Limanowa 1914 - ebook
Format ebooka:
EPUB
Format
EPUB
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najpopularniejszych formatów e-booków na świecie.
Niezwykle wygodny i przyjazny czytelnikom - w przeciwieństwie do formatu
PDF umożliwia skalowanie czcionki, dzięki czemu możliwe jest dopasowanie
jej wielkości do kroju i rozmiarów ekranu. Więcej informacji znajdziesz
w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Format
MOBI
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najczęściej wybieranych formatów wśród czytelników
e-booków. Możesz go odczytać na czytniku Kindle oraz na smartfonach i
tabletach po zainstalowaniu specjalnej aplikacji. Więcej informacji
znajdziesz w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Multiformat
E-booki sprzedawane w księgarni Virtualo.pl dostępne są w opcji
multiformatu - kupujesz treść, nie format. Po dodaniu e-booka do koszyka
i dokonaniu płatności, e-book pojawi się na Twoim koncie w Mojej
Bibliotece we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego
tytułu. Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na
karcie produktu przy okładce. Uwaga: audiobooki nie są objęte opcją
multiformatu.
czytaj
na tablecie
Aby odczytywać e-booki na swoim tablecie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. Bluefire
dla EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na czytniku
Czytanie na e-czytniku z ekranem e-ink jest bardzo wygodne i nie męczy
wzroku. Pliki przystosowane do odczytywania na czytnikach to przede
wszystkim EPUB (ten format możesz odczytać m.in. na czytnikach
PocketBook) i MOBI (ten fromat możesz odczytać m.in. na czytnikach Kindle).
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na smartfonie
Aby odczytywać e-booki na swoim smartfonie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. iBooks dla
EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
Czytaj fragment
Pobierz fragment
Pobierz fragment w jednym z dostępnych formatów
Limanowa 1914 - ebook
Pozycja ukazuje się w 100 rocznicę wybuchu I wojny światowej, dotyczy jednej z najważniejszych bitew stoczonych na froncie wschodnim w 1914 r. w okresie ofensywy wojsk rosyjskich w Galicji. Przeciwnikiem Rosjan były wojska austro-węgierskie. Bitwa miała krwawy i przewlekły charakter.
| Kategoria: | Historia |
| Zabezpieczenie: |
Watermark
|
| ISBN: | 978-83-11-14242-8 |
| Rozmiar pliku: | 3,0 MB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
Wstęp
Jeśli obecnie zagadnąć Polaka przeciętnie zorientowanego w historii obu wojen światowych i dziejów XX w., okaże się, że o bitwie pod Gorlicami w 1915 roku wiedzą niemal wszyscy; o bitwie pod Limanową w 1914 nie wie prawie nikt. Podobnie jest np. w Nowym Sączu: mieszkańcy wiedzą to i owo głównie o związanym z Józefem Piłsudskim i legionistami marcinkowieckim epizodzie bitwy. Częściowy paradoks polega na tym, że Nowy Sącz leży pomiędzy Limanową a Gorlicami; od Limanowej dzieli go zaledwie dwadzieścia parę kilometrów, od Gorlic czterdzieści. W czasie bitwy limanowskiej w grudniu 1914 r. miasto było zajęte i okupowane przez wojska rosyjskie od dwóch tygodni, oczekując wyzwolenia. W pół roku później podczas bitwy gorlickiej było prawie jej bezpośrednim zapleczem przyfrontowym i siedzibą sztabu austro-węgiersko-niemieckiego. O Nowym Sączu mówię w tym miejscu tylko marginalnie, dla geograficznej orientacji, książka nie ma bowiem wyraźnych regionalnych odniesień.
Bitwa gorlicka zdominowała i przysłoniła limanowską, była bowiem momentem przełomowym na wschodnim froncie przeciwrosyjskim. Niemniej jednak historyk godzić się nie powinien, by ta ostatnia aż do tego stopnia była zapomniana. Gdyby nie zwycięstwo limanowskie Austriaków i Węgrów, nie byłby możliwy w pół roku później słynny gorlicki Durchbruch, który zadecydował o klęsce Rosji — głównego zaborcy Polski, i tym samym o dalszej polskiej drodze do niepodległości. Bitwa pod Gorlicami posiada liczne już opracowania naukowe, zarówno polskie, jak i obce — część z nich przetłumaczono w Polsce i w różnym czasie wydano. Natomiast zainteresowanie operacją łapanowsko-limanowską, sfinalizowaną zwycięską dla Austro-Węgier bitwą, jest w polskiej historiografii nadal niewielkie. Czy chodzi o stan opracowań? Zainteresowania pierwotne i wtórne? Znajomość rzeczy? Wiedzę? Trudno ustalić, co skutkiem, a co przyczyną w tym względzie.
Ściślejsze ustalenie ram chronologicznych i przestrzennych w rozważaniach o bitwie limanowskiej nie ma większego sensu. Ogólnie mówiąc, trzeba je określić tak, aby mogły pomieścić w sobie możliwie wyczerpująco sprawy i problemy tej bitwy, a więc: sytuację na froncie, bezpośrednie jej tło, okoliczności, plany strategiczno-taktyczne, przygotowanie operacji, przebieg bitwy z całą sekwencją walki, rozstrzygnięcie, wreszcie następstwa bezpośrednie i historyczne znaczenie bitwy.
Podobnie ma się sprawa ram tematycznych. Określają je powyżej wymienione problemy, przedstawione metodą klasycznie historyczno-wojskową, przy zawężeniu niemal wyłącznie do sfery militarnej. Odejścia poza wyżej określony zakres są więc w tej książce sporadyczne i raczej natury ogólnej.
Tłem bezpośrednim, bliskim, przedstawionym w miarę dokładniej, bo także i dla celów porównawczych, są wydarzenia wojenne na froncie wschodnim pomiędzy listopadem 1914 a majem 1915 roku. Idzie o czas decydujących bojów: pod Łodzią, Krakowem, a po bitwie limanowskiej także w Karpatach i pod Gorlicami. To tło jest także konieczne, by odpowiedzieć na szereg pytań: jakie jest miejsce bitwy limanowskiej wśród tych bojów? Jak i dlaczego do niej doszło? Jakie nowości w sztuce wojennej się w niej pojawiły? Jaka była jej specyfika taktyczna i strategiczna? Na ile, wśród tych najważniejszych bitew, okazała się szczególnie ważną? O czym zadecydowała? Czemu powinniśmy o niej pamiętać? Wreszcie, czemu jednak nie pamiętamy, czemu idzie w zapomnienie ta wielka historyczna bitwa?
Operacje te zostały dobrze przedstawione w niezastąpionej do dziś przedwojennej dwutomowej Wielkiej Wojnie Jana Dąbrowskiego. Wydana w kilkadziesiąt lat później, opracowana jeszcze za PRL-u przez Janusza Pajewskiego Pierwsza Wojna Światowa 1914–1918, pomimo „nowoczesnych metod badawczych”, znacznie tamtej ustępuje. Wiele w niej poglądów wynikających z propagandy rosyjskiej, a także niemieckiej, niechętnej Austro-Węgrom. Zresztą wydarzenia na froncie wschodnim traktuje ona drugoplanowo i często marginalizuje. Znacznie przydatniejsze w naszym aspekcie są drobniejsze, ale pod względem militarnym doskonalsze opracowania Mariana Zgórniaka, a także opracowanie zbiorowe pod redakcją Tadeusza A. Olszańskiego. Na szczególną w naszym przypadku uwagę zasługuje jedyna właściwie pełniejsza praca o limanowskiej bitwie i cmentarzach wojennych autorstwa Krzysztofa Garduły i Leszka Ogórka, chociaż nie jest ona wolna od błędów.
Jeśli idzie o polski czyn zbrojny w Wielkiej Wojnie, o legiony — także w bojach limanowskich — sytuację wydawniczą podbudowują znacznie wznowienia i reprinty dzieł przedwojennych. Zasługują jednak na uwagę prace Mieczysława Wrzoska, zwieńczone dobrą książką o polskim czynie zbrojnym 1914–1918. Z dziesięcioletnim ponoć opóźnieniem Muzeum Historyczne Miasta Krakowa wydało pracę zbiorową dotyczącą Legionów Polskich. Jest ona dość szczegółowa, ale, co częste zwłaszcza w pracach zbiorowych, bardzo nierówna. W części nas interesującej, dotyczącej walk pod Marcinkowicami i Limanową, posiada ona jakieś niewyjaśnione luki i wiele nowego nie wnosi. W ostatnim czasie wydano też pewną ilość wspomnień, materiałów źródłowych oraz przyczynków.
Rzecz być może znamienna, że szczególnie udane i wartościowe wśród wymienionych prac pochodzą od autorów mniej znanych i są przeważnie broszurami niskonakładowymi, trudno dostępnymi dla czytelnika. Chociaż wymieniłem tu tylko niektóre ważniejsze pozycje, nie zmienia to dość smutnego faktu, że historiografia polska zrobiła bardzo niewiele w omawianej tematyce — szczęśliwie niedawno uwolnionej z okowów komunistycznego lekceważenia, przemilczania, zakłamywania — choć przed dwudziestu paru laty wyrażano tyle optymizmu twórczego i tyle deklarowano intelektualnego chciejstwa. Okazało się, że był to wówczas tylko krótki „międzyczas”. Pośród wielu negatywów pozytywnie wybija się jednak wydana w ostatnich latach wartościowa pozycja monograficzna krakowskiego historyka Juliusza Batora — Wojna galicyjska. Działania armii austro-węgierskiej na froncie północnym (galicyjskim) w latach 1914–1915. Jest ona istotnym wydarzeniem historiograficznym, znacząco wypełniającym lukę w polskiej literaturze historycznej, chociażby poprzez nietuzinkowe, ciekawe moim zdaniem poglądy autora. Zwłaszcza w drugim, poprawionym i rozszerzonym wydaniu rozlegle traktuje o bitwie pod Limanową.
Z innych względów wspomnieć też trzeba o niedawno wydanej książce amerykańskiego historyka wojskowości dotyczącej bitwy pod Gorlicami. Stanowi ona dość poprawne opracowanie, choć wcale nie wydaje się być bestsellerem, jak ją określono w polskiej recenzji wydawniczej. Jest raczej dokumentem dość mizernej amerykańskiej wiedzy w zakresie tematyki wschodnioeuropejskiej. Czy warto wydawać takie książki, jeśli równocześnie zaniedbuje się wznawianie dawniejszych, dobrych opracowań polskich, austriackich, niemieckich czy w ogóle europejskich, tak niejednokrotnie potrzebnych, a których nieraz próżno szukać w antykwariatach czy bibliotekach, które likwidujemy?
Trzeba na koniec wspomnieć o jeszcze jednej wartościowej pozycji, jaką jest książka Gorlice 1915 Michała Klimeckiego, wydana przez Bellonę w tej samej serii „Historyczne Bitwy”.
Podejmując temat jednej z najważniejszych bitew Pierwszej Wojny Światowej, które stoczono na jej froncie wschodnim, pragnę pomimo wszystko uniknąć zbyt ogólnych wprowadzeń i niepotrzebnie rozległego tła. Dotyczy to zarówno części poprzedzającej rozważania, jak i je kończącej. Owszem, rozszerzone tło jest niezbędne z uwagi na charakter książki, sądzę jednak, że ze względu na ograniczoną jej objętość, bynajmniej nie należy w tym względzie przesadzać, ponieważ byłoby to ze znaczną szkodą dla poznania samej bitwy, co stanowi przecież jądro treści. Wyręczę się więc tym, że potrzebne informacje można znaleźć we wspomnianym opracowaniu z tej samej serii, czyli Gorlice 1915. Skrót w zakresie ogólnych wprowadzeń wynika też z przekonania, że Limanowa 1914, trafiając do rąk czytelnika, nie będzie ani pierwszą, ani jedyną przeczytaną przez niego książką o Pierwszej Wojnie Światowej.
Załączona bibliografia nie jest zbyt obfita ani wyczerpująca. Zawiera głównie pozycje podstawowe. Nie wszystkie z tych wyszczególnionych w bibliografii występują także w przypisach i na odwrót. Nie chciałem zresztą, z uwagi na charakter i niewielkie rozmiary tekstu, obciążać go zbyt szczegółowymi informacjami naukowymi.
Przed kilku laty kontaktowałem się z profesorem Marianem Zgórniakiem w sprawie materiałów na temat bitwy pod Limanową. Było to na krótko przed Jego śmiercią. Zapamiętałem zmęczony i smutny głos: „O tak, to bardzo ważna bitwa”. Zachęcał mnie do napisania książki, może nawet zamierzał jeszcze sam zająć się jej opracowaniem. Niestety; nie zdążył. Dlatego to jemu właśnie poświęcam niniejszą pracę.
Na koniec pragnę złożyć podziękowania wszystkim szanownym osobom, które wspomogły mnie uwagami. Niektórym zawdzięczam dostęp do niezbędnych materiałów — do nich należą profesor Wiesław Bator z Uniwersytetu Jagiellońskiego i jego syn Juliusz, autor cytowanej książki Wojna galicyjska…, pani Danuta Janusz z Zakopanego, Helena Romer-Wąsowicz z Jodłownika, oraz panowie Karol Wojtas, Marek Sukiennik i Ireneusz Piszczek z Limanowej.
Mam nadzieję, że książka przyczyni się do uświetnienia okrągłej, setnej rocznicy zarówno wybuchu Wielkiej Wojny, jak i samej bitwy.
W.P.
Zakopane, jesień 2013 roku.
------------------------------------------------------------------------
1 J. Dąbrowski, Wielka Wojna 1914–1918, t. 1 i 2, Warszawa 1937; J. Pajewski, Pierwsza Wojna Światowa 1914–1918, Warszawa 1991; M. Zgórniak, 1914–1918. Studia i szkice z dziejów I Wojny Światowej, Kraków 1987; Pierwsza wojna światowa w Karpatach, T.A. Olszański (red.), Warszawa 1985; K. Garduła, L. Ogórek, Śladami I Wojny Światowej. Między Rabą a Dunajcem, Kraków 1988.
2 M. Wrzosek, Polski czyn zbrojny podczas Pierwszej Wojny Światowej 1914–1918, Warszawa 1990.; W. Milewska, J.T. Nowak, M. Zientara, Legiony Polskie 1914–1918 — zarys historii militarnej i politycznej, Kraków, 1998.
3 J. Bator, Wojna galicyjska. Działania armii austro-węgierskiej na froncie północnym (galicyjskim) w latach 1914–1915, Kraków 2008. Pozycja ta przez licznych mocno krytykowana była za nieścisłości, trzeba jednak zauważyć, że nieścisłości te wynikają głównie z koniecznych uogólnień w książce o tak rozległych ramach tematyczno-przestrzennych.
4 R.L. DiNardo, Przełom. Bitwa pod Gorlicami–Tarnowem 1915, przeł. J. Szkudliński, Poznań 2012.
5 M. Klimecki, Gorlice 1915, Warszawa 2009. Jest ona niewątpliwie cennym opracowaniem galicyjskiej bitwy. W zakresie tła ogólnego budzi jednak pewne zastrzeżenia choćby tym, że nie wspomina o bitwie limanowskiej ani jednym słowem.W popularnonaukowej serii pt. „Historyczne bitwy” ukazały się ostatnio:
M. Korczyńska-Zdąbłarz, KYME 474 p.n.e. • D. Ostapowicz, BOREML 1831 • R. Radziwonka, RAMILLIES 1706 • J. Molenda, PANAMA 1671 • J.W. Dyskant, MADAGASKAR 1942 • T. Fiszka-Borzyszkowski, WOJNA ZULUSKA 1879 • W. Nowak, SAMHORODEK–KOMARÓW 1920 • J. Polit, CHINY 1946–1949 • G. Lach, SALAMINA–PLATEJE 480–479 p.n.e. • T. Strzeżek, STOCZEK–NOWA WIEŚ 1831 • P. Benken, OFENSYWA TET 1968 • P. Olender, CZESMA 1770 • S. Leśniewski, JENA I AUERSTÄDT 1806 • M. Leszczyński, OSTROŁĘKA 1831 • M. Olędzki, WOJNY MARKOMAŃSKIE 162–185 n.e. • J. Wojt- czak, WOJNA PARAGWAJSKA 1864–1870 • J. Centek, SOMMA 1916 • R. Warszewski, VILCABAMBA 1572 • W. Włodarkiewicz, POLESIE 1939 • S. Nowak, PUSZCZA KAMPINOSKA–JAKTORÓW 1944 • J. Jastrzębski, PEARL HARBOR 1941 • J. Spyra, AYACUCHO 1824 • S. Leśniewski, KONSTANTYNOPOL 1204 • T. Fiszka-Borzyszkowski, WOJNA BURSKA 1880–1881 • T. Szeląg, AMIDA 359 • W. Kępka-Mariański, INSUREKCJA WARSZAWSKA 1794 • J. Wojtczak, CULLODEN MOOR 1746 • M. Staniszewski, FORT PILLOW 1864 • B. Nowaczyk, CHOJNICE 1454 ŚWIECINO 1462 • W. Kalwat, KAMPANIA LANGIEWICZA 1863 • J. Molenda, WOJNY GUARAŃSKIE 1628–1756 • R. Warszewski, BOLIWIA 1966–1967 • M.A. Piegzik, GUADALCANAL 1942–1943 • A. Murawski, GÓRY PINDOS 1943–1949 • P. Korzeniowski, FLANDRIA 1940 • M. Franz, A. Pastorek, TEXEL 1673 • Ł. Migniewicz, kleidion 1014 • P. Groblewski, ANTIETAM 1862 • P. Rochala, VERCELLAE 101 p.n.e. • L. Kania, WILNO 1944 • P. Zarzycki, Iłża 1939 • T. Fijałkowski, ATLANTYK 1939–1945 • R. Warszewski, Cuzco 1536–1537 • J. Wojtczak, Minnesota 1862 • Ł. Burkiewicz, Aleksandria 1365 • K. Plewako, CAMBRAI 1917 • M. Kuczyński, WOJNA CZU Z HAN 209–202 P.N.E. • L. Wyszczelski, LWÓW 1920 • M.A. Piegzik, HOLENDERSKIE INDIE WSCHODNIE 1941–1942 •
W przygotowaniu: A. Lorbiecki, M. Wałdoch, CHOJNICE 1939
Jeśli obecnie zagadnąć Polaka przeciętnie zorientowanego w historii obu wojen światowych i dziejów XX w., okaże się, że o bitwie pod Gorlicami w 1915 roku wiedzą niemal wszyscy; o bitwie pod Limanową w 1914 nie wie prawie nikt. Podobnie jest np. w Nowym Sączu: mieszkańcy wiedzą to i owo głównie o związanym z Józefem Piłsudskim i legionistami marcinkowieckim epizodzie bitwy. Częściowy paradoks polega na tym, że Nowy Sącz leży pomiędzy Limanową a Gorlicami; od Limanowej dzieli go zaledwie dwadzieścia parę kilometrów, od Gorlic czterdzieści. W czasie bitwy limanowskiej w grudniu 1914 r. miasto było zajęte i okupowane przez wojska rosyjskie od dwóch tygodni, oczekując wyzwolenia. W pół roku później podczas bitwy gorlickiej było prawie jej bezpośrednim zapleczem przyfrontowym i siedzibą sztabu austro-węgiersko-niemieckiego. O Nowym Sączu mówię w tym miejscu tylko marginalnie, dla geograficznej orientacji, książka nie ma bowiem wyraźnych regionalnych odniesień.
Bitwa gorlicka zdominowała i przysłoniła limanowską, była bowiem momentem przełomowym na wschodnim froncie przeciwrosyjskim. Niemniej jednak historyk godzić się nie powinien, by ta ostatnia aż do tego stopnia była zapomniana. Gdyby nie zwycięstwo limanowskie Austriaków i Węgrów, nie byłby możliwy w pół roku później słynny gorlicki Durchbruch, który zadecydował o klęsce Rosji — głównego zaborcy Polski, i tym samym o dalszej polskiej drodze do niepodległości. Bitwa pod Gorlicami posiada liczne już opracowania naukowe, zarówno polskie, jak i obce — część z nich przetłumaczono w Polsce i w różnym czasie wydano. Natomiast zainteresowanie operacją łapanowsko-limanowską, sfinalizowaną zwycięską dla Austro-Węgier bitwą, jest w polskiej historiografii nadal niewielkie. Czy chodzi o stan opracowań? Zainteresowania pierwotne i wtórne? Znajomość rzeczy? Wiedzę? Trudno ustalić, co skutkiem, a co przyczyną w tym względzie.
Ściślejsze ustalenie ram chronologicznych i przestrzennych w rozważaniach o bitwie limanowskiej nie ma większego sensu. Ogólnie mówiąc, trzeba je określić tak, aby mogły pomieścić w sobie możliwie wyczerpująco sprawy i problemy tej bitwy, a więc: sytuację na froncie, bezpośrednie jej tło, okoliczności, plany strategiczno-taktyczne, przygotowanie operacji, przebieg bitwy z całą sekwencją walki, rozstrzygnięcie, wreszcie następstwa bezpośrednie i historyczne znaczenie bitwy.
Podobnie ma się sprawa ram tematycznych. Określają je powyżej wymienione problemy, przedstawione metodą klasycznie historyczno-wojskową, przy zawężeniu niemal wyłącznie do sfery militarnej. Odejścia poza wyżej określony zakres są więc w tej książce sporadyczne i raczej natury ogólnej.
Tłem bezpośrednim, bliskim, przedstawionym w miarę dokładniej, bo także i dla celów porównawczych, są wydarzenia wojenne na froncie wschodnim pomiędzy listopadem 1914 a majem 1915 roku. Idzie o czas decydujących bojów: pod Łodzią, Krakowem, a po bitwie limanowskiej także w Karpatach i pod Gorlicami. To tło jest także konieczne, by odpowiedzieć na szereg pytań: jakie jest miejsce bitwy limanowskiej wśród tych bojów? Jak i dlaczego do niej doszło? Jakie nowości w sztuce wojennej się w niej pojawiły? Jaka była jej specyfika taktyczna i strategiczna? Na ile, wśród tych najważniejszych bitew, okazała się szczególnie ważną? O czym zadecydowała? Czemu powinniśmy o niej pamiętać? Wreszcie, czemu jednak nie pamiętamy, czemu idzie w zapomnienie ta wielka historyczna bitwa?
Operacje te zostały dobrze przedstawione w niezastąpionej do dziś przedwojennej dwutomowej Wielkiej Wojnie Jana Dąbrowskiego. Wydana w kilkadziesiąt lat później, opracowana jeszcze za PRL-u przez Janusza Pajewskiego Pierwsza Wojna Światowa 1914–1918, pomimo „nowoczesnych metod badawczych”, znacznie tamtej ustępuje. Wiele w niej poglądów wynikających z propagandy rosyjskiej, a także niemieckiej, niechętnej Austro-Węgrom. Zresztą wydarzenia na froncie wschodnim traktuje ona drugoplanowo i często marginalizuje. Znacznie przydatniejsze w naszym aspekcie są drobniejsze, ale pod względem militarnym doskonalsze opracowania Mariana Zgórniaka, a także opracowanie zbiorowe pod redakcją Tadeusza A. Olszańskiego. Na szczególną w naszym przypadku uwagę zasługuje jedyna właściwie pełniejsza praca o limanowskiej bitwie i cmentarzach wojennych autorstwa Krzysztofa Garduły i Leszka Ogórka, chociaż nie jest ona wolna od błędów.
Jeśli idzie o polski czyn zbrojny w Wielkiej Wojnie, o legiony — także w bojach limanowskich — sytuację wydawniczą podbudowują znacznie wznowienia i reprinty dzieł przedwojennych. Zasługują jednak na uwagę prace Mieczysława Wrzoska, zwieńczone dobrą książką o polskim czynie zbrojnym 1914–1918. Z dziesięcioletnim ponoć opóźnieniem Muzeum Historyczne Miasta Krakowa wydało pracę zbiorową dotyczącą Legionów Polskich. Jest ona dość szczegółowa, ale, co częste zwłaszcza w pracach zbiorowych, bardzo nierówna. W części nas interesującej, dotyczącej walk pod Marcinkowicami i Limanową, posiada ona jakieś niewyjaśnione luki i wiele nowego nie wnosi. W ostatnim czasie wydano też pewną ilość wspomnień, materiałów źródłowych oraz przyczynków.
Rzecz być może znamienna, że szczególnie udane i wartościowe wśród wymienionych prac pochodzą od autorów mniej znanych i są przeważnie broszurami niskonakładowymi, trudno dostępnymi dla czytelnika. Chociaż wymieniłem tu tylko niektóre ważniejsze pozycje, nie zmienia to dość smutnego faktu, że historiografia polska zrobiła bardzo niewiele w omawianej tematyce — szczęśliwie niedawno uwolnionej z okowów komunistycznego lekceważenia, przemilczania, zakłamywania — choć przed dwudziestu paru laty wyrażano tyle optymizmu twórczego i tyle deklarowano intelektualnego chciejstwa. Okazało się, że był to wówczas tylko krótki „międzyczas”. Pośród wielu negatywów pozytywnie wybija się jednak wydana w ostatnich latach wartościowa pozycja monograficzna krakowskiego historyka Juliusza Batora — Wojna galicyjska. Działania armii austro-węgierskiej na froncie północnym (galicyjskim) w latach 1914–1915. Jest ona istotnym wydarzeniem historiograficznym, znacząco wypełniającym lukę w polskiej literaturze historycznej, chociażby poprzez nietuzinkowe, ciekawe moim zdaniem poglądy autora. Zwłaszcza w drugim, poprawionym i rozszerzonym wydaniu rozlegle traktuje o bitwie pod Limanową.
Z innych względów wspomnieć też trzeba o niedawno wydanej książce amerykańskiego historyka wojskowości dotyczącej bitwy pod Gorlicami. Stanowi ona dość poprawne opracowanie, choć wcale nie wydaje się być bestsellerem, jak ją określono w polskiej recenzji wydawniczej. Jest raczej dokumentem dość mizernej amerykańskiej wiedzy w zakresie tematyki wschodnioeuropejskiej. Czy warto wydawać takie książki, jeśli równocześnie zaniedbuje się wznawianie dawniejszych, dobrych opracowań polskich, austriackich, niemieckich czy w ogóle europejskich, tak niejednokrotnie potrzebnych, a których nieraz próżno szukać w antykwariatach czy bibliotekach, które likwidujemy?
Trzeba na koniec wspomnieć o jeszcze jednej wartościowej pozycji, jaką jest książka Gorlice 1915 Michała Klimeckiego, wydana przez Bellonę w tej samej serii „Historyczne Bitwy”.
Podejmując temat jednej z najważniejszych bitew Pierwszej Wojny Światowej, które stoczono na jej froncie wschodnim, pragnę pomimo wszystko uniknąć zbyt ogólnych wprowadzeń i niepotrzebnie rozległego tła. Dotyczy to zarówno części poprzedzającej rozważania, jak i je kończącej. Owszem, rozszerzone tło jest niezbędne z uwagi na charakter książki, sądzę jednak, że ze względu na ograniczoną jej objętość, bynajmniej nie należy w tym względzie przesadzać, ponieważ byłoby to ze znaczną szkodą dla poznania samej bitwy, co stanowi przecież jądro treści. Wyręczę się więc tym, że potrzebne informacje można znaleźć we wspomnianym opracowaniu z tej samej serii, czyli Gorlice 1915. Skrót w zakresie ogólnych wprowadzeń wynika też z przekonania, że Limanowa 1914, trafiając do rąk czytelnika, nie będzie ani pierwszą, ani jedyną przeczytaną przez niego książką o Pierwszej Wojnie Światowej.
Załączona bibliografia nie jest zbyt obfita ani wyczerpująca. Zawiera głównie pozycje podstawowe. Nie wszystkie z tych wyszczególnionych w bibliografii występują także w przypisach i na odwrót. Nie chciałem zresztą, z uwagi na charakter i niewielkie rozmiary tekstu, obciążać go zbyt szczegółowymi informacjami naukowymi.
Przed kilku laty kontaktowałem się z profesorem Marianem Zgórniakiem w sprawie materiałów na temat bitwy pod Limanową. Było to na krótko przed Jego śmiercią. Zapamiętałem zmęczony i smutny głos: „O tak, to bardzo ważna bitwa”. Zachęcał mnie do napisania książki, może nawet zamierzał jeszcze sam zająć się jej opracowaniem. Niestety; nie zdążył. Dlatego to jemu właśnie poświęcam niniejszą pracę.
Na koniec pragnę złożyć podziękowania wszystkim szanownym osobom, które wspomogły mnie uwagami. Niektórym zawdzięczam dostęp do niezbędnych materiałów — do nich należą profesor Wiesław Bator z Uniwersytetu Jagiellońskiego i jego syn Juliusz, autor cytowanej książki Wojna galicyjska…, pani Danuta Janusz z Zakopanego, Helena Romer-Wąsowicz z Jodłownika, oraz panowie Karol Wojtas, Marek Sukiennik i Ireneusz Piszczek z Limanowej.
Mam nadzieję, że książka przyczyni się do uświetnienia okrągłej, setnej rocznicy zarówno wybuchu Wielkiej Wojny, jak i samej bitwy.
W.P.
Zakopane, jesień 2013 roku.
------------------------------------------------------------------------
1 J. Dąbrowski, Wielka Wojna 1914–1918, t. 1 i 2, Warszawa 1937; J. Pajewski, Pierwsza Wojna Światowa 1914–1918, Warszawa 1991; M. Zgórniak, 1914–1918. Studia i szkice z dziejów I Wojny Światowej, Kraków 1987; Pierwsza wojna światowa w Karpatach, T.A. Olszański (red.), Warszawa 1985; K. Garduła, L. Ogórek, Śladami I Wojny Światowej. Między Rabą a Dunajcem, Kraków 1988.
2 M. Wrzosek, Polski czyn zbrojny podczas Pierwszej Wojny Światowej 1914–1918, Warszawa 1990.; W. Milewska, J.T. Nowak, M. Zientara, Legiony Polskie 1914–1918 — zarys historii militarnej i politycznej, Kraków, 1998.
3 J. Bator, Wojna galicyjska. Działania armii austro-węgierskiej na froncie północnym (galicyjskim) w latach 1914–1915, Kraków 2008. Pozycja ta przez licznych mocno krytykowana była za nieścisłości, trzeba jednak zauważyć, że nieścisłości te wynikają głównie z koniecznych uogólnień w książce o tak rozległych ramach tematyczno-przestrzennych.
4 R.L. DiNardo, Przełom. Bitwa pod Gorlicami–Tarnowem 1915, przeł. J. Szkudliński, Poznań 2012.
5 M. Klimecki, Gorlice 1915, Warszawa 2009. Jest ona niewątpliwie cennym opracowaniem galicyjskiej bitwy. W zakresie tła ogólnego budzi jednak pewne zastrzeżenia choćby tym, że nie wspomina o bitwie limanowskiej ani jednym słowem.W popularnonaukowej serii pt. „Historyczne bitwy” ukazały się ostatnio:
M. Korczyńska-Zdąbłarz, KYME 474 p.n.e. • D. Ostapowicz, BOREML 1831 • R. Radziwonka, RAMILLIES 1706 • J. Molenda, PANAMA 1671 • J.W. Dyskant, MADAGASKAR 1942 • T. Fiszka-Borzyszkowski, WOJNA ZULUSKA 1879 • W. Nowak, SAMHORODEK–KOMARÓW 1920 • J. Polit, CHINY 1946–1949 • G. Lach, SALAMINA–PLATEJE 480–479 p.n.e. • T. Strzeżek, STOCZEK–NOWA WIEŚ 1831 • P. Benken, OFENSYWA TET 1968 • P. Olender, CZESMA 1770 • S. Leśniewski, JENA I AUERSTÄDT 1806 • M. Leszczyński, OSTROŁĘKA 1831 • M. Olędzki, WOJNY MARKOMAŃSKIE 162–185 n.e. • J. Wojt- czak, WOJNA PARAGWAJSKA 1864–1870 • J. Centek, SOMMA 1916 • R. Warszewski, VILCABAMBA 1572 • W. Włodarkiewicz, POLESIE 1939 • S. Nowak, PUSZCZA KAMPINOSKA–JAKTORÓW 1944 • J. Jastrzębski, PEARL HARBOR 1941 • J. Spyra, AYACUCHO 1824 • S. Leśniewski, KONSTANTYNOPOL 1204 • T. Fiszka-Borzyszkowski, WOJNA BURSKA 1880–1881 • T. Szeląg, AMIDA 359 • W. Kępka-Mariański, INSUREKCJA WARSZAWSKA 1794 • J. Wojtczak, CULLODEN MOOR 1746 • M. Staniszewski, FORT PILLOW 1864 • B. Nowaczyk, CHOJNICE 1454 ŚWIECINO 1462 • W. Kalwat, KAMPANIA LANGIEWICZA 1863 • J. Molenda, WOJNY GUARAŃSKIE 1628–1756 • R. Warszewski, BOLIWIA 1966–1967 • M.A. Piegzik, GUADALCANAL 1942–1943 • A. Murawski, GÓRY PINDOS 1943–1949 • P. Korzeniowski, FLANDRIA 1940 • M. Franz, A. Pastorek, TEXEL 1673 • Ł. Migniewicz, kleidion 1014 • P. Groblewski, ANTIETAM 1862 • P. Rochala, VERCELLAE 101 p.n.e. • L. Kania, WILNO 1944 • P. Zarzycki, Iłża 1939 • T. Fijałkowski, ATLANTYK 1939–1945 • R. Warszewski, Cuzco 1536–1537 • J. Wojtczak, Minnesota 1862 • Ł. Burkiewicz, Aleksandria 1365 • K. Plewako, CAMBRAI 1917 • M. Kuczyński, WOJNA CZU Z HAN 209–202 P.N.E. • L. Wyszczelski, LWÓW 1920 • M.A. Piegzik, HOLENDERSKIE INDIE WSCHODNIE 1941–1942 •
W przygotowaniu: A. Lorbiecki, M. Wałdoch, CHOJNICE 1939
więcej..
