, mene­dżer od 36 lat, czyli czło­wiek, który wie o mnie wszystko, współ­au­tor tej książki – Andrzej Kosmala, napi­sał w nagra­nej przeze mnie na setną płytę pio­sence _Nie wszystko o wszyst­kim_: „To jedno wiem w mym życia roz­kwi­cie, że naj­lep­sze pio­senki pisze po pro­stu życie”.

Kiedy patrzę na faceta ze sta­rych zdjęć, fil­mów, pro­gra­mów tele­wi­zyj­nych, okła­dek sta­rych płyt i słu­cham tych płyt, prze­glą­dam stare gazety, czy­tam listy i wspo­mnie­nia przy­ja­ciół, to przy­znam się, że czuję w duszy roz­dar­cie, być może więk­sze niż tzw. nor­malny czło­wiek. Na każ­dym kroku mam doku­men­ta­cję mija­ją­cego czasu. To jest coś wię­cej niż kilka albu­mów pożół­kłych zdjęć i listów. To żywy dowód tego, że kie­dyś było się mło­dym. Ale też satys­fak­cja, że kie­ru­jąc życiem tak a nie ina­czej, spra­wiam, że mój wiek nie jest metry­kalny, tylko liczony tym, co potra­fię jesz­cze zro­bić. A od czasu tych pożół­kłych zdjęć coś tam jed­nak zro­bi­łem. Ten miniony czas to pra­wie 65 lat życia, 48 lat pracy arty­stycz­nej i wszystko w jed­nym ciągu przy­czy­nowo-skut­ko­wym. Choć moje życie widzę jako zestaw cha­otycz­nych scen, czę­sto nie­na­stę­pu­ją­cych po sobie. Rado­snych i tra­gicz­nych, i co ważne, każda posiada jakąś barwną tona­cję, nastrój słońca, desz­czu, śniegu, mrozu, ale i szumu oce­anu pośród palm. I co naj­waż­niej­sze – smak i zapach. To cie­kawe, że ja, czło­wiek muzyki, naj­mniej sły­szę swoje życie. Oczy­wi­ście nie da się uciec od sza­leń­stwa rock and rolla, łez blu­esa i pul­sa­cji swingu. Ale ja swe życie i jego etapy pamię­tam węchem i sma­kiem. Jak mawiał Xawery Duni­kow­ski: Trzeba umieć wąchać czas.

Pamię­tam sie­bie, 18-latka, jak po śmierci Ojca, kiedy żyli­śmy w bie­dzie, sta­łem pod kuch­nią łódz­kiej restau­ra­cji i chło­ną­łem noz­drzami zapach scha­bosz­czaka. Nauczy­łem się wąchać czas i może dla­tego umia­łem się zna­leźć przez te lata w róż­nych oko­licz­no­ściach i w róż­nym cza­sie. I dla­tego sto­sun­kowo mało popeł­ni­łem błę­dów, a w każ­dym razie przy moim tem­pe­ra­men­cie, który zawsze kie­ro­wał mnie gdzieś mię­dzy Scyllę miło­ści do świata a Cha­rybdę potrzeby zdo­by­wa­nia go. A pot walki spły­wał mi na oczy i przy­sła­niał czę­sto jego widze­nie. I wtedy popeł­nia­łem także błędy…Saga rodu

Krzysz­tof Kraw­czyk: Kiedy spo­glą­dam w swoją prze­szłość, to pierw­sze zapa­mię­tane odczu­cia i obrazy to cie­pło rodzin­nego domu, miłość, jaką darzyli się Rodzice i jaką prze­le­wali na mnie, a póź­niej też na mojego młod­szego brata.

Mój Ojciec pocho­dził z Sosnowca, a Mama z Biel­ska-Bia­łej, a więc z dwóch regio­nów Pol­ski przy­naj­mniej wów­czas nasta­wio­nych do sie­bie anta­go­ni­stycz­nie. Nie lubili się Zagłę­biacy ze Ślą­za­kami. Jestem zatem owo­cem związku dwóch zwa­śnio­nych regio­nów, któ­rych przed­sta­wi­ciele zapa­łali do sie­bie miło­ścią. Takich przy­pad­ków było w histo­rii wiele. Choćby rody Capu­le­tich i Mon­tec­chich z dra­ma­tem Romea i Julii. Miłość moich Rodzi­ców zakwi­tła w mro­kach oku­pa­cji.

Byli akto­rami, ale w tam­tych cza­sach nie mogli pra­co­wać w swoim zawo­dzie. Ojciec pra­co­wał w fabryce, w któ­rej pako­wali amu­ni­cję do skrzyń. Jak wspo­mi­nał po latach, ukła­dali tak kiep­sko, że nie­jedna musiała wybuch­nąć. W tej fabryce poznał moją przy­szłą Mamę. Mój Ojciec był przy­stoj­nym męż­czy­zną, już doj­rza­łym, bo docho­dzą­cym czter­dziestki.

Ukoń­czył szkołę dra­ma­tyczną pro­wa­dzoną przez Mie­czy­sława Szpa­ko­wi­cza. W latach 1932–1933 pra­co­wał w Teatrze Miej­skim w Wil­nie, a potem już do wybu­chu wojny był śpie­wa­ją­cym dyry­gen­tem na pol­skich stat­kach trans­atlan­tyc­kich.

Kiedy zoba­czył zgrabną osóbkę z figlar­nymi oczyma, puścił do niej oko w takim przed­wo­jen­nym uwo­dzi­ciel­skim stylu, a Mama się na to bar­dzo obru­szyła, co nie prze­szko­dziło w wybu­chu namięt­nej miło­ści.Tam­ten Poznań

Krzysz­tof Kraw­czyk: A jed­nak Ojciec długo nie wytrzy­mał i czy to chcąc zre­ali­zo­wać swoje marze­nia o synu – wybit­nym pia­ni­ście, czy też dostrze­ga­jąc we mnie buzu­jący talent muzyczny, posłał mnie jed­nak do szkoły muzycz­nej.

Pamię­tam, jak chło­paki kopali piłkę na podwórku, a ja musia­łem ćwi­czyć na for­te­pia­nie. Nie­dawno, po latach, odwie­dzi­łem budy­nek przy ulicy Wierz­bię­cice w Pozna­niu. Skon­fron­to­wa­łem wygląd budynku i podwó­rza z tym, co spo­czywa we mgle mojej pamięci. Nawet usta­li­łem okno, z któ­rego upa­dek miał mnie pozba­wić życia. Nie­wiele się tam zmie­niło. Spo­tka­łem star­szych ludzi. Nie­któ­rzy pamię­tali, że miesz­kał tam aktor, ale patrząc na mnie i pozna­jąc mnie, mówili: A to nie wie­dzie­li­śmy, że to Kraw­czyk, ojciec tego Kraw­czyka. No cóż, nie było wtedy tele­wi­zji. Można było być zna­ko­mi­tym akto­rem – a tak go oce­niali kole­dzy z tam­tych lat – i nie zdo­być powszech­nej popu­lar­no­ści. Tę dawał akto­rowi w tam­tych cza­sach, w rodzą­cej się dopiero tele­wi­zji, film. A filmy krę­cono w Łodzi. I tam mie­li­śmy wkrótce tra­fić.

W Pozna­niu Ojciec grał w Teatrze Pol­skim mię­dzy innymi: postać Zaru­bina w _Puga­czo­wie_ Ser­giu­sza Jesie­nina w reży­se­rii Wilama Horzycy, w _Pasto­rałce_ Leona Schil­lera w reży­se­rii Hanny Mał­kow­skiej posta­cie szlach­cica i Kac­pra, postać kanc­le­rza w _Bal­la­dy­nie_ Juliu­sza Sło­wac­kiego w reży­se­rii Wła­dy­sława Woź­niaka, a w sztuce Romana Brand­sta­et­tera _Król i aktor_ w reży­se­rii Adama Hanusz­kie­wi­cza postać het­mana Ksa­we­rego Bra­nic­kiego. Zgod­nie ze swoim podwój­nym przy­go­to­wa­niem zawo­do­wym oraz talen­tem aktora i śpie­waka bary­tona wystę­po­wał także w poznań­skiej kome­dii muzycz­nej, mię­dzy innymi w _Wode­wilu war­szaw­skim_ Zdzi­sława Goz­dawy i Wacława Stęp­nia, reży­se­ro­wa­nym przez Jana Perza w roli Wie­czorka, w _Ja tu rzą­dzę_ Win­cen­tego Rapac­kiego (syna) postać Kory­ciń­skiego w uję­ciu Ste­fana Orze­chow­skiego, a w _Pie­śni miło­snej Schu­berta_ Fran­ciszka Schu­berta w reży­se­rii Jana Perza rolę Jana Michała Vogla.

Bywa­łem czę­sto na pró­bach, cza­sem na spek­ta­klach. W każ­dym razie z Mamą naj­pierw w wózeczku, potem już na wła­snych nogach odwie­dza­li­śmy tatę w teatrze. Nie­kiedy wycho­dził do nas przed teatr w stroju sce­nicz­nym, budząc moją radość i zain­te­re­so­wa­nie prze­chod­niów.

Czę­sto bywa­li­śmy na spa­ce­rze w parku koło opery oraz w popu­lar­nym poznań­skim zoo. Obok ogrodu zoo­lo­gicz­nego, przy ulicy Zwie­rzy­niec­kiej mie­ściła się moja szkoła muzyczna. Z naszego miesz­ka­nia przy ulicy Gwar­dii Ludo­wej szli­śmy zazwy­czaj pie­szo przez duży park, dziś Karola Mar­cin­kow­skiego, mija­li­śmy zamek po pra­wej, fil­har­mo­nię, potem szli­śmy przez most kole­jowy, mija­li­śmy skrzy­żo­wa­nie zwane Kapo­nierą i dalej już była moja szkoła.

W 1951 roku prze­sta­łem być jedy­na­kiem. Uro­dził się mój brat Andrzej. Ale ani przez moment nie poczu­łem, by w jaki­kol­wiek spo­sób odbyło się to moim kosz­tem, by Rodzice choć tro­chę uszczu­plili opie­kuń­czość i miłość, jaką mnie darzyli. Po pro­stu zdo­byli się na dru­gie, rów­nie gorące uczu­cie. I to cie­pło rodzin­nego domu koja­rzyć mi się będzie na zawsze z Pozna­niem.

Andrzej Kosmala: Mój przy­ja­cielu! I tutaj, jako pozna­niak z krwi i kości, muszę ci wejść w słowo i prze­rwać twoją opo­wieść. Jest jakimś zrzą­dze­niem losu, nie­któ­rzy nazy­wają to prze­wrot­no­ścią losu, że po pierw­sze: nasze pierw­sze drogi w życiu prze­bie­gały w tym samym mie­ście, w tych samych latach. Ja miesz­ka­łem, podob­nie jak ty, w Pozna­niu w latach 1949–1956. Ty na Wil­dzie, a ja na gra­ni­czą­cym z Wildą przez tory kole­jowe Łaza­rzu.

Po dru­gie: nasi rodzice cho­dzili z nami w te same miej­sca Pozna­nia, o czym świad­czą zdję­cia. A więc przede wszyst­kim ogród zoo­lo­giczny przy ulicy Zwie­rzy­niec­kiej, park przy ope­rze, schody opery z oka­za­łymi lwami, Teatr Pol­ski z napi­sem „Naród sobie”, Stary Rynek z kozioł­kami wyska­ku­ją­cymi o godzi­nie 12.00 w połu­dnie na wieży ratu­szo­wej, by się potry­kać.

Po trze­cie: moja mama nazy­wała się z domu Irena Kraw­czyk. Mój dzia­dek Andrzej był bar­dzo muzy­kalny, przed wojną sam zbu­do­wał organy i grał w kościele w Ple­sze­wie. Moje kuzynki do dziś zaj­mują się muzyką, a jedna z nich jest śpie­waczką w ope­rze w Rey­kja­viku, na dale­kiej Islan­dii. Może te moje ple­szew­skie Kraw­czyki mają coś wspól­nego z tymi Kraw­czykami ślą­skimi? Może tak, bo kiedy sia­dam z moimi ple­szew­skimi Kraw­czykami do stołu, to mam wra­że­nie, że brak tylko Krzysz­tofa, jego mamy Lucyny i jego brata Andrzeja. Widocz­nie Kraw­czyki tak mają…

A wra­ca­jąc do tam­tych lat: Poznań był mia­stem sza­rym, już nie tyle jak więk­szość miast sza­ro­ścią ustroju, ale ger­mań­skim, teu­toń­skim nastro­jem, ow­szem, z tamtą solid­no­ścią i czy­sto­ścią. No cóż, było to pod­czas zabo­rów mia­sto fron­towe w walce z ger­ma­ni­za­cją. Wiel­ko­po­la­nie za oręż walki wzięli adop­to­wa­nie aku­rat tych pozy­tyw­nych cech od Niem­ców, co spro­wa­dziło się do poznań­skiego hasła: „porzun­dek musi być”. Cho­dziło o poko­na­nie Niem­ców ich wła­sną bro­nią. I udało się: tylko tutaj wybu­chło zwy­cię­skie powsta­nie.

W cza­sach, w któ­rych star­to­wa­li­śmy do kariery szkol­nej, Poznań był też jedy­nym obok miast por­to­wych oknem na świat. Tutaj prze­cież w tych mrocz­nych cza­sach odby­wały się mię­dzy­na­ro­dowe targi. Pamię­tam je głów­nie za sprawą jeż­dżą­cych po Pozna­niu pięk­nych zachod­nich limu­zyn, które jed­nego dnia zni­kały jak za dotknię­ciem cza­ro­dziej­skiej różdżki, by za rok poja­wić się znów.

Już w tam­tych cza­sach zasta­na­wia­łem się, kim będę. Myśla­łem o byciu księ­dzem (podo­bały mi się złote ornaty i zbie­ra­nie ofiary, nauczy­łem się nawet łaciny (w tym języku w tam­tym cza­sie odpra­wiane były msze): _Pater noster, qui es in caelis_…, pilo­tem kuku­ruź­nika (to taki samo­lot dwu­pła­towy, który czę­sto poja­wiał się nad Pozna­niem, kupo­wa­łem nawet tygo­dnik „Skrzy­dlata Pol­ska”, skle­ja­łem modele samo­lotów), ewen­tu­al­nie – za ojcem – praw­ni­kiem (podo­bały mi się jego wywody prawne, kiedy przy­cho­dzili do niego ludzie po radę, zabie­rał mnie też do sądu na roz­prawy). Cza­sem jed­nak w życiu dziecka jest taki moment, który nawet jeżeli wprost nie zaważy na wybo­rze drogi w życiu, to uru­chomi myśle­nie o tym.Król jest nagi

Andrzej Kosmala: Poznań był wtedy sil­nym ośrod­kiem teatral­nym i muzycz­nym. War­szawa pod­no­siła się z gru­zów, więc naj­lepsi arty­ści jechali do Kra­kowa, Łodzi, Pozna­nia – miast, które wojna sto­sun­kowo mało znisz­czyła. W Pozna­niu przy ulicy Armii Czer­wo­nej (po 1989 roku ulica Święty Mar­cin), tuż przy kościele św. Mar­cina z kopią groty Matki Boskiej z Lour­des, stał cudem oca­lały budy­nek (obok inne były w gru­zach), w któ­rym zna­lazł swe miej­sce Pań­stwowy Teatr Lalki i Aktora. I tam mia­łem zaznać pierw­szego arty­stycz­nego wzru­sze­nia, które, jak patrzę w prze­szłość, ukształ­to­wało moją duszę, myśle­nie i wraż­li­wość na całe życie.

Mama zapro­wa­dziła mnie na przed­sta­wie­nie Chri­stiana Ander­sena _Nowe szaty króla_. Był król, który zamiast zaj­mo­wać się rzą­dze­niem, dbał głów­nie o swoje ubra­nia, a życie spę­dzał w swej gar­de­ro­bie. Wyko­rzy­stało to dwóch oszu­stów, któ­rzy obie­cali, że uszyją naj­pięk­niej­sze szaty o szcze­gól­nych wła­ści­wo­ściach. Będą je widzieć tylko ludzie godni naj­wyż­szych urzę­dów i zaszczy­tów. Wysłani do spraw­dze­nia prze­biegu prac mini­ster i urzęd­nicy zachwa­lali, jaki to wspa­niały mate­riał i jaki postęp prac. I kiedy król uka­zał się dwo­rowi w ponoć cudow­nych sza­tach, dwo­rza­nie byli zachwy­ceni. Tylko mały chło­piec wykrzyk­nął: Król jest nagi! A wraz z nim cały lud. A więc sztuka o zakła­ma­niu, słu­żal­czo­ści, głu­po­cie. I jak ten spek­takl mógł zostać wysta­wiony w epoce, w któ­rej były to cechy domi­nu­jące? Ja oczy­wi­ście byłem tym 6-let­nim chłop­cem, bo też tyle mia­łem wów­czas lat, i nikt nie był mi w sta­nie wmó­wić, że król nie jest nagi!

Tak prze­ży­łem tę histo­rię, że z wra­że­nia się posiu­sia­łem. A ponie­waż jak więk­szość chłop­ców w tam­tych cza­sach nawet w zimie cho­dzi­łem w krót­kich spoden­kach i poń­czo­chach przy­pi­na­nych gum­kami do maj­tek, dra­mat był dla mnie podwójny. Chło­piec, który sie­dział obok mnie, nie zauwa­żył, że król jest nagi, ale nie uszło jego uwa­dze, że kolega się posiu­siał, o czym mówił dość gło­śno, pogrą­ża­jąc mnie tym do reszty. Aż dzia­dek, z któ­rym przy­szedł, uspo­koił go, tłu­ma­cząc, że chło­piec przy­niósł śnieg na butach, ten śnieg się roz­to­pił i stąd kałuża. A więc nie­prawda nie tylko na sce­nie, ale i na widowni. Póź­niej, kiedy ustrój spra­wie­dli­wo­ści umoc­nił nie­jedną nie­prawdę, Zenek Lasko­wik komen­to­wał to z wła­ściwą sobie traf­no­ścią: Będę musiał iść do oku­li­sty, bo co innego widzę, co innego sły­szę.

Czy coś się zmie­niło od tam­tych cza­sów poza ustro­jem? Nie­wiele. Więk­szość współ­cze­snych kró­lów jest też naga, przy­naj­mniej inte­lek­tu­al­nie, oto­czona kraw­cami – oszu­stami, czyli spe­cja­li­stami od poli­tycz­nego mar­ke­tingu, i dwo­rza­nami – pochleb­cami. Tylko coraz mniej bystrych chłop­ców, któ­rzy chcą to dostrzec. Można oczy­wi­ście żyć w słod­kim prze­świad­cze­niu, że król nie jest nagi. Dziś Lasko­wik, który dalej naj­le­piej potrafi odpo­wied­nie dać rze­czy słowo, komen­tuje: I tak to jest.

Krzysz­tof Kraw­czyk: A ja w wieku 6 lat wybie­ra­łem się na wojnę z bol­sze­wi­kami. A było to tak. Nie wiem, jakim spo­so­bem Rodzice spro­wa­dzili mi do Pozna­nia z Kanady kostium kow­boj­ski z dwoma rewol­we­rami. Były to lata sta­li­now­skie. Jadę z Ojcem na próbę w tym kostiu­mie tram­wa­jem, budząc powszechne zain­te­re­so­wa­nie. Szcze­gól­nie u jed­nego faceta. A gdzie ty jedziesz, chłop­cze? – pyta. Na wojnę – odpo­wia­dam. A kogo ty będziesz bił na tej woj­nie? A ja: Bol­sze­wi­ków.

W tym momen­cie w tram­waju zro­biło się dziw­nie cicho, motor­ni­czy tylko zorien­to­wał się w groź­nej sytu­acji i przy­ha­mo­wał, umoż­li­wia­jąc star­szemu panu z dziec­kiem kow­bo­jem na ręku wysko­cze­nie z tram­waju. A kiedy ten facet, który zada­wał mi pyta­nia, chciał zro­bić to samo, motor­ni­czy dał czadu!

Skąd wzią­łem tych bol­sze­wi­ków? W domu Ojciec czę­sto mówił, że są przy­czyną całego naszego nie­szczę­ścia. No i przede wszyst­kim nasłu­chi­wał radia Wolna Europa na takim Pio­nierku, nie­zwy­kle wów­czas popu­lar­nym odbior­niku. Poszu­kuję takiego odbior­nika jak tali­zmanu.

Andrzej Kosmala: Mój ojciec słu­chał Wol­nej Europy na Sie­men­sie, a antenę ukrył w meta­lo­wej ramie pieca kaflo­wego do goto­wa­nia i pie­cze­nia, tzw. west­falce. Ale naj­lep­szy oka­zał się odbior­nik tran­zy­sto­rowy ze Związku Radziec­kiego. Oni tam przy tych wiel­kich odle­gło­ściach musieli posta­wić na krót­kie fale, a na tych nada­wała Wolna Europa.

Chciał­bym jesz­cze powró­cić do przed­sta­wie­nia _Nowe szaty króla_. Usta­wiło ono nie tylko moje filo­zo­ficzne widze­nie świata, ale było też ogrom­nym wstrzą­sem este­tycz­nym. Kiedy zapa­liły się reflek­tory, roz­su­nęła kur­tyna i zoba­czy­łem kukiełki w jakimś baj­ko­wym, nie­re­al­nym świe­cie, w któ­rym te kukiełki mówiły jed­nak nor­mal­nym języ­kiem, byłem w szoku. Nie tylko się tam posiu­sia­łem, ale po powro­cie do domu zbu­do­wa­łem z pudełka kar­to­no­wego teatrzyk kukieł­kowy z kur­tyną i pod­świe­tlany świeczką. Scena teatralna zaczęła mnie bar­dziej fascy­no­wać niż szare życie. Pamię­tajmy, że nie było wtedy jesz­cze tele­wi­zji. Na ścia­nie lub za prze­ście­ra­dłem odgry­wa­łem teatrzyk cieni, a na imie­ni­nach u mojego uko­cha­nego wujka Kazia śpie­wa­łem, tań­czy­łem i odgry­wa­łem, leżąc na pod­ło­dze, pio­senkę: „Umarł Maciek, umarł, już leży na desce, gdyby mu zagrali, zatań­czyłby jesz­cze”. Taki dzie­ciak musiał 25 lat póź­niej zostać dyrek­to­rem arty­stycz­nym Estrady i… mene­dże­rem Krzysz­tofa Kraw­czyka.Czer­wiec 1956

Krzysz­tof Kraw­czyk: Histo­ria lubi się powta­rzać. I ja w 1978 roku tra­fi­łem na scenę teatru mojego Ojca, czyli Teatru Pol­skiego w Pozna­niu. Ilu­stro­wa­łem pie­śniami do wier­szy Ser­giu­sza Jesie­nina przed­sta­wie­nie _Sta­ro­świecka kome­dia_ Arbu­zowa. Pomi­ja­jąc nowe doświad­cze­nie zawo­dowe, fakt, że wystę­puję na sce­nie, na któ­rej wystę­po­wał mój Ojciec, był nie­zwy­kle wzru­sza­jący. Pod­szedł do mnie ze łzami w oczach maszy­ni­sta sceny, który pra­co­wał jesz­cze z Ojcem i nauczył go sto­larki. Tyle pięk­nych rze­czy nam zro­bił: sza­ble, pisto­lety, tar­cze, zamki. To były arcy­dzieła.

W 1956 roku po wypad­kach poznań­skich 28 czerwca nastą­piła ner­wowa atmos­fera w teatrze i odczu­łem ją także w domu. Akto­rzy przy­stą­pili do demon­stra­cji, przy­go­to­wy­wano listę akto­rów do wyrzu­ce­nia. Ojciec sal­wo­wał się ucieczką do Łodzi. Tłu­ma­czył to przed sobą tym, że będzie bli­żej filmu. Na wspo­mnie­nie poznań­skich wyda­rzeń czerw­co­wych zawsze milkł.

Andrzej Kosmala: Krótko przed wyda­rze­niami czerw­co­wymi prze­pro­wa­dzi­li­śmy się z rodzi­cami do Pusz­czy­kówka, 15 kilo­me­trów od Pozna­nia. 28 czerwca 1956 roku mój ojciec miał speł­nić moje marze­nie: zabrać mnie na Mię­dzy­na­ro­dowe Targi Poznań­skie. Pierw­szy raz w życiu mia­łem zoba­czyć tele­wi­zję! Nie­praw­do­po­dobne prze­ży­cie. A tutaj sąsiad Gagat, mistrz murar­ski, mówi: Panie Kosmala, gdzie pan chce jechać? Prze­cież jutro jest sztrajk! Ojciec tylko z uśmie­chem mach­nął ręką: Jaki tam strajk!

Poje­cha­li­śmy więc pocią­giem do Pozna­nia, wycho­dzimy z dworca, a tutaj na moście Dwor­co­wym idzie wielka demon­stra­cja z trans­pa­ren­tem: „Chcemy chleba dla naszych dzieci!”. Przed Tar­gami limu­zyny gości tar­go­wych, a na ich dachach robiący zdję­cia. Pomy­śla­łem sobie w dzie­cię­cej naiw­no­ści: „Szkoda takich ład­nych samo­cho­dów”. Cho­dzi­łem jesz­cze z ojcem po Pozna­niu, bo miał on dodat­kowo kilka zawo­do­wych spraw do zała­twie­nia. Na uli­cach kar­na­wał wol­no­ści. Ale ja, 10-latek, mia­łem jeden pro­blem: zoba­czyć tele­wi­zję.

Kiedy z ojcem skie­ro­wa­li­śmy się w stronę tere­nów Tar­gów Poznań­skich i byli­śmy gdzieś w oko­li­cach mostu Uni­wer­sy­tec­kiego, roz­le­gły się strzały. Ojciec od razu pod­jął decy­zję: wra­camy do Pusz­czy­kówka. Nie­stety, pociągi już nie jeź­dziły. Ruszy­li­śmy więc pie­szo, a po dro­dze mijały nas cię­ża­rówki pełne sił bez­pie­czeń­stwa, woj­ska, mili­cji. Uzbro­jeni po zęby. Pol­ska krwawo wystar­to­wała do wol­no­ści i ten marsz miał trwać jesz­cze 33 lata…Na ziemi obie­ca­nej

Krzysz­tof Kraw­czyk: Łódź to przede wszyst­kim spo­tka­nie z Piotr­kow­ską, która wtedy jesz­cze była bru­ko­wana, ale robiła duże wra­że­nie. Pamię­tam miesz­ka­nie na Brzeź­nej. Było piękne, ale zaj­mo­wa­li­śmy je jesz­cze z drugą rodziną i samot­nym leka­rzem. Wspólna kuch­nia i łazienka – uciąż­liwe życie. Ale upa­trzył sobie to miesz­ka­nie poseł z Łodzi i żeby je dostać na wyłącz­ność, przy swo­ich nie­wąt­pli­wych konek­sjach, zała­twił dla nas miesz­ka­nie samo­dzielne. My prze­pro­wa­dzi­li­śmy się do bloku przy ulicy 10 Lutego. I w tym miesz­ka­niu się wycho­wa­łem, w nim prze­ży­łem dra­mat śmierci Ojca i z niego wyru­szy­łem w świat. Łódź – duże włó­kien­ni­cze mia­sto, nie zawsze naj­ład­niej­sze, było miej­scem wcho­dze­nia w wiek chło­pięcy, zdo­by­wa­nia męskich doświad­czeń, kształ­to­wa­nia postaw życio­wych, startu zawo­do­wego.Tadziu, mam dla cie­bie kurę…

Krzysz­tof Kraw­czyk: W moim pamięt­niku zapi­sa­łem ważne zda­rze­nie: _Pamię­tam, jak wspól­nie z Maria­nem Licht­ma­nem wró­ci­li­śmy późno do mojego miesz­ka­nia, a żyjący jesz­cze wtedy mój Ojciec nie powie­dział nam złego słowa, mimo dość póź­niej pory. Tego wie­czoru opo­wie­dzie­li­śmy Ojcu o naszych pla­nach, o przy­szłym zespole i muzyce. Tato zadzwo­nił natych­miast do dyr. Estrady Łódz­kiej Tade­usza Sutta (znali się od lat) i powie­dział: „Tadziu, mam dla cie­bie kurę, która ci będzie zno­sić złote jaja!”. „A mają matury? Jak zro­bią, niech się zgło­szą”. Jego słowa spraw­dziły się w przy­szło­ści, bowiem nie tylko Estrada Łódzka, ale i inne zaro­biły na naszej gru­pie ogromne pie­nią­dze._Mece­nas Kosmala

Andrzej Kosmala: Wiem, drogi czy­tel­niku, że życie i kariera Kraw­czyka, wiel­kiej gwiazdy pol­skiej pio­senki, mogą być dla cie­bie cie­kaw­sze niż moje, czło­wieka – jak to się mówi – dru­giego planu. Tyle tylko że chcemy wspól­nie na naszym przy­kła­dzie poka­zać różne drogi, jakie prze­szli­śmy w tam­tej Pol­sce, by się spo­tkać i zwią­zać w zawo­dzie i przy­jaźni. Spo­tka­nie tych, a nie innych ludzi decy­duje zazwy­czaj o naszych losach.

W życiu Krzysz­tofa, w kre­owa­niu jego duszy arty­stycz­nej, zasad­ni­czą rolę ode­grał ojciec, aktor Janu­ary Kraw­czyk. Mój ojciec, Marian, był praw­ni­kiem, a więc czło­wie­kiem o bar­dzo reali­stycz­nym, przy­ziem­nym podej­ściu do życia. Ze swoją poznań­ską solid­no­ścią i tra­dy­cją pracy od pod­staw widział we mnie w przy­szło­ści solid­nego praw­nika.

Do mnie ojciec nie napi­sał listów w for­mie pamięt­nika, choć kochał mnie bar­dzo. Był czło­wie­kiem nie­zwy­kle zapra­co­wa­nym, zago­nio­nym. Mimo że był z wykształ­ce­nia przed­wo­jen­nym adwo­ka­tem, to w socja­li­stycz­nej rze­czy­wi­sto­ści wolał gonić z tą swoją teczką pełną akt te ćwiartki etatu mię­dzy czte­rema fir­mami, które obsłu­gi­wał jako radca prawny. Nie miał duszy arty­stycz­nej, i kiedy jak więk­szość moich kole­gów w pierw­szej poło­wie lat 60. padłem ofiarą rewo­lu­cji muzycz­nej, nie pochwa­lał moich nowych pasji.

Prze­drzeź­niał mój pierw­szy tekst pio­senki, któ­rego frag­menty pamię­tam do dziś: „Ach, naj­mil­sza blon­dy­neczko, ja tak bar­dzo kocham cię, już wio­senne lśni sło­neczko, a ty cią­gle nie i nie”. Oczy­wi­ście inspi­ra­cją była blond Basia. No cóż, każdy arty­sta miał swoją muzę. Ale ojciec nie zro­zu­miał moich unie­sień i napi­sał na tek­ście iro­niczny komen­tarz: „To ci chleba nie da! Pie­nię­dzy nie przy­nie­sie!”.

Jakże się Tatuś pomy­lił! Na szczę­ście mia­łem jesz­cze bez­dziet­nego wujka Kazia, leka­rza ze Swa­rzę­dza, brata mojego ojca, który odwrot­nie – roz­bu­dzał i pod­sy­cał moje zain­te­re­so­wa­nia muzyczne i lite­rac­kie. Jako lekarz pro­wa­dzący pry­watną prak­tykę miał na to wię­cej czasu.

Lata 60.! Mój Boże! Cóż to był za wspa­niały czas, kiedy powo­jenne poko­le­nie, nie zwa­ża­jąc na głu­pawą ide­olo­gię spra­wie­dli­wo­ści spo­łecz­nej, poczuło się wolne i kre­atywne. To wtedy, dziś widać z per­spek­tywy czasu, zaczął się upa­dek sys­temu. A ojciec pol­skiego big-beatu, czyli rock and rolla, Fran­ci­szek Walicki, ma w tym demon­tażu więk­szy udział niż nie­je­den opo­zy­cjo­ni­sta, a dziś poli­tyk.

Rock and rolla nazy­wa­li­śmy big-beatem, bo wszystko wtedy było na niby: od Pałacu Kul­tury, który uda­wał Empire State Buil­ding, przez tygo­dniki w wybla­kłych kolo­rach, które uda­wały „Paris Match”, samo­chody: war­szawa i syrenka, będące mer­ce­de­sami naszych szos, do wyro­bów cze­ko­la­do­po­dob­nych, które uda­wały cze­ko­ladę, i polo cockty zastę­pu­ją­cej pepsi-colę. Całe życie było jakby na niby, ale był świat kul­tury. Tam też komuna poprzez służby pracy ide­owo-wycho­waw­czej sta­rała się inge­ro­wać, jak tylko się dało. Ale nie­wiele się dało, bo trudno było wejść w zaka­marki duszy i serca arty­stów oraz ludzi chło­ną­cych ich dzieła.

Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki