Kurs trzeci nauki języka polskiego zawierający ortografię i składnię - ebook

za­wie­ra­ją­cy Or­to­gra­fi­ję i Skład­nię.

przez

Adol­fa Ku­da­siew­cza.

War­sza­wa w Dru­kar­ni Ka­ro­la Ko­wa­lew­skie­go przy Uli­cy Kró­lew­skiej Nr. 1066 k.

1863.

Cena eg­zem­pla­rza Złp. 5 (kop. 75).

Wol­no dru­ko­wać, pod wa­run­kiem zło­że­nia w Ko­mi­te­cie Cen­zu­ry, po wy­dru­ko­wa­niu, pra­wem prze­pi­sa­nej licz­by eg­zem­pla­rzy.

War­sza­wa dnia 15 (27) Sierp­nia 1863 r.

P. o. Cen­zo­ra, J. A, Ro­gal­ski.

Eg­zem­pla­rzy moim pod­pi­sem nie opa­trzo­nych, praw­nie po­szu­ki­wać będę

A. Ku­da­sie­wiczSPIS TRE­ŚCI W KUR­SIE III ZA­WAR­TEJ.

PRZED­SŁO­WIE.

OR­TO­GRA­FI­JA.

Zna­cze­nie Or­to­gra­fii, pod­sta­wy jej i po­dział.

Roz­dział I. O pi­sa­niu gło­sek du­żych i ma­łych.

§ 1. Po­wo­dy, dla któ­rych uży­wa­my du­żych po­cząt­ko­wych gło­sek i kie­dy sa­mych du­żych gło­sek uży­wać moż­na. § 2. Gło­ski duże na znak usza­no­wa­nia. § 3. Gło­ski duże dla więk­szej ja­sno­ści mowy. § 4. Gło­ski duże dla wy­bit­niej­szej róż­ni­cy my­śli.

Roz­dział II. O uży­ciu sa­mo­gło­sek.

§ 5. Uwa­gi nad wy­ma­wia­niem sa­mo­gło­sek. § 6. Prze­mia­na sa­mo­gło­sek a, owe. § 7. Prze­mia­na' sa­mo­gło­sek no­so­wych ą, ę,. § 8. Sa­mo­gło­ski no­so­we są, po­chod­ne. § 9. Uży­cie sa­mo­gło­ski no­so­wej ą. § 10. Uży­cie sa­mo­gło­ski no­so­wej ę. § 11. Sa­mo­gło­ski ście­śnio­ne ó, é 12. Uży­cie sa­mo­gło­ski ście­śnio­nej i. § 13. Uży­cie sa­mo­gło­ski ście­śnio­nej 6. § 14. Po­słu­ga sa­mo­gło­ski i, y. § 15. Uży­cie sa­mo­gło­ski i, y.

Roz­dział III. Uży­cie spół­gło­sek.

§ 16. Wy­ma­wia­nie spół­gło­sek. § 17. Bóż­ni­ca spół­gło­sek pod wzglę­dem wy­ma­wia­nia. § 18. Uży­cie spół­gło­sek trwa­łych i ni­kłych (moc­nych i sła­bych). § 19. Upodob­nia­nie (As­sy­mi­la­cy­ja). § 20. Uży­cie sa­mo­gło­sek c (ć), dz (dź). § 21. Uży­cie brzmień cz, dż trz. § 22. Uży­cie gło­ski f § 23. Uży­cie gło­sek g i k. § 24. Uży­cie h i ch. § 25. Uży­cie gło­ski j. § 26. Uży­cie brzmień rz, sz, ż. § 27. Uży­cie ks i gz za x;. § 28. Po­dwa­ja­nie spół­gło­sek.

Roz­dział IV. O pi­sa­niu wy­ra­zów i roz­dzie­la­niu ich na zgło­ski.

§ 29. O pi­sa­nin wy­ra­zów po­je­dyn­czych. § 30. O pi­sa­niu przy­słów­ka nie. § 31. O pi­sa­niu wy­ra­zów zło­żo­nych. § 32 O pi­sa­niu wy­ra­zów cu­dzo­ziem­skich i przy­swo­jo­nych. § 33. O roz­dzie­la­niu wy­ra­zów na zgło­ski. § 34. Zna­ki w pi­śmie po­wszech­nie uży­wa­ne. § 35. Skró­ce­nia po­wszech­nie w pi­śmie uży­wa­ne.

ĆWI­CZE­NIA OR­TO­GRA­FICZ­NE.

Błę­dy do po­pra­wie­nia w Or­to­gra­fii. Błę­dy w roz­dzie­la­niu wy­ra­zów na zgło­ski.

SKŁAD­NIA.

Zna­cze­nie i po­dział Skład­ni.

Dział I. O zda­niu po­je­dyń­czem.

Roz­dział I. O ga­tun­kach zda­nia po­je­dyn­cze­go.

§ 1. Zna­cze­nie zda­nia. § 2. Czę­ści skła­do­we zda­nia. § 3. Ilo­ra­ki jest pod­miot i co nim być może? § 4. Ilo­ra­ki jest wy­po­wied­nik i co nim być może? § 5. Co jest zda­nie pro­ste i ilo­ra­kie być może. § 6. Co jest zda­nie roz­wi­nię­te? § 7. Okre­śle­nia pod­mio­tu. § 8. Okre­śle­nia wy­po­wied­ni­ka. § 9. Wy­ra­zy do­peł­nia­ją­ce. § 10. Do­peł­nie­nia pod­mio­tu. § 11. Do­peł­nie­nia wy­po­wied­ni­ka. § 12. Do­peł­nie­nia in­nych wy­ra­zów pod­rzęd­nych. § 13. W skład­ni na­le­ży uwa­żać na czte­ry wzglą­dy. § 14. Uży­cie zna­ków prze­stan­ko­wych w zda­niu po­je­dyń­czem roz­wi­nię­te­mi.

Roz­dział II. O szy­ku w zda­niu po­je­dyń­czem.

§15. Co to jest szyk i ilo­ra­ki? §16. Po­rzą­dek wy­ra­zów w szy­ku pro­stym. § 17. Szyk prze­kła­da­ny i je – go uży­cie. § 18. Nie­wszyst­kie wy­ra­zy miej­sce zmie­ninć mogą.

Roz­dział III. Skład­nia zgo­dy w zda­niu po­je­dyn­czym.

§ 19. Wy­ra­zy sa­mo­ist­ne i od­no­śne i zna­cze­nie zgo­dy. § 20. O zgo­dzie wy­po­wied­ni­ka z pod­mio­tem. § 21. Wy­jąt­ko­wa zgo­da wy­po­wied­ni­ka z pod­mio­tem. § 22. Zgo­da określ­ni­ków i wy­po­wied­ni­ka przy­miot­ne­go z pod­mio­tem. § 23. Zgo­da li­czeb­ni­ków z pod­mio­tem i wy­po­wied­ni­ka z li­czeb­ni­ka­mi okre­śla­ją­ce­mi pod­miot.

Roz­dział IV. Skład­nia rzą­du w zda­niu po­je­dyń­czem.

§ 24. Zna­cze­nie rzą­du, wy­ra­zy rzą­dzą­ce i rzą­dzo­ne, przy­pad­ki bez­względ­ne i względ­ne. § 25. Uży­cie przy­pad­ku 1. §26. Uży­cie przy­pad­ku 5. §27. Przy ja­kich wy­ra­zach kła­dzie się przyp. 2. § 28. Dru­gi przy­pa­dek przy imio­nach. § 29. Dru­gi przy­pa­dek przy za­im­kach rze­czow­nych i li­czeb­ni­kach. § 30. Dru­gi przy­pa­dek przy sło­wach. § 31. Dru­gi przy­pa­dek przy imio­nach słow­nych i przy­słów­kach. § 32. Dru­gi przy­pa­dek z przy­im­ku­mi. § 33. Dru­gi przy­pa­dek kła­dzie się wy­rzut­nio­wo. § 34. Uży­cie przy­pad­ku 3. § 35. Trze­ci przy­pa­dek przy sło­wach i przy­słów­kach. § 36. Trze­ci przy­pa­dek przy imio­nach słow­nych, imie­sło­wach i przy­miot­ni­kach. § 37. Trze­ci przy­pa­dek za­stę­pu­je się in­ne­mi przy­pad­ka­mi. § 38. Trze­ci przy­pa­dek z przy­im­ka­mi i wy­rzut­nio­wy. § 39. Uży­cie przy­pad­ku 4. § 40. Czwar­ty przy­pa­dek po sło­wach. § 41. Za­mia­na for­my czyn­nej na bier­na. § 42. Uży­cie za­im­ka zwrot­ne­go sie­bie. § 43. Czwar­ty przy­pa­dek z przy­im­ka­mi. § 44. Czwar­ty przy­pa­dek wy­rzut­nio­wo po­ło­żo­ny. § 45. Uży­cie przy­pad­ku 6. § 46. Szó­sty przy­pa­dek przy sło­wach. § 47. Szó­sty przy­pa­dek 7 przy­im­ka­mi. § 48. Rząd przy­pad­ku 7. § 49. Róż­ny rząd słów. § 50. Nie każ­dy przy­pa­dek przy sło­wie jest do­peł­nie­niem.

Roz­dział V. Uży­cie try­bów i cza­sów w zda­niu po­je­dyn­czym.

§ 51. Uży­cie try­bu oznaj­mu­ją­ce­go. § 52. Uży­cie try­bu roz­ka­zu­ją­ce­go. § 53. Uży­cie try­bu bez­oko­licz­ne­go.

Dział II. O zda­niu ścią­gnię­tem.

§ 1. Zna­cze­nie zda­nia ścią­gnię­te­go. § 2. Spo­sób ścią­ga­nia zdań. § 3. Róż­ne na­zwi­ska zdań do po­łą­cze­nia wcho­dzą­cych. § 4. Ja­kich spój­ni­ków uży­wa­my do ścią­ga­nia zdań. § 5. Zda­nie wie­lo­ra­ko ścią­gnię­te. § 6. Zgo­da wy­po­wie­du­ika z pod­mio­tem wie­lo­ra­kim w oso­bie. § 7. Skład­nia zgo­dy z pod­mio­tem wie­lo­ra­kim. § 8. Wy­jąt­ko­wa zgo­da z pod­mio­tem wie­lo­ra­kim w licz­bie. § 9.

O uży­ciu zna­ków prze­stan­ko­wych w zda­niu ścią­gnię­tem.

Dział III. 0 zda­niu zło­żo­nem.

§ 1. Ga­tun­ki zda­nia zło­żo­ne­go. § 2. Zda­nia nie­za­leż­ne i po­łą­cze­nie ich. § 3. Zda­nia zło­żo­ne z za­leż­nych. § 4. Co są zda­nia rze­czow­ne? § 5. Skra­ca­nie zdań rze­czow­nych. § 6. Mowa wprost i ubocz­na. § 7. Co są zda­nia przy­miot­ne? § 8. Jak się skra­ca zda­nie przy­miot­ne? § 9. O zgo­dzie w zda­niach przy­miot­nych. § 10. Szyk zdań przy­mio­tach. § 11. Na­zwi­ska zdań pod­rzęd­nych sto­sow­nie do miej­sca, na któ­rem sto­ją. § 12; Zda­nia przy­słów­ko­we. § 13, Skra­ca­nie zdań przy­słów­ko­wych cza­so­wych lub po­wo­do­wych. § 14. Skra­ca­nie in­nych zdań przy­słów­ko­wych. § 15. Uży­cie cza­sów w zda­niach za­leż­nych. § 16. Uży­cie try­bów ży­czą­ce­go i łą­czą­ce­go. § 17. Uży­cie try­bu wa­run­ko­we­go. § 18. Szyk zdań przy­słów­ko­wych i zna­cze­nie okre­su. § 19. Uży­cie zna­ków prze­stan­ko­wych w zda­niu zło­żo­nem z za­leż­nych.

ĆWI­CZE­NIA DO SKŁAD­NI I DO. ROZ­BIO­RU ZDA­NIA PO­JE­DYN­CZE­GO ŚCIĄ­GNIĘ­TE­GO ZŁO­ŻO­NE­GO Z NIE­ZA­LEŻ­NYCH I ZŁO­ŻO­NE­GO Z ZA­LEŻ­NYCH, TU­DZIEŻ OKRE­SÓW.PRZED­SŁO­WIE.

Trze­ci Kurs Na­uki Ję­zy­ka Pol­skie­go za­wie­rać ma z ko­lei: Or­to­gra­fi­ję i Skład­nię.

Co do Or­to­gra­fii.

Ju­że­śmy w po­przed­nich dwóch kur­sach po­zna­li po­je­dyn­cze wy­ra­zy czy­li Czę­ści Alo­wy i od­mia­ny ich, ja­ko­też ro­ze­bra­li­śmy wy­ra­zy na czę­ści ich skła­do­we, ja­kie­mi są… zgło­ski, po­je­dyn­cze gło­ski, i na­tu­rę ich wska­za­li. Po ta­kiem przy­go­to­wa­niu a mia­no­wi­cie: prak­tycz­nem w Kur­sie tym na przy­kła­dach, i teo­re­tycz­nem w Kur­sie Ilim, mo­że­my już śmia­ło przy­stą­pić do po­da­nia za­sad Or­to­gra­fii, któ­rych­by­śmy się nie wy­uczy­li sama wpra­wą na róż­no­rod­nych wzo­rach tak sta­ro­żyt­nych jak i now­szych pi­sa­rzy, mię­dzy sobą… się krzy­żu­ją­cych. Pod­staw do Or­to­gra­fii szu­ka­my w wy­ma­wia­niu, Sło­wo­rod­ni czy­li wła­ści­wej Ety­mo­lo­gii i Zwy­cza­ju po­wszech­nym, na­gi­na­ją­cym się ku temu, co ła­twiej­sze lub pięk­niej­sze, z po­czu­cia na­ro­do­we­go ele­men­tu ję­zy­ka. W tym Kur­sie ma się już skoń­czyć z Or­to­gra­fi­ją, aby do niej nie było po­wra­cać po­trze­by, i aby uwa­gę uczą­ce­go na co in­ne­go waż­niej­sze­go zwró­cić moż­na było.

Po­nie­waż za głów­ne pra­wi­dło w Or­to­gra­fii po­da­je­my: Zbli­żać, o ile moż­na, pi­smo do wy­ma­wia­nia, a to wy­ma­wia­nie ma być jed­no­staj­ne: przy­to­czy­li­śmy błęd­ny pro­win­cy­jo­nal­ny spo­sób wy­ma­wia­nia, aby wie­dzia­no, cze­go się chro­nić i trzy­mać; tu­dzież przy­cze­pi­li­śmy rzecz o ak­cen­cie czy­li przy­ci­sku, o ile to do rze­czy było po­trzeb­ne.

Całą teo­ry­je o Or­to­gra­fii za­mknę­li­śmy w czte­rech roz­dzia­łach:

1 0 pi­sa­nin gło­sek du­żych i ma­lych. 2 0 pi­sa­niu sa­mo­gło­sek. 3 0 pi­sa­niu spół­gło­sek. 4 0 pi­sa­niu po­je­dyn­czych wy­ra­zów tak swoj­skich jak i cu­dzo­ziem­skich i roz­dzie­la­niu wy­ra­zów na zgło­ski; przy­wo­dząc prócz, tego nie­któ­re zna­ki i skró­ce­nia w pi­śmie uży­wa­ne. Cho­ciaż roz­dzie­la­nia wy­ra­zów do­tknę­li­śmy już pod Gło­sow­nią, uwa­ża­li­śmy prze­cie za sto­sow­ne po­wtó­rzyć je dla uzu­peł­nie­nia ca­ło­ści. O zna­kach prze­stan­ko­wych nie mó­wi­li­śmy w Or­to­gra­fii, bo o tem do­pie­ro wła­ści­wie w Skład­ni po­wie­dzieć moż­na, gdy zro­zu­mie­my na­tu­rę zdań, do któ­rych od­dzie­la­nia słu­żą.

Co do skład­ni.

Po­znaw­szy już zna­cze­nie i prze­zna­cze­nie, skła­da­nie i two­rze­nie się wy­ra­zów i ich od­mia­ny, do­pie­ro mo­że­my je łą­czyć z sobą w jed­no­ści wyż­sze, zwa­ne zda­nia­mi. Roz­ma­ite ga­tun­ki zdań za­miesz­cza­my pod osob­ne­mi dzia­ła­mi. 1 0 zda­niu po­je­dyn­czym. 2 O zda­niu ścią­gnię­tem. 3 O zda­niu zło­żo­nem, mó­wiąc pod każ­dym z nich o zgo­dzie, szy­ku, rzą­dzie wy­ra­zów, uży­ciu try­bów, cza­sów i zna­kach prze­stan­ko­wych, ja­kich do od­dzie­la­nia roz­ma­itych ga­tun­ków zdań użyć po­trze­ba.

Spój­ni­ki na­der waż­ną od­gry­wa­ją rolę w łą­cze­niu zdań po­je­dyn­czych w zda­nia zło­żo­ne, dla­te­go­śmy pod zda­niem ścią­gnię­tem mó­wi­li naj­przód o roz­ma­itych ga­tun­kach zdań z sobą łą­czyć się ma­ją­cych, po­da­jąc ich na­zwi­ska a tem sa­mem prze­no­sząc je na spój­ni­ki, bo nie te o na­tu­rze zdań, ale uda­nia o na­tu­rze spój­ni­ków sta­no­wią.

Rzecz o wier­szo­wa­niu wy­klu­czy­li­śmy ze Skład­ni, jako nic z nią nie ma­ją­cą wspól­ne­go.

Co do ter­mi­no­lo­gii.

Sta­ra­li­śmy się trzy­mać naj­pow­szech­niej uży­wa­nych wy­ra­zów, wpro­wa­dza­jąc tyl­ko wy­ra­zy: pod­miot za sub­jekt już dla tego, że ten ter­min w nie­któ­rych gra­ma­ty­kach znaj­du­je­my, już dla tego że i w ję­zy­ku fi­lo­zo­ficz­nym ma swo­je za­sto­so­wa­nie i żyje w umie­jęt­no­ści two­rząc od­ro­śle swo­ję, jak: pod­mio­to­wi/, pod­mio­to­wo, pod­mio­to­wość – a, za pre­dy­kat, wy­po­wied­nik (po nie­miec­ku Aus­sa­ge­wort jako naj­od­po­wied­niej­szy ter­min i ma­lu­ją­cy naj­do­kład­niej prze­zna­cze­nie wy­ra­zu, któ­rym się wy­po­wia­da sąd swój albo to, co nam się zda­je, o pod­mio­cie. Zda­nia rze­czow­ne, przy­miot­ne, przy­słów­ko­we roz­wi­nię­te w zda­nia osob­ne z po­je­dyn­czych wy­ra­zów­ja­kie­mi są: rze­czow­ni­ki, przy­miot­ni­ki (lub inne wy­ra­zy przy­miot­ne) i przy­słów­ki (albo wy­ra­że­nia przy­słów­ko­we) do­zu­peł­nia­jąc rzecz, o zda­niach, pro­wa­dzą nas do okre­sów.

W Ćwi­cze­niach za­mknę­li­śmy: 1 błę­dy do po­pra­wia­nia w Or­to­gra­fii, aby zmu­sić uwa­gę uczą­ce­go się do sku­pia­nia jej na wy­ra­zy błęd­nie wy­pi­sy­wa­ne, a to w celu po­da­nia przez ucznia po­wo­dów, dla któ­rych tak się pi­sać nie po­win­no; 2 błę­dy do po­pra­wia­nia w roz­dzie­la­niu wy­ra­zów na zgło­ski, to al­bo­wiem bu­dzi za­sta­no­wie­nie się nad my­ślą, w pier­wiast­ku wy­ra­zu prze­cho­wy­wu­ją­cą się, i tem sa­mem wpro­wa­dza nas do wmy­śla­nia się w zna­cze­nie wy­ra­zów; 3 przy­kła­dy na do­bie­ra­nie róż­nych wy­ra­zów do do­koń­cze­nia lub ozna­cze­nia bliż­sze­go zda­nia, tu­dzież na roz­ma­ite ga­tun­ki zdań; 4 błę­dy do po­pra­wie­nia w uży­ciu akład­ni zgo­dy, szy­ku rzą­du tak w ży­ciu po­tocz­nym jak i w pi­sa­rzach na­szych do­strze­żo­ne, 5 w przy­kła­dach po­wo­do­wa­li­śmy się dwo­ja­kim wi­do­kiem: ła­two­ści w sto­so­wa­niu ich, i do­bo­ru ze zna­ko­mit­szych pi­sa­rzy na­szych, aby tym spo­so­bem czy­ta­ją­cy je uczeń obzna­ja­miał się z na­zwi­ska­mi, któ­re po­źniej bli­żej po­zna w li­te­ra­tu­rze, i cho­wał je w pa­mię­ci jako zda­nia na­ce­cho­wa­ne mą­dro­ścią, pięk­no­ścią lub siłą wy­sło­wie­nia; nie­któ­re z nich mogą słu­żyć za te­mat do wy­pra­co­wań.

Wzo­ry do roz­bio­ru za­mie­ści­li­śmy pod Ćwi­cze­nia­mi, jako prak­tycz­ne za­sto­so­wa­nie po­da­nej teo­ryi, i to do­pie­ro po przy­kła­dach, ja­kie po­da­li­śmy na każ­de­go ga­tun­ku zda­nia, al­bo­wiem wte­dy z całą pew­no­ścią, i naj­więk­szą ko­rzy­ścią roz­biór czy­nić moż­na.OR­TO­GRA­FI­JA POL­SKA.

Or­to­gra­fi­ja, czy­li na­uka po­praw­ne­go pi­sa­nia, po­da­je za­sa­dy wła­ści­we­go wy­ra­ża­nia mowy ust­nej zna­ka­mi pi­śmien­ne­mi.

Pi­smo nie może w zu­peł­no­ści za­stą­pić mowy gło­so­wej, ale się do niej jak naj­wię­cej zbli­żać po­win­no. Naj­głów­niej­szym więc pra­wi­dłem Or­to­gra­fii pol­skiej jest: zbli­żać pi­smo do do­bre­go wy­ma­wia­nia, sta­ra­jąc się obok tego zro­bić to pi­smo jak naj­wy­raź­niej­szem dla po­ję­cia.

Samo wy­ma­wia­nie nie by­ło­by do­sta­tecz­ną wska­zów­ką do­bre­go pi­sa­nia; prócz nie­go po­trze­ba uwa­żać na Sło­wo­rod­nię czy­li Ety­mo­lo­gi­ję i Zwy­czaj po­wszech­ny.

Sło­wo­rod­nia uchro­ni nas od wie­lu błę­dów, ucząc nas prze­mia­ny gło­sek, i za­ra­zem ja­kie gło­ski w wy­ra­zie za­cho­wać na­le­ży, aby zna­cze­nia wy­ra­zów nie zmie­nić, a po­cho­dze­nie jego ła­twiej wy­kryć moż­na było.

Zwy­cza­jem na­zy­wa­my zgo­dę po­wszech­ną na pe­wien spo­sób wy­ma­wia­nia i pi­sa­nia bez wzglę­du na pra­wi­dła Gra­ma­ty­ki. Do­pó­ki ję­zyk pew­ne­go na­ro­du jest ży­ją­cym, do­pó­ki się roz­wi­ja: do­pó­ty trwa dą­że­nie za po­pra­wę na ko­rzyść ję­zy­ka wpły­wa­ją­cą, czy­to pod wzglę­dem ła­two­ści, Czy­to pod wzglę­dem pięk­no­ści brzmie­nia, Czy­to na­resz­cie pod – wzglę­dem pew­ne­go za­cho­waw­cze­go po­pę­du, aby ję­zyk nie za­tra­cił swe­go na­ro­do­we­go pięt­na.

Po­nie­waż w Or­to­gra­fii cho­dzi o to, aby pi­smo było jak naj­wy­ra­zist­sze t… j… od­da­wa­ło jak naj­ja­śniej wszel­kie od­cie­nia my­śli; aby to pi­smo od­da­wa­ło brzmie­nia po­je­dyn­czych gło­sek w mo­wie sły­sza­nych, tu­dzież aby wy­ra­ża­ło po­łą­cze­nie gło­sek w zgło­ski i wy­ra­zy: w niej prze­to mówi się: 1 o uży­ciu gło­sek ma­łych i du­żych, 2 o uży­ciu sa­mo­gło­sek, 3 o uży­ciu spół­gło­sek, 4 o wła­ści­wem wy­pi­sy­wa­niu po­je­dyn­czych wy­ra­zów, tak swoj­skich jak i cu­dzo­ziem­skich, tu­dzież o roz­dzie­la­niu ich na zgło­ski.ROZ­DZIAŁ I. O PI­SA­NIU GŁO­SEK MA­ŁYCH I DU­ŻYCH.

§ 1. PO­WO­DY, DLA KTÓ­RYCH UŻY­WA­MY GŁO­SEK, DU­ŻYCH PO­CZĄT­KO­WYCH, I KIE­DY UŻY­WA­MY SA­MYCH DU­ŻYCH GŁO­SEK.

Gło­sek ma­łych uży­wa­my za­wsze, to jest w pi­śmie cią­głem, ile­kroć nie skła­nia nas do tego po­trze­ba zwró­ce­nia szcze­gól­niej­szej uwa­gi na wy­ra­zy pi­sa­ne, a wte­dy uży­wa­my gło­sek du­żych po­cząt­ko­wych, to jest na po­cząt­ku wy­ra­zów. To się dzie­je: 1 przez wzgląd na cześć lub usza­no­wa­nie dla przed­mio­tów, o któ­rych pi­sze­my,

2 dla więk­szej ja­sno­ści i od zna­cze­nia wy­ra­zów, 3 dla wy­bit­niej­szej róż­ni­cy my­śli.

Sa­mych zaś du­żych gło­sek uży­wa­my tyl­ko: 1 na mo­ne­tach czy­li pie­nią­dzach; 2 na po­mni­kach, na­grob­kach, na­pi­sach świą­tyń; 3 na zna­kach czy­li tak zwa­nych szyl­dach, 4 na ty­tu­łach ksią­żek i roz­dzia­łów w dru­ku. –

§ 2. GŁO­SKI DUŻE NA ZNA­LE USZA­NO­WA­NIA.

Uży­wa­my gło­sek du­żych na znak czci i usza­no­wa­nia, to jest na oka­za­nie, iż przed­mio­ty, o któ­rych pi­sze­my, są… dro­gie na­sze­mu ser­cu, i cześć lub usza­no­wa­nie wzbu­dza­ją.

1. Przy imio­nach istot czci re­li­gij­nej i róż­nych ich okre­śle­niach np. Bóg, Opatrz­ność, Wszech­moc­ny, Naj­wyż­sza isto­ta, Naj­święt­sza Pan­na.

2. Przy imio­nach wy­znań, uro­czy­sto­ści re­li­gij­nych i na­ro­do­wych np. Ka­to­li­cyzm, Ju­da­izm, Wiel­ka­noc. Baj­ram, Kucz­ki, Rę­kaw­ka, Ko­nik Zwie­rzy­niec­ki.

3. Przy wy­ra­zach Świę­ty, Naj­święt­szy, w zna­cze­niu re­li­gij­nem np. Świę­ty Ka­zi­mierz, Naj­święt­szy Sa­kra­ment.

W in­nych ra­zach świę­ty pi­sze się li­te­rą małą, np oj­ciec mój, świę­tej pa­mię­ci, umarł na cho­le­rę.

4. Przy imio­nach i ty­tu­łach osób, wy­so­kich do­sto­jeństw, je­że­li się te sto­su­ją do osób ży­ją­cych np. Wiel­ki Het­man Ko­ron­ny, Król, Pa­pież.

5. Przy ty­tu­łach i za­im­kach oso­bo­wych władz lub osób, do któ­rych pi­sze­my np. Ja­śnie Oświe­co­ny, Naj­ja­śniej­szy, Ja­śnie Wiel­moż­ny, (Cie­bie, To­bie, w li­stach).

§ 3. GŁO­SKI DUŻE DLA WIĘK­SZEJ JA­SNO­ŚCI MOWY.

Czę­sto imio­na po­spo­li­te są te same, co i wła­sne, gdy­by­śmy tego nie od­róż­ni­li w pi­śmie, mowa by­ła­by nie­zro­zu­mia­ła np. koło (u wozu), Koło (mia­stecz­ko), wieprz, i Wieprz (rze­ka) mo­rze (oce­an) i Mo­rze ( imie wła­sne oso­by).

Uży­wa­my gło­sek du­żych dla więk­szej ja­sno­ści.

1. W imio­nach wła­snych chrzest­nych, ro­do­wych, her­bo­wych i przy­dom­kach np. Jan, Ra­dzi­wił, Oksza, Ło­kie­tek.

2. W imio­nach bóstw, anio­łów, du­chów, i wszel­kich po­jęć, któ­rym zna­cze­nie oso­by na­da­je­my np. Mars, Ury­jel, Muzy, Ję­dze.

3. W imio­nach na­ro­dów i ple­mion, bo te są… tem w ludz­ko­ści, czem po­je­dyn­cze oso­by w spół­e­czeń­stwie ludz­kiem np. Rzy­mia­nin, Grek, Hisz­pan, Sła­wia­nie.

4. W imio­nach zgro­ma­dzeń, za­ko­nów, to­wa­rzystw pew­ną od­ręb­ność w dzie­jach zaj­mu­ją­cych, np. Sto­icy, Do­mi­ni­ka­nie, Li­sow­czy­ki.

5. W imio­nach wła­snych zwie­rząt kon­ste­la­cyi i utwo­rów sztu­ki np. Bu­ce­fał (koń Alek­san­dra W-go), Niedź­wie­dzi­ca, Wóz nie­bie­ski, Wi­sła (sta­tek), Aka­de­mi­ja Nauk.

6. W imio­nach czę­ści świa­ta, państw, kra­jów, miast, wsi, ulic, gór, je­zior, rzek, mórz, wysp, pół­wy­spów i t. (d… np. Eu­ro­pa, Pol­ska, Ukra­ina, Kra­ków, Na­to­lin, No­wy­świat, Kar­pa­ty, Wi­sła, Go­pło, Bał­tyk, Ru­gi­ja, pół­wy­sep Ape­niń­ski.

7. Przy imio­nach po­spo­li­tych w nie­zwy­czaj­nym zna­cze­niu wzię­tych np. Zie­mia (pla­ne­ta) Dy­wan, Por­ta (Tur­cy­ja) Wschód (kra­ina na wscho­dzie).

8. W na­pi­sach i ty­tu­łach ksią­żek np. Hi­sto­ry­ja Po­wszech­na. Zoo­lo­gi­ja.

9. W imio­nach mie­się­cy i dni ty­go­dnia, jako osob­nych ca­ło­ści cza­su np. Sty­czeń, Luty, Po­nie­dzia­łek, So­bo­ta.

10. W Przy­miot­ni­kach utwo­rzo­nych z imion wła­snych oso­bo­wych np. Cza­sy Pia­stow­skie, wiek Zyg­mun­tow­ski; tu­dzież w utwo­rzo­nych z imion po­spo­li­tych, gdy te przy­miot­ni­ki na­da­ją, zna­cze­nie szcze­gól­ne imio­nom przy nich sto­ją­cym np. Mo­rze Czar­ne, Azy­ja Mniej­sza, Psie pole.

§ 4. GŁO­SKI DUŻE DLA WY­BIT­NIEJ­SZEJ RÓŻ­NI­CY MY­ŚLI.

1. Na po­cząt­ku pi­sma.