Księga męczenników Foxe'a. Starożytność - ebook

Księga męczenników

_Księga męczenników Foxe’a_ została po raz pierwszy opublikowana w 1563. roku przez protestanckiego drukarza Johna Daya. Za życia autora dzieło zostało wydane czterokrotnie, a po jego śmierci było wiele razy wznawiane i wydawane w edycjach skracanych lub uzupełnianych. W celu zilustrowania książki, przygotowano ponad sześćdziesiąt drzeworytów. Jej pojawienie się na rynku było najważniejszym przedsięwzięciem wydawniczym, jakiego kiedykolwiek dokonano na terenie Anglii. Tytuł książki, nadanej jej przez samego autora, brzmiał: _Actes and Monuments of these Latter and Perillous Days, Touching Matters of the Church_. Jako że owych czasach najczęściej stosowane tytuły były wyjątkowo długie, również i owa książka nie stanowi wyjątku. Jak ówcześni czytelnicy mogli dowiedzieć się z lektury znajdujących się na okładce treści, dzieło dotyczyło: _prześladowań i strasznych niepokojów, powodowanych przez rzymskich prałatów, działających w szczególności na terenie Anglii i Szkocji, jakie działy się począwszy od tysięcznego roku Pańskiego do czasów współczesnych._

Krótki czas po ukazaniu się pierwszego wydania- już w roku 1570., ukazało się drugie, dwutomowe, zawierające dużo większą ilość informacji. Liczba stron _Księgi męczenników_ wzrosła z 1800. stron w roku 1563. do ponad 2300. in folio, a ilość drzeworytów z 60. do 150. Ponieważ autor pisał o czasach mu współczesnych, nie mógł korzystać z istniejących źródeł i musiał wystarać się o nowe ilustracje.

Do dzieła autorstwa Foxe’a przylgnęła nazwa _Księga męczenników._ Sam autor nie był zadowolony z takiego stanu rzeczy i odniósł się do zaistniałej sprawy, pisząc:

_Nie napisałem dzieła, które by się nazywało Księgą męczenników. Napisałem za to Acts and monuments (…); księgę zawierającą informacje na różne inne tematy oprócz męczenników chrześcijańskich._

Mimo sprzeciwu autora jednak, napisane przez niego dzieło wydawane było później pod tytułem, któremu był przeciwny, czyli jako _Księga męczenników_. Opublikowano je we wczesnym okresie rządów królowej Elżbiety I, w pięć lat po śmierci katolickiej królowej Marii, znanej jako _krwawa_. Książka stanowi apoteozę reformacji angielskiej. Powstawała w czasach, w których krajem szargały konflikty wyznaniowe i przynależność do określonej religii stanowiła o osobistym bezpieczeństwie bądź jego braku. Foxe uznawał katolicyzm za religię odstępczą; protestantyzm natomiast był dla niego _prawdziwą religią_, stanowiącą kontynuację pierwotnego chrześcijaństwa. Podejście owo stanowiło o nadzwyczajnej popularności książki w dawnej Anglii, gdzie najważniejszym wyznaniem jest -po dziś dzień- anglikanizm, czyli religia zrośnięta nierozerwalnie z dumą narodową tego kraju.

Praca, którą autor zawarł początkowo w pięciu księgach, opisywała pierwszych męczenników; historię kościoła średniowiecznego, inkwizycji, ruchu lollardów i działalności reformatorów takich jak Wycliffe. Opisywała także czasy, w których rządzili królowie Henryk VIII I Edward VI, kiedy to doszło do rozłamu między papiestwem a Narodowym Kościołem Anglii. Piąta księga zajmowała się opisem rządów królowej Marii i prześladowań chrześcijan, które rozpoczęły się wraz z jej wstąpieniem na tron.

Popularność książki spadała wraz z upływem czasu. Foxe_,_ jak nazywano dzieło nieformalnie, w XIX w. przyciągał uwagę głównie przedstawicieli środowisk akademickich i chrześcijan. Mimo tego, że mniej osób sięgało po księgę, w czasie owego stulecia doczekała się ona pięćdziesięciu pięciu wydań skróconych; a oprócz tego również wielu naukowo-dydaktycznych i komentarzy.

Foxe przystąpił do pracy w roku 1552. Był to okres rządów króla Edwarda VI. To, co z początku było niewielką książeczką po łacinie, rozrosło się w pracę, pisaną w języku angielskim, mieszczącą się w dwóch tomach. W 1554. roku, kiedy Foxe przebywał na wygnaniu, opublikował w Strasburgu pracę, stanowiącą zapowiedź późniejszego monumentalnego dzieła. Traktowało ona o prześladowaniach lollardów w wieku XV. Wersję łacińską dzieła, wraz z fragmentem poświęconym uciskowi, jaki stał się udziałem chrześcijan za czasów królowej Marii, napisał w Bazylei.

Sławę zyskał dzięki dziełom, spisanym po łacinie. Miały one stanowić zawartość pierwszego z dwóch tomów dzieła poświęconego męczennikom. Drugi spośród nich miał traktować o prześladowaniach chrześcijan w różnych zakątkach Europy. I chociaż Foxe go w końcu nie napisał, zastąpił go w tym dziele Henry Panteleon (1563). W marcu roku 1563., Foxe opublikował pierwszą angielską edycję swej książki. Jego wydawcą został protestancki drukarz, John Day, który po śmierci doczekał się epitafium następującej treści:

_On to sprawił, że Foxe napisał, jak przez śmierć do życia/biegną męczennicy/Foxe w bólach, kosztem zdrowia, oświetlał prawdzie drogę/Day wydał swój majątek poprzez druk/i ten majątek z zyskiem zwrócił mu Bóg/dając mu dar tak, jak on sam darował ubogim._

Książka, którą opublikowano, miała około 1800 stron, czyli była około trzykrotnie dłuższa od swe łacińskiej wersji. Jej ukazanie się przyniosło Foxe’owi sławę. Co ciekawe, autor nie pobierał żadnych prowizji od sprzedaży swej książki. Druga edycja książki ukazała się w roku 1570. Zawierała nowe materiały, takie jak np. osobiste świadectwa i treść martyrologii genewskiej, którą niejaki Jean Crespins napisał w roku 1564.

Jak można było się spodziewać, dzieło Foxe’a zostało bezpardonowo zaatakowane przez katolików. Głównymi jego przeciwnikami, zaraz po ukazaniu się książki, byli Thomas Harding, Thomas Stapleton i Nicholas Harpsfield. Harding wystąpił przeciw niej agresywnie, nazywając ją _wielką kupą gnoju, pełną cuchnących męczenników i tysięcznych kłamstw._ W następnym pokoleniu krytykiem książki został Robert Parsons, który potępiał ją w traktacie pod tytułem _A Treatise of Tree Conversions of England_ (1603—1604).

Druga edycja książki byla prawie dwa razy bardziej obszerna od pierwszej. Składały się na nią dwa obszerne tomy, zawierające po 2300 dużych stron, wypełnionych tekstem w dwóch kolumnach.

Edycja trzecia i czwarta

Trzecia edycja dzieła Foxe’s ukazała się w roku 1576 i stanowiła przedruk wydania drugiego. Edycja czwarta natomiast była ostatnią, jaka ukazała się za życia Foxe’a, była znacznie lepszej jakości od poprzedniej i składały się nań dwa tomy _in folio_, każdy spośród których miał około tysiąca stron z tekstem sformatowanym w dwie kolumny.

_Edycja czwarta była cztery razy dłuższa niż Biblia i była najbardziej imponującą pod względem objętości i skomplikowania książką angielską swojej epoki. Można, jak się wydaje, stwierdzić, że jest to najbardziej złożona spośród książek, jakie powstały w czasie pierwszych dwóch lub trzech stuleci historii druku angielskiego._

Pierwsze wydanie skrócone pojawiło się w roku 1589. Choć ukazało się zaledwie dwa lata po śmierci autora, zawierało informacje na temat jego życia, oddając przez to cześć jego pamięci. Był to zaledwie początek: w późniejszym czasie ukazały się setki skróconych wydań dzieła.

Od końca XVII w. skracano jego pracę tak, by zawierał jedynie elementy najbardziej sensacyjne. Zabieg ten sprawiał, że antykatolickość _Księgi męczenników_ była znacznie bardziej jaskrawa, niż autor zakładał. Znaleźli się więc zajadli przeciwnicy dzieła, tacy jak Samuel Roffey Maitland, Richard Frederick Littledale, Robert Parsons i John Miller, którzy próbowali podważać wiarygodność użytych przez Foxe’a dokumentów. Warren Wooden określił Foxe’a w 1983 roku mianem historykaco prawda stronniczego, a jednak akuratnego i dokładnego, natomiast Patrick Collins nazwał Foxe’a _największym angielskim historykiem swojej ery._ Księga męczenników Foxe’a, opisująca między innymi cierpienia, jakie angielscy protestanci doznali z rąk prześladujących ich katolików, stanowi element angielskiej tożsamości narodowej.Historia męczenników chrześcijańskich do czasów Pierwszego Wielkiego Prześladowania za cesarza Nerona

Gdy Chrystus, nasz Zbawiciel, w Ewangelii św. Mateusza, usłyszał wyznanie Szymona Piotra -który, jako pierwszy, otwarcie uznał go za Syna Bożego- i przeczuwając w tym tajemne działanie Ojca, nazwał go (w nawiązaniu do jego imienia) _skałą, ma której zbuduje swój Kościół_- w dodatku tak silną, że _bramy piekielne go nie przemogą_. Czytając te słowa, można zauważyć, że -po pierwsze- Chrystus posiadać będzie Kościół na tej ziemi. Po drugie: Kościołowi temu będzie przeciwstawiać się silnie nie tylko świat, lecz także najpotężniejsze spośród sił piekielnych. Wreszcie po trzecie: mimo usilnego działania diabła i wszystkich jego złości, Kościół ten przetrwa.

Owo proroctwo Chrystusa wypełnia się cudownym sposobem; do dziś dnia całe dzieje Kościoła to nic innego, jak urzeczywistnianie się jego treści. Po pierwsze: Chrystus ustanowił Kościół- nikt w to nie wątpi. Po drugie: siła książąt, królów, monarchów, rządców i władców tego świata i ludzi im poddanych, publicznie i prywatnie, z całą mocą i przebiegłością, zwróciła się przeciwko temu Kościołowi! I wreszcie po trzecie- rzeczony Kościół, wbrew temu wszystkiemu, przetrwał i pozostał nieustępliwy. Jakie burze i wichury nim szarpały- niesamowite samo wspomnienie. Spisuję tę historię, by to unaocznić: pragnę, by -po pierwsze- ukazały się nam wspaniałe dzieła boże, dokonane przez Jego Kościół ku Bożej chwale; także po to, by dzieje Kościoła, ukazujące jego niezłomność, mogły przyczynić się do budowania wiary chrześcijańskiej, a także przyjść z pomocą Czytelnikowi.

Jako że nie jest naszym zadaniem rozwodzić się nad historią naszego Zbawiciela- zarówno tą sprzed, jak i tą po ukrzyżowaniu- zadowolimy się jedynie stwierdzeniem, że Żydów ogarnęło ogromne zmieszanie po tym, jak zmartwychwstał. Chociaż jeden z apostołów go zdradził; chociaż inny się go zaparł, złamawszy przyrzeczenie; i choć wszyscy inni go opuścili, wyłączając jedynie _ucznia znanego arcykapłanowi_; historia zmartwychwstania wyznaczyła nowy kierunek wszystkim ich sercom; i, po misji dokonanej przez Ducha Świętego, dała nową pewność ich umysłom. Moce, którymi byli obdarzeni, dały im siłę do głoszenia jego imienia. Głoszeniu ku zdziwieniu żydowskich władców i ku zaskoczeniu pogańskich prozelitów.Święty Szczepan

Święty Szczepan był kolejnym męczennikiem. Jego śmierć nastąpiła wskutek głoszenia ewangelii tym, którzy zdradzili i zamordowali Jezusa. Wpadli oni w tak wielkie szaleństwo, że wypędzili go z miasta i ukamienowali.

Czas jego cierpień- według powszechnie przyjętych obliczeń- przypada na Święto Paschy, które nastąpiło po ukrzyżowaniu naszego Pana -jego połączenia się z Ojcem, które przypada na czas astronomicznej wiosny. Wtedy to nastały czasy wielkich prześladowań, wymierzonych przeciwko tym, którzy uznawali Chrystusa jako Mesjasza lub proroka. Święty Łukasz donosił, że _w owym czasie rozpoczęło się wielkie prześladowanie zboru w Jerozolimie_ i _i wszyscy, z wyjątkiem apostołów, rozproszyli się po okręgach wiejskich Judei i Samarii_.

Około dwóch tysięcy chrześcijan, włączając w to Nikanora- jednego z siedmiu diakonów, poniosło śmierć męczeńską _na skutek prześladowania, które wybuchło z powodu Szczepana._

Jakub Starszy- kolejny męczennik, którym się zajmiemy- to opisany w Dziejach Apostolskich Jakub, syn Zebedeusza, starszy brat Jana, i krewny naszego Pana. Jego matka Salome była kuzynką Dziewicy Marii. Męczeństwo dokonało się dziesięć lat od chwili śmierci Szczepana; w czasach, gdy Herod Agryppa został obrany rządcą Judei- i, by integrować społeczność, wszczął prześladowanie chrześcijan, które było wymierzone w głównej mierze przeciwko przywódcom ruchu. Nie można lekceważyć opisu wydarzeń, który pozostawił nam Klemens Aleksandryjski. Kiedy Jakuba prowadzono na miejsce kaźni, jego oskarżyciel pokutował, doceniając niezwykłą odwagę i niezłomność apostoła. Upadł przed nim na kolana, prosząc o przebaczenie i zapewniając, że odtąd jest chrześcijaninem. Postanowił, że Jakub nie umrze sam jeden- i tak, obojgu ścięto głowy w tym samym czasie. W ten sposób pierwszy apostoł- męczennik z radością i bez wahania pił z kielicha, z którego- jak powiedział naszemu Zbawicielowi- był gotów pić. Tymon i Parmenas zostali męczennikami mniej więcej w tym samym czasie; pierwszy w Filippi, drugi w Macedonii. Wydarzenia te miały miejsce w roku 44 n.e.

Filip urodził się w Betsaidzie, w Galilei- i pierwszy był nazywany _uczniem_. Pracował dla Boga w Górnej Azji, został męczennikiem we w Heliopolis we Frygii. Biczowano go, wrzucono do więzienia i następnie ukrzyżowano w 54 r n.e.

Mateusz, który był celnikiem; urodził się w Nazarecie. Napisał swoją ewangelię w języku hebrajskim- została ona później przetłumaczona na grekę przez Jakuba Mniejszego. Pracował dla Boga w Partii i Etiopii; w tej ostatniej poniósł męczeństwo, zabity halabardą w mieście Nadabah w 60 r n.e.

Jakub Mniejszy jest uznawany przez niektórych za brata naszego Pana, które to pokrewieństwo miałby zawdzięczać poprzedniej żonie Józefa. Przypuszczenie to jest bardzo wątpliwe- w zbyt wielkim stopniu współbrzmi z przesądami katolików, którzy głoszą, że Maria nie miała oprócz naszego Zbawiciela żadnych więcej dzieci. Jakub został wybrany zarządcą zborów w Jerozolimie i był autorem Listu świętego Jakuba, znajdującego się w kanonie. Gdy miał dziewięćdziesiąt cztery lata, został pobity i ukamienowany przez Żydów. Roztrzaskano mu głowę pałką.

Andrzej, brat Piotra, głosił ewangelię wielu narodom Azji. Po przyjeździe do Edessy został pochwycony i ukrzyżowany. Ramiona jego krzyża były wbite poprzecznie w ziemię. Stąd wzięło się wyrażenie: _krzyż świętego Andrzeja_.

Święty Marek urodził się w żydowskiej rodzinie, należącej do plemienia Lewiego Podobno został nawrócony przez Piotra, któremu służył jako sekretarz i pod którego nadzorem napisał swoją ewangelię w języku greckim. Marek został rozerwany na strzępy przez mieszkańców Aleksandrii, podczas święta ku czci ich bałwana, Serapisa. Zginął zabity bez litości.

Piotr. Tak jak wielu innych świętych, błogosławiony apostoł Piotr został skazany na śmierć i ukrzyżowany w Rzymie; niemniej niektórzy wątpią -i nie bez racji- w tę wersję wydarzeń. Hegezyp pisał, że Neron szukał pretekstu do uśmiercenia go. Gdy mieszkańcy miasta dowiedzieli się o tym, domagali się hałaśliwie, by Piotr ich opuścił. Piotr, przekonany przez ich natarczywość, przygotował się do drogi. Ale, zbliżając się do bramy, zobaczył Pana Jezusa, który zbliżył się do niego. Piotr, oddając mu hołd, spytał: _Panie, dokąd idziesz?_ Jezus odpowiedział: _Przychodzę, by zostać ponownie ukrzyżowanym_. Piotr, rozumiejąc, że zbliża się jego godzina, wrócił do miasta. Hieronim napisał, że Piotr został ukrzyżowany do góry nogami, ponieważ sam życzył sobie tego, uznając siebie za niewartego ukrzyżowania w taki sposób, w jaki ukrzyżowano jego Pana.

Paweł, apostoł, zwany wcześniej Szawłem, po swojej ogromnej pracy i niesłychanym wysiłku ewangelizacyjnym, cierpiał prześladowania za czasów Nerona. Abdiasz podaje, że Neron posłał dwóch wielmożów, Feregę i Partemiusza, by zapowiedzieli mu, że ma wkrótce umrzeć. Wielmoże zbliżyli się do Pawła nauczającego lud; poprosili, by pomodlił się za nich, by mogli uwierzyć. Piotr odpowiedział, że za niedługo uwierzą i zostaną ochrzczeni. Zaraz potem przyszli żołnierze i wyprowadzili go z miasta na miejsce kaźni, gdzie apostoł, odmówiwszy modły, oddał głowę pod miecz.

Juda, brat Jakuba, nazywany Tadeuszem. Ukrzyżowany w Edessie w 72 r n.e.

Bartłomiej głosił w kilku krajach. Przetłumaczył Ewangelię Mateusza na język hinduski; głosił ją także w Indiach. Okrutnie pobity i ukrzyżowany przez zniecierpliwionych bałwochwalców.

Tomasz zwany Dydymus, głosił ewangelię w Partii i Indiach, czym wzbudzał gniew pogańskich kapłanów. Zamordowany włócznią.

Łukasz Ewangelista- autor ewangelii, która nosi jego imię. Podróżował z Pawłem przez wiele krajów. Powieszony na drzewie oliwnym przez bałwochwalczych kapłanów greckich.

Szymon zwany Zelotą. Głosił ewangelię w Mauretanii, Afryce i nawet w Brytanii, gdzie został ukrzyżowaniu w 74 r n. e.

Jan, zwany _ukochanym uczniem_- brat Jakuba Większego. Założył kościoły w Smyrnie, Pergamonie, Sardes, Filadelfii, Laodycei i Thyatri. Z Efezu został przeniesiony do Rzymu, gdzie miał zostać wrzucony do kotła wypełnionego wrzącym olejem. Cudem uciekł, nie odnosząc żadnych ran. Wygnany na wyspę Patmos przez Domicjana, napisał Księgę Objawienia. Nerva, następca Domicjana, uwolnił go. Jan był jedynym apostołem, który uniknął gwałtownej śmierci.

Barnabas pochodził z Cypru, ale miał żydowskie korzenie. Jego śmierć miała miejsce około 73 r n.e.

Pomimo ciągłych prześladowań i okrutnych kar, Kościół cały czas wzrastał, ugruntowany w doktrynie apostołów i kropiony obficie krwią świętych.Dz. Ap. 8:1

Dz. Ap. 11:19

Mk 10:35, Mk 3:17, Mt 4:21, Dz. Ap. 12:2

_MARCUS IULIUS AGRIPPA_ (ur. ok. 9 r. p.n.e., zm. 44. r. n.e. w Cezarei Nadmorskiej) — król Batanei, Gaulanitydy, Trachonu, Galilei i Judei. Wnuk Herda Wielkiego, brat Herodiady. Skazał na śmierć apostoła Jakuba Większego.

EDESSA (dzisiejsza Şanlıurfa) — miasto w dzisiejszej południowo-wschodniej Turcji. Znajdowała się tam szkoła teologiczna Efrema Syryjczyka.

PLEMIĘ LEWIEGO- jedno z dwunastu plemion Izraela. Wyróżniało się na tle innych tym, że jego członkowie byli kapłanami. Jako jedyne nie otrzymało własnego terytorium podczas podziału ziemi Izraela, jaki dokonał się w czasach Jozuego.

SERAPIS– synkretyczne bóstwo egipskie, związane w sposób szczególny z domem panującym. Najważniejszy Serapejon (świątynia ku czci tego bóstwa) znajdował się w Aleksandrii.

HEGEZYP- Święty Kościoła Katolickiego. Żył w II w. n.e. Napisał działo o nazwie _Historia dziejów kościelnych_.

Zarówno imię _Tomasz_, jak _Dydymus_ znaczą tyle, co_ bliźniak. Dydymus_ jest grecką wersją imienia _Tomasz_, które pochodzi z hebrajskiego.

PARTIA- kraina historyczna, obejmująca tereny dzisiejszego Iranu i Turkmenistanu.

gr. _zelotai_- gorliwi

JAKUB WIĘKSZY, JAKUB STARSZY- apostoł zwany pielgrzymem; brat Jana Ewangelisty, zmarł w 43. lub 44. roku.

SMYRNA- dzisiejsze miasto Izmir w Turcji; trzecie co do wielkości miasto w kraju.

PERGAMON- miasto starożytne w północno-zachodniej Azji Mniejszej. Stolica nieistniejącego dziś Królestwa Pergamońskiego.

SARDES- starożytne miasto w Azji Mniejszej, stolica Lidii.

FILADELFIA (obecnie Alaşehir) — miasto starożytne, położone w prowincji Lidia.

LAODYCEA- starożytne miasto na terenie Frygii.

TIATYRA- starożytne miasto, położone na ternie Lidii w Azji Mniejszej.

MAREK KOKCEJUSZ NERWA (łac. Marcus Cocceius Nerva, ur. 8 listopada 30. roku, zm. 27 stycznia 98. w Rzymie.) Cesarz rzymski w latach 96—99.

DOMICJAN (Domitianus, Titus Flavius Domitianus, ur. 24 października 51. r. w Rzymie, zm. 18 września 96 r. w Rzymie) — Cesarz rzymski z dynastii Flawiuszy. Odnazaczał się wielkim okrucieństwem i podejrzliwością.Dziesięć wczesnych prześladowań

Pierwsze prześladowanie Kościoła miało miejsce w roku 67, pod rządami Nerona, szóstego cesarza Rzymu. Monarcha ten rządził przez okres pięciu lat, w ciągu których nie działo się nic szczególnie złego; później jednak Neron oddał się we władanie ekstrawaganckim żądzom i zaczął popełniać najhaniebniejsze zbrodnie. Jedną z jego diabelskich zachcianek był rozkaz podpalenia Rzymu -i Rzym rzeczywiście stanął w płomieniach za sprawą wojskowych. Kiedy miasto płonęło, Neron wszedł na wieżę Mecenasa gdzie grając na harfie, śpiewał pieśń o płonącej Troi i zadeklarował, że _chce, by wszystko zginęło przed jego śmiercią_. Wyłączając Cyrk, wiele pałaców i domów uległo spaleniu; kilka tysięcy ludzi zginęło w płomieniach; zadusiło się dymem albo zostało przygniecionych przez ruiny. Przerażający pożar szalał przez dziewięć dni. Neron zauważył, że winę za nieszczęście jest przypisywana głównie jemu; że staje się obiektem nienawiści- i zadecydował, że w ramach wybielenia się obarczy winą chrześcijan, dzięki czemu będzie mógł cieszyć się nowymi okrucieństwami.

Tak nastało pierwsze wielkie prześladowanie- i okrucieństwa popełniane na chrześcijanach były tak wielkie, że wzbudzały współczucie samych Rzymian. Neron, wyrafinowany w swoim okrucieństwie, wymyślał tortury, jakich nie powstydziłby się najbardziej diaboliczny umysł. Kazał zaszywać ludzi w skóry dzikich bestii i potem szczuł ich psami; innych z jego rozkazu ubierano w odzienie z wosku, przymocowywano odpowiednio i zapalano, by mogli służyć do oświetlania ogrodów władcy.

RYS. 1 HYBERT ROBERT _THE FIRE OF ROME_ (1785)
Prześladowanie obejmowało swoim zasięgiem całość Imperium Rzymskiego- ale zamiast gasić ducha chrześcijańskiego, raczej go rozpalało. Święty Paweł i święty Piotr zginęli. Do tej listy możemy dodać Erastusa, skarbnika miejskiego Koryntu; Aristarchusa z Macedonii i Tropimusa Efezyjczyka, którego nawrócił i z którym głosił święty Paweł, a także Józefa, zwanego Barsabas i Ananiasza, biskupa Damaszku.Drugie prześladowanie

Drugie Prześladowanie miało miejsce za czasów Domicjana, w roku 81 n.e. Cesarz Domicjan, obdarzony naturalną skłonnością do okrucieństwa, zanim ogłosił drugie prześladowanie chrześcijan, najpierw zabił swojego brata. W swoim gniewie zgładził część senatorów rzymskich- niektórych przez złośliwość, innych, chcąc skonfiskować ich mienie. Nakazał również, by zabito wszystkich potomków króla Dawida. Między wieloma męczennikami znalazł się Szymon, biskup Jerozolimy, którego ukrzyżowano; oraz święty Jan, którego gotowano w oleju i odesłano na wyspę Patmos. Flawię, córkę Rzymskiego senatora, zesłano do Pontu. Ogłoszono prawo mówiące o tym, że _żaden chrześcijanin, którego by przyprowadzono przed oblicze trybunału, nie uniknie kary, jeśli nie wyrzeknie się swojej religii_. W owym czasie krążyło wiele skandalicznych plotek, mających na celu obciążenie chrześcijan. Poganie, gdy głód, jakaś plaga lub trzęsienie ziemi nawiedzały którąś z prowincji, winili chrześcijan.

Prześladowanie chrześcijan zwiększyło liczbę donosicieli i wielu ludzi dla zysku zaprzedawało się, szkodząc niewinnym osobom.

Inna trudność polegała na tym, że kiedy chrześcijanie stawali przed sądami, kazano im składać przysięgę; kiedy odmawiali, skazywano ich na śmierć. Jeśli wyznawali dalej swą wiarę, spotykał ich ten sam los.

Spośród wielu historii tego prześladowania, najbardziej wyróżnia się ta, która opisuje dzieje Dionizego Areopagity, wykształconego i oczytanego Ateńczyka. Dionizy podróżował do Egiptu, by studiować astronomię i zaobserwował wielkie, nadprzyrodzone zaćmienie, które zdarzyło się w czasie, w którym został ukrzyżowany nasz Zbawiciel. Czystość jego mowy i obyczajów sprawiła, że zwrócili na niego uwagę chrześcijanie. Wkrótce mianowano go biskupem Aten.

Nikodem, dobry chrześcijanin, który osiągnął pewną pozycję w świecie, był prześladowany w Rzymie podczas terroru Domicjana. Protazy i Gerwazy zostali męczennikami w Mediolanie.

Tymoteusz był słynnym uczniem świętego Pawła i biskupem Efezu. Z zapałem zarządzał tamtejszym zborem do 97 r. n.e. W owym czasie, gdy nastało pogańskie święto zwane Catagogion, Tymoteusz, spotkawszy procesję, ostro skrytykował niedorzeczne bałwochwalstwo. Rozdrażniło to jej uczestników tak bardzo, że rzucili się na niego z pałkami i pobili tak dotkliwie, że zmarł na skutek odniesionych ran dwa dni później.Trzecie prześladowanie

Trzecie Prześladowanie nastało za panowania Trajana, roku 108 n.e. Pliniusz Młodszy, sławny erudyta tamtego czasu, widząc opłakaną sytuację chrześcijan, pełen współczucia napisał do Trajana, donosząc, że wiele tysięcy wyznawców Chrystusa ginie każdego dnia, chociaż żaden z nich nie uczynił niczego niezgodnego z rzymskim prawem- niczego, do usprawiedliwiłoby prześladowanie.

_Za cały dowód winy czy błędu (jakkolwiek by tego nie nazwać) starczyło to, że spotykali się wyznaczonego dnia przed świtem, by odmówić wspólnie modlitwę do Chrystusa-Boga i zobowiązać się nie do tego, by popełniać złe czyny- ale wręcz odwrotnie; do niepopełniania grzechów; do tego, że nie będą kraść, rabować, zdradzać małżonka; nie będą mówić fałszywego świadectwa ani oszukiwać innych: po czym, jak nakazywał ich zwyczaj, zbierali się ponownie, by wziąć udział we wspólnym posiłku. I nic w tym złego._

Podczas tego prześladowania cierpiał podziwiany przez wielu błogosławiony męczennik Ignacy. Ignacy został ustanowiony, następny po Piotrze, biskupem Antiochii. Niektórzy twierdzą, że, będąc zesłany do Rzymu z Syrii z powodu swej wiary w Chrystusa, został wydany na pożarcie dzikim bestiom. Mówi się także, że kiedy wędrował przez Azję- cały czas pod czujnym okiem strażników -pocieszał i dodawał siły wszystkim zborom, znajdującym się w miastach, które mijał, poprzez głoszenie Słowa i upominanie. Kiedy zaś przybył do Smyrny, napisał do zboru, znajdującego się w Rzymie, prosząc, by wierni nie próbowali ocalić go od męczeństwa, ponieważ ratunek ten pozbawiłby go tego, czego najwięcej pragnie i w czym pokłada nadzieję.

_Stałem się teraz uczniem. Nie zależy mi na niczym- żadnej z widzialnych i niewidzialnych rzeczy- byle Chrystusa pozyskać. Niech zatem przyjdzie krzyż i ogień; niech przyjdą watahy dzikich zwierząt; zniszczenie całego_ _ciała i wszystkie złości diabelskie niech przyjdą na mnie; niech tak się stanie- byłem tylko Chrystusa pozyskał_.

I nawet wtedy, gdy został skazany na pożarcie przez dzikie zwierzęta, pałał takim ogniem wiary, że kiedy usłyszał ryki lwów, oświadczył: _Jestem pszenicą Chrystusa. Zostanę starty przez zęby dzikich bestii, bym mógł się okazać czystym w jego oczach._

Po Trajanie rządził cesarz Hadrian, który kontynuował okrutne prześladowania. Tego czasu zabici zostali Aleksander, biskup Rzymu, wraz z dwoma diakonami; Kwirynus i Hernes z rodzinami; Zenon, rzymski szlachcic- i około dziesięć tysięcy innych chrześcijan. Wielu krzyżowano na górze Ararat. Wkładano im na głowy korony cierniowe i kaleczono włóczniami ich boki, odtwarzając śmierć Chrystusa. Eustachemu, sławnemu i dzielnemu rzymskiemu dowódcy, wydano rozkaz uczestnictwa w uroczystościach składania pogańskich ofiar ku czci jego własnych zwycięstw militarnych, ale wiara (bo był w sercu chrześcijaninem) zatriumfowała nad jego pychą, i odmówił. Cesarz, niepomny na zasługi swojego zdolnego dowódcy, wpadł w furię i rozkazał zamordowanie Eustachego wraz z rodziną.

Podczas kaźni Faustyna i Jovity, rodzeństwa z Bresci, poganin Calocerius, widząc ogrom cierpień skazańców i cierpliwość, z którą je znoszą, wykrzyknął, pełen podziwu i ekstazy: _wielki jest Bóg chrześcijan_! Natychmiast go schwytano i tak podzielił los męczenników. Wiele innych, podobnych okrucieństw spotykało chrześcijan, do czasu, gdy Kwadratus, biskup Aten, wystąpił z uczoną obroną chrześcijan przed przebywającym w Atenach cesarzem- i Arystydes, filozof z tego samego miasta, napisał pełen elegancji list, który sprawił, że Hadrian zmniejszył swoją surowość i ustąpił ze swojego nieprzejednanego stanowiska. Hadrian zmarł w 138 r. n.e.; jego następcą został Antoniusz Pius, jeden z najłagodniejszych monarchów, którzy kiedykolwiek rządzili. To właśnie on zakończył prześladowanie wymierzone w chrześcijan.PLINIUSZ MŁODSZY (Gajusz Pliniusz Caecilius Secundus, ur. 61 n.e., zm. 113 n.e.) polityk, mówca i pisarz rzymski, przybrany syn Pliniusza Starszego.

PUBLIUSZ ELIUSZ HADRIAN (ur. 24 stycznia 76. roku; zm. 10. lipca 138. w Bajach). Cesarz rzymski w latach 117—138.

GÓRA ARARAT– masyw wulkaniczny znajdujący się na terytorium Turcji.

ARYSTYDES Z ATEN (zm. ok. 134 r. n.e.) — filozof i pisarz chrześcijański. Jego najsłynniejszym dziełem była _Apologia_.

PUBLIUSZ ELIUSZ HADRIAN (_Publius Aelius Hadrianus_; ur. 24 stycznia 76 w Italice, zm. 10 lipca w Bajach) — cesarz rzymski w latach 117—138.

ANTONINUS PIUS (_Caesar Titus Aelius Hadrianus Antoninus Augustus Pius;_ ur. 19 września 86, zm. 7 marca 161) cesarz rzymski w latach 138—161.MAREK AURELIUSZ ANTONINUSZ, MAREK ANNIUSZ AURELIUSZ WERUS (_Marcus Aurelius Antoninus_, _Marcus Annius Aurelius Verus_; ur. 26 kwietnia 121 w Rzymie, zm. 17 marca 180 w Vindobonie. Cesarz rzymski w latach 161–180; pisarz i filozof stoicki, autor słynnych _Rozmyślań_.

AUREUS (łac. _aureus_- złoty) — moneta rzymska (I w. p.n.e.- IV w. n.e.)

GERMANIK (Gaius Claudius Drusus Caesar Germanicus, ur. 24 maja 15 p.n.e., zm. 10 października 19 n.e.) — wódz rzymski pochodzący z dynastii julijsko-klaudyjskiej. Ojciec Kaliguli.

JUSTYN MĘCZENNIK, JUSTYN FILOZOF, ŚWIĘTY JUSTYN (ur. ok. 100. roku we Flawii Neapolis w Palestynie, zm. w Rzymie ok. 165 roku) — filozof i pisarz, zajmujący się apologetyką. Został zamordowany przez ścięcie mieczem.

...czyli wyznawcą doktryny rozwiniętej przez Pitagorasa I jego uczniów. Szkoła pitagorejska znajdowała się w Krotonie w Wielkiej Grecji a południowych Włoszech. Pitagorejczycy zajmowali się głównie filozofią, astronomią, matematyką i muzyką. Stanowią inspirację dla masonerii.

SZKOŁA PLATOŃSKA została założona przez filozofa Platona w Atenach w roku 387. W 529 roku została zlikwidowana przez cesarza Justyniana. Nazywano ją “Akademią”, ponieważ znajdowała się w gaju, poświęconemu herosowi Akademosowi.

WIMINAŁ — Jedno z siedmiu wzgórz Rzymu.

JUPITER- w mitologii rzymskiej najwyższy bóg i ojciec bogów. Znany także jako Jowisz.

SPOLITO (Spolito) — istniejące do dziś miasto, położone na terenie dzisiejszych Włoch, założone w VI w. p.n.e. Od 241 r. p.n.e. rzymska kolonia Spoletium.DECJUSZ TRAJAN (_Gaiuis Messius Quintus Decius_; ur. 201, zm. 251) — cesarz rzymski od roku 249 do 251.

JAN CHRYZOSTOM (ur. ok. 350, zm. 14 września 407) — biskup Konstantynopola, pisarz chrześcijański, doktor Kościoła; uznany za świętego przez kościół katolicki i prawosławny.

SZAPUR I- król Imperium Sasanidów (ostatniego imperium perskiego przed nadejściem islamu). Rządził w latach 240/42—270.

ORYGENES (łac. Origenes; ur. ok. 185; zm. 254) — działający w epoce patrystycznej autor słynnych komentarzy do Pisma Świętego. Ojciec Kościoła; przyczynił się do ukształtowania tradycji teologicznej Szkoły Aleksandryjskiej.LUCJUSZ DOMICJUSZ AURELIAN (Lucius Domitius Aurelianus; ur. 9 września 214 w Mezji lub Sirmium, zm. w roku 275 w okolicach Byzanton) — cesarz rzymski w latach 270—275.

TACYT (_Marcus Claudius Tacitus_, ur. 200, zm, 276) — cesarz rzymski od 275 do 276 r. n.e.

MAREK AURELIUSZ PROBUS (Marcus Aurelius Probus, ur. 19 sierpnia 232, zm. w 282 r.) — cesarz rzymski w latach 276—282

MARCUS AURELIUS CARUS (ur. ok. 230 w Narbo w Galii Narbońskiej; zm. latem 283 w Kfezyfonie) — cesarz rzymski w latach 282—283.

MAREK AURELIUSZ KARYNUS (_Marcus Aurelius Carinus_, ur. ok. 250, zm. 285 nad Morawą.) — cesarz rzymski od 283 do lipca 285. Zamordowany przez własnych żołnierzy.

MAREK AURELIUSZ NUMERIUSZ (_Marcus Aurelius Numerius_; ur. ok. 260, zm. 284 nad Bosforem) — cesarz rzymski w latach 283—284. Współrządził ze swoim bratem Karynusem.

DIOKLECJAN (Gaius Aurelius Valerianus Diocletianus, ur. ok. 244 w Solinie, zm. ok. 313 w Spalatum) — cesarz rzymski od 20 listopada 284 do 1 maja 305.

MAKSYMIAN (_Marcus Aurelius Valerius Maximianus_; ur. ok. 250 w Sirmium w Panonii, zm. 310) — cesarz rzymski, który współrządził z cesarzem Dioklecjanem, przez którego został wcześniej adoptowany.

ŚWIĘTY ALBAN Z ANGLII (zm. 22 czerwca ok. 304) — pierwszy męczennik na Wyspach Brytyjskich. Uznany świętym przez kościół katolicki, prawosławny i anglikański.

LUCJUSZ Z CHUR (zm. w II lub V/VI w.) — chrześcijanin, nawracający ludność w północnej Recji (prowincja rzymska na terenie obecnej Szwajcarii). Utożsamiany z legendarnym królem Brytanii lub Bretanii, zmarłym ok. 156 r.. Pierwszy biskup Chur w Gryzonii (kraina geograficzna na terenie obecnej Szwajcarii). Uznawany świętym przez szwajcarski kościół katolicki.

BEDA (ang. Bede; zwany Czcigodnym lub Wspaniałym- z łac.Ve_nerabilis_; ur. 672; zm. 25 maja 735 w Jarrow) — anglosaski mnich benedyktyn, prezbiter, pisarz i uczony; doktor Kościoła. Uznany za świętego przez kościół katolicki, prawosławny i anglikański. Jego główne dzieło było zatytułowane _Historia kościelna narodu angielskiego_.

OFFA (zm. 26 lipca 796) — król Mercji (jednego z siedmiu królestw anglosaskich) w latach 757 do 796.

SOMMA- rzeka w północnej Francji.LAKONIA- kraina historyczna w starożytnej Grecji, położona w południowo-wschodniej części Półwyspu Peloponoskiego. Centrum Lakonii była Sparta. W Lakonii uczono wyrażać się krótko i zwięźle- stąd wzięło się określenie _lakoniczny_.

ŚWIĘTY PANTALEON (ur. ok. 280 w Nikomedii, zm. 27 lipca 305) — męczennik chrześcijański uznany za świętego przez kościół katolicki i prawosławny. Lekarz na dworze cesarza Galeriusza. Po nawróceniu zaczął leczyć bezpłatnie.

Autor, na określenie miejsca, w którym miało miejsce męczeństwo, użył określenia znacznie późniejszego.

PAMFIL Z CEZAREI, również PAMFILIUSZ (ur. ok. 250 w Bejrucie, zm. 310) — biskup Cezarei palestyńskiej, ojciec kościoła, przedstawiciel szkoły aleksandryjskiej; uznawany za świętego przez kościół katolicki i prawosławny.

FAUSTA (_Flavia Maxima Fausta_, ur. po 290, zm. 326 w Rzymie) — córka cesarza Maksymiana i żona cesarza rzymskiego, Konstantyna I Wielkiego.

KONSTANTYN I WIELKI (łac. _Gaius Flavius Valerius Constantinus_, ur. 27 lutego ok. 272 w Niszu na terenie dzisiejszej Serbii, zm. 22 maja 337) — cesarz rzymski od 306. Uznany za świętego przez kościół prawosławny.

Nie wiadomo, czy było tak naprawdę.

ŚWIĘTA HELENA (łac. _Flavia Iulia Helena_, ur. 248—250 w Drepanum lub Niszu, zm. ok. 328 w Nikomedii lub w 330 r. w Trewirze) — casarzowa rzymska, uznana za świętą przez kościół katolicki i protestancki.

KONSTANCJUSZ I CHLORUS (_Gaius Flavius Constantinus_, ur. 31 marca 250, zm. 25 lipca 306) — żołnierz, adoptowany przez cesarza Maksymiana, rządził jako cezar od 293 r. 1 maja 305 roku otrzymał tytuł augusta. Zginął rok później.

Maksencjusz zgromadził na północy Italii wojska, uważając, że Konstantyn zaatakuje, przeprawiwszy się przez Alpy. Jego rywal rzeczywiście przekroczył Alpy i zaczął zdobywać położone tam miasta. W rękach Maksencjusza pozostawał Rzym, który przeciwnik postanowił również zdobyć. 28 maja 312 rozegrała się bitwa przy moście mulwijskim, związana ze słynną legendą nawrócenia Konstantyna. Armia Maksencjusza została pokonana, a on sam utonął w trakcie ucieczki.

EUZEBIUSZ Z CEZAREI (ur. 262; zm. ok. 340) — pisarz chrześcijański, autor słynnej _Historii kościelnej_- dziejów kościoła do czasów mu współczesnych. W młodości wstąpił do szkoły teologicznej Pamfila z Cezarei i został jego oddanym przyjacielem i uczniem. Sam siebie nazywał _synem Pamfila_.

JAN WYCLIFFE (ur. ok. 1329 w Hipswell w hrabstwie Yorkshire, zm. 31 grudnia 1384 w Lutterworth niedaleko Leicester) — duchowny katolicki, teolog i reformator kościoła; profesor uniwersytetu w Oksfordzie; założyciel i jeden z głównych przedstawicieli ruchu lollardów, czyli wędrownych kaznodziei, promujących nauczanie zgodne z Pismem Świętym.

ŚWIĘTY JERZY (ur. w III w. w Kapadocji, zm. 23 kwietnia 303 r. w Liddzie) — święty kościoła katolickiego, patron Anglii (St. George). Przez kościół prawosławny nazywany Jerzym Zwycięskim.ARIUSZ (ur. ok. 256 lub 260 w Cyrenajce, z, 336) aleksandryjski prezbiter, teolog i poeta, prekursor _arianizmu_, uznanego za herezję w 325 r. przez sobór w Nicei. Arianie odrzucali dogmat o Trójcy.

SOBÓR NICEJSKI I (19—25 lipca 325 roku) — pierwszy sobór powszechny (zgromadzenie biskupów Cesarstwa Rzymskiego). Zwołany przez cesarza Konstantyna Wielkiego.

KONSTANCJUSZ II (ur. 7 sierpnia 317, zm. 3 listopada 361) — cesarz rzymski od 337 do 361.

ANATAZY WIELKI (ur. ok. 295, zm. 373) — biskup i kaznodzieja wczesnochrześcijański; ojciec i doktor kościoła, uznany za świętego przez kościół katolicki i prawosławny.FLAWIUSZ JULIAN (_Flavius Claudius Iulianus_, ur. w 331 lub 332, zm. 26 czerwca 363) cesarz rzymski w latach 361—363.

JULIUSZ KONSTANCJUSZ (zm. w sierpniu 337) — polityk rzymski z dynastii konstantyńskiej, syn cesarza Konstancjusza Chlorusa. Młodszy brat przyrodni cesarza Konstantyna Wielkiego i ojciec cesarza Juliana Apostaty.

MARDONIUSZ- rzymski rektor, filozof i nauczyciel; Got z pochodzenia. Wywierał wielki wpływ na cesarza.

ANCYRIA- dzisiejsza Ankara w Turcji.

JOWIAN, właściwie _Flavius Iovianus_ (ur. ok. 331- zm. 17 lutego 364), cesarz rzymski od 27 czerwca 363 do 17 lutego 364.

WALENTYNIAN I (_Flavius Valentinianus_ ur. 321, zm. 17 listopada 375) — cesarz rzymski od 26 lutego 364 roku.

WALENS, (_Flavius Iulius Valens;_ ur. 328; zm. 9 sierpnia 378) — cesarz rzymski od roku 364.SCYTOWIE- koczownicze ludy irańskie, mieszkające od schyłku VII w. p.n.e. na północy od Morza Czarnego. Ich barbarzyństwo było przysłowiowe.

WIZYGOCI, czyli GOCI ZACHODNI lub TERWINGOWIE (dosł. _leśni ludzie_) — lud germański, odłam Gotów.

OSTROGOCI, czyli GOCI WSCHODNI lub GREUTUNGOWIE (dosł. _ludzie stepu_) — lud germański, odłam Gotów. W III w. i w 1. połowie IV w. osiedlili się na północnych wybrzeżach Morza Czarnego. Błąd w tekście: Atanaryk był królem Wizygotów, który uciskał chrześcijan.

ALARYK I (ur. ok. 370, zm. 410) — od 395 król Wizygotów. Pierwszy wódz germański, który zdobył Rzym.

Dowodzący rzymską armią Stylichon, którego ojciec był Wandalem, zwyciężył wodza Wizygotów Alaryka w bitwie pod Weroną (403 r. n.e.) Działo się to za panowania cesarza Honoriusza.

łac. _Ave, Ceasar, morituri te salutant!_

łac. _mos maiorum_- zwyczaje rzymskie. Rzymianie bardzo wysoko cenili zachowywanie swoich tradycji

TELEMACH- według przekazów historyka Teodoreta z Cyru, święty Telemach próbował zatrzymać walki gladiatorskie w Rzymie i został ukamienowany przez rozwścieczony tłum. Działo się to pod koniec III w. n.e. Ostatnia walka gladiatorów odbyła się w roku 404 n.e.