-
W empik go
Literatura czy fabryka literatury. Rozważania o dynamice społeczno-kulturowych przemian w kształceniu literackim we Francji od ancien régime'u do czasów współczesnych - ebook
Słuchaj i czytaj w abonamencie Go Standard już za 24,99 zł / 30 dni. Subskrypcja Go Standard daje możliwość dodania do biblioteki 3 dowolne tytuły w danym okresie rozliczeniowym (30 dni). Wybierasz z ponad 200 tys. audiobooków, ebooków i podcastów.
Literatura czy fabryka literatury. Rozważania o dynamice społeczno-kulturowych przemian w kształceniu literackim we Francji od ancien régime'u do czasów współczesnych - ebook
Prezentowana monografia stanowi efekt wieloletniego zaangażowania autorki w badania prowadzone w ramach międzynarodowej grupy naukowców, skupiającej dydaktyków literatury z ośrodków akademickich we Francji, Szwajcarii, Belgii, Kanadzie, Grecji, Polsce. W zespole o nazwie HELICE Histoire de l’enseignement des littératures en Europe prowadzone badania koncentrowały się nad zagadnieniami z zakresu kształcenia literackiego w kulturze europejskiej. Pokłosiem licznych seminariów, konferencji i publikacji jest też niniejsza monografia, która stanowi próbę zarysowania głównych przemian w świadomości społecznej Francji na temat postrzegania literatury, jej definiowania, rozumienia oddziaływania. Proces formowania się przedmiotu kultury (objet de culture), jakim jest literatura podlega różnorodnym napięciom i zależnościom, uwarunkowanym potrzebami świata społecznego. Instytucjonalny charakter literatury pozwala na jej trwanie w pamięci zbiorowej narodów, niemniej czytelne stają się na przestrzeni czasów jej związki kontekstowe, historyczno-ekonomiczne, polityczne, ideowe i społeczne. Analiza sposobów kształcenia literackiego pozwala przybliżyć zmienne reprezentacji i rozumienia znaczenia literatury w systemie kulturowym. Zagadnienia te omawiane są w odniesieniu do kultury Francji, począwszy od ancien régime do czasów współczesnych.
Jednym z wielu czynników, które rządzą światem są zmiany […]. Dotyczą one wszystkich sfer życia człowieka, stawiając cały szereg wymagań w różnych obszarach egzystencji, w tym w zakresie edukacji, pracy, postaw wobec świata etc. Można zatem słowo „zmiana”/”zmiany” uznać za klucz do zrozumienia i doświadczania otaczającej rzeczywistości, dostrzegania przewartościowań sposobów postrzegania i doświadczania otaczającej nas rzeczywistości. Obserwacja zmian nie jest możliwa bez zrozumienia tego, co dzieje się w kulturze, polityce, edukacji. Ale to dwie pierwsze kultura i polityka generują zmiany, jak i im podlegają. Stąd tak istotne wydaje się wykrywanie związków i zależności między obserwowanymi przemianami społeczno-kulturowymi w edukacji, która musi sprostać oczekiwaniom, modom, jak i nowym wyzwaniom. I tym zagadnieniom poświęcona jest recenzowana książka p. Beaty Kędzi-Klebeko Literatura czy fabryka literatury. Rozważania o dynamice społeczno-kulturowych przemian w kształceniu literackim we Francji od ancien régime do czasów współczesnych. Już sam tytuł wskazuje na główną problematykę i obszar badań, który tematycznie dotyczy zjawisk mieszczących się w obszarze zainteresowań badaczy reprezentujących różne dyscypliny naukowe; zakreśla ramy czasowe omawianego materiału.
Fragment recenzji prof. dr hab. Bożeny Olszewskiej
Beata Kędzia-Klebeko - profesor Uniwersytetu Szczecińskiego od 2008 r., zatrudniona od 1991 r. Katedrze Filologii Romańskiej, a od 2019 r. w Instytucie Literatury i Nowych Mediów. Autorka prac z zakresu socjologii i dydaktyki literatury. Główny obszar zainteresowań badawczych autorki obejmuje zagadnienia dotyczące dziedzictwa kulturowego i literackiego w perspektywie teorii odbioru, a także tematyka tzw. literatury zaangażowanej. Autorka ok. 100 publikacji, w tym monografii (ostatnia: L'écrivain engagé dans le monde: Dimension sociale dans le roman français contemporain, Univesitas, Kraków 2018) oraz współredaktorka monografii wieloautoskich (ostatnia: Les (r)évolutions de l'homme engagé: perspective littéraire et culturelle, red. B. Kędzia-Klebeko, et al., Wyd. Naukowe US, Szczecin 2018). Stypendystka Rządu Francuskiego, członkini wielonarodowej grupy badawczej HELICE Histoire de l’enseignement des littératures en Europe (od 2012 r.) (ostatnio: Deux modèles de la poésie romantique dans les manuels français et polonais des années 1980 à nos jours: quels usages de l'extrait pour quels enjuex?, razem z S. Ahr, [w:] L'extrait et la fabrique de la littérature scolaire, red. A. Belhadjin, L. Perret, P.I.E. Peter Lang, Bruxelles 2020).
Spis treści
WSTĘP
Część I – PERSPEKTYWA BADAŃ SOCJOLITERACKICH
1. Literatura w obszarze zainteresowań socjologicznych
1.1. Zarys historii socjologii literatury
1.2. Literatura a wiedza socjologiczna
1.3. Literatura – dlaczego?
2. Socjologia literatury – uwarunkowania zewnętrzne
2.1. Instytucja literatury
2.2. Przestrzeń pola literackiego
2.3. Socjologia lektury – czytelnik
3. Wokół twórcy literatury
3.1. Instancja autora
3.2. Patronat, klientelizm, mecenat
3.3. Prawa autorskie, dystrybucja wydawnicza, mediatyzacja literatury
Część II – PERSPEKTYWA HISTORYCZNA BADAŃ NAD INSTYTUCJĄ SZKOLNĄ WE FRANCJI
1. Instytucja szkolna – zarys historii szkolnictwa we Francji
1.1. Historia szkoły od ancien régime
1.2. Instytucja szkolna po roku 1789
1.3. Instytucja szkolna po roku 1815
2. Formowanie się dyscypliny języka francuskiego
2.1. Dydaktyka vs. pedagogika – rozumienie pojęć
2.2. Dydaktyka w zakresie dyscypliny języka francuskiego – transpozycja dydaktyczna
2.3. Nauczyciel wobec wiedzy
3._Dydaktyka przedmiotowa
3.1. Dydaktyka języka francuskiego jako macierzystego
3.2. Tworzenie lekturowego kanonu klasycznego
3.3. Nauczanie literatury w szkole podstawowej
Część III – PERSPEKTYWA KULTUROWA BADAŃ NAD LITERATURĄ SZKOLNĄ WE FRANCJI
1._Literatura jako przedmiot poznania uwarunkowany kulturowo i społecznie
1.1. Kultura szkolna – wiedza i umiejętności
1.2. Erudycja vs. wiedza refleksywna
1.3. Przemiany epistemologiczne – subiektywność czytania
2._Literatura jako źródło pamięci zbiorowej narodu
2.1. Portrety ucznia-czytelnika w szkole XX i XXI wieku
2.2. Dziedzictwo – kulturowe i literackie
2.3. Gatunki literackie w szkole – w stronę przemian
3._Literatura czy fabryka literatury w kulturze szkolnej?
3.1. Ekstrahowanie literatury
3.2. Eksplikacja tekstu literackiego w szkole średniej
3.3. Współczesne wyzwania nauczania literatury
ZAKOŃCZENIE
BIBLIOGRAFIA
INDEKS NAZWISK
| Kategoria: | Polonistyka |
| Zabezpieczenie: |
Watermark
|
| ISBN: | 978-83-242-6678-4 |
| Rozmiar pliku: | 1,0 MB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
Niniejsza monografia wpisuje się w obszar eksploracji z zakresu socjologii literatury i badań kulturowych. Jej przedmiotem jest określenie miejsca i roli szkoły we Francji w kształceniu z zakresu literatury, która to instytucja w ujęciu socjologów literatury jest jedną z podstawowych sfer budowania relacji społecznościowych, znaczących dla kształtowania reprezentacji tzw. przedmiotów kultury, pozwalających na funkcjonowanie kultury we współczesnym świecie. Jak przekonywał Pierre Bourdieu w swoim eseju zatytułowanym Duch Państwa1:
W naszych społeczeństwach państwo w decydujący sposób przyczynia się do wytwarzania i reprodukcji instrumentów konstruowania rzeczywistości społecznej. Jako struktura organizacyjna i regulator praktyk stale wywiera działanie kształtujące na stałe dyspozycje symbolicznej skuteczności wszystkich obrzędów instytucjonalnych, na przykład tych, które leżą u podstaw rodziny, a także tych, które są realizowane poprzez funkcjonowanie systemu szkolnego, miejsc konsekracji, w których ustanawia się trwałe, często ostateczne różnice między wybranymi a wyeliminowanymi2.
Dostęp do wiedzy i dorobku kulturowego jawi się w tej perspektywie jako znaczący element partycypacji w sferze społecznej. W tym przypadku interesuje nas zatem instytucja szkolna, która jako emanacja instytucji państwowych uczestniczy w budowie pewnego „rodzaju wspólnej transcendencji historycznej, immanentnej dla wszystkich jego podmiotów”3. Dokonuje się to poprzez działanie instytucji szkolnej m.in. w odniesieniu do literatury, która z jednej strony traktowana jest jako źródło poznania świata, a z drugiej jako źródło czytelniczej przyjemności. W pierwszej sytuacji instytucja szkoły odwołuje się do literatury jako nośnika informacji o otaczającej rzeczywistości, nadając jej wymiar aksjologiczny, wprowadzając ucznia w przestrzeń wielkich narracji, w rozumieniu, jakie nadaje temu pojęciu np. Marc Angenot4. Według socjologa narracje te mają to do siebie, że nie tylko rozpoznają trapiące ludzkość problemy, lecz również przedstawiają sposoby na „przeprowadzenie celowej transformacji, by je rozwiązać”5. Z drugiej strony instytucja szkolna, zgodnie ze stanowiskiem Rolanda Barthes’a, przekonuje, że literatura „jest tym, czego się uczy, kropka”6, a zatem należy uwzględnić czynnik predyspozycji, zainteresowań, gustów i czytelniczej przyjemności obcowania z teksem. W tym dychotomicznym rozumieniu materii literackiej instytucja szkolna dokonuje doboru lektur, tworzy kanony, wprowadza reformy nauczania zgodne z obowiązującymi trendami naukowymi, a także ideowymi i politycznymi. Celem niniejszej monografii jest prześledzenie ewolucji zarówno samej instytucji szkolnej, jak też sposobu pojmowania i funkcjonowania literatury w sferze społecznej – jako przedmiotu poznania, konstytuowanego i konstytuującego reprezentacje na temat literatury w ramach tzw. skolaryzacji (scolarisation), czyli nauczania szkolnego we Francji. W tle pojawia się pytanie: czy i w jakim stopniu społeczeństwa nadal potrzebują literatury? Wydawać się może, że w powracającej do głosu cywilizacji obrazu czytanie literatury ma mniejsze znaczenie jako nośnik narracji. Niemniej liczne argumenty na rzecz wartościowania literatury, głównie jako źródła wartości symbolicznych, które pozwalają czytelnikom na kształcenie własnego imaginarium umożliwiającego ocenę ludzi i świata, potwierdzają jej znaczenie. To literatura jako element kulturotwórczy przyczynia się do tego, że ci, którzy potrafią ją odczytać, mogą swobodniej współuczestniczyć w działaniu na rzecz rozumienia i budowania wspólnot kulturowych oraz wszelkich swobód wolności, do których współczesny człowiek ma dostęp w cywilizacjach demokratycznych. Szkolnictwo francuskie poprzez swoje instytucje zmierza do niwelowania polaryzacji społecznych i zatarcia różnic, o których wspomina Bourdieu, między „wybranymi a wyeliminowanymi”. Kształcenie literackie jako kluczowa dyscyplina nauczania szkolnego w swoistej soczewce skupia tendencje ideowe i polityczne, jakie cechują problemy wielonarodowego społeczeństwa francuskiego. Jednak polaryzacje te zdają się dotykać całego cywilizowanego świata. Instytucje stają się miejscami, w których, z wytrwałością godną podziwu, czynione są zabiegi zmierzające do tego, by literatura zachowała w kolejnych programach nauczania istotne miejsce. Szkoła natomiast jest tym środowiskiem, w którym młody czytelnik uczy się czytać i zgłębiać uniwersum literackie, dzięki któremu może poznawać kulturę, a także formować swoje postawy. Kluczową zatem kategorią myślową, którą należy podkreślić jako znaczącą w tej pracy – mimo że nie zostaje ona wyrażona expressis verbis – jest doświadczanie przez ucznia literatury jako elementu kulturotwórczego poprzez pracę instytucji szkolnej.
W ujęciu socjologii literatury analiza instytucjonalna należy do tzw. metod oglądu przedmiotu badań „zewnętrznych”, czyli „nieswoistych, zapożyczonych z heterogenicznych wobec niej dyscyplin o silnie ugruntowanej pozycji”7. Ta interdyscyplinarność, obejmująca badania z zakresu samej socjologii literatury, dydaktyki literatury i pedagogiki, czytelna jest w niniejszej monografii. Praca dzieli się na trzy główne części dotyczące: perspektywy badań socjoliterackich, perspektywy historycznej – badań nad instytucją szkolną we Francji – oraz perspektywy kulturowej badań nad literaturą szkolną we Francji. W pierwszej części przedstawiono zarys teorii socjologicznych koncentrujących się na literaturze, tj. na jej powiązaniach i oddziaływaniach społecznych, pojęciach instytucji literatury, pola literackiego, autora i czytelnika. Druga część to perspektywa diachroniczna, ukazująca ewolucję instytucji szkolnej, kolejnych reform, przemian ideowych, wyodrębniania się dyscypliny języka francuskiego oraz dydaktyki przedmiotowej, tj. literatury w nauczaniu szkolnym. Trzecia część poświęcona została kulturowym uwarunkowaniom kształcenia literackiego, współzależności od tendencji naukowych – czytelnych w tzw. praktyce nauczania w odniesieniu zarówno do treści, jak i formy. Czytelna w tej perspektywie jest troska instytucji szkolnej o poszukiwanie konsensusu między subiektywistycznym interpretowaniem rzeczywistości literackiej a realnością świata społecznego – w dążeniu do uznania miejsca literatury w budowaniu wspólnoty tożsamościowej wielokulturowego narodu. Czy jest to zadanie łatwe i w jakim stopniu udaje się zachować instytucji szkolnej to znaczenie oraz istotę literatury? Na pytanie to nie ma jednoznacznej odpowiedzi, co wskazuje jedynie na stałą współzależność istnienia literatury w jej relacji do społeczeństwa. To właśnie ono, ponownie poprzez swoje instytucje, decyduje o jakości literatury przekazywanej pamięci zbiorowej narodu.
1 Tłumaczenia tekstów na potrzeby niniejszej pracy zostały wykonane przez autorkę monografii, chyba że wskazano inaczej.
2 P. Bourdieu, Esprits d’État, „Actes de la recherche en sciences sociales” 1993, t. 96–97, https://www.persee.fr/doc/arss_0335-5322_1993_num_96_1_3040 .
3 Ibidem.
4 M. Angenot, Religion de l’avenir et Sciences de l’histoire: la légitimation des Grands récits, w: Presses universitaires de la Méditerranée, red. S. Triaire, J.-P. Bertrand, B. Denis, Montpellier 2002, s. 83.
5 Ibidem.
6 R. Barthes, Réflexions sur un manuel, „Œuvres complètes”, Paris 1962–1967, t. 2, s. 945.
7 T. Kunz, Kulturowa socjologia literatury – rozpoznanie i propozycje, w: Kulturowa teoria literatury, red. M.P. Markowski, R. Nycz, Kraków 2012, s. 418.Spis treści
WSTĘP
Część I – PERSPEKTYWA BADAŃ SOCJOLITERACKICH
1. Literatura w obszarze zainteresowań socjologicznych
1.1. Zarys historii socjologii literatury
1.2. Literatura a wiedza socjologiczna
1.3. Literatura – dlaczego?
2. Socjologia literatury – uwarunkowania zewnętrzne
2.1. Instytucja literatury
2.2. Przestrzeń pola literackiego
2.3. Socjologia lektury – czytelnik
3. Wokół twórcy literatury
3.1. Instancja autora
3.2. Patronat, klientelizm, mecenat
3.3. Prawa autorskie, dystrybucja wydawnicza, mediatyzacja literatury
Część II – PERSPEKTYWA HISTORYCZNA BADAŃ NAD INSTYTUCJĄ SZKOLNĄ WE FRANCJI
1. Instytucja szkolna – zarys historii szkolnictwa we Francji
1.1. Historia szkoły od ancien régime
1.2. Instytucja szkolna po roku 1789
1.3. Instytucja szkolna po roku 1815
2. Formowanie się dyscypliny języka francuskiego
2.1. Dydaktyka vs. pedagogika – rozumienie pojęć
2.2. Dydaktyka w zakresie dyscypliny języka francuskiego – transpozycja dydaktyczna
2.3. Nauczyciel wobec wiedzy
3. Dydaktyka przedmiotowa
3.1. Dydaktyka języka francuskiego jako macierzystego
3.2. Tworzenie lekturowego kanonu klasycznego
3.3. Nauczanie literatury w szkole podstawowej
Część III – PERSPEKTYWA KULTUROWA BADAŃ NAD LITERATURĄ SZKOLNĄ WE FRANCJI
1. Literatura jako przedmiot poznania uwarunkowany kulturowo i społecznie
1.1. Kultura szkolna – wiedza i umiejętności
1.2. Erudycja vs. wiedza refleksywna
1.3. Przemiany epistemologiczne – subiektywność czytania
2. Literatura jako źródło pamięci zbiorowej narodu
2.1. Portrety ucznia-czytelnika w szkole XX i XXI wieku
2.2. Dziedzictwo – kulturowe i literackie
2.3. Gatunki literackie w szkole – w stronę przemian
3. Literatura czy fabryka literatury w kulturze szkolnej?
3.1. Ekstrahowanie literatury
3.2. Eksplikacja tekstu literackiego w szkole średniej
3.3. Współczesne wyzwania nauczania literatury
ZAKOŃCZENIE
BIBLIOGRAFIA
INDEKS NAZWISK 227
