Księga Sędziów Rabina Cylkowa - ebook

Wstęp

Rabin Izaak Cylkow i jego dzieło

Po raz szósty w historii wydawnictwa „World Without End”, z ogromną radością i wzruszeniem przekazuję na ręce czytelników ważną część Biblii Hebrajskiej w przekładzie Izaaka Cylkowa. Tym razem jest nią
Księga Sędziów.

Podobnie jak miało to miejsce w przypadku wydanej przez moje wydawnictwo w 2015 roku Tory, a następnie w 2017 r. – Księgi Psalmów i Ksiąg Pięciu Zwojów oraz w 2018 r. – Księgi Hioba i Księgi Jozuego tekst Księgi Sędziów został na potrzeby tej publikacji przepisany manualnie tylko przy użyciu komputerowej klawiatury z faksymile oryginalnego wydania z początku XX w. do nowoczesnych formatów elektronicznych, stosowanych dziś na świecie do zapisu dzieł biblijnych. Taki sposób wprowadzenia do przestrzeni cyfrowej dzieł Rabina był niezbędny, gdyż żaden ze znanych programów komputerowych, służących rozpoznawaniu tekstu, nie radził sobie dotąd skutecznie z tekstami drukowanymi w końcu XIX i na początku XX wieku – liczba błędów była zbyt duża. Osobą, której zawdzięczam przepisanie Księgi, a następnie korektę i redakcję jej wydania jest redaktor Jakub Foremniak.

Tym spośród czytelników niniejszego wydania, którzy nie znają jeszcze dobrze postaci Rabina Cylkowa ani jego niezwykłego dzieła, warto przypomnieć, iż Izaak Cylkow urodził się na Mazowszu w miasteczku Bieżuń w 1841 r. w rodzinie Mojżesza Aarona Cylkowa (1813-1884) – powszechnie poważanego znawcy Talmudu, człowieka niezwykle skromnego i mądrego. Mazowsze było prawdziwą ojczyzną dla rodziny Cylkowów, która od lat trzydziestych XIX w. dzieliła czas pomiędzy Bieżuń, Warszawę i Kuchary (obecnie Kuchary Żydowskie). I Bieżuń, i Kuchary leżą nad tą samą piękną mazowiecką rzeką Wkrą. Nie sposób nie pamiętać o tym otoczeniu i specyficznym klimacie, czytając dziś Cylkowa i kontemplując jego polszczyznę… Nie sposób też nie pamiętać o tym, iż Mojżesz Aaron Cylkow wychowywał młodych Żydów, w tym synów Salomona Posnera i własnego syna Izaaka, na Polaków Wyznania Mojżeszowego – wielkich polskich patriotów, ale też zwolenników postępu i asymilacji kulturowej, zawsze jednak z zachowaniem wiary przodków…

Postać Rabina Izaaka Cylkowa, zmarłego 1 grudnia 1908 r. w Warszawie, historię jego życia i wielkiego dzieła, jakim jest przekład całej Biblii Hebrajskiej na język polski, a także historię publikacji naszego wydawnictwa opisałem we wstępach do poprzednich wydań. Zainteresowanych czytelników zachęcam do ich lektury.

Księga Sędziów

Księga Jozuego w tłumaczeniu Izaaka Cylkowa ukazała się drukiem w roku 1913, a więc już po śmierci Izaaka Cylkowa. To pośmiertne wydanie, podobnie jak w wypadku większości tłumaczeń Izaaka Cylkowa, pochodzi z drukarni Józefa Fischera w Krakowie.

Księga Sędziów jest siódmą księgą Biblii Hebrajskiej, drugą następującą po Torze – a tym samym po Księdze Jozuego. Wpisuje się w sekwencję Ksiąg Jozuego, Samuela i Królewskich, które wraz z ostatnią księgą Tory tworzą najbardziej wyrazistą serię ksiąg tradycji biblijnej, zwanej często „deuteronomiczną”.

Księga opisuje historię ludu Izraela w trzech pierwszych wiekach od osiedlenia się w Ziemi Obiecanej, od następcy Mojżesza – Jozuego i jego podbojów aż do ustanowienia królestwa opisanego już w Księgach Samuela.

W okresie tym przywódcami izraelskimi byli sędziowie – rozumiani w kontekście Księgi Sędziów głównie jako „liderzy wojskowi”, dowodzący ludem w trudnych czasach rozlicznych kryzysów. Autor lub autorzy Księgi relacjonują te kryzysy jako powtarzające się cykle, rozpoczynające się od odejścia ludu od wierności Jahwe, co skutkuje karami spadającymi na lud, przede wszystkim w postaci dopuszczenia do ataków wrogów. W tych momentach społeczność, przygnieciona ciężarem wojen, pokutuje za swoje winy i błaga Jahwe o łaskę. Dzięki łasce boskiej pojawia się jednak zawsze wtedy przywódca (Szofet – Sędzia), który wyzwala lud od wrogów i rozpoczyna się czas pomyślności i rozkwitu. Potem jednak lud powraca do dawnych grzechów i popada na nowo w niełaskę Stwórcy.

Księga Sędziów opisuje te cykliczne wydarzenia, co trzeba zaznaczyć, posiadające jednak pewne wyjątki, w odniesieniu do sześciu większych i sześciu mniejszych sędziów. Sędziowie więksi to: Othniel (pierwsza wzmianka w rozdziale 1 w wersie 13), Ehud (roz. 3, w. 15), Barak (roz. 4, w. 6) i Deborah (roz. 4, w. 4), nazywana prorokinią i sędzią, Gideon (roz. 6, w. 11), Iftach (roz. 11, w. 1) oraz Szymszon (roz. 13, w. 24).

Sędziowie mniejsi to: Szamgar, Tola, Jair, Ibcan, Elon i Abdon.

Spośród wszystkich osób opisanych w Księdze na szczególną uwagę zasługuje Deborah. Jest to zapewne jedna z ważniejszych postaci kobiecych całej Biblii. Księga zawiera m.in. przepiękną Pieśń Debory (lub Pieśń Debory i Baraka) (rozdział 5), którą Debora śpiewa wraz z Barakiem. Jest to niezwykła, triumfalna pieśń zwycięstwa. Poniżej jeden z wersów tego utworu, uznawanego za jeden z najstarszych fragmentów Biblii.

⁷Odbieżane były sioła w Izraelu, odbieżane były, ażem powstała ja, Debora, ażem powstała, jako matka w Izraelu.

Celem tego krótkiego rozdziału wstępu było jedynie przedstawienie szkicu zawartości Księgi. Moim zamiarem nie było napisanie komentarza do Księgi Sędziów. Jednak by uczynić zadość potrzebie wprowadzenia do tej pięknej Księgi, postanowiliśmy opublikować poniżej oryginalny wstęp, napisany do niej jeszcze przez Rabina Cylkowa. Rabin nazwał swój wstęp: „Uwagi wstępne”…

k

„Uwagi wstępne” Rabina Cylkowa do Księgi Sędziów

Położenie ludu izraelskiego w epoce Sędziów.

Księga Sędziów, χριταί judicum, obejmuje mniej więcej pierwsze trzy wieki po osiedleniu się Izraelitów na ziemi chanaanejskiej, czyli epokę od Jozuego do Saula, który ku końcowi 11-go stulecia na tron izraelski wstąpił. Pobyt na nowej ziemi nie pozostał bez głębokiego wpływu na religijny i duchowy, polityczny i socjalny rozwój ludu. Zarówno przyroda zdobytych siedzib, jak charakter ludności miejscowej, wytworzyły u różnych pokoleń odmienne, po części nieznane dotąd usposobienia i skłonności. Uprawa roli, która wedle zarządzeń Mojżesza i Jozuego główne zatrudnienie ich stanowić miała, nie mogła w górzystym kraju pełnego zastosowania znaleźć. W wielu okolicach, a zwłaszcza po drugiej stronie Jordanu, w Baszanie i Gileadzie, zniewolone były dalej koczowniczo-pasterskie życie prowadzić, por. Sęd. 5, 16. Inne znów pokolenia ku północy, między gęstszą ludnością tubylczą גליל הגוים osiadłe, znalazły upodobanie w ruchliwem, handlowem życiu miast fenickich, które je kwitnącym przemysłem swoim i wielkiem bogactwem nęciło. Skutkiem tych różnic zewnętrznych i wynikłej ztąd sprzeczności interesów było stopniowe zanikanie poczucia jedności i solidarności plemiennej, która przedtem lud izraelski w jedną rodzinę równouprawnionych, pod wspólną opieką Bożą żyjących braci łączyła. Powaga świątyni i tradycyi osłabła, a razem z kulturą fenicką przenikły i rozkrzewiły się w nim formy zmysłowego kultu pogańskiego, a przynajmniej przyzwyczajono się oddawać odlewom i posągom cześć boską, jak to między innemi podanie o posągu Michy pokazuje. Czyste i wzniosłe pojęcia, wszczepione przez Mojżesza, ustąpiły miejsca pozbawionym wszelkiej etycznej podstawy wyobrażeniom pogańskim, na najwstrętniejszych rozwiązłych praktykach polegającym, tak że wspaniała, przepychem i blaskiem otoczona służba Baala i Astarty wkrótce większą część ludu za sobą pociągnęła. Autorytet rodziny arcykapłańskiej, starającej się od czasu do czasu zgromadzić lud w Szylo, Micpa, albo Rama do publicznych obchodów i wspólnych narad, upadł, wpływ lewitów, też zubożałych i o żebraczym kiju się tułających, zmalał i zanikł najzupełniej. Nie istniała również żadna powszechnie uznana władza świecka, dawniej przez reprezentantów pokoleń albo starszych gmin sprawowana, któraby rozproszone, w zupełnej anarchii pogrążone części ludu skupić i do wspólnych przedsięwzięć skierować była zdolna. Każde pokolenie żyło raczej oddzielnie pod wodzą przygodnych swoich panów, którzy się czemkolwiek odznaczyli, działając w swoich prywatnych wyłącznie widokach i celach. Rozprzężenie to wewnętrzne, do częstych sporów i walk między pojedynczemi pokoleniami wiodące, nie mogło naturalnie w stosunkach zewnętrznych bez smutnych i zgubnych następstw pozostać. Ludność kanaanejska, ochłonąwszy powoli z pierwszego przerażenia, w jakie najście obcych zdobywców ją wprawiło, poczęła wydarte im przez przybyszów terytoria napowrót odbierać. Koczownicze plemiona na południu i wschodzie, a w szczególności wyćwiczeni w rzemiośle wojennem mieszkańcy zachodniego wybrzeża morza Śródziemnego, urządzali najazdy jak zwykle pomyślnym skutkiem uwieńczone, tak że większość pokoleń izraelskich przez krótszy albo dłuższy czas pod obcem jarzmem jęczała. W takich to ciężkich chwilach zjawiali się tu i ówdzie natchnieni mężowie, zbawcy „mosziim”, 3, 9 i 15. Neh. 9, 27. którzy dzielnością i odwagą swoją ducha uciśnionych krzepili i do boju przeciw wrogom zagrzewali. Bohaterskie czyny ich zjednywały im zaufanie poza granice klanu ich sięgające, tak że ich czasowo cały Izrael za prawowitego zwierzchnika i wodza swego uznawał. Pojedyncze wzniosłe postacie ich błyszczą też niby jasne gwiazdy na ciemnym widnokręgu odległych owych czasów, tworząc wydatne punkty, około których przerwana nić historii izraelskiej na nowo się nawiązuje. Ponieważ zwykle po ukończonej pomyślnej walce, obok zachowanego naczelnego dowództwa i najwyższy urząd cywilny piastowali, nadano im miano sędziów, „szoftim”, przypominających poniekąd rzymskich konsulów, również nazwę judices noszących. Z natury rzeczy nie była godność ich dziedziczną, nie otaczali się też żadnym dworem i przepychem zewnętrznym. Księga nasza wymienia kilkunastu takich mężów, duchem patriotyzmu natchnionych, najwyższym zapałem dla wiary ojców przejętych, z których jednak historya izraelska tylko kilku w poetycznych podaniach swoich aureolą wiekopomnej sławy otoczyła. Należy do nich przedewszystkiem pochodząca z pokolenia Isachara prorokini Debora, która łącznie z Barakiem potężnego Jabina z Hacoru wraz z jego sprzymierzeńcami pokonała. Tryumfalna pieśń ich tworzy wspaniały pomnik liryczno-epicznej poezyi owej epoki. Z pokolenia Manasy wiódł ród swój Gideon, który bohaterską działalność swą rozpoczął od zburzenia ołtarza wystawionego Baalowi w Ofrze i ścięcia drzew w gaju poświęconym Astarcie. Powstał on przeciw Midjanitom i Amalekitom, którzy z południa wtargnęli i kraj pustoszyli, zadając im ciężkie klęski. W Gileadzie wystąpił Jefta przeciw Amonitom, którzy ziemię zajordańską uciskali. Prawdziwym jednak bohaterem ludowym podań izraelskich jest nazyrejczyk Samson, syn Manoacha, z pokolenia Dana, którego olbrzymia siła i tchnieniem poezyi owiane przygody w wyprawach przeciw Filistynom przedsięwziętych, szeroko zasłynęły i w pamięci narodu się przechowały.

Treść księgi.

Księga Sędziów obejmuje szereg wypadków, których widownią była ziemia chanaanejska, świeżo przez Izraelitów zdobyta, i tworzy niejako epopeę, która w równie żywym jak prostym i szlachetnym stylu charakter owej epoki maluje. Główną osią opowiadań są różne walki po śmierci Jozuego przez nowych osiedleńców staczane, już to z ościennemi plemionami, już z samym sobą – podrażniona bowiem ambicja, zawiść i współzawodnictwo doprowadzały pojedyncze pokolenia do coraz nowych wzajemnych sporów i zatargów. Bratobójcza walka Gileadytów z Efraimitami, a zwłaszcza całego narodu z pokoleniami Binjamina, które prawie doszczętnie wyginęło, znamionuje ową smutną i krwawą epokę, w której okrucieństwo, skrytobójstwo, podstęp i zdrada powszechnie panowały. Były to skutki pomieszania się z miejscową ludnością bałwochwalczą, przyjęcia ich zwyczajów i obyczajów, a w szczególności ustawicznych walki i towarzyszącej im ogólnej anarchii. Obok licznych ponurych charakterów, jak np. tyrana Abimelecha, który po trupach siedemdziesięciu braci swoich drogę do władzy sobie toruje, nie brak wszakże i postaci jasnych. Tak może sędzia Gideon, który w imieniu własnem, syna i wnuka ofiarowaną sobie koronę odrzuca, z najszlachetniejszymi mężami historii izraelskiej współzawodniczyć, jak to już Jotham w przepięknej przypowieści swojej tak silnie i w tak wdzięczny sposób zaakcentował. Sędziowie w księdze występujący są, oprócz wyżej wymienionych, następujący: Othniel, syn Kenaza, synowiec Kaleba, z pokolenia Judy 3, 9. który kraj swój z pod ośmioletniej władzy Kuszan-Riszataima, króla Mezopotamii, wyzwolił. Ehud, syn Gery, z pokolenia Binjamina 3, 15. który króla moabickiego, Eglona, drogą zdrady pokonał i z pod ośmnastoletniego jarzma jego wyzwolił. Szamgar, syn Anatha, 3, 31. który stykiem dla popędzania wołów, czyli przy pomocy źle uzbrojonych chłopów, najazd Filistynów odparł. Barak, syn Abinoama, z pokolenia Naftali, 4, 4. Thola, syn Pui, z pokolenia Isachara, 10, 1. Jair z Gileadu, 10, 3. Ibcan z Betlehem, 12, 8. Elon z pokolenia Zebulona, 12, 11. Abdon, syn Hillela, z pokolenia Efraima, 12, 13. Oprócz powyższych przytacza jeszcze księga Samuela Elego, w którego osobie, wbrew zarządzeniom Mojżesza, godność sędziowska z godnością arcykapłańską się połączyły, Samuela, syna Elkany, proroka i arcykapłana 1 Sam. 7, 15. najwybitniejszego męża owych czasów, i nareszcie synów jego Joela i Abiję 1 Sam. 8, 2. którzy epokę rozprężenia i samowoli zakończyli, por. tamże 16, 6; 21, 25.

Autor księgi.

Talmud, Baba bathra 14 b. Abrabanel i inni starzy komentatorowie przypisują autorstwo księgi Samuelowi. Zdaniem jednak późniejszych nie mogła ona przed epoką królów być napisaną, a to z powodu kilkakrotnej wzmianki: w owym czasie nie było jeszcze króla w Izraelu, 17, 6; 18, 1; 19, 1; 21, 25. co wyraźnie stwierdza, że autor już króla znał. Wedle innych napisaną być mogła dopiero po uprowadzeniu dziesięciu pokoleń przez króla asyryjskiego Tyglath-Pilesera do niewoli, a to z powodu wzmianki 18, 30. „aż po dzień opuszczenia czyli wysiedlenia mieszkańców tego kraju”. Są to jednak argumenty słabe i nie wytrzymujące krytyki. Najprzód znał Samuel Saula i Dawida, których sam na królów namaścił, mógł zatem w podeszłym wieku swoim, gdy księgę tę pisał, okolicznościowo nadmienić, że w owym czasie jeszcze króla nie było. Następnie polega podanie „Jonatan i synowie jego byli kapłanami w pokoleniu Dana aż po dzień opuszczenia czyli wysiedlenia się mieszkańców tego kraju” na błędnej tylko interpretacyi wyrazu „kraj”, pod którym, jak wiersz następny 31 wyraźnie wskazuje, rozumieć należy jedynie obwód miasta Szylo, które od chwili zabrania arki przymierza przez Filistynów przestało być ogniskiem narodowego kultu izraelskiego. Wysiedliła się wtedy ludność tego obwodu a miasto opustoszało, jak Ps. 78, 60–61 i prorok Jeremjasz 7, 14; 26, 6 i 9. wyraźnie stwierdzają. Zbytecznem też jest mniemanie niektórych egzegetów, że wiersz ten późniejszą wzmiankę przez obcą rękę dodaną stanowi, jak to już zresztą i talmud przyjmuje. Ustępy również zgodne z księgą Jozuego, por. Joz. 24, 28–32; 15, 13 i Sęd. 2, 6–8; 1, 10 itd. nie dowodzą bynajmniej, aby księga nasza była starsza od księgi Jozuego, któraby podania swoje od niej czerpała, mogli bowiem obaj autorowie z jednego wspólnego źródła żywej tradycyi użytkować. Wogóle nie ulega wątpliwości, że księga Sędziów przed Dawidem napisaną została, najprzód bowiem wskazuje przemowa do tego króla 2 Sam. 11, 21. na wydarzenie opisane w księdze Sędziów 9, 53. następnie odnoszą się niektóre ustępy w Psalmach do księgi naszej, por. np. Sędz. 7, 25 z Ps. 83, 11. Sęd. 5, 4. z Ps. 68, 8, 9. Próby nareszcie nowoczesnej krytyki, usiłującej księgi Sędziów za zbiór oddzielnych, przez różnych autorów napisanych i zestawionych fragmentów przedstawić, pozbawione są wszelkiego uzasadnienia.

Chronologia księgi.

Gdy obliczymy czas urzędowania pojedynczych Sędziów w księdze tej wymienionych, otrzymamy ogólną sumę 410 lat, do których dochodzą jeszcze lat 18, od śmierci Jozuego do ujarzmienia przez Kuszan Riszataima, czyli razem lat 428. Pierwsza księga Królów 6, 1. oznacza natomiast cały czas dzielący wyjście z Egiptu do budowy świątyni przez Salomona na 480 lat. Gdy z okresu tego strącimy czterdziestoletni pobyt na pustyni, dwudziestopięcioletnią epokę rządów Jozuego, czterdziestoletnią epokę rządów Elego, 1 Sam. 4, 18. trzydziestodwuletnią epokę rządów Samuela, 1 Sam. 7, 2. czterdziestoletnie panowanie domu Saula, Joz. Ant. 6, 14. czterdziestoletnie panowanie Dawida, 1 Król. 2, 11. i nareszcie cztery lata rządów Salomona, budowę świątyni poprzedzające, czyli razem 221 lat, wypadnie 259 lat na epokę Sędziów. Między dwiema cyframi, w księdze Królów i księdze Sędziów podanemi, zachodzi zatem różnica o 169 lat. Tłumaczy się ona najprzód tem, że pojedyncze daty w księdze Sędziów, do współczesnych wydarzeń się odnoszą, jak np. opis inwazyi filistyńskiej i amonickiej 10, 7. której pokolenia wschodnie i północne jednocześnie uległy, następnie że oznaczone są przeważnie przez cyfry okrągłe, np. czterdziestoletnie rządy Othniela, ośmdziesięcioletnie rządy Ehuda, czterdziestoletnie rządy Debory, czterdziestoletnie rządy Gideona itd. Wedle powyższego obliczenia obejmuje epoka Sędziów jakeśmy nadmienili 259 lat, czyli czas od 1430 do 1171 przed erą zwyczajną, jest to jednak jak widzimy rachunek nieścisły, na przypuszczeniach tylko polegający. Zdaniem nowszych krytyków polega wogóle wymieniona wyżej cyfra 480 na tej tylko wątpliwej podstawie, że od wyjścia z Egiptu aż do budowy świątyni 12 pokoleń izraelskich pod zwierzchnictwem tyluż wybitnych mężów żyło, z których na każde pokolenie po 40 lat przypada. Nie licząc pomniejszych sędziów, rządzili mianowicie przez ten czas Mojżesz, – 40-letni pobyt na pustyni – Jozue, Othniel, Ehud, Barak, Gideon, Jefta, Samson, Eli, Samuel, Saul i Dawid, przy których jakeśmy zauważyli cyfra 40, jak czas trwania jednego pokolenia, najczęściej się powtarza, jeżeli zaś Samson i Eli tylko po 20 lat rządy sprawowali, to oznaczono natomiast dla Ehuda lat 80. W ten sposób byłaby podana cyfra iloczynem z pomnożenia 40 przez 12 powstałym. Inni zwracają uwagę na okoliczność, że 71-letni czas, w którym Izraelici pod panowaniem ościennych ludów zostawali, mniej więcej czasowi rządów pomniejszych Sędziów odpowiada; wyprowadzają ztąd między innemi i ten wniosek, że jedna i ta sama cyfra dwukrotnie liczona została.

Organizacya pokoleń w epoce Sędziów.

Każde pokolenie, w granicach przez los mu zakreślonych osiadłe, miało swoich przywódców, którzy jakeśmy nadmienili w czasach spokojnych sądy sprawowali, w czasach wojennych zaś jako קצין albo ראש na czele zbrojnych hufców występowali. Po większej części prowadziło każde pokolenie, miejscowymi interesami od innych oddzielone, walki swe na własną rękę, a zmuszone je były ustawicznie prawie staczać, póki plemiona chanaanejskie ostatecznie pokonane nie zostały. Pierwszym przykładem solidarnego działania kilku pokoleń przeciw wspólnemu nieprzyjacielowi jest bitwa zwiedziona przez Baraka i Deborę, którym inni wodzowie dobrowolnie się poddali, a która na dalsze losy utwierdzenia się Izraelitów w Palestynie stanowczy i rozstrzygający wpływ wywarła. Hufce izraelskie dzieliły się już za czasów Mojżesza na oddziały, złożone z tysiąca, stu, pięćdziesięciu i dziesięciu zbrojnych ludzi, którymi tysiącznicy, setnicy, pięćdziesiątnicy i dziesiętnicy dowodzili. Organizacja ta, znana i u Filistynów, Edomitów i innych plemion, utrwaliła się szczególnie w epoce Sędziów, w której ogólna liczba zbrojnej milicyi do czterech mirjadów czyli czterdziestu tysięcy sięgała. Oddział z tysiąca ludzi się składający odpowiadał w rzeczywistości rodzinie „miszpacha”, tak że np. tysiąc Gideona miano rodziny Abiezera przyjmuje i znowu na domy rodowe בית אבות się rozpada, por. Sęd. 6, 15. 34; 8 2. które od obwodu zamieszkania swego czyli od miasta i przyległych mu osad nazwę swą przyjmuje. Z pośród ludności włościańskiej wyróżniają się właściciele większych posiadłości, panowie, możni אדירים, z których powstają książęta שרים, nazwani również starszymi זקנים סגנים הורים, i prawodawcy מהקקים, noszący jako oznakę stanu swego שבט buławę a jeżdżący na pstrej maści mułach. Organizacya ta utrzymała się przez całą epokę Sędziów i w następstwie, za panowania królów izraelskich.

Literatura. (Przez d-ra S. Poznańskiego).

Najstarszym komentarzem żydowskim do Księgi Sędziów, jaki się zachował, to Jehudy ibn Balaama, autora XI-go wieku (pisany po arabsku, wyd. Poznańskiego 1906). Dalej są znane komentarze Raszi'ego, Józefa Kara (wyd. Eppensteina 1907), Dawida Kimchi'ego, Jezajasza z Trani, Gersonidesa, Abrabanela, Arona ibn Hajima p. t. לב אהרן i Samuela Laniado p. t. כלי יקר ; z nowych komentarzy hebrajskich – Meira Obernika, Mojżesza Landaua, Samuela Muldera i Abrahama Baera Lebensohna, a z niehebrajskich – Cahena, Herxheimera i Philippsona. Z najnowszych zaś zasługują na wyszczególnienie Steinberg i Ehrlich, którego dzieło hebrajskie p. t. מקיא כפשומו (t. II. 1900) i niemieckie p. t. Randglossen zur hebr. Bibel (t. III. 1910) odznaczają się oryginalnością i subtelnością pojmowania tekstu biblijnego. Z nieżydowskich komentarzy wieku zeszłego są ważne: Studer, Das Buch der Richter, wyd. 2-e 1842; Bachmann, Das Buch der Richter I. 1868 – 69; Keil, Josue Richter Ruth, wyd. 2-e, 1874; Bertheau, Das Buch der Richter und Ruth, wyd. 2-e, 1883; Oettli 1893 (w serji komentarzy Strack-Zöcklera); Moore, A critical and exegetical Commentary of Judges 1895; Budde 1897 (w serji komentarzy Martiego); Nowack, Richter und Ruth 1900 (w serji jego komentarzy); Moore, Judges 1900 (w Haupta Sacred Books of OT.), itd. – O rozmaitych zagadnieniach, odnoszących się do Księgi Sędziów, traktują między innemi: Fritzsche, Liber Judicum secundum LXX interpretes 1867; van Doorninck, Bijdrage tot de Textkritik van Richtern I–XVI 1879; Kessler, Chronologia judicum et primorum regum Israelis 1882; Budde, Die Bücher Richter und Samuel 1890; Frankenberg, Die Komposition des deuteronomischen Richterbuches 1895. Specjalnie o pieśni Debory pisali: Cooke 1892, Niebuhr 1893, Bruston 1901 i Rothstein 1902, a o Samsonie – Roskoff, Die Samsonsage und der Heraklesmythus 1860; Wietzke, Der biblische Simson und der ägyptische Heros Ra 1888; Zapletal, Der biblische Samson 1906, S. Reinach, Samson 1912 itd.

k

Uwagi redakcyjne

Podobnie jak miało to miejsce w naszych poprzednich wydaniach dzieł Rabina Cylkowa, chcielibyśmy poinformować czytelników o korektach, jakich dokonaliśmy w stosunku do oryginalnego wydania z 1913 r., a mających swoje źródło najprawdopodobniej w błędach zecerów:

1. W kilkudziesięciu miejscach Księgi znajdują się słowa rozstrzelone w druku (np. „o k r u s z y n y” w rozdziale 1 w wersie 7; „k e n i c k i m” w roz. 1 w w. 16 lub „n a j w y g o d n i e j s z e” w roz. 1 w w. 24). Nie jest jasna motywacja stojąca za takimi rozwiązaniami, dlatego też w naszym wydaniu zdecydowaliśmy się pominąć te zecerskie zabiegi.
2. W rozdziale 15 w wersie 18 zamieniliśmy słowo „nieobrzeżańców” na „nieobrzezańców”, kierując się pisownią polską oraz wystąpieniami tej ostatniej formy w Torze Cylkowa.
3. W rozdziale 16 w wersie 13 zamieniliśmy formę „ze-mnie” na „ze mnie”.
4. W rozdziale 18 w wersie 12 ujednoliciliśmy zapis nazwy miasta (a obecnie dzielnicy Jerozolimy) Kirjath-Jearim.

Na zakończenie jeszcze jedna ogólna uwaga redakcyjna, nawiązująca formalnie do powyższego punktu 4. W każdym innym miejscu Księgi, zgodnie oczywiście z zasadami przyjętymi podczas poprzednich wydań ksiąg biblijnych, nie zmienialiśmy już zapisu imion i nazw własnych. I tak np. imię przodka (dziadka) sędziego Toli, które na podstawie oryginalnej wersji hebrajskiej w mianowniku można odczytać jako „Dodo”, w rozdziale 10 w wersie 1 pozostawiamy w dopełniaczu w postaci następującej: „Dodoa”.

Mirek Sopek

Zakończono 23 maja 2019 r.

Gainesville, FlorydaKsięga Sędziów

------------------------------------------------------------------------

Rozdział 1

------------------------------------------------------------------------

¹I stało się po śmierci Jozuego, iż zapytali się synowie Izraela Wiekuistego, mówiąc: któż z nas wyruszy pierwszy przeciw Kanaanitom, aby uderzyć na nich?

²I rzekł Wiekuisty: Juda wyruszy; oto podam kraj w moc jego.

³Juda wszakże rzekł do brata swego Szymeona: Wyrusz ze mną do udziału mojego, abyśmy razem na Kanaanejczyków uderzyli, poczem wyruszę i ja z tobą do udziału twojego! I tak poszedł z nim Szymeon.

⁴Wyruszył tedy Juda, i podał Wiekuisty Kanaanejczyków i Peryzejczyków w moc ich, tak że pobili ich w Bezek – dziesięć tysięcy ludzi.

⁵I zetknęli się z Adonibezekiem pod Bezek i uderzyli nań i pobili Kanaanejczyków i Peryzejczyków.

⁶Adonibezek zaś ratował się ucieczką, puścili się tedy w pogoń za nim, a ująwszy go, poucinali mu wielkie palce u rąk i u nóg.

⁷I rzekł Adonibezek: siedmdziesięciu królów z poucinanymi wielkimi palcami zbierało okruszyny pod stołem moim: jakom czynił, tak odpłacił mi Bóg! Poczem sprowadzili go do Jerozolimy i umarł tamże.

⁸Judejczycy bowiem uderzyli byli na Jerozolimę i zdobyli ją i porazili ostrzem miecza i oddali miasto na pastwę ognia.

⁹Poczem pociągnęli synowie Judy, by uderzyć na Kanaanejczyków, osiadłych po górach i w krainie południowej i w nizinie.

¹⁰I zwrócił się Juda przeciw Kanaanejczykom osiadłym w Hebronie – miano zaś Hebronu było przedtem Kirjath Arba – i pokonali Szeszaja, Achimana i Talmaja.

¹¹Ztamtąd zwrócił się przeciw mieszkańcom Debiru – miano zaś Debiru było przedtem Kirjath Sefer.

¹²I wyrzekł Kaleb: Ktoby pokonał Kirjath Sefer a zdobył je, temu oddam córkę moją, Achsę, za żonę.

¹³I zdobył je Othniel, syn Kenaza, młodszy brat Kaleba; i oddał mu córkę swą Achsę za żonę.

¹⁴I stało się, gdy się doń sprowadzała, że nakłoniła go, aby uprosił od ojca jakieś pole; potem ześliznęła się z osła, a gdy się Kaleb jej zapytał: Co ci jest?

¹⁵Odpowiedziała: Darujże mi upominek pożegnalny; ponieważ wydałeś mnie do ziemi zeschłej, dajże mi tedy źródła wód! I tak oddał jej Kaleb źródła na wyżynie i źródła w nizinie.

¹⁶A synowie Keniego, szwagra Mojżesza, wyruszyli byli wraz z Judejczykami z miasta palmowego do pustyni judzkiej, położonej na południe Aradu, i poszli tam i osiedli przy ludzie kenickim.

¹⁷Juda zaś pociągnął wraz z bratem swym Szymeonem i pokonali Kanaanejczyków osiadłych w Cefath i podali je zaklęciu; przeto nazwano imię miasta tego Horma.

¹⁸Poczem zdobył Juda Gazę i dziedzinę jej, Aszkalon i dziedzinę jego i Ekron i dziedzinę jego.

¹⁹I był Wiekuisty z Judą, tak że wziął krainę górską w posiadanie. Mieszkańców jednak doliny nie można było wypędzić, posiadali bowiem wojenne wozy żelazne.

²⁰I oddali Kalebowi Hebron, jako polecił był Mojżesz, skąd wypędził trzech potomków Enaka.

²¹Wszakże Jebusytów, mieszkańców Jerozolimy, nie mogli synowie Binjamina wypędzić. I tak pozostali Jebusyci przy synach Binjamina w Jerozolimie aż po dziś dzień.

²²Ci też z domu Józefa wyruszyli ze swej strony ku Bethelowi, a był Wiekuisty z nimi.

²³I kazali ci z domu Józefa wypatrzeć Bethel – imię zaś miasta tego było przedtem Luz.

²⁴A ujrzawszy trzymający straż człowieka wychodzącego z miasta, rzekli doń: Wskaż-że nam najwygodniejsze wnijście do miasta, a wyświadczym ci łaskę!

²⁵Wskazał im tedy wnijście do miasta i porazili to miasto ostrzem miecza, człowieka zaś onego i całą rodzinę jego puścili wolno.

²⁶Poczem udał się ów człowiek do ziemi chitejskiej i zbudował miasto i nadał mu miano Luz; takie jest miano jego aż po dzień dzisiejszy.

²⁷Nie wypędził też Manasze mieszkańców Beth Szean i osad jego przyległych, ani mieszkańców Taanachu i osad jego przyległych, ani mieszkańców Doru i osad jego przyległych, ani mieszkańców Ibleamu i osad jego przyległych, ani mieszkańców Megidda i osad jego przyległych. I tak udało się Kanaanejczykom utrzymać w tej okolicy.

²⁸Gdy jednak wzmógł się Izrael, uczynił Kanaanejczyków hołdownikami; wypędzić wszakże ich nie zdołał.

²⁹Efraim też nie wypędził Kanaanejczyków osiadłych w Gezer; i tak utrzymali się Kanaanejczycy w pośrodku jego w Gezer.

³⁰Zebulun nie wypędził mieszkańców Kitronu i mieszkańców Nahalolu; i tak utrzymali się Kanaanejczycy w pośrodku jego, który ich jednak w końcu hołdownikami uczynił.

³¹Aszer nie wypędził mieszkańców Akko ani mieszkańców Cydonu, następnie Achlabu, Achzybu, Helby, Afiku i Rechobu.

³²I tak osiedli Aszerydzi w pośrodku Kanaanejczyków, zamieszkałych w kraju, ponieważ wypędzić ich nie mogli.

³³Naftali nie wypędził mieszkańców Beth Szemeszu, ani mieszkańców Beth Anatu. I tak osiadł on w pośród Kanaanejczyków, zamieszkałych w kraju, wszakże mieszkańcy Beth Szemeszu i Beth Anatu stali się ich hołdownikami.

³⁴Emorejczycy zaś wyparli synów Dana ku wzgórzu i nie pozwolili im zstąpić na nizinę.

³⁵I tak udało się Emorejczykom utrzymać w Har Heres, a Ajalonie i w Szaalbim; gdy się jednak wzmogła moc domu Józefa, stali się hołdownikami.

³⁶Dziedzina zaś Emorejczyka rozciągała się od stopni niedźwiadków, począwszy od Sela i wyżej w górę.

Rozdział 2

------------------------------------------------------------------------

Wersja demo

To jest wersja demo. Zapraszamy na www.cylkow.pl ...Referencje

Przypisy

1. Tora dla Polaków i Żydów, World Without End Publishing, Łódź 2015; Psalmy oraz Księgi Pięciu Zwojów, World Without End Publishing, Łódź 2017.
Księga Hioba, World Without End Publishing, Łódź 2017. Księga Jozuego World Without End Publishing, Łódź 2018. Więcej informacji na stronie www.cylkow.pl.

2. Staropolskie „odbieżane” oznacza „opustoszone” albo „pozostawione”

Błędy wykryte w oryginalnym wydaniu Księgi Sędziów

Podobnie jak miało to miejsce w naszych poprzednich wydaniach dzieł Rabina Cylkowa, chcielibyśmy poinformować czytelników o korektach, jakich dokonaliśmy w stosunku do oryginalnego wydania z 1913 r., a mających swoje źródło najprawdopodobniej w błędach zecerów:

1. W kilkudziesięciu miejscach Księgi znajdują się słowa rozstrzelone w druku (np. „o k r u s z y n y” w rozdziale 1 w wersie 7; „k e n i c k i m” w roz. 1 w w. 16 lub
„n a j w y g o d n i e j s z e” w roz. 1 w w. 24). Nie jest jasna motywacja stojąca za takimi rozwiązaniami, dlatego też w naszym wydaniu zdecydowaliśmy się pominąć te zecerskie zabiegi.
2. W rozdziale 15 w wersie 18 zamieniliśmy słowo „nieobrzeżańców” na „nieobrzezańców”, kierując się pisownią polską oraz wystąpieniami tej ostatniej formy w Torze Cylkowa.
3. W rozdziale 16 w wersie 13 zamieniliśmy formę „ze-mnie” na „ze mnie”.
4. W rozdziale 18 w wersie 12 ujednoliciliśmy zapis nazwy miasta (a obecnie dzielnicy Jerozolimy) Kirjath-Jearim.

Na zakończenie jeszcze jedna ogólna uwaga redakcyjna, nawiązująca formalnie do powyższego punktu 4. W każdym innym miejscu Księgi, zgodnie oczywiście z zasadami przyjętymi podczas poprzednich wydań ksiąg biblijnych, nie zmienialiśmy już zapisu imion i nazw własnych. I tak np. imię przodka (dziadka) sędziego Toli, które na podstawie oryginalnej wersji hebrajskiej w mianowniku można odczytać jako „Dodo”, w rozdziale 10 w wersie 1 pozostawiamy w dopełniaczu w postaci następującej: „Dodoa”.