Mała anatomia kliniczna - ebook

Szanowni Czytelnicy,

oddajemy w ręce środowiska medycznego kolejny podręcznik anatomii wywodzący się z ducha podręcznika autorstwa Bochenka i Reichera. Książka jest przeznaczona przede wszystkim dla studentów medycyny i kierunków pokrewnych. Autorom przyświecała idea stworzenia bardzo zwięzłego podręcznika zawierającego w układzie topograficznym najistotniejsze wiadomości anatomiczne w powiązaniu z ich aspektami klinicznymi, z użyciem współczesnej trójjęzycznej nomenklatury anatomicznej.

Topograficzne ujęcie wiadomości anatomicznych pozwala na integrację wiedzy o układach narządów i tkanek znajdujących się w części ciała podlegającej badaniu lub interwencji medycznej. Znajomość nomenklatury łacińskiej i angielskiej jest niezmiernie przydatna, gdyż miana anatomiczne w większości języków europejskich mają źródłosłów łaciński, a angielski jako lingua franca współczesnej medycyny stanowi język zdecydowanej większości publikacji naukowych. Uwzględniono miana polskie i łacińskie oraz większość angielskich. Jeśli nie ma miana angielskiego, oznacza to, że jest ono identyczne z łacińskim, z ewentualnym odwróceniem szyku wyrazów jak w nazwach mięśni.

Warstwę ilustracyjną stanowią znane już czytelnikom wybrane ryciny z podręcznika „Anatomia człowieka. Repetytorium” – zostały one przetworzone i uzyskały kolory dzięki inwencji ich autora, artysty plastyka Kristofa Sokolovskiego. Także w warstwie tekstowej nawiązujemy do repetytorium.

Krótka forma z konieczności niesie ze sobą ograniczenia. Wiele zagadnień szczegółowych zostało jedynie zasygnalizowanych, ich dalsze rozwinięcie znajduje się w obszerniejszych podręcznikach. Mamy nadzieję, że „Mała anatomia kliniczna” będzie wprowadzeniem do fascynującego świata anatomii człowieka i ułatwi studentom szybkie opanowanie podstawowych zagadnień anatomicznych.

Po raz kolejny pragniemy złożyć podziękowania PZWL Wydawnictwu Lekarskiemu i redaktor Jolancie Jedlińskiej za stworzenie warunków do powstania i wydania „Małej anatomii klinicznej”.

Autorzy1. REGUŁY OPISU ANATOMICZNEGO

CZĘŚCI I OKOLICE CIAŁA LUDZKIEGO

partes et regiones corporis humani; parts and regions of human body

Przyjmujemy, że ciało ludzkie do celów opisowych pozostaje w postawie stojącej z kończynami górnymi zwisającymi po obu stronach tułowia, z głową, wzrokiem i powierzchnią dłoniową rąk skierowanymi do przodu. Jest to tzw. pozycja anatomiczna.

Na powierzchni ciała odróżniamy poszczególne pola, które anatomia nazywa okolicami ciała (regiones corporis; regions of the human body). Granice ich określają głównie wyczuwalne punkty kostne, częściowo również układ mięśniowy. Okolice te mają niemałe znaczenie praktyczne dla topografii powierzchni ciała i narządów wewnętrznych nimi objętych, głównie dla trzew. Opis położenia zmian chorobowych i umiejscowienia podawanych przez chorego dolegliwości opiera się na znajomości okolic ciała.

Zasadnicze zróżnicowanie ciała ludzkiego obejmuje części ciała: głowę (caput; haed) , szyję (collum; neck) , tułów (truncus; trunk) i dwie pary kończyn (membra; limbs) – górną i dolną .

W skład tułowia wchodzą: klatka piersiowa (thorax), grzbiet (dorsum; back), brzuch (abdomen; belly) i miednica (pelvis) wraz z jej dnem, które na swej skórnej, zewnętrznej powierzchni stanowi okolicę kroczową (regio perinealis; perineal region).

Każda z powyższych części ciała na swej powierzchni dzieli się znowu na mniejsze okolice.

OSIE, PŁASZCZYZNY I KIERUNKI CIAŁA LUDZKIEGO

axes, plana et directiones corporis humani; axes planes and directions in the human body

Osie ciała:

1) oś lub osie pionowe (axis verticalis; vertical axis), biegną z góry na dół; najdłuższa, biegnąca przez szczyt głowy, to oś główna (axis principalis; main axis) ;

2) oś lub osie poprzeczne (axis transversalis; transverse axis), biegną prostopadle do poprzednich, ze strony prawej na lewą ;

3) oś lub osie strzałkowe (axis sagittalis; sagittal axis), biegną poziomo i prostopadle do obu poprzednich, w kierunku przednio-tylnym .

Pojęcie osi długiej (axis longitudinali; longitudinal axis) wykorzystujemy przy opisie kończyn ustawionych wzdłuż innej niż opisane wyżej osie.

Płaszczyzny ciała:

1) strzałkowe (plana sagittalia; sagittal planes), wyznaczone przez oś strzałkową i pionową, biegną pionowo od przodu do tyłu; jedna z płaszczyzn, biegnąca przez oś główną, stanowi płaszczyznę pośrodkową (planum medianum; midsagittal plane) albo płaszczyznę symetrii, dzielącą ciało na dwie prawie symetryczne połowy ;

2) czołowe (plana frontalia), wyznaczone przez oś poprzeczną i pionową ;

3) poziome (plana horizontalia; horizontal planes), wyznaczone przez oś poprzeczną i strzałkową, biegną poziomo i pod kątem prostym do obu poprzednich płaszczyzn .

Rycina 1

Pozycja anatomiczna – osie, płaszczyzny i kierunki ciała ludzkiego

W stosunku do płaszczyzny pośrodkowej, a wzdłuż osi poprzecznej kierunek może być przyśrodkowy (medialis; medial) lub boczny (lateralis; lateral – to the side) .

W stosunku do płaszczyzn czołowych, wzdłuż osi strzałkowej, określamy kierunek jako przedni (anterior; anterior or forward) i tylny (posterior; posteriori or backward) ; na tułowiu określenia te zastępujemy nieraz nazwą kierunku brzusznego (ventralis; ventral) i grzbietowego (dorsalis; dorsal).

W stosunku do płaszczyzn poziomych określamy kierunek jako górny (superior; superior or upward) i dolny (inferior; inferior or downward) . Na tułowiu kierunki te możemy nazwać czaszkowym (cranialis; cranial) i ogonowym (caudalis; caudal).

Położenie bliższe zewnętrznej powierzchni ciała nazywamy powierzchownym lub zewnętrznym (superficialis s. externus; superficial or external), położenie dalsze – głębokim lub wewnętrznym (profundus s. internus; deep or internal). Twór leżący w płaszczyźnie pośrodkowej zajmuje położenie pośrodkowe (medianus; median) .

Na kończynach w pozycji innej niż anatomiczna kierunek zwrócony ku przyczepowi kończyny nazywamy bliższym (proximalis; proximal), ku końcowi – dalszym (distalis; distal). Brzegi przedramienia i ręki oraz goleni i stopy mają nazwy: brzeg boczny (margo lateralis; lateral border) i przyśrodkowy (medialis; medial border), lub też od obu kości przedramienia czy goleni: brzeg promieniowy (radialis; radial) i łokciowy (ulnaris; ulnar), strzałkowy (fibularis; fibular) i piszczelowy (tibialis; tibial). Na ręku i stopie mówimy o kierunku grzbietowym (dorsalis; dorsal), w przeciwieństwie do kierunku dłoniowego (palmaris; palmar) na ręku lub podeszwowego (plantaris; plantar) na stopie.

Wraz z określeniami stron: lewej (sinister; left) i prawej (dexter; right) wymienione wyżej przymiotniki wprowadzone do mian anatomicznych określają położenie struktur, np. płat górny płuca prawego (lobus superior pulmonis dextri; superior lobe of right lung).2. Anatomia układów narządów i tkanek

KOŚCI I ICH POŁĄCZENIA

ossa et juncturae; bones and joints

Kości zbudowane są ze zmineralizowanej substancji podstawowej (osseiny) o charakterze organicznym oraz z komórek kości. Zewnętrzna warstwa kości zbudowana jest z istoty zbitej (substantia compacta; compact bone) o różnej grubości, a wnętrze kości wypełnione jest istotą gąbczastą (substantia spongiosa; spongy bone) . Przestrzeń między beleczkami istoty gąbczastej oraz kanały szpikowe wypełnia szpik kostny (medulla ossium; bone marrow) . Z zewnątrz kość pokryta jest łącznotkankową błoną dobrze unerwioną i unaczynioną – okostną (periosteum) . Umożliwia ona m.in. gojenie złamań.

Kości ze względu na kształt dzielimy na długie (ossa longa; long bones), płaskie (ossa plana; flat bones), krótkie (ossa breva; short bones) i różnokształtne (ossa multiforme; multiforme bones). Kości pneumatyczne (ossa pneumatica; pneumatic bones) zawierają przestrzenie powietrzne. Wyróżniamy kościec osiowy (skeleton axiale) – czaszkę, kręgosłup, klatkę piersiową – i kościec kończyn (skeleton appendiculare), połączony z osiowym obręczą (cingulum; girdle), odpowiednio barkową i biodrową.

Szpik kostny czerwony, wytwarzający krwinki, znajduje się w szkielecie osiowym i obręczach oraz we wnętrzu końców kości długich, a żółty w pozostałych przestrzeniach.

Kości mogą łączyć się połączeniami ścisłymi (synarthroses): warstwa tkanki łącznej włóknistej pomiędzy kośćmi tworzy więzozrost (syndesmosis), warstwa chrząstki chrząstkozrost (synchondrosis), a warstwa kości kościozrost (synostosis). Połączenia wolne, czyli maziowe, to stawy (articulationes; synovial joints). Staw zbudowany jest ze stałych składników: 1) powierzchni stawowych (facies articulares; articulary surface) kości tworzących go, są one pokryte chrząstką szklistą (cartilago hylinoidea; hyaline cartilage) ; 2) torebki stawowej (capsula articularis; articulary capsulae) , która łączy kości i zamyka 3) jamę stawową (cavum articulare; joint cavity) . Wewnętrzna warstwa maziowa torebki stawowej wydziela wodnistą maź (synovia) zmniejszającą tarcie. Zewnętrznie leży warstwa włóknista . W zależności od typu stawu mamy do czynienia z występowaniem niestałych składników, takich jak więzadła, łąkotki, krążki, kaletki i inne.

Rycina 2

Budowa kości na przykładzie kości długiej – piszczeli

Rycina 3

Schemat budowy stawu

UKŁAD MIĘŚNIOWY

systema musculare; muscular system

Zaliczamy tu mięśnie szkieletowe (musculi skeletales; skeletal muscles) zbudowane z włókien mięśniowych poprzecznie prążkowanych. Włókna te ułożone są w pęczki , a te formują brzuśce mięśniowe o kształcie wrzecionowatym lub płaskim. Siła skurczu brzuśca poprzez ścięgna (tendo; tendon) – wiązki włókien kolagenowych przyczepiające się do kości – co powoduje ruch w stawach . Mięśnie mogą być zbudowane z wielu brzuśców (jeden za drugim) lub wielu głów (równolegle położonych). Mięśnie otoczone są tkanką łączną (omięsną; perimysium) , która wchodzi pomiędzy pęczki, tworząc łącznotkankowy szkielet mięśnia. Grupy mięśni otoczone są grubszymi błonami łącznotkankowymi – powięziami (fasciae). Mięśnie szkieletowe podlegają kontroli wolicjonalnej przez układ nerwowy somatyczny.

Mięsień serca (myocardium; heart muscle) także zbudowany jest z włókien mięśniowych poprzecznie prążkowanych obdarzonych autonomią działania.

Mięśnie gładkie (musculi glabri; smooth muscles) podlegają układowi autonomicznemu; znajdujemy je w ścianach naczyń, w gruczołach i w trzewach.

Rycina 4

Budowa mięśnia szkieletowego (kości i staw widoczne na przekroju)

UKŁAD NERWOWY

systema nervosum; nervous system

Układ nerwowy tworzą dwa typy komórek: komórki nerwowe – neurony zdolne do przekazywania informacji – i komórki glejowe o charakterze podporowym. Ośrodkowy układ nerwowy (systema nervosum centrale; central nervous system) składa się z mózgowia (encephalon; brain) położonego w jamie czaszki i rdzenia kręgowego (medulla spinalis; spinal cord) w kanale kręgowym.

Wypustki mózgowia – nerwy czaszkowe (nn. craniales; cranial nerves) – i rdzenia kręgowego – nerwy rdzeniowe (nn. spinales; spinal nerves) – tworzą obwodowy układ nerwowy (systema nervosum peryphericum; peripheral nervous system) odpowiadający za komunikację z tkankami i narządami. Kontrolę świadomą zapewniają struktury układu nerwowego somatycznego, a kontrolę nieuświadomioną – układ nerwowy autonomiczny reprezentowany przez pień współczulny oraz nerwy, sploty i zwoje autonomiczne.

Rycina 5

Schemat organizacji układu nerwowego

NARZĄDY ZMYSŁÓW

organa sensum; sensory organs

Są to wyspecjalizowane zespoły narządów i tkanek odpowiedzialne za odbiór specyficznych wrażeń czuciowych. Zaliczamy do nich narząd węchu, narząd wzroku, narząd przedsionkowo-ślimakowy (słuch i równowaga), narząd smaku oraz rozliczne receptory czucia ulokowane w skórze i tkankach organizmu.

UKŁAD SERCOWO-NACZYNIOWY

systema cardiovasculare; cardiovascular system

Rola układu naczyniowego, krwionośnego i chłonnego, czyli limfatycznego, polega na dostarczaniu tkankom substancji odżywczych i hormonów oraz odprowadzaniu produktów przemian tkankowych. W układzie naczyniowym (systema vasorum; vascular system) mamy część krwionośną oraz część chłonną.

Rycina 6

Schemat układu krążenia. Kolor czerwony – krew utlenowana. Kolor niebieski – krew odtlenowana

Krew (sanguis; blood) krąży, a chłonka (lympha; lymph) przepływa w układzie cew lub rur, które nazywa się naczyniami (vasa; vessels) – krwionośnymi i chłonnymi. Wyróżniamy w nich ścianę naczynia i jego zawartość (osocze, krwinki czerwone, białe, płytki krwi) poruszaną ośrodkowym narządem mięśniowym – sercem (cor; heart) . Do układu naczyniowego należą narządy, w których krwinki powstają i niszczeją: szpik kostny, węzły chłonne oraz śledziona. Serce zbudowane jest z czterech jam: dwóch przedsionków i dwóch komór. Jednokierunkowy przepływ zapewniają zastawki serca położone między przedsionkami i komorami oraz w ujściach tętniczych. Naczynia, którymi krew dopływa do serca, to żyły (venae; veins). Naczynia, którymi krew z serca wypływa, to tętnice (arteriae; arteries). Krew odtlenowana (żylna) płynie żyłami głównymi (górną i dolną ) do prawego przedsionka , dalej do prawej komory , skąd pniem płucnym kieruje się do płuc, gdzie naczynia włosowate oplatają pęcherzyki płucne. Dwutlenek węgla przechodzi z naczyń do pęcherzyków płucnych, a tlen z pęcherzyków do naczyń, gdzie wiązany jest w krwinkach czerwonych przez hemoglobinę – krew utlenowana (tętnicza). Żyłami płucnymi krew napływa do lewego przedsionka , dalej do lewej komory , skąd przez aortę i jej gałęzie dociera do sieci włosowatej narządów i tkanek . Po oddaniu tlenu i pobraniu dwutlenku węgla układem żylnym wraca do prawego przedsionka.

Drogę krwi przez płuca nazywamy obiegiem małym, a przez pozostałe narządy i tkanki – obiegiem dużym. Krew z układu pokarmowego odpływa żyłą wrotną do wątroby i po przejściu przez żylno-żylną sieć dziwną płynie do serca.

UKŁAD CHŁONNY

systema lymphaticum; lymphatic system

Naczynia chłonne zbierają płyn zewnątrzkomórkowy, będący przesączem osocza krwi, poprzez węzły chłonne i przewody chłonne odprowadzają chłonkę do układu żylnego. Głównym naczyniem zbiorczym jest przewód piersiowy (ductus thoracicus; thoracic duct) uchodzący do lewego kąta żylnego . Płynie nim chłonka z całego ciała, z wyjątkiem prawej kończyny górnej, prawej połowy klatki piersiowej i prawej połowy głowy i szyi, które drenuje przewód chłonny prawy (ductus lymphaticus dexter; right lymphatic duct) . Do ośrodkowych narządów układu należą grasica i śledziona. Układ ten drenuje tkanki oraz odpowiada za utrzymywanie odporności lokalnej i ogólnoustrojowej oraz obronę przed nowotworzeniem.

Rycina 7

Schemat układu chłonnego

UKŁAD KRWIOTWÓRCZY

systema sanguiniformis

Utworzony jest przez szpik kostny czerwony (medulla ossium rubra; red bone marrow) wypełniający przestrzenie między beleczkami istoty gąbczastej kości szkieletu osiowego i obręczy kończyn. Z komórek macierzystych powstają tu linie dojrzewania erytrocytów, leukocytów i trombocytów stanowiących elementy morfotyczne krwi i chłonki.

UKŁAD ODDECHOWY

systema respiratorium; respiratory system

Jak przedstawiono wyżej, odpowiada za wymianę gazową. Zbudowany jest z górnych dróg oddechowych: jamy nosowej (cavitas nasi; nasal cavity) i ustnej (cavitas oris; oral cavity) , gardła (pharynx) 8.3] i krtani (larynx) oraz dolnych dróg oddechowych: tchawicy (trachea) , rozdzielającej się na oskrzela główne (bronchi principales; main bronchi) i dalej drzewo oskrzelowe (arbor bronchiale; bronchial tree) dostarczające powietrze do pęcherzyków płucnych. Płuca (pulmones; lungs) są właściwym narządem wymiany gazowej zewnętrznej; znajdują się w jamie klatki piersiowej otoczone workami opłucnej (pleura).

Rycina 8

Schemat układu oddechowego

UKŁAD TRAWIENNY

systema digestorium; alimentary system

Przewód pokarmowy jest rurą służącą do homogenizacji, trawienia i wchłaniania składników odżywczych i wody w trakcie czynnego pasażu treści pokarmowej przez światło przewodu za pomocą jego ruchów perystaltycznych.

Rycina 9

Schemat układu trawiennego

Przewód pokarmowy rozpoczyna się szparą ust (rima oris; mouth) , za którą znajduje się jama ustna (cavitas oris; oral cavity) . Dalej treść pokarmowa przechodzi kolejno do gardła (pharynx) , przełyku (esophagus) i przez wpust do żołądka (ventriculus, gaster; stomach) . Z żołądka treść pokarmowa jest przez odźwiernik przesuwana do dwunastnicy (duodenum) , pierwszego odcinka jelita cienkiego (intestinum tenue; small intestine). Tam łączy się z żółcią produkowaną w wątrobie (hepar; liver) i sokiem produkowanym w trzustce (pancreas) , które są doprowadzane do dwunastnicy przewodem żółciowym wspólnym i przewodem trzustkowym . Okresowo żółć jest magazynowana w pęcherzyku żółciowym . Dalej w jelicie czczym (jejunum) i krętym (ileum) zachodzą kolejne etapy trawienia i proces wchłaniania substancji odżywczych zdegradowanych do prostych składników. Niestrawione resztki przez zastawkę krętniczo-kątniczą dostają się do jelita grubego (intestinum crassum; large intestine). W kolejnych jego odcinkach: kątnicy , okrężnicy i odbytnicy następuje proces odzyskiwania wody i formowania mas kałowych, które przesuwane są do bańki odbytnicy . Z bańki odbytnicy są usuwane dzięki tłoczni brzusznej i mięśniówce gładkiej przez odbyt (anus) na zewnątrz.

Największa część przewodu pokarmowego znajduje się w jamie brzusznej, poczynając od żołądka. Struktury przewodu pokarmowego są tam objęte błoną surowiczą – otrzewną (peritoneum). Blaszki otrzewnej obejmują szczelinowatą przestrzeń – jamę otrzewnej (cavitas peritonealis; peritoneal cavity).

UKŁAD WEWNĄTRZWYDZIELNICZY

systema endocrinum; endocrine system

Gruczoły wydzielania wewnętrznego uwalniają swoje wydzieliny, zwane hormonami, do układu krążenia. Dzięki temu mogą oddziaływać na oddalone tkanki i narządy w obrębie całego ciała pod warunkiem istnienia tam dopływu krwi oraz występowania receptorów dla danego hormonu. Najwyższym poziomem układu wewnątrzwydzielniczego jest podwzgórze (hypothalamus) , będące jednocześnie najwyższym piętrem układu autonomicznego. Produkowane w jądrach podwzgórza hormony uwalniające i hamujące poprzez układ wrotny lejka przysadki docierają do przedniego płata przysadki (hypophysis) , gdzie sterują wydzielaniem hormonów tropowych, które z kolei za pośrednictwem krążenia systemowego docierają do obwodowych gruczołów wewnątrzwydzielniczych. Te poprzez swoje hormony odpowiadają za zmianę metabolizmu i funkcji docelowych narządów i tkanek.

Rycina 10

Schemat rozmieszczenia struktur układu wewnątrzwydzielniczego

Zarówno produkty metabolizmu, jak i stężenie hormonów zwrotnie wpływają na poziom wydzielania gruczołów obwodowych, przedniego płata przysadki i podwzgórza. Mechanizm ten nosi nazwę osi podwzgórzowo-przysadkowo-gruczołowej. Regulacji tej podlegają tarczyca (glandula throidea; thyroid gland) , nadnercza (gl.gl. suprarenales; suprarenal glands) , jądra (testes) , jajniki (ovaria; ovaries) , gruczoł sutkowy (gl. mammaria; mammary gland) – jest gruczołem wydzielania zewnętrznego. Szyszynka (rytmy fizjologiczne) (gl. pinealis; pineal gland) , komórki C tarczycy i przytarczyce (gospodarka wapniowo-fosforanowa) (gl. parathyroidea; parthyroid gland) , trzustka (węglowodany) i jelitowy układ APUD nie podlegają bezpośrednio kontroli przysadki. W układzie wewnątrzwydzielniczym obok hormonów dokrewnych, czyli gruczołowych i neurohormonów (z podwzgórza: liberyny, statyny, oksytocyna, wazopresyna), funkcjonują także wytwarzane w różnych narządach i tkankach hormony miejscowe (tkankowe), które, choć obecne we krwi, działają na tkanki otaczające miejsce powstania – pankreozymina, gastryna, sekretyna, peptydowy inhibitor żołądkowy, hormony łożyska, kininy, prostaglandyny, histamina, serotonina i inne.

UKŁAD MOCZOWO-PŁCIOWY

systema urogenitale; urogenital system

Układ moczowy oraz układ narządów płciowych są układami powiązanymi ze sobą pod względem rozwojowym, dlatego często omawiane są one łącznie jako układ moczowo-płciowy.

Narządami moczowymi albo moczotwórczymi są: nerki (ren; kidney) , w których wytwarza się mocz; kielichy oraz miedniczki nerkowe , położone wewnątrz nerki w tzw. zatoce nerkowej, do których ścieka mocz; moczowody (ureter) , prawy i lewy, odprowadzające mocz z miedniczek; nieparzysty pęcherz moczowy (vesica urinaria; urinary bladder) , zbiornik, w którym mocz przez pewien czas się zatrzymuje; cewka moczowa , która odprowadza mocz z pęcherza moczowego. Miedniczki wraz z kielichami, moczowody, pęcherz moczowy oraz cewka moczowa stanowią drogi odprowadzające mocz z nerek. Mocz zawiera m.in. składniki będące wynikiem przemian azotowych produktów odżywczych oraz wodę.

Rycina 11

Schemat układu moczowo-płciowego u kobiety

Rycina 12

Schemat układu moczowo-płciowego u mężczyzny

Do narządów płciowych (organa genitalia; genitalia) należą narządy płciowe wewnętrzne: 1) gruczoły płciowe, wytwarzające komórki płciowe, jaja – jajnik i plemniki – jadro ; 2) drogi je przewodzące, pochodne śródnercza i przewodów śródnercza (Wolffa) u mężczyzny (najądrze , nasieniowód , pęcherzyki nasienne ) oraz przewodów przyśródnerczowych (Müllera) u kobiety, które odprowadzają komórki płciowe (jajowód) , jak również je przyjmują (u kobiety) (macica , pochwa ); a także narządy płciowe zewnętrzne. Te ostatnie pochodzą z guzków, fałdów oraz wałów płciowych, zawiązujących się poniżej ujścia przewodu śródnercza i przyśródnerczowego do zatoki moczowo-płciowej. Zatoka moczowo-płciowa wytwarza się z przedniej części steku, przedłużającej się ku górze w pęcherz moczowy. U kobiety powstaje z niej tylko płytkie wgłębienie, przedsionek pochwy , u mężczyzny – długa cewka moczowa otoczona prąciem . Ważnym gruczołem u mężczyzny jest gruczoł krokowy (prostata) .

UKŁAD POWŁOKOWY

systema integumentale; integumental system

Osłona pokrywająca całą powierzchnię ciała, tzw. powłoka wspólna, składa się z powłoki właściwej, czyli skóry i jej przydatków, oraz tkanki podskórnej. Do przydatków zalicza się gruczoły skóry (glandulae cutis; skin glands) potowe i łojowe, włosy (pili; hairs) i paznokcie (ungues; nails). Skóra jest narządem o budowie złożonej, warstwowej, przystosowanym do pełnienia wielu czynności: percepcji bodźców, termoregulacji ustroju, mechanicznej osłony, chemicznej bariery, resorpcji, osłony przed wysychaniem. Bierze udział w gospodarce wodno-mineralnej, gospodarce tłuszczowej, gospodarce witaminowej, wydzielaniu dokrewnym, amortyzacji sił działających od zewnątrz.

Rycina 13

Przekrój skóry i tkanki podskórnej

Naskórek (epidermis) to ektodermalny nabłonek skóry, jest wielowarstwowym rogowaciejącym nabłonkiem płaskim, który pokrywa zewnętrzną powierzchnię skóry właściwej. Naskórek jest zdolny do różnicowania się, wytwarzając odrębne twory morfologiczne, takie jak gruczoły, włosy i paznokcie. Pod naskórkiem znajduje się skóra właściwa (corium) . Ma ona budowę stosunkowo spoistą z powodu dużej zawartości włókien kolagenowych i sprężystych. Tkanka podskórna (tela subcutanea s. subcutis; subcutaneous tissue) składa się z silniej lub słabiej rozwiniętego charakterystycznego i rozległego układu komór wypełnionych tkanką tłuszczową. Łączy skórę właściwą z głębiej położonymi tworami.