Łańcuchowe zmiany zachowań - ebook
Wydawnictwo:
Data wydania:
1 stycznia 2016
Format ebooka:
EPUB
Format
EPUB
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najpopularniejszych formatów e-booków na świecie.
Niezwykle wygodny i przyjazny czytelnikom - w przeciwieństwie do formatu
PDF umożliwia skalowanie czcionki, dzięki czemu możliwe jest dopasowanie
jej wielkości do kroju i rozmiarów ekranu. Więcej informacji znajdziesz
w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Format
MOBI
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najczęściej wybieranych formatów wśród czytelników
e-booków. Możesz go odczytać na czytniku Kindle oraz na smartfonach i
tabletach po zainstalowaniu specjalnej aplikacji. Więcej informacji
znajdziesz w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Multiformat
E-booki sprzedawane w księgarni Virtualo.pl dostępne są w opcji
multiformatu - kupujesz treść, nie format. Po dodaniu e-booka do koszyka
i dokonaniu płatności, e-book pojawi się na Twoim koncie w Mojej
Bibliotece we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego
tytułu. Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na
karcie produktu przy okładce. Uwaga: audiobooki nie są objęte opcją
multiformatu.
czytaj
na tablecie
Aby odczytywać e-booki na swoim tablecie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. Bluefire
dla EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na czytniku
Czytanie na e-czytniku z ekranem e-ink jest bardzo wygodne i nie męczy
wzroku. Pliki przystosowane do odczytywania na czytnikach to przede
wszystkim EPUB (ten format możesz odczytać m.in. na czytnikach
PocketBook) i MOBI (ten fromat możesz odczytać m.in. na czytnikach Kindle).
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na smartfonie
Aby odczytywać e-booki na swoim smartfonie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. iBooks dla
EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
Czytaj fragment
Pobierz fragment
Pobierz fragment w jednym z dostępnych formatów
Łańcuchowe zmiany zachowań - ebook
O efektach zmian łańcuchowych mówimy w sytuacjach, gdy zaangażowanie ludzi w jedno zachowanie prowadzi do wykonania przez nich innego lub wielu innych specyficznych zachowań, należących do tej samej klasy behawioralnej: na przykład, gdy osoba, która angażuje się w bieganie, zmienia swój styl życia i zaczyna zdrowo się odżywiać lub rzuca palenie.
Efektywne wykorzystanie fenomenu zmian łańcuchowych w kampaniach społecznych związanych z ochroną środowiska czy promocją zdrowia miałoby bardzo dużą wartość. Badania empiryczne zarówno w psychologii zdrowia, jak i w środowiskowej nie wskazują jednoznacznie, czy jest to możliwe.
Książka jest monografią naukową eksplorującą fenomen wielokrotnych zmian zachowań, jej celem jest zaproponowanie nowego podejścia, zwanego paradygmatem Campbella, według którego współzależność zachowań jest możliwa do zaobserwowania, gdy skonceptualizuje się zachowania jako kroki o różnej trudności prowadzące do osiągnięcia nadrzędnego celu, na przykład ochrony zdrowia lub ochrony środowiska. Publikacja zawiera opis badań własnych oraz rozległy przegląd literatury światowej.
| Kategoria: | Psychologia |
| Zabezpieczenie: |
Watermark
|
| ISBN: | 978-83-01-18931-0 |
| Rozmiar pliku: | 1,1 MB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
Redaktorzy naukowi serii:
prof. dr hab. Jan Strelau
prof. dr hab. Dariusz Doliński
Badania, których wyniki zaprezentowano w książce, zostały w większości sfinansowane przez Fundację na rzecz Nauki Polskiej w ramach grantu POMOST-POWROTY BIS/2011-3/1 oraz środków na badania statutowe Wydziału Zamiejscowego we Wrocławiu Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej w ramach grantów BST/Wroc/2013/B/05 i BST/Wroc/2014/B/02. W rozdziałach 2 i 3 wykorzystano dane zebrane w ramach projektów wspieranych przez Jan Schouten Research School w Eindhoven w Holandii oraz dane zgromadzone przez Instytuty Kliba i Infeu w Heidelbergu w Niemczech. Podstawą rozdziałów 1 i 3 był artykuł napisany wspólnie z Florianem Kaiserem i Gundulą Hübner. Badania przedstawione w rozdziale 4powstały przy współpracy z Katarzyną Kamińską, a w rozdziale 5 – z Magdaleną Król.Wprowadzenie
O efektach zmian łańcuchowych mówimy w sytuacjach, gdy zaangażowanie ludzi w jedno zachowanie prowadzi do podjęcia przez nich innego lub wielu innych specyficznych zachowań, należących do tej samej klasy behawioralnej. O zmianach łańcuchowych możemy zatem mówić np. wówczas, gdy osoba, która angażuje się w bieganie, zmienia swój styl życia i jednocześnie zdrowo się odżywia lub rzuca palenie. W dziedzinie zdrowia publicznego, gdyby w pełni zrozumieć mechanizm zmian łańcuchowych, w jednej kampanii można by nakłonić ludzi do stosowania zdrowej diety, stronienia od używek i wykonywania badań przesiewowych. W dziedzinie ochrony środowiska wykorzystanie fenomenu łańcuchowych zmian pozwoliłoby przekonać ludzi w jednej akcji do oszczędzania energii, korzystania z transportu publicznego i segregowania odpadów.
Zrozumienie mechanizmów występowania efektów łańcuchowych daje więc praktyczne możliwości stworzenia wydajnych programów promujących społecznie ważne zachowania (Frey, 1993; Thřgersen, 1999; Thřgersen i Crompton, 2009). W dziedzinach takich jak ochrona środowiska czy promocja zdrowia skuteczne i efektywne metody prowadzące do społecznie korzystnych zachowań są szczególnie ważne. Po pierwsze, dlatego że zaangażowanie członków społeczności w zachowania prozdrowotne czy proekologiczne przekłada się na dobrobyt i harmonijne funkcjonowanie społeczeństw. Po drugie, dlatego że wszelkie działania, kampanie i interwencje prowadzące do zmian odbywają się na dużą skalę, co oznacza, że są niezwykle czasochłonne i kosztowne.
Badania nad efektywnością przekonywania ludzi do zmian społecznie pożądanych zachowań mają długą historię i trwają od dekad. Ze względu jednak na niewątpliwy rozwój społeczeństw przez lata, wspierany przez powszechny dostęp do informacji, pewne sposoby skutkujące w przeszłości zmianą zachowań teraz okazują się nieskuteczne. Na przykład ponad 30 lat temu Geller (1982) opublikował przegląd metod prowadzących do oszczędzania energii. Najpopularniejszą z nich były w tamtym czasie ulotki z informacjami na temat zachowań, takich jak wyłączanie światła czy ocieplanie domu. Okazało się, że zawarte w nich proste instrukcje skutkowały zmniejszeniem zużycia elektryczności w domach osób badanych nawet o 15% (tamże)! Obecnie, według najnowszych metaanaliz, standardowe ulotki dostarczające wyłącznie informacji właściwie nie przynoszą efektu, który prowadziłby do realnych zachowań (Abrahamse, Steg, Vlek i Rothengatter, 2005; Osbaldiston i Schott, 2012). Zresztą mała skuteczność prostych informacji nie dotyczy jedynie oszczędzania energii czy zachowań proekologicznych. W obecnie projektowanych programach promocji zdrowia w zasadzie nigdy nie planuje się kampanii opartych wyłącznie na zwiększaniu poziomu wiedzy grupy docelowej (Bartholomew, Parcel, Kok, Gottlieb i Fernandez, 2011). Informacje na temat pożądanych zachowań najczęściej tylko towarzyszą kampaniom opartym na zmianie innych korelatów i determinant, takich jak postawy, skuteczność własna czy oczekiwane konsekwencje promowanych zachowań.
Niewątpliwie coraz mniejsza skuteczność informacji mających na celu wzbogacenie wiedzy jest związana z olbrzymią ilością treści, które docierają codziennie do ludzi. Pod koniec lat 80. ubiegłego wieku Aaker i Myers (1987) szacowali, że każdy człowiek dziennie otrzymuje około 300 komunikatów perswazyjnych, głównie o charakterze komercyjnym. Możemy sobie wyobrazić, że w dobie rozwijających się nowych mediów i technologii informatycznej komunikatów docierających do każdego człowieka jest znacznie więcej niż pod koniec tamtej dekady (Sagarin i Cialdini, 2004). Jedno kliknięcie w przeglądarce powoduje pojawienie się dziesiątków natarczywych reklam i ogłoszeń. Można więc powiedzieć, że współczesne społeczeństwa są „nasycone” informacjami i wymagają nowych, wydajniejszych sposobów promujących społecznie ważne zachowania.
Takim sposobem mogłyby być naturalnie występujące efekty zmian łańcuchowych, które intrygują coraz większą liczbę badaczy. Mimo jednak rosnącego zainteresowania fenomenem zmian łańcuchowych (Jackson i Aiken, 2006; Prochaska, Spring i Nigg, 2008; Thřgersen, 1999; Thřgersen i Crompton, 2009) pozostaje wciąż wiele pytań dotyczących mechanizmów ich powstawania oraz czynników determinujących kierunek zmian. Dość dobrze rozumiemy mechanizmy zmian dwóch pojedynczych zachowań obserwowanych w sytuacjach, w których wykorzystuje się techniki sekwencyjne, w rodzaju „stopy w drzwiach” (Burger, 1999). Znacznie mniej wiemy o mechanizmach powstawania zmian wielokrotnych, czyli takich, w których efekt łańcuchowy dotyczy kilku zachowań jednocześnie. Badania empiryczne zarówno w psychologii zdrowia, jak i w psychologii środowiskowej nie wskazują również jednoznacznie, w jakich sytuacjach możemy spodziewać się zmian łańcuchowych (Prochaska, Spring i Nigg, 2008; Truelove, Carrico, Weber, Raimi i Vandenbergh, 2014). Brakuje też spójnego modelu teoretycznego zakładającego, że zarówno zachowania prozdrowotne z różnych dziedzin, jak i zachowania proekologiczne mogą być ze sobą powiązane, co jest warunkiem koniecznym występowania efektów łańcuchowych.
Celem tej książki jest zaproponowanie nowego podejścia, zwanego paradygmatem Campbella, według którego współzależność zachowań jest możliwa do zaobserwowania, gdy skonceptualizuje się zachowania jako kroki o różnej trudności prowadzące do osiągnięcia nadrzędnego celu, np. ochrony zdrowia lub ochrony środowiska (Kaiser, Byrka i Hartig, 2010). Paradygmat Campbella był do tej pory eksplorowany wyłącznie jako model wyjaśniający związek postaw z zachowaniami. Pewne założenia tego komplementarnego do tradycyjnych podejścia wydają się również odpowiednie do wyjaśniania przynajmniej części obserwowanych efektów łańcuchowych. Według paradygmatu Campbella u podłoża łańcuchowych zmian leżą dwa czynniki: ogólna postawa ludzi wobec danej klasy behawioralnej oraz koszt realizacji obserwowanych zachowań. Związek między wieloma specyficznymi zachowaniami i ogólną postawą ma charakter formalny, a nie – jak w większości modeli – przyczynowo-skutkowy (tamże). Wykorzystując więc model Rascha z probabilistycznej teorii testów, można arytmetycznie oszacować prawdopodobieństwo wystąpienia zmian łańcuchowych.
Autorskie badania zaprezentowane w książce powstały na podstawie założeń paradygmatu Campbella. Były one jednak inspirowane również klasyczną literaturą na temat efektów łańcuchowych. Dlatego mechanizmy efektów łańcuchowych będą analizowane także w odniesieniu do tradycyjnych w psychologii społecznej teorii tłumaczących takie zmiany (rozdz. 1). Przedstawię szeroką gamę efektów łańcuchowych na przykładzie badań empirycznych dotyczących dwóch dziedzin stosowanych, tj. ochrony środowiska i promocji zdrowia.
Zaprezentuję wyniki badań empirycznych w terenie, w których testowałam rolę komponentów paradygmatu Campbella, czyli postawy i koszty realizacji zachowań, dla wyjaśniania obserwowanych zmian łańcuchowych. Zanim jednak skoncentruję się na efektach łańcuchowych, zweryfikuję założenia paradygmatu odnośnie do jednowymiarowości postaw proekologicznej i prozdrowotnej. Przedstawię definicję kosztu behawioralnego oraz sposób szacowania go według założeń probabilistycznej teorii testu. W tym podejściu koszt behawioralny jest mierzony obiektywnie i pozostaje niezależny od tego, jak postrzegają go ludzie. Koszt przekłada się na trudność zachowań, a podstawą jego oszacowania jest odsetek osób, które realizują dane zachowanie. W rozdziale 2 porównam koszt behawioralny grupy zachowań proekologicznych i prozdrowotnych dla próby osób z ogólnej populacji z Polski i Holandii.
W rozdziale 3 skoncentruję się na koszcie behawioralnym jako istotnym czynniku pozwalającym zrozumieć zmiany łańcuchowe w dziedzinie ochrony środowiska. Najpierw pokażę, że w wyniku skutecznej interwencji psychologicznej dotyczącej jednej podkategorii proekologicznej, takiej jak oszczędzanie energii, możemy spodziewać się zmian w innych zachowaniach proekologicznych, niekoniecznie należących do tej samej ich podkategorii. Co więcej, efekt łańcuchowy wydaje się najbardziej prawdopodobny dla zachowań o umiarkowanym koszcie behawioralnym, a w przypadku ekstremalnie kosztownych i ekstremalnie łatwych zachowań nie należy spodziewać się znaczących zmian w wyniku interwencji psychologicznej.
W rozdziale 4, omawiającym kolejne badanie, pokażę, że skoro zachowania o wysokim koszcie behawioralnym trudno zmienić dzięki interwencji psychologicznej, to możliwym rozwiązaniem jest zastosowanie interwencji strukturalnej. Interwencje strukturalne mają na celu obniżenie kosztu trudnych zachowań. Wyniki wskazują, że połączenie tego rodzaju interwencji z perswazją daje najlepsze efekty. Co więcej, gdy strukturalne zmiany nie są wprowadzone w przypadku wymagających zachowań, okazuje się, że można się spodziewać negatywnych efektów łańcuchowych w sytuacji wykorzystania niektórych typów perswazji.
W rozdziale 5 koncentrując się na dwóch istotnych dla powstawania łańcuchowych zmian atrybutach, czyli na podobieństwie poznawczym zachowań i obiektywnie zmierzonym koszcie behawioralnym, będę badać, jak czynniki te wpływają na utrzymywanie przez ludzi proekologicznych przekonań kompensacyjnych.
Celem rozdziału 6 jest sprawdzenie, czy efekty łańcuchowe mogą występować między powiązanymi ze sobą klasami behawioralnymi. Konkretnie przedstawię badanie laboratoryjne pokazujące, czy możemy spodziewać się efektów łańcuchowych między zachowaniami prospołecznymi i proekologicznymi.
Z istniejącej literatury z dziedziny psychologii zdrowia wynika, że łańcuchowe zmiany wielokrotne dotyczące zachowań prozdrowotnych, zwłaszcza te korzystne dla zdrowia, rzadko występują samoistnie. W rozdziale 7 przedstawię więc badanie dotyczące stylów zdrowego życia wśród pracowników biurowych. W badaniu w terenie zostanie porównana skuteczność interwencji skierowanych na jedno zachowanie docelowe oraz na kilka zachowań korzystnych dla zdrowia badanej grupy.
Na koniec, w rozdziale 8, podsumuję wyniki badań empirycznych przedstawionych w książce i zaproponuję pewne kierunki badań, które w moim przekonaniu wciąż wymagają eksploracji i pozwolą lepiej zrozumieć fenomen efektów łańcuchowych.
Podsumowując to wprowadzenie, muszę wspomnieć, że książka nie powstałaby w obecnej formie, gdyby nie wsparcie grupy ważnych dla mnie osób. Przede wszystkim dziękuję Dariuszowi Dolińskiemu za bezustanną inspirację do badań, zwłaszcza w terenie, oraz za przypominanie mi, że to, co najciekawsze w psychologii, dzieje się poza schematem. Dziękuję również Aleksandrze Łuszczyńskiej za wspólne seminaria, które pozwalały mi na wymianę pomysłów badawczych, rozwijanie warsztatu metodologicznego oraz poszerzanie wiedzy na temat fascynującej dziedziny, jaką jest psychologia zdrowia.
Do powstania tej książki przyczynił się też niewątpliwie Tomasz Zaleśkiewicz, który jako dziekan Wydziału Zamiejscowego Uniwersytetu Humanistycznospołecznego SWPS doskonale mnie wspierał i motywował w odpowiednich momentach. Cenne uwagi recenzentów Profesora Bogdana Wojciszkego i Profesor Eleonory Bielawskiej-Batorowicz wpłynęły na merytoryczną wartość końcowej wersji książki. Redaktor wydania Aleksandra Małek-Leśniewska dbała o najdrobniejsze szczegóły wpływające na jakość monografii. Pracownia Edytorska Magdaleny i Jacka Pawłowiczów oraz pani Magdalena Pluta dodatkowo czuwali nad poprawnością językową tekstu. Wiele pracy w badania włożyli moi studenci i niezastąpieni asystenci, zaangażowani w zbieranie danych. Dziękuję również wszystkim uczestnikom badań, którzy poświęcili swój cenny czas.
Na koniec dziękuję mojej najbliższej rodzinie za ogromną cierpliwość i bycie przy mnie na co dzień.
prof. dr hab. Jan Strelau
prof. dr hab. Dariusz Doliński
Badania, których wyniki zaprezentowano w książce, zostały w większości sfinansowane przez Fundację na rzecz Nauki Polskiej w ramach grantu POMOST-POWROTY BIS/2011-3/1 oraz środków na badania statutowe Wydziału Zamiejscowego we Wrocławiu Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej w ramach grantów BST/Wroc/2013/B/05 i BST/Wroc/2014/B/02. W rozdziałach 2 i 3 wykorzystano dane zebrane w ramach projektów wspieranych przez Jan Schouten Research School w Eindhoven w Holandii oraz dane zgromadzone przez Instytuty Kliba i Infeu w Heidelbergu w Niemczech. Podstawą rozdziałów 1 i 3 był artykuł napisany wspólnie z Florianem Kaiserem i Gundulą Hübner. Badania przedstawione w rozdziale 4powstały przy współpracy z Katarzyną Kamińską, a w rozdziale 5 – z Magdaleną Król.Wprowadzenie
O efektach zmian łańcuchowych mówimy w sytuacjach, gdy zaangażowanie ludzi w jedno zachowanie prowadzi do podjęcia przez nich innego lub wielu innych specyficznych zachowań, należących do tej samej klasy behawioralnej. O zmianach łańcuchowych możemy zatem mówić np. wówczas, gdy osoba, która angażuje się w bieganie, zmienia swój styl życia i jednocześnie zdrowo się odżywia lub rzuca palenie. W dziedzinie zdrowia publicznego, gdyby w pełni zrozumieć mechanizm zmian łańcuchowych, w jednej kampanii można by nakłonić ludzi do stosowania zdrowej diety, stronienia od używek i wykonywania badań przesiewowych. W dziedzinie ochrony środowiska wykorzystanie fenomenu łańcuchowych zmian pozwoliłoby przekonać ludzi w jednej akcji do oszczędzania energii, korzystania z transportu publicznego i segregowania odpadów.
Zrozumienie mechanizmów występowania efektów łańcuchowych daje więc praktyczne możliwości stworzenia wydajnych programów promujących społecznie ważne zachowania (Frey, 1993; Thřgersen, 1999; Thřgersen i Crompton, 2009). W dziedzinach takich jak ochrona środowiska czy promocja zdrowia skuteczne i efektywne metody prowadzące do społecznie korzystnych zachowań są szczególnie ważne. Po pierwsze, dlatego że zaangażowanie członków społeczności w zachowania prozdrowotne czy proekologiczne przekłada się na dobrobyt i harmonijne funkcjonowanie społeczeństw. Po drugie, dlatego że wszelkie działania, kampanie i interwencje prowadzące do zmian odbywają się na dużą skalę, co oznacza, że są niezwykle czasochłonne i kosztowne.
Badania nad efektywnością przekonywania ludzi do zmian społecznie pożądanych zachowań mają długą historię i trwają od dekad. Ze względu jednak na niewątpliwy rozwój społeczeństw przez lata, wspierany przez powszechny dostęp do informacji, pewne sposoby skutkujące w przeszłości zmianą zachowań teraz okazują się nieskuteczne. Na przykład ponad 30 lat temu Geller (1982) opublikował przegląd metod prowadzących do oszczędzania energii. Najpopularniejszą z nich były w tamtym czasie ulotki z informacjami na temat zachowań, takich jak wyłączanie światła czy ocieplanie domu. Okazało się, że zawarte w nich proste instrukcje skutkowały zmniejszeniem zużycia elektryczności w domach osób badanych nawet o 15% (tamże)! Obecnie, według najnowszych metaanaliz, standardowe ulotki dostarczające wyłącznie informacji właściwie nie przynoszą efektu, który prowadziłby do realnych zachowań (Abrahamse, Steg, Vlek i Rothengatter, 2005; Osbaldiston i Schott, 2012). Zresztą mała skuteczność prostych informacji nie dotyczy jedynie oszczędzania energii czy zachowań proekologicznych. W obecnie projektowanych programach promocji zdrowia w zasadzie nigdy nie planuje się kampanii opartych wyłącznie na zwiększaniu poziomu wiedzy grupy docelowej (Bartholomew, Parcel, Kok, Gottlieb i Fernandez, 2011). Informacje na temat pożądanych zachowań najczęściej tylko towarzyszą kampaniom opartym na zmianie innych korelatów i determinant, takich jak postawy, skuteczność własna czy oczekiwane konsekwencje promowanych zachowań.
Niewątpliwie coraz mniejsza skuteczność informacji mających na celu wzbogacenie wiedzy jest związana z olbrzymią ilością treści, które docierają codziennie do ludzi. Pod koniec lat 80. ubiegłego wieku Aaker i Myers (1987) szacowali, że każdy człowiek dziennie otrzymuje około 300 komunikatów perswazyjnych, głównie o charakterze komercyjnym. Możemy sobie wyobrazić, że w dobie rozwijających się nowych mediów i technologii informatycznej komunikatów docierających do każdego człowieka jest znacznie więcej niż pod koniec tamtej dekady (Sagarin i Cialdini, 2004). Jedno kliknięcie w przeglądarce powoduje pojawienie się dziesiątków natarczywych reklam i ogłoszeń. Można więc powiedzieć, że współczesne społeczeństwa są „nasycone” informacjami i wymagają nowych, wydajniejszych sposobów promujących społecznie ważne zachowania.
Takim sposobem mogłyby być naturalnie występujące efekty zmian łańcuchowych, które intrygują coraz większą liczbę badaczy. Mimo jednak rosnącego zainteresowania fenomenem zmian łańcuchowych (Jackson i Aiken, 2006; Prochaska, Spring i Nigg, 2008; Thřgersen, 1999; Thřgersen i Crompton, 2009) pozostaje wciąż wiele pytań dotyczących mechanizmów ich powstawania oraz czynników determinujących kierunek zmian. Dość dobrze rozumiemy mechanizmy zmian dwóch pojedynczych zachowań obserwowanych w sytuacjach, w których wykorzystuje się techniki sekwencyjne, w rodzaju „stopy w drzwiach” (Burger, 1999). Znacznie mniej wiemy o mechanizmach powstawania zmian wielokrotnych, czyli takich, w których efekt łańcuchowy dotyczy kilku zachowań jednocześnie. Badania empiryczne zarówno w psychologii zdrowia, jak i w psychologii środowiskowej nie wskazują również jednoznacznie, w jakich sytuacjach możemy spodziewać się zmian łańcuchowych (Prochaska, Spring i Nigg, 2008; Truelove, Carrico, Weber, Raimi i Vandenbergh, 2014). Brakuje też spójnego modelu teoretycznego zakładającego, że zarówno zachowania prozdrowotne z różnych dziedzin, jak i zachowania proekologiczne mogą być ze sobą powiązane, co jest warunkiem koniecznym występowania efektów łańcuchowych.
Celem tej książki jest zaproponowanie nowego podejścia, zwanego paradygmatem Campbella, według którego współzależność zachowań jest możliwa do zaobserwowania, gdy skonceptualizuje się zachowania jako kroki o różnej trudności prowadzące do osiągnięcia nadrzędnego celu, np. ochrony zdrowia lub ochrony środowiska (Kaiser, Byrka i Hartig, 2010). Paradygmat Campbella był do tej pory eksplorowany wyłącznie jako model wyjaśniający związek postaw z zachowaniami. Pewne założenia tego komplementarnego do tradycyjnych podejścia wydają się również odpowiednie do wyjaśniania przynajmniej części obserwowanych efektów łańcuchowych. Według paradygmatu Campbella u podłoża łańcuchowych zmian leżą dwa czynniki: ogólna postawa ludzi wobec danej klasy behawioralnej oraz koszt realizacji obserwowanych zachowań. Związek między wieloma specyficznymi zachowaniami i ogólną postawą ma charakter formalny, a nie – jak w większości modeli – przyczynowo-skutkowy (tamże). Wykorzystując więc model Rascha z probabilistycznej teorii testów, można arytmetycznie oszacować prawdopodobieństwo wystąpienia zmian łańcuchowych.
Autorskie badania zaprezentowane w książce powstały na podstawie założeń paradygmatu Campbella. Były one jednak inspirowane również klasyczną literaturą na temat efektów łańcuchowych. Dlatego mechanizmy efektów łańcuchowych będą analizowane także w odniesieniu do tradycyjnych w psychologii społecznej teorii tłumaczących takie zmiany (rozdz. 1). Przedstawię szeroką gamę efektów łańcuchowych na przykładzie badań empirycznych dotyczących dwóch dziedzin stosowanych, tj. ochrony środowiska i promocji zdrowia.
Zaprezentuję wyniki badań empirycznych w terenie, w których testowałam rolę komponentów paradygmatu Campbella, czyli postawy i koszty realizacji zachowań, dla wyjaśniania obserwowanych zmian łańcuchowych. Zanim jednak skoncentruję się na efektach łańcuchowych, zweryfikuję założenia paradygmatu odnośnie do jednowymiarowości postaw proekologicznej i prozdrowotnej. Przedstawię definicję kosztu behawioralnego oraz sposób szacowania go według założeń probabilistycznej teorii testu. W tym podejściu koszt behawioralny jest mierzony obiektywnie i pozostaje niezależny od tego, jak postrzegają go ludzie. Koszt przekłada się na trudność zachowań, a podstawą jego oszacowania jest odsetek osób, które realizują dane zachowanie. W rozdziale 2 porównam koszt behawioralny grupy zachowań proekologicznych i prozdrowotnych dla próby osób z ogólnej populacji z Polski i Holandii.
W rozdziale 3 skoncentruję się na koszcie behawioralnym jako istotnym czynniku pozwalającym zrozumieć zmiany łańcuchowe w dziedzinie ochrony środowiska. Najpierw pokażę, że w wyniku skutecznej interwencji psychologicznej dotyczącej jednej podkategorii proekologicznej, takiej jak oszczędzanie energii, możemy spodziewać się zmian w innych zachowaniach proekologicznych, niekoniecznie należących do tej samej ich podkategorii. Co więcej, efekt łańcuchowy wydaje się najbardziej prawdopodobny dla zachowań o umiarkowanym koszcie behawioralnym, a w przypadku ekstremalnie kosztownych i ekstremalnie łatwych zachowań nie należy spodziewać się znaczących zmian w wyniku interwencji psychologicznej.
W rozdziale 4, omawiającym kolejne badanie, pokażę, że skoro zachowania o wysokim koszcie behawioralnym trudno zmienić dzięki interwencji psychologicznej, to możliwym rozwiązaniem jest zastosowanie interwencji strukturalnej. Interwencje strukturalne mają na celu obniżenie kosztu trudnych zachowań. Wyniki wskazują, że połączenie tego rodzaju interwencji z perswazją daje najlepsze efekty. Co więcej, gdy strukturalne zmiany nie są wprowadzone w przypadku wymagających zachowań, okazuje się, że można się spodziewać negatywnych efektów łańcuchowych w sytuacji wykorzystania niektórych typów perswazji.
W rozdziale 5 koncentrując się na dwóch istotnych dla powstawania łańcuchowych zmian atrybutach, czyli na podobieństwie poznawczym zachowań i obiektywnie zmierzonym koszcie behawioralnym, będę badać, jak czynniki te wpływają na utrzymywanie przez ludzi proekologicznych przekonań kompensacyjnych.
Celem rozdziału 6 jest sprawdzenie, czy efekty łańcuchowe mogą występować między powiązanymi ze sobą klasami behawioralnymi. Konkretnie przedstawię badanie laboratoryjne pokazujące, czy możemy spodziewać się efektów łańcuchowych między zachowaniami prospołecznymi i proekologicznymi.
Z istniejącej literatury z dziedziny psychologii zdrowia wynika, że łańcuchowe zmiany wielokrotne dotyczące zachowań prozdrowotnych, zwłaszcza te korzystne dla zdrowia, rzadko występują samoistnie. W rozdziale 7 przedstawię więc badanie dotyczące stylów zdrowego życia wśród pracowników biurowych. W badaniu w terenie zostanie porównana skuteczność interwencji skierowanych na jedno zachowanie docelowe oraz na kilka zachowań korzystnych dla zdrowia badanej grupy.
Na koniec, w rozdziale 8, podsumuję wyniki badań empirycznych przedstawionych w książce i zaproponuję pewne kierunki badań, które w moim przekonaniu wciąż wymagają eksploracji i pozwolą lepiej zrozumieć fenomen efektów łańcuchowych.
Podsumowując to wprowadzenie, muszę wspomnieć, że książka nie powstałaby w obecnej formie, gdyby nie wsparcie grupy ważnych dla mnie osób. Przede wszystkim dziękuję Dariuszowi Dolińskiemu za bezustanną inspirację do badań, zwłaszcza w terenie, oraz za przypominanie mi, że to, co najciekawsze w psychologii, dzieje się poza schematem. Dziękuję również Aleksandrze Łuszczyńskiej za wspólne seminaria, które pozwalały mi na wymianę pomysłów badawczych, rozwijanie warsztatu metodologicznego oraz poszerzanie wiedzy na temat fascynującej dziedziny, jaką jest psychologia zdrowia.
Do powstania tej książki przyczynił się też niewątpliwie Tomasz Zaleśkiewicz, który jako dziekan Wydziału Zamiejscowego Uniwersytetu Humanistycznospołecznego SWPS doskonale mnie wspierał i motywował w odpowiednich momentach. Cenne uwagi recenzentów Profesora Bogdana Wojciszkego i Profesor Eleonory Bielawskiej-Batorowicz wpłynęły na merytoryczną wartość końcowej wersji książki. Redaktor wydania Aleksandra Małek-Leśniewska dbała o najdrobniejsze szczegóły wpływające na jakość monografii. Pracownia Edytorska Magdaleny i Jacka Pawłowiczów oraz pani Magdalena Pluta dodatkowo czuwali nad poprawnością językową tekstu. Wiele pracy w badania włożyli moi studenci i niezastąpieni asystenci, zaangażowani w zbieranie danych. Dziękuję również wszystkim uczestnikom badań, którzy poświęcili swój cenny czas.
Na koniec dziękuję mojej najbliższej rodzinie za ogromną cierpliwość i bycie przy mnie na co dzień.
więcej..
