Marksizm kulturowy. 50 lat walki z cywilizacją zachodnią - ebook

Wprowadzenie

Cy­wi­li­za­cja za­chod­nia, któ­ra zo­sta­ła ukształ­to­wa­na przez myśl grec­ką, pra­wo rzym­skie i ety­kę chrze­ści­jań­ską, na po­cząt­ku XXI wie­ku znaj­du­je się w sta­nie nie­mal cał­ko­wi­te­go roz­kła­du. Tra­wi ją gi­gan­tycz­na za­paść de­mo­gra­ficz­na, kry­zys war­to­ści, de­gra­da­cja kul­tu­ro­wa. Na­ro­dy Eu­ro­py Za­chod­niej wy­mie­ra­ją, ujem­ny przy­rost na­tu­ral­ny mają rów­nież Sta­ny Zjed­no­czo­ne. Nie­kon­tro­lo­wa­ny na­pływ imi­gran­tów sta­no­wi wiel­kie za­gro­że­nie dla jed­no­ści po­szcze­gól­nych państw. Wpro­wa­dza­na przez le­wi­co­we eli­ty Za­cho­du po­li­ty­ka mul­ti­kul­tu­ra­li­zmu ro­dzi wie­le kon­flik­tów na tle re­li­gij­nym, ra­so­wym i spo­łecz­nym. Wy­mie­nio­nym zja­wi­skom to­wa­rzy­szy upa­dek mo­ral­ny, zu­peł­ne od­wró­ce­nie po­jęć, sze­rzą­cy się cha­os świa­to­po­glą­do­wy. Sta­re za­sa­dy, nor­my, wzor­ce po­stę­po­wa­nia na­zy­wa­ne są złem i po­strze­ga­ne jako fał­szy­we, a w ich miej­sce two­rzy się nowe, opar­te na tym, co daw­niej uwa­ża­ne było za grzech, wy­na­tu­rze­nie i zło.

Czło­wiek Za­cho­du umie­ra, co­raz bar­dziej przy­po­mi­na du­cho­we­go ka­le­kę, któ­ry stra­cił sens ży­cia. Jest za­gu­bio­ny, ma pro­ble­my z od­róż­nia­niem do­bra od zła, pró­bu­je pust­kę du­cho­wą wy­peł­niać kon­sump­cjo­ni­zmem, ucie­cha­mi cie­le­sny­mi, roz­wią­zło­ścią, ta­nią roz­ryw­ką. Rów­no­cze­śnie sta­je się zu­peł­nie bez­bron­ny wo­bec na­pły­wa­ją­cej fali imi­gran­tów, w któ­rej znaj­du­ją się w du­żej mie­rze lu­dzie wy­zna­ją­cy wy­ra­zi­ste idee, agre­syw­ni i twar­do dą­żą­cy do celu.

Po­wsta­je za­sad­ni­cze py­ta­nie, co spra­wi­ło, że cy­wi­li­za­cja za­chod­nia (okre­śla­na rów­nież cy­wi­li­za­cją ła­ciń­ską), bę­dą­ca do­tych­czas naj­do­sko­nal­szym wy­two­rem ludz­ko­ści – któ­ra jesz­cze w la­tach 50. XX wie­ku prze­ży­wa­ła gwał­tow­ny roz­wój, owo­cu­ją­cy szyb­ką od­bu­do­wą Eu­ro­py Za­chod­niej po wy­nisz­cza­ją­cej II woj­nie świa­to­wej – w cią­gu za­le­d­wie 50 lat zna­la­zła się w sta­nie ago­nal­nym? Od­po­wiedź jest sto­sun­ko­wo pro­sta i brzmi na­stę­pu­ją­co: cy­wi­li­za­cja za­chod­nia jest nisz­czo­na w spo­sób sys­te­ma­tycz­ny, pla­no­wy i me­to­dycz­ny przez mark­si­stów kul­tu­ro­wych. Mamy do czy­nie­nia z re­wo­lu­cją pro­wa­dzo­ną me­to­da­mi po­ko­jo­wy­mi – za po­mo­cą sta­no­wio­ne­go pra­wa, me­dial­nej pro­pa­gan­dy, od­dzia­ły­wa­nia in­sty­tu­cji opa­no­wa­nych i prze­kształ­co­nych przez le­wi­co­wych re­wo­lu­cjo­ni­stów.

Więk­szość lu­dzi jest prze­ko­na­na, że mark­sizm umarł wraz z upad­kiem Związ­ku So­cja­li­stycz­nych Re­pu­blik Ra­dziec­kich. To za­sad­ni­czy błąd. W rze­czy­wi­sto­ści mark­sizm zmu­to­wał i dzi­siaj od­no­si wiel­ki triumf. Oka­za­ło się, że twór­cy kla­sycz­ne­go mark­si­zmu po­my­li­li się w fun­da­men­tal­nej kwe­stii. Za­kła­da­li bo­wiem, że re­wo­lu­cja zo­sta­nie prze­pro­wa­dzo­na przez ro­sną­cy w siłę pro­le­ta­riat zło­żo­ny z ro­bot­ni­ków, a im­pul­sem do niej bę­dzie chęć do­ko­na­nia zmia­ny sto­sun­ków eko­no­micz­nych. Hi­sto­ria po­ka­za­ła jed­nak, że gdy w cza­sie I woj­ny świa­to­wej wy­bi­ła go­dzi­na mark­si­stów i zdo­ła­li po­chwy­cić wła­dzę, czy to w Ro­sji, czy na Wę­grzech, czy w nie­któ­rych lan­dach nie­miec­kich, pro­le­ta­riat za­wiódł. Oka­za­ło się, że ter­ror i si­ło­we roz­wią­za­nia są za­wod­ne. Ro­bot­ni­cy sa­mo­ist­nie nie chcie­li po­przeć re­wo­lu­cji, a w Ro­sji So­wiec­kiej tyl­ko strach przed re­pre­sja­mi ich do tego zmu­szał. Fia­sko za­po­wia­da­nej przez Wło­dzi­mie­rza Le­ni­na re­wo­lu­cji świa­to­wej spra­wi­ło, że czo­ło­wi teo­re­ty­cy mark­si­zmu za­czę­li ana­li­zo­wać przy­czy­ny tego jak­że bo­le­sne­go dla nich nie­po­wo­dze­nia.

Dwóch uczniów Le­ni­na – Wę­gier Gy­ör­gy Lu­kács i Włoch An­to­nio Gram­sci – do­szło do wnio­sku, że re­wo­lu­cja nie po­wio­dła się, bo du­sze Eu­ro­pej­czy­ków były pod wpły­wem chrze­ści­jań­stwa i kul­tu­ry wy­ro­słej na jego ba­zie. Je­dy­ną za­tem dro­gą do zwy­cię­stwa mark­si­zmu było wy­ko­rze­nie­nie z ludz­kiej du­szy idei chrze­ści­jań­skich i znisz­cze­nie cy­wi­li­za­cji ła­ciń­skiej. Gram­sci, głów­ny stra­teg mark­si­zmu kul­tu­ro­we­go, do­wo­dził, że nie da się na­rzu­cić mark­si­zmu siłą, ta dro­ga jest błęd­na. Je­dy­nie zmia­na kul­tu­ry może za­pew­nić suk­ces. Je­że­li to się uda, wła­dza sama tra­fi w ręce mark­si­stów. Gram­sci wy­ty­czył plan, jaki miał za­pew­nić zwy­cię­stwo. Ten plan wy­ma­gał cier­pli­wo­ści i cza­su, bo po­le­gał na tzw. dłu­giej dro­dze przez in­sty­tu­cje – sztu­kę, kino, te­atr, szko­łę, uczel­nię, me­dia. Wszyst­kie te sfe­ry na­le­ża­ło prze­jąć i wte­dy roz­po­cząć edu­ko­wa­nie spo­łe­czeń­stwa, co w koń­co­wym efek­cie ma do­pro­wa­dzić do sy­tu­acji, w któ­rej lu­dzie sami z ra­do­ścią przyj­mą re­wo­lu­cję1.

Gy­ör­gy Lu­kács, po­dob­nie jak Gram­sci, w chrze­ści­jań­stwie wi­dział głów­ną prze­szko­dę, któ­ra po­krzy­żo­wa­ła mark­si­stom pla­ny. Uwa­żał, że aby móc do­ko­nać ogól­no­świa­to­wej re­wo­lu­cji, na­le­ża­ło do­pro­wa­dzić do cał­ko­wi­tej de­struk­cji ist­nie­ją­ce­go spo­łe­czeń­stwa. Sta­re war­to­ści, za­sa­dy, nor­my po­stę­po­wa­nia mu­szą zo­stać uni­ce­stwio­ne, a w ich miej­sce trze­ba stwo­rzyć nowe.

W mar­cu 1919 roku, w krót­kim okre­sie ist­nie­nia Wę­gier­skiej Re­pu­bli­ki Rad Beli Kuna, Lu­kács zo­stał ko­mi­sa­rzem lu­do­wym do spraw oświa­ty i mógł swo­je idee wcie­lić w ży­cie. Po­sta­wił so­bie za głów­ny cel znisz­cze­nie ro­dzi­ny, dla­te­go m.in. wpro­wa­dził do szkół edu­ka­cję sek­su­al­ną ma­łych dzie­ci2.

W 1923 roku bo­ga­ty nie­miec­ki prze­my­sło­wiec Fe­lix Weil za­ło­żył we Frank­fur­cie nad Me­nem In­sty­tut Ba­dań Spo­łecz­nych, któ­ry po­tocz­nie na­zwa­ny zo­stał szko­łą frank­furc­ką. In­sty­tut sku­pił czo­ło­wych nie­miec­kich mark­si­stów z Gy­ör­gy­em Lu­kác­sem na cze­le, któ­rzy roz­wi­nę­li teo­rię po­ko­jo­wej re­wo­lu­cji kul­tu­ro­wej. Ogrom­ny wkład w pra­ce szko­ły wnio­sły ta­kie oso­by jak: Max Hor­kha­imer, Her­bert Mar­cu­se, The­odor Ad­or­no, Erich Fromm, Leo Lo­wen­thal i Jür­gen Ha­ber­mas.

Po doj­ściu Hi­tle­ra do wła­dzy w Niem­czech w 1933 roku mark­si­ści ze szko­ły frank­furc­kiej, któ­rzy w więk­szo­ści przy­pad­ków byli po­cho­dze­nia ży­dow­skie­go, wy­emi­gro­wa­li do Sta­nów Zjed­no­czo­nych. Tam in­sty­tut bar­dzo szyb­ko wzno­wił swo­ją dzia­łal­ność przy Uni­wer­sy­te­cie Co­lum­bia. Do­pie­ro w 1949 roku jego sie­dzi­ba po­now­nie zna­la­zła się we Frank­fur­cie nad Me­nem, gdzie kon­ty­nu­owa­no pra­ce zmie­rza­ją­ce do udo­sko­na­le­nia idei po­ko­jo­wej re­wo­lu­cji, co za­owo­co­wa­ło ko­lej­ny­mi trium­fa­mi mark­si­zmu kul­tu­ro­we­go.

Naj­bar­dziej de­struk­cyj­nym dla kul­tu­ry Za­cho­du owo­cem prac szko­ły frank­furc­kiej jest teo­ria kry­tycz­na stwo­rzo­na przez Maxa Hor­khe­ime­ra i jego naj­bliż­szych współ­pra­cow­ni­ków. Teo­ria kry­tycz­na to ide­olo­gia bę­dą­ca re­wi­zją kla­sycz­ne­go mark­si­zmu, któ­ra dąży do tego sa­me­go celu, tj. zdo­by­cia wła­dzy i bu­do­wy sys­te­mu ko­mu­ni­stycz­ne­go, ale no­wy­mi me­to­da­mi.

Rów­no­cze­śnie neo­mark­sizm roz­wi­jał się w Sta­nach Zjed­no­czo­nych, a jego guru stał się wy­cho­wa­nek szko­ły frank­furc­kiej Her­bert Mar­cu­se. Wy­eks­po­no­wał on nie­zwy­kle waż­ny w mark­si­zmie kul­tu­ro­wym ele­ment sek­su­al­ny. Mar­cu­se w do­sko­na­ły spo­sób wy­ko­rzy­stał bunt stu­den­tów w la­tach 60. by wcie­lić w ży­cie teo­rie szko­ły frank­furc­kiej. Stwo­rzył rów­nież po­ję­cie to­le­ran­cji re­pre­syw­nej, któ­ra ozna­cza nic in­ne­go jak nie­to­le­ran­cję dla wszyst­kie­go, co po­cho­dzi z pra­wi­cy. Od tego mo­men­ty wszy­scy prze­ciw­ni­cy ide­olo­gicz­ni, obroń­cy cy­wi­li­za­cji ła­ciń­skiej są styg­ma­ty­zo­wa­ni, na­zy­wa­ni fa­szy­sta­mi, wro­ga­mi po­stę­pu, ho­mo­fo­ba­mi lub nie­to­le­ran­cyj­ny­mi fun­da­men­ta­li­sta­mi.

Mark­si­ści kul­tu­ro­wi zna­leź­li rów­nież nowy pro­le­ta­riat. Ro­bot­ni­cy nie speł­ni­li dzie­jo­wej mi­sji, jaką wy­zna­czył im Ka­rol Marks, dla­te­go na­le­ża­ło za­stą­pić ich ta­ki­mi gru­pa­mi spo­łecz­ny­mi, któ­re są w nie­roz­wią­zy­wal­nym kon­flik­cie z tra­dy­cyj­nym spo­łe­czeń­stwem. Tym no­wym pro­le­ta­ria­tem oka­za­ły się wszel­kie­go ro­dza­ju mniej­szo­ści – z mniej­szo­ścia­mi sek­su­al­ny­mi na cze­le.

Od po­cząt­ku lat 70. XX wie­ku mark­si­ści za­czę­li skru­pu­lat­nie re­ali­zo­wać stra­te­gię An­to­nia Gram­scie­go, na­zwa­ną przez Ru­die­go Dut­sch­ke „dłu­gim mar­szem przez in­sty­tu­cje”, któ­ra oka­za­ła się za­bój­czo sku­tecz­na. Jej wy­nik mo­że­my dzi­siaj za­ob­ser­wo­wać na każ­dym kro­ku. Wszyst­kie współ­cze­sne zja­wi­ska zmie­rza­ją­ce do ani­hi­la­cji3 cy­wi­li­za­cji ła­ciń­skiej, ta­kie jak nisz­cze­nie ro­dzi­ny, dyk­tat po­li­tycz­nej po­praw­no­ści, wal­ka z re­li­gią ka­to­lic­ką, pro­mo­wa­nie de­wia­cji sek­su­al­nych, ide­olo­gia gen­der, wszech­obec­ny re­la­ty­wizm mo­ral­ny, są wła­śnie efek­tem dzia­ła­nia mark­si­zmu kul­tu­ro­we­go.

W dal­szej czę­ści książ­ki zo­sta­ną przed­sta­wio­ne szcze­gó­ło­we in­for­ma­cje na te­mat hi­sto­rii, za­ło­żeń i suk­ce­sów tej de­struk­cyj­nej ide­olo­gii.

Na wstę­pie na­le­ży jesz­cze wy­ja­śnić sam ter­min mark­sizm kul­tu­ro­wy, któ­ry nie jest jed­no­znacz­ny. Bar­dzo czę­sto pod­da­je się go kry­ty­ce jako pew­ne­go ro­dza­ju zbit­kę słow­ną. Część ba­da­czy twier­dzi, że znacz­nie traf­niej­sze jest okre­śle­nie mark­sizm an­ty­kul­tu­ro­wy. W ni­niej­szej książ­ce uży­wa­ny bę­dzie ter­min mark­sizm kul­tu­ro­wy, przede wszyst­kich dla­te­go, żeby zwró­cić uwa­gę, że po­lem wal­ki no­wych mark­si­stów jest kul­tu­ra, któ­rej opa­no­wa­nie i cał­ko­wi­ta prze­bu­do­wa sta­no­wi cel i wa­ru­nek po­wo­dze­nia re­wo­lu­cji.

Książ­ka opie­ra się na sze­ro­kim ma­te­ria­le źró­dło­wym, jed­nak na­le­ży pod­kre­ślić, że in­spi­ra­cją do jej na­pi­sa­nia były in­ter­ne­to­we pu­bli­ka­cje i wy­kła­dy Krzysz­to­fa Ka­ro­nia, któ­ry ostat­ni­mi laty sta­ra się po­pu­la­ry­zo­wać wie­dzę o mark­si­zmie. Na­to­miast wśród pol­skich na­ukow­ców po­ru­sza­ją­cych tę te­ma­ty­kę w pierw­szej ko­lej­no­ści na­le­ży wy­mie­nić Lesz­ka Ko­ła­kow­skie­go. Na­pi­sa­ny przez nie­go III tom Głów­nych nur­tów mark­si­zmu sta­no­wi bar­dzo cen­ne źró­dło wie­dzy. Nie­zwy­kle in­te­re­su­ją­cą po­zy­cją jest tak­że książ­ka Mo­ni­ki Kac­przak Pu­łap­ki po­praw­no­ści po­li­tycz­nej. Li­te­ra­tu­ra pol­sko­ję­zycz­na do­ty­czą­ca mark­si­zmu kul­tu­ro­we­go jest jed­nak sto­sun­ko­wo ubo­ga, dla­te­go ogrom­ną war­tość mają pu­bli­ka­cje ob­co­ję­zycz­ne. Moż­na w tym miej­scu wy­mie­nić przede wszyst­kim ta­kich au­to­rów jak Wil­liam Lind i Pa­trick Bu­cha­nan, któ­rzy w syn­te­tycz­ny spo­sób przed­sta­wia­ją pro­blem no­wej mu­ta­cji mark­si­zmu. Naj­istot­niej­szym źró­dłem wie­dzy są jed­nak dzie­ła głów­nych teo­re­ty­ków mark­si­zmu kul­tu­ro­we­go – An­to­nia Gram­scie­go, Her­ber­ta Mar­cu­se­go oraz pra­cow­ni­ków In­sty­tu­tu Ba­dań Spo­łecz­nych we Frank­fur­cie nad Me­nem.

------------------------------------------------------------------------

1 P. Bu­cha­nan, Śmierć Za­cho­du, Wro­cław 2005, s. 92.

2 Ibid., s. 90.

3 Ani­hi­la­cja – uni­ce­stwie­nie, pro­ces zmie­rza­ją­cy do cał­ko­wi­te­go znisz­cze­nia.Bibliografia

Ad­or­no The­odor, Ge­sam­mel­te Schri­ften, Frank­furt am Mein 1975.

Ame­ri­can Hu­ma­nist As­so­cia­tion, Hu­ma­nist Ma­ni­fe­sto H, 1973, do­stęp­ny w in­ter­ne­cie: http://hu­ma­nist.net/do­cu­ments/ma­ni­fe­sto2.html.

Aran­go Tim, A New Wave of Mi­grants Fle­es Iraq, Year­ning for Eu­ro­pe, „The New York Ti­mes” 08.09.2015.

Ba­logh Eva, Ro­ma­nian and Al­lied In­vo­lve­ment in the Hun­ga­rian Coup d’Etat of 1919, „East Eu­ro­pe­an Qu­ar­ter­ly” 1975, nr 9 (3).

Ben­n­hold Ka­trin, Er­lan­ger Ste­ven, Yegin­su Cey­lan, Bri­ta­in Ra­ises Ter­ro­rism Thre­at Le­vel, Me­aning New At­tack May Be Im­mi­nent, „The New York Ti­mes” 23.05.2017.

Best Ste­ven, The „Cul­tu­ral Turn” in Ma­rxist The­ory, na: http://www.drste­ve­best.org/The­Cul­tu­ral­Tur­nIn­Ma­rxist.htm .

Bia­ły Fi­lip, Plan dla le­wi­cy,na: http://www.po­li­te­ja.pl/2008/10/plan–dla–le­wi­cy/ .

Black Jim Nel­son, When Na­tions Die, Il­li­no­is 1994.

Bo­adel­la Da­vid, Wil­helm Re­ich. Le­ben und Werk des Man­nes, der in der Se­xu­ali­tät das Pro­blem der mo­der­nen Ge­sel­l­schaft er­kan­n­te und der Psy­cho­lo­gie neue Wege wies, Bern–Mün­chen 1981.

Brecz­ko Ja­cek, To­le­ran­cjo­nizm. Ry­szar­da Le­gut­ki kry­ty­ka to­le­ran­cji, „Idea. Stu­dia nad struk­tu­rą i roz­wo­jem po­jęć fi­lo­zo­ficz­nych” 2014, XXVI.

Bu­cha­nan Pa­trick, Śmierć Za­cho­du, Wro­cław 2005.

Bur­dzy Pa­weł, Po­li­tycz­na po­praw­ność za­bi­ja, „Nie­za­leż­na” 28.04.2013, do­stęp­ny w in­ter­ne­cie: http://nie­za­le­zna.pl/40822–po­li­tycz­na–po­praw­nosc–za­bi­ja .

Bursz­ta Woj­ciech, Ku­li­gow­ski Wal­de­mar, Se­qu­el. Dal­sze przy­go­dy kul­tu­ry w glo­bal­nym świe­cie. War­sza­wa 2005.

Car­le­ton Gre­go­ry, Se­xu­al Re­vo­lu­tion in Bol­she­vik Rus­sia, Pit­ts­burgh 2005.

Carl­son Ma­rvin, Per­for­mans, War­sza­wa 2007.

Ci­ce­ro Mar­cus Tul­lius, Pi­sma fi­lo­zo­ficz­ne, t. 2: O pań­stwie. O pra­wach. O po­win­no­ściach. O cno­tach, War­sza­wa 1960.

Ci­sło Wal­de­mar, Imi­gran­ci u bram. Kry­zys uchodź­czy i mę­czeń­stwo chrze­ści­jan w XXI wie­ku, Kra­ków 2017.

Con­rad Pe­ter, Schne­ider Jo­seph W., De­vian­ce and me­di­ca­li­za­tion: from bad­ness to sick­ness, Fi­la­del­fia 1992.

Cza­pliń­ski Wła­dy­sław, Ga­los Adam, Kor­ta Wa­cław, Hi­sto­ria Nie­miec, Wro­cław 2010.

Cze­kaj Ra­fał, Kry­tycz­na teo­ria sztu­ki The­odo­ra W. Ad­or­no, Kra­ków 2006.

Ćwi­kła Pa­weł, Re­la­ty­wizm i Du­sza Za­cho­du, „Rocz­ni­ki Nauk Spo­łecz­nych” 2015, t. 7 (43), nr 4.

De Gttry An­drea, Pa­ga­ni Fa­bri­zio, Le Na­zio­ni Uni­te. Svi­lup­po e re­for­ma del si­ste­ma di si­cu­rez­za col­let­ti­vo, Bo­lo­gna 2005.

De­Mar­co Do­nald, Wi­ker Ben­ja­min D., Ar­chi­tek­ci kul­tu­ry śmier­ci, War­sza­wa 2014.

De Mat­tei Ro­ber­to, Dyk­ta­tu­ra re­la­ty­wi­zmu, War­sza­wa 2009.

De Mat­tei Ro­ber­to, Groź­na Kar­ta Praw Pod­sta­wo­wych, „Rzecz­po­spo­li­ta” nr 226, 27.09.2007.

De To­cqu­evil­le Ale­xis, O de­mo­kra­cji w Ame­ry­ce, War­sza­wa 1976.

Droz­da Ja­cek, O po­wrót kul­tu­ro­znaw­stwa za­an­ga­żo­wa­ne­go. Wspo­mnie­nie o Stu­ar­cie Hal­lu, na: http://pu­bli­ca.pl/tek­sty/wspo­mnie­nie-stu­art-hall-42013.html .

Dry­mer Grze­gorz, Afe­ry sek­su­al­ne w Wiel­kiej Bry­ta­nii. Gwał­ty mu­zuł­mań­skich gan­gów, „Rzecz­po­spo­li­ta” 30.09.2017, na: http://www.rp.pl/Spo­le­czen­stwo/309289949-Afe­ry-sek­su­al­ne-w-Wiel­kiej-Bry­ta­nii-Gwal­ty-mu­zul­man­skich-gan­gow.html .

Dzie­dzi­na Ja­cek, Homo–lob­by nr 1, „Gość Nie­dziel­ny” 2008, nr 19.

Eu­ro­pe­an Co­mis­sion, Whi­te pa­per on the fu­tu­re of Eu­ro­pe. Re­flec­tions and sce­na­rios for the EU27 by 2025, Brus­sels 1 march 2017.

Fit­zgib­bons Ri­chard P., Sut­ton Phi­lip M., O’Le­ary Dale, The psy­cho­pa­tho­lo­gy of sex re­as­si­gn­ment sur­ge­ry: As­ses­sing its me­di­cal, psy­cho­lo­gi­cal and ethi­cal ap­pro­pria­te­ness. „The Na­tio­nal Ca­tho­lic Bio­ethics Qu­ar­ter­ly” 2009, nr 9 (1), s. 97–125.

Fon­te John, Why The­re Is a Cul­tu­re War, „Po­li­cy Re­view”, XII 2000 – I 2001.

Gen­der cy­wi­li­za­cja śmier­ci. Hi­sto­ria ide­olo­gii gen­der, jej twór­cy pod­sta­wo­we za­ło­że­nia ide­olo­gii gen­der oraz pró­by jej wdra­ża­nia w Pol­sce, War­sza­wa–Le­gni­ca 2013.

Gerl–Fal­ko­vitz Han­na–Bar­ba­ra, Za­po­mnieć o cie­le­sno­ści aż do eks­kar­na­cji. Dro­ga od fe­mi­ni­zmu do gen­der, : Gen­der. Spoj­rze­nie kry­tycz­ne, red. ks. J. Ja­gieł­ło, ks. D. Oko, Kiel­ce 2016.

Gier­szew­ski Zbi­gniew, Kul­tu­ra, mo­ral­ność, względ­ność. Dok­try­na re­la­ty­wi­zmu kul­tu­ro­we­go M. J. Her­sko­vit­sa, Po­znań 2000.

Gir­kin­ger Mi­cha­el, Mensch Und Ge­sel­l­schaft in der frühen Tie­fenp­sy­cho­lo­gie. Po­li­tik bei Sig­mund Freud, Al­fred Ad­ler und Wil­helm Re­ich, Mar­burg 2007.

Gór­ny Grze­gorz, Ho­len­der­ski pro­me­te­izm, na: https://opo­ka.org.pl/bi­blio­te­ka/P/PR/ho­len­der­ski­_pro­me­te­izm.html .

Gram­sci An­to­nio, Au­da­cia e fede (1916), Sot­to la mole 1916–1920, s. 148, cit. per: M. No­wa­czyk, Mark­sizm a re­li­gia w mło­dzień­czych pi­smach Gram­scie­go, „Eu­he­mer – prze­gląd re­li­gio­znaw­czy”, 1973, nr 3 (89), s. 64.

Gram­sci An­to­nio, No­wo­cze­sny Ksią­żę, War­sza­wa 2006.

Gram­sci An­to­nio, Pi­sma Wy­bra­ne, t.1, 1961.

Gram­sci An­to­nio, Pi­sma Wy­bra­ne, t.2, 1961.

Gram­sci An­to­nio, Ze­szy­ty fi­lo­zo­ficz­ne, War­sza­wa 1991.

Gu­lik Mi­chał, No­wak Sa­mu­el, Co nam zo­sta­ło po stu­diach kul­tu­ro­wych? Teo­ria za­an­ga­żo­wa­nia wo­bec ma­te­ria­li­zmu i post­hu­ma­ni­zmu, „Kul­tu­ra Po­pu­lar­na” 2014, nr 1 (39).

Guz Ta­de­usz, De­struk­cja w sztu­ce na przy­kła­dzie teo­rii es­te­tycz­nej The­odo­ra W. Ad­or­no, na: https://www.youtu­be.com/watch?v=0Jp­SHVBV6tE .

Hall Stu­art, No­tes on De­con­struc­ting the Po­pu­lar, w: R. Sa­mu­el, Pe­ople’s Hi­sto­ry and So­cia­list The­ory, Ro­utled­ge, Lon­don–New York 1981, s. 227–240.

Har­tung Frank, Cul­tu­ral Re­la­ti­vi­ty and Mo­ral Jud­ge­ments, „Phi­lo­so­phy of Scien­ce” 1954, vol. 21.

Her­sko­vits Me­lvil­le, Man and His Works: The Scien­ce of Cul­tu­ral An­th­ro­po­lo­gy, New York 1948.

Hird Myra J., Zwie­rzę­cy trans­sek­su­alizm, Teo­rie wy­wro­to­we: an­to­lo­gia prze­kła­dów, red. A. Ga­jew­ska, Po­znań 2012, s. 276–283.

Hor­khe­imer Max, Ad­or­no The­odor, Dia­lek­ty­ka oświe­ce­nia, New York 1994.

Hu­ghes Be­ne­dict, Far­sa Va­ti­ca­num U. Rze­tel­na oce­na so­bo­ru po pięć­dzie­się­ciu la­tach, na: http://www.ul­tra­mon­tes.pl/hu­ghe­s_far­sa­_v2.htm .

Hy­lew­ski Mar­cin, Bur­dzik To­masz, Teo­ria kry­tycz­na Szko­ły Frank­furc­kiej jako kry­ty­ka kul­tu­ry ma­so­wej, „Kul­tu­ra–Hi­sto­ria–Glo­ba­li­za­cja” 2014, nr 15.

Ide­olo­gia gen­der. Za­gro­że­nia, Po­znań 2016.

Jan­kow­ski Ka­zi­mierz, Hi­pi­si w po­szu­ki­wa­niu zie­mi obie­ca­nej, War­sza­wa 2003.

Jan Pa­weł II, en­cy­kli­ka Cen­te­si­mus An­nus, 01.05.1991, nr 44.

Jan Pa­weł II, Pa­mięć i toż­sa­mość. Roz­mo­wy na prze­ło­mie ty­siąc­le­ci, War­sza­wa 2007.

Jan Pa­weł II, Prze­sła­nie z oka­zji 1200 rocz­ni­cy ko­ro­na­cji Ka­ro­la Wiel­kie­go, „L’Osse­rva­to­re Ro­ma­no” 22.12.2000.

Ja­eger Wer­ner, Pa­ide­ia. For­mo­wa­nie czło­wie­ka grec­kie­go, War­sza­wa 2001.

Jen­drzej­czak Mar­cin, Le­wi­ca i is­lam – nie­świę­te przy­mie­rze, „Po­lo­nia Chri­stia­na” 18.03.2016.

Jo­nes Ka­tie, Is­lam car­to­on ro­we­di­tor was de­va­sta­ted, na: www.Wa­le­sOn­li­ne.co.uk .

Kac­przak Mo­ni­ka, Pu­łap­ki po­praw­no­ści po­li­tycz­nej, Ra­dzy­min 2012.

Ka­roń Krzysz­tof, Al­tie­ro Spi­nel­li i nowa Eu­ro­pa, na: https://www.youtu­be.com/watch?v=kPLi­3Y­_y­SCw .

Ka­roń Krzysz­tof, Eu­ro­ko­mu­nizm 1975–1978, na: http://www.hi­sto­riasz­tu­ki.com.pl/stro­ny/021–11–00–AN­TY­KUL­TU­RA–EU­RO­KO­MU­NIZM.html .

Ka­roń Krzysz­tof, Fia­sko kontr­kul­tu­ry, na: http://www.hi­sto­riasz­tu­ki.com.pl/stro­ny/021–09–00–AN­TY­KUL­TU­RA–KLE­SKA.html

Ka­roń Krzysz­tof, Freu­do­mark­sizm, na: http://www.hi­sto­riasz­tu­ki.com.pl/stro­ny/021–04–00 AN­TY­KUL­TU­RA POD­STA­WY–FREU­DO­MARK– SIZM.html .

Ka­roń Krzysz­tof, Gen­der. Pod­sta­wy ide­olo­gicz­ne, fi­lo­zo­ficz­ne i na­uko­we, na: http://www.hi­sto­riasz­tu­ki.com.pl/025–00–04–GEN­DER.php .

Ka­roń Krzysz­tof, Hi­sto­ria mark­si­zmu. Eu­ro­ko­mu­nizm i gen­der, na: https://www.youtu­be.com/watch?v= JqCT­d9L32ms

Ka­roń Krzysz­tof, Hi­sto­ria mark­si­zmu. Mark­sizm kla­sycz­ny, na: https:/ /www.youtu­be.com/watch?v=HZ47K­k­F0XAo .

Ka­roń Krzysz­tof, Hi­sto­ria mark­si­zmu. Mark­sizm psy­cho­ana­li­tycz­ny, na: https://www.youtu­be.com/watch?v=8j4zoRj­hQHM .

Ka­roń Krzysz­tof, Hi­sto­ria mark­si­zmu. Mark­sizm psy­cho­ana­li­tycz­ny 2, na: https://www.youtu­be.com/watch?v=dk3Qge­qPCFk.

Ka­roń Krzysz­tof, Hi­sto­ria sztu­ki. Sztu­ka współ­cze­sna 1945–2000, na: http://hi­sto­riasz­tu­ki.com.pl/stro­ny/001–09–00–WSPCZ–POST­MO­DER­NIZM.html .

Ka­roń Krzysz­tof, Kontr­ku­itu­ra 1948–1970, na: http://www.hi­sto­riasz­tu­ki.com.pl/stro­ny/021–08–00–AN­TY­KUL­TU­RA–KONTR­KUL­TU­RA.html .

Ka­roń Krzysz­tof, Marsz przez in­sty­tu­cje, na: http://www.hi­sto­riasz­tu­ki.com.pl/stro­ny/021–10–00–AN­TY­KUL­TU­RA–MARSZ.html

Ka­roń Krzysz­tof, Nowa wę­drów­ka Lu­dów, na: http://www.hi­sto­riasz­tu­ki.com.pl/025–00–06–WE­DROW­KA–LU­DOW.php

Ka­roń Krzysz­tof, Re­sty­ling an­ty­ku­itu­ry 1947–1950, na: http://www.hi­sto­riasz­tu­ki.com.pl/stro­ny/021–07–00–AN­TY­KUL­TU­RA–RE­STY­LING.html .

Ka­roń Krzysz­tof, Styg­ma­ty­za­cja kul­tu­ry 1941–1950, na: http://www.hi­sto­riasz­tu­ki.com.pl/stro­ny/021–06–00–AN­TY­KUL­TU­RA–POD­STA­WY–STYG­MA­TY­ZA­CJA.html .

Ka­roń Krzysz­tof, Teo­ria kry­tycz­na, na: http://hi­sto­riasz­tu­ki.com.pl/025–00–05–TEO­RIA–KRY­TYCZ­NA.php .

Ka­roń Krzysz­tof, Teo­ria kry­tycz­na 1937–1944, na: http://www.hi­sto­riasz­tu­ki.com.pl/stro­ny/021-05-00-AN­TY­KUL­TU­RA–POD­STA­WY–TEO­RIA–KRY­TYCZ­NA.html – .

Ka­roń Krzysz­tof, To­le­ran­cja re­pre­syw­na Her­ber­ta Mar­cu­se, na: http://www.youtu­be.com/watch?v=6zo­Xw­WQo­8bk .

Ka­roń Krzysz­tof, Unia Eu­ro­pej­ska, na: http://www.hi­sto­riasz­tu­ki.com.pl/stro­ny/021–12–00–AN­TY­KUL­TU­RA–SYS­TEM.html

Ka­sper Wal­ter, Gesu Cri­sto, Qu­eri­nia­na.

Kaut­sky Karl, Re­wo­lu­cja pro­le­ta­riac­ka i jej pro­gram, Stut­t­gart–Ber­lin 1922.

Kel­sen Hans, Teo­ria ge­ne­ra­le del di­rit­to del­lo Sta­to, Mi­la­no 1966. Ko­ła­kow­ski Le­szek, Main Cur­rents Of Ma­rxism: Vo­lu­me III, The Bre­ak­down, „Oxford Uni­ver­si­ty Press” 1976.

Ko­ran, t. 1, Sury I–XVII, War­sza­wa 2009.

Korn­bi­chler Tho­mas, Wil­helm Re­ich. En­fant ter­ri­ble der Psy­cho­ana­ly­se. Jen­se­its von Sig­mund Freud?, Ber­lin 1989.

Koń­co­wa re­la­cja z Sy­no­du, 2015.

Ko­ściel­niak Ce­za­ry, Teo­lo­gia wy­zwo­le­nia – nie­uda­ny eks­pe­ry­ment, na: https://opo­ka.org.p1/bi­blio­te­ka/T/TT/teo­lo­gia­wy­zwo­le­nia­_nieu­da­ny.html .

Kraj­ski Sta­ni­sław, Ma­so­ne­ria, is­lam, uchodź­cy – czy cze­ka nas wiel­ka apo­ka­lip­sa?, War­sza­wa 2016.

Kuby Ga­brie­le, Glo­bal­na re­wo­lu­cja sek­su­al­na, Kra­ków 2013.

Kuby Ga­brie­le, Re­wo­lu­cja gen­de­ro­wa. Nowa ide­olo­gia sek­su­al­no­ści, Kra­ków 2009.

Kuby Ga­brie­le, Re­wo­lu­cja sek­su­al­na w szko­le i przed­szko­lu, : Gen­der. Spoj­rze­nie kry­tycz­ne, red. ks. J. Ja­gieł­ło, ks. D. Oko, Kiel­ce 2016.

Ku­char­czyk Grze­gorz, Dwie re­wo­lu­cje – 1789 i 1968, „Nasz Dzien­nik” 7–8.11.2009.

Kul­tu­ra i he­ge­mo­nia. An­to­lo­gia tek­stów Szko­ły z Bir­ming­ham, red. M. Wró­blew­ski, To­ruń 2012.

Ladd John, The Is­sue of Re­la­ti­vism, „The Mo­nist” 1963, s. 585–609.

Le­nin Wło­dzi­mierz, O sto­sun­ku par­tii ro­bot­ni­czej do re­li­gii, „Pra­le­ta­rij” 13.05.1909.

Le­nin Wło­dzi­mierz, So­cja­lizm a re­li­gia, „No­wa­ja Zyzn” 1905, nr 28.

Li­bya Im­por­tant Mo­del for Re­gi­me Be­ha­vior Chan­ge, Rice Says, Glo­bal-Se­cu­ri­ty.org, 15 maja 2016 – http://www.glo­bal­se­cu­ri­ty.org/wmd/li­bra­ry/news/li­bya/2006/li­bya–060515–usia­01.htm.

Li­po­wicz Mar­kus, Re­wo­lu­cja sek­su­al­na jako dro­ga do po­no­wo­cze­sno­ści – ana­li­za twór­czo­ści Wil­hel­ma Re­icha w świe­tle współ­cze­snej de­kon­struk­cji kul­tu­ry pa­triar­chal­nej, „Kul­tu­ra i Edu­ka­cja” 2013, nr 1 (94).

Lind Wil­liam, Jak po­wsta­ła po­li­tycz­na po­praw­ność, Ame­ri­can Uni­ver­si­ty 2000, na: http://mark­sizm–kul­tu­ro­wy.blog­spot.com/2011/06/wil­liams–lind–jak–po­wstaa–po­li­tycz­na.html .

Lind Wil­liam, The Ori­gins of Po­li­ti­cal Cor­rect­ness, 2000.

List epi­sko­pa­tu Pol­ski „Do bi­sku­pów świa­ta”, 7 VII 1920.

Löwy Mi­cha­el, Lu­kács Gy­ör­gy, From Ro­man­ti­cism to Bol­she­vism, Lon­don 1979.

Löwy Mi­cha­el, Teo­lo­gia wy­zwo­le­nia a mark­sizm, „Prak­ty­ka Teo­re­tycz­na” 2013, nr 2 (8).

Lu­kács Gy­ör­gy, Hi­sto­ria i świa­do­mość kla­so­wa, War­sza­wa 2013.

Ły­siak Wal­de­mar, Sa­lon 2. Al­fa­bet Szu­le­rów. Część pierw­sza A–L, War­sza­wa 2006.

Mac­Do­nald Ke­vin, Kul­tu­ra kry­ty­ki, War­sza­wa 2012.

Ma­ni­fest ko­mu­ni­stycz­ny.

Mar­cu­se Her­bert, Czło­wiek jed­no­wy­mia­ro­wy, 1964.

Mar­cu­se Her­bert, Re­pres­si­ve to­le­ran­ce, 1965.

Mar­ga­siń­ski An­drzej, Płeć i orien­ta­cja sek­su­al­na w uję­ciu nur­tu gen­de­ro­we­go i ho­mo­fil­ne­go – mię­dzy na­uką i ide­olo­gią, : Gen­der. Spoj­rze­nie kry­tycz­ne, red. ks. J. Ja­gieł­ło, ks. D. Oko, Kiel­ce 2016.

Marks Ka­rol, Ka­pi­tał, 1867.

Marks Ka­rol, Przy­czy­nek do kry­ty­ki he­glow­skiej fi­lo­zo­fii pra­wa, 1844.

Marks Ka­rol, The Vic­to­ry of the Co­un­ter–Re­vo­lu­tion in Vien­na, Co­lo­gne 1848.

Mark­sizm Kul­tu­ro­wy a kry­zys Świa­ta Za­chod­nie­go. Ro­do­wód in­te­lek­tu­al­ny dok­try­ny po­li­tycz­nej po­praw­no­ści i jej wpływ na ero­zję we­wnętrz­ną oraz ma­le­ją­cą glo­bal­ną rolę Za­cho­du. Część 1: Czym jest Mark­sizm Kul­tu­ro­wy?, na: https://gran­deu­ro­pe.word­press.com/2014/04/23/czym–jest–mark­sizm–kul­tu­ro­wy–isto­ta–po­li­tycz­nej–po­praw­no­sci–i–jej–ge­ne­za–czesc–1–czym–jest–mark­sizm–kul­tu­ro­wy/ .

Mark­sizm Kul­tu­ro­wy a kry­zys Świa­ta Za­chod­nie­go. Ro­do­wód in­te­lek­tu­al­ny dok­try­ny po­li­tycz­nej po­praw­no­ści i jej wpływ na ero­zję we­wnętrz­ną oraz ma­le­ją­cą glo­bal­ną rolę Za­cho­du. Część 2: Od Mark­sa po re­wo­lu­cję sek­su­al­ną lat 60–tych XX wie­ku, na: https://gran­deu­ro­pe.word­press.com/2014/04/23/czym–jest–mark­sizm–kul­tu­ro­wy–isto­ta–po­li­tycz­nej–po­praw­no­sci–i–jej–ge­ne­za–czesc–2–od–mark­sa–po–re­wo­lu­cje–sek­su­al­na–lat–60tych–xx–wie­ku/ .

Mark­sizm Kul­tu­ro­wy a kry­zys Świa­ta Za­chod­nie­go. Ro­do­wód in­te­lek­tu­al­ny dok­try­ny po­li­tycz­nej po­praw­no­ści i jej wpływ na ero­zję we­wnętrz­ną oraz ma­le­ją­cą glo­bal­ną rolę Za­cho­du. Część 3: od Bir­ming­ham po dzi­siej­szą le­wi­cę, na: https://gran­deu­ro­pe.word­press.com/2014/06/07/czym–jest–mark­sizm–kul­tu­ro­wy–isto­ta–po­li­tycz­nej–po­praw­no­sci–i–jej–ge­ne­za–czesc–3/ .

Mat­thews Ti­mo­thy, The Frank­furt Scho­ol: Con­spi­ra­cy to Cor­rupt, 2009.

McCombs Ma­xwell, Usta­na­wia­nie agen­dy. Me­dia ma­so­we i opi­nia pu­blicz­na, Kra­ków 2008.

Mead Mar­ga­ret, Co­ming of age in Sa­moa, Nowy Jork 1973.

Mil­ler Ali­ce, Znie­wo­lo­ne dzie­ciń­stwo. Ukry­te źró­dła ty­ra­nii. Po­znań 1999.

Ny­zio Ar­ka­diusz, Bry­tyj­skie stu­dia kul­tu­ro­we a pol­ski strach przed po­li­ty­ką, „Kul­tu­ra po­pu­lar­na” 2014, nr 1 (39).

Oko Da­riusz, Gen­der jako dzie­ło ro­zu­mu ate­istycz­ne­go. De­kon­struk­cja de­kon­struk­cjo­ni­stów, : Gen­der. Spoj­rze­nie kry­tycz­ne, red. ks. J. Ja­gieł­ło, ks. D. Oko, Kiel­ce 2016.

Or­well Geo­r­ge, Rok 1984, War­sza­wa 1989.

Par­ker Noel, Sim Stu­art, The A–Z Gu­ide to Mo­dern So­cial and Po­li­ti­cal The­ori­sts, Pren­ti­ce Hall/Ha­rve­ster Whe­at­she­af, 1997.

Pe­eters Mar­gu­eri­te, Glo­bal­na re­wo­lu­cja gen­der – po­go­dze­nie oby­wa­te­la i oso­by, : Gen­der. Spoj­rze­nie kry­tycz­ne, red. ks. J. Ja­gieł­ło, ks. D. Oko, Kiel­ce 2016.

Pe­ters Fre­ia, Is­la­mi­sten be­dro­hen Chri­sten in Flüch­tling­she­imen, „die Welt” 27.09.2015, do­stęp­ny w in­ter­ne­cie: https://www.welt.de/po­li­tik/deutsch­land/ar­tic­le­146919471/Is­la­mi­sten–be­dro­hen–Chri­sten–in–Flu­ech­tling­she­imen.html .

Pius XII, En­cy­kli­ka Sum­mi Pon­ti­fi­ca­tus, 20.10.1939.

Po­ra­dow­ski Mi­chał, Ko­ściół od we­wnątrz za­gro­żo­ny, Wro­cław 2001.

Po­ra­dow­ski Mi­chał, Teo­lo­gia wy­zwo­le­nia Ka­ro­la Mark­sa cz. I i II, Wro­cław 2006.

Po­ssen­ti Vit­to­rio, Es­se­re e li­ber­ta, So­ve­ri­na Man­nel­li 2004.

Pu­zy­ni­na Ja­dwi­ga, Szer­mier­ka na sło­wa, „Spo­tka­nia” 1991, nr 25.

Ra­ehn Ray­mond, The Hi­sto­ri­cal Ro­ots of Po­li­ti­cal Cor­rect­ness, The Free Con­gress Re­se­arch and Edu­ca­tion Fo­un­da­tion.

Rak­nes Ola, Wil­helm Re­ich und die Or­go­no­mie. Eine Ein­füh­rung in die Wis­sen­schaft von der Le­ben­se­ner­gie, Frank­furt am Mein 1983.

Rat­zin­ger Jo­seph, Wer­te in Ze­iten des Um­bruchs, 2005.

Raw­lin­son Ke­vin, Fa­tal sho­otings and explo­sion re­por­ted in Pa­ris, „The Gu­ar­dian” 13.11.2015.

Re­ich Wil­helm, Der Ein­bruch der se­xu­el­len Zwang­smo­ral. Zur Ge­schich­te der se­xu­el­len Öko­no­mie, Köln 1972.

Re­ich Wil­helm, Die Se­xu­al­le Re­vo­lu­tion, Frank­furt am Mein 2004.

Re­ich Wil­helm, Funk­cja or­ga­zmu, War­sza­wa 1996.

Re­ich Wil­helm, Rede an den kle­inen Mann, Frank­furt am Mein 2007.

Re­ko­men­da­cja nr R 97(20) Ko­mi­te­tu Mi­ni­strów Rady Eu­ro­py do­ty­czą­ca „mowy nie­na­wi­ści”, na: http://www.mo­wa­nie­na­wi­sci.info/post/re­ko­men­da­cja–r–97–20–ko­mi­te­tu–mi­ni­strow–rady–eu­ro­py–nt–mowy–nie­na­wi­sci/ .

Re­tyi An­dre­as von, Geo­r­ge So­ros. Naj­nie­bez­piecz­niej­szy czło­wiek świa­ta, Kra­ków 2016.

Rohn­ka Da­riusz, Fa­tal­na Fik­cja. Nowe ob­li­cze bol­sze­wi­zmu – sta­ry wzór, Po­znań 2001.

Ro­siak Ma­rek, „Gen­der Tro­uble” Ju­dith Bu­tler w świe­tle lo­gi­ki i me­to­do­lo­gii – ana­li­za głów­nych za­ło­żeń i ich kon­se­kwen­cji z do­da­niem uwag o źró­dłach dok­try­ny gen­der, : Gen­der. Spoj­rze­nie kry­tycz­ne, red. ks. J. Ja­gieł­ło, ks. D. Oko, Kiel­ce 2016.

Ryn­kie­wicz Ta­de­usz, Od „pro­le­ta­ria­tu” do „czło­wie­ka ma­so­we­go”, „Czło­wiek w kul­tu­rze” 2008, nr 20, s. 279.

Sa­mu­els Jo­na­than, Sky Find Hand­bo­ok For EU–Bo­und Mi­grants, „Sky News” 13.09.2015.

Scal­fa­ri Eu­ge­nio, Re­wo­lu­cja Fran­cisz­ka: zniósł grzech, „La Re­pub­bli­ca” 29.12.2013.

Schmi­dli Falk, Fluch­tling­ska­ta­stroph?e – selb­st­ge­macht?, na: https:// www.vi­men­tis.ch/d/dia­log/re­adar­tic­le/flu­ech­tling­ska­ta­stro­phe-selb­st­ge­macht/ .

Se­we­ry­niak Hen­ryk, Teo­lo­gia fun­da­men­tal­na, t. 1, War­sza­wa 2010.

Soc­ci An­to­nio, Czy to na­praw­dę Fran­ci­szek? Ko­ściół w cza­sach za­mę­tu. Kra­ków 2014.

So­czyń­ski Sła­wo­mir, Tabu po­li­tycz­nej po­praw­no­ści – tar­cza czy ka­ga­niec, „Stu­dia So­cia­lia Cra­co­vien­sia” 8 (2016), nr 2 (15).

So­ros Geo­r­ge, Re­bu­il­ding the asy­lum sys­tem, Pro­ject Syn­di­ca­te, 26.09.2015.

Spi­ro Mel­ford, Gen­der and cul­tu­re: kib­butz wo­men re­vi­si­ted, New York 1988.

Stęp­kow­ski Alek­san­der, Płeć jako przy­czy­na ludz­kiej alie­na­cji: aspek­ty po­li­tycz­ne i praw­ne, : Gen­der. Spoj­rze­nie kry­tycz­ne, red. ks. J. Ja­gieł­ło, ks. D. Oko, Kiel­ce 2016.

Sum­ma the­olo­giae, I–II ae, q. 93. a. 3.

Sy­kes Char­les, A Na­tion of Vic­tims, St. Mar­tin’s Press, New York 1992, s. 54.

Sy­no­wiec Alek­san­dra, W stro­nę ana­li­zy tek­stu – wpro­wa­dze­nie do teo­rii dys­kur­su, „Ze­szy­ty Na­uko­we Po­li­tech­ni­ki Ślą­skiej” 2013, nr 1897.

Szi­las­sy San­dor, Re­vo­lu­tio­na­ry Hun­ga­ry 1918–1921. „Da­nu­bian Press” 1971.

Szwed An­to­ni, Przy­pa­dek Roc­co But­ti­glio­ne­go, „Nie­dzie­la” 5/2005.

Ślęcz­ka Ka­zi­mierz, Dia­lek­ty­ka pro­ce­su re­wo­lu­cji: W spo­rze o Ge­schich­te Und Klas­sen­be­wus­st­se­in, Wro­cław 1978.

Świę­cic­ki Ja­cek, Fran­cja – po­st­chrze­ści­jań­skie spo­łe­czeń­stwo ate­istycz­ne: Jak do tego do­szło?, na: http://www.ka­to­lik.pl/fran­cja–po­st­chrze­sci­jan­skie–spo­le­czen­stwo–ate­istycz­ne—jak–do–tego–do­szlo–,1384,416,cz.html .

Teo­dor­czyk Ju­sty­na, Hi­pi­sow­ska kon­te­sta­cja lat 60. i 70. XX w. na fali i w pu­łap­ce kry­zy­su. O glo­ba­li­stycz­nych aspek­tach sub­kul­tu­ry dzie­ci–kwia­tów, „Kul­tu­ra – Hi­sto­ria – Glo­ba­li­za­cja” 9/2001.

The Po­pu­la­tion Va­cu­um: Tho­ugh Hu­ma­ni­ty Is Im­plo­ding, De­mo­gra­phers Re­fu­se to Urge Wo­men to Have More Ba­bies, „Re­port New­sma­ga­zi­ne”, 05.06.2000.

To­kar­czyk Ro­man An­drzej, Współ­cze­sne dok­try­ny po­li­tycz­ne, War­sza­wa 2010.

Tuch­man Bar­ba­ra, The Pro­ud To­wer: A Por­tra­it of the World Be­fo­re the War: 1890–1914. Bal­lan­ti­ne Bo­oks, New York 1993.

Vol­gy­es Ivan, Hun­ga­ry in re­vo­lu­tion, 1918–1919. Nine es­says, Uni­ver­si­ty of Ne­bra­ska Press.

Wa­len­to­wicz Ha­li­na, Ewo­lu­cja teo­rii kry­tycz­nej Maxa Hor­khe­ime­ra, „Prze­gląd Fi­lo­zo­ficz­no–Li­te­rac­ki” 2004, nr 3 (9).

Wa­len­to­wicz Ha­li­na, Pro­gram teo­rii kry­tycz­nej Maxa Hor­khe­ime­ra, „Nowa kry­ty­ka” 24 X 2014.

Waw­rzyń­ski Pa­weł, Post­do­bro­byt: Przy­czy­ny i skut­ki kry­zy­su Eu­ro­py, 2015.

Wig­ger­shaus Rolf, The Frank­furt Scho­ol: Its Hi­sto­ry, The­ories and Po­li­ti­cal Si­gni­fi­can­ce, Cam­brid­ge 1995.

Woj­cie­chow­ski Mi­chał, Słow­nik na­szej no­wo­mo­wy, „Fron­da” 2003, nr 30.

Wo­lak Je­rzy, Isto­ta teo­lo­gii wy­zwo­le­nia, „Po­lo­nia Chri­stia­na” nr 35, li­sto­pad–gru­dzień 2013, do­stęp­ny w in­ter­ne­cie: http://www.pch24.pl/isto­ta–teo­lo­gii–wy­zwo­le­nia,31129,pch.html .

Wol­ter, Trak­tat o to­le­ran­cji na­pi­sa­ny z po­wo­du śmier­ci Jana Ca­la­sa, War­sza­wa 1956.

Wo­ło­szy­now Wa­len­tin N., Ma­rxism and the Phi­lo­so­phy of Lan­gu­age, Ha­rvard Uni­ver­si­ty Press, Cam­brid­ge 1986.

Wy­wiad Eu­ge­nia Scal­fa­rie­go z pa­pie­żem Fran­cisz­kiem, „La Re­pub­bli­ca” 01.10.2013.

Wy­wiad Eu­ge­nia Scal­fa­rie­go z pa­pie­żem Fran­cisz­kiem, „La Re­pub­bli­ca” 11.11.2016.

Young Ro­bert M., THE NA­KED MARX: Re­view of Her­bert Mar­cu­se, Eros and Ci­vi­li­za­tion: A Phi­lo­so­phi­cal In­qu­iry into Freud, New Sta­te­sman, vol. 78, 7 No­vem­ber 1969.