Matki i inni. Emocjonalna ewolucja człowieka - ebook
Format ebooka:
EPUB
Format
EPUB
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najpopularniejszych formatów e-booków na świecie.
Niezwykle wygodny i przyjazny czytelnikom - w przeciwieństwie do formatu
PDF umożliwia skalowanie czcionki, dzięki czemu możliwe jest dopasowanie
jej wielkości do kroju i rozmiarów ekranu. Więcej informacji znajdziesz
w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Format
MOBI
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najczęściej wybieranych formatów wśród czytelników
e-booków. Możesz go odczytać na czytniku Kindle oraz na smartfonach i
tabletach po zainstalowaniu specjalnej aplikacji. Więcej informacji
znajdziesz w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Multiformat
E-booki sprzedawane w księgarni Virtualo.pl dostępne są w opcji
multiformatu - kupujesz treść, nie format. Po dodaniu e-booka do koszyka
i dokonaniu płatności, e-book pojawi się na Twoim koncie w Mojej
Bibliotece we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego
tytułu. Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na
karcie produktu przy okładce. Uwaga: audiobooki nie są objęte opcją
multiformatu.
czytaj
na tablecie
Aby odczytywać e-booki na swoim tablecie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. Bluefire
dla EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na czytniku
Czytanie na e-czytniku z ekranem e-ink jest bardzo wygodne i nie męczy
wzroku. Pliki przystosowane do odczytywania na czytnikach to przede
wszystkim EPUB (ten format możesz odczytać m.in. na czytnikach
PocketBook) i MOBI (ten fromat możesz odczytać m.in. na czytnikach Kindle).
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na smartfonie
Aby odczytywać e-booki na swoim smartfonie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. iBooks dla
EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
Czytaj fragment
Pobierz fragment
Pobierz fragment w jednym z dostępnych formatów
Matki i inni. Emocjonalna ewolucja człowieka - ebook
Dlaczego ludzkie dzieciństwo trwa tak długo? Jakie ewolucyjne czynniki za tym stoją? Jak opieka nad potomstwem zmieniła nas jako gatunek? Jak ewolucja uzasadnia, że do wychowania dziecka potrzebna jest cała wioska?
Matki i inni to szeroko zakrojona nowa wizja ewolucji emocjonalnej człowieka, która odkrywa, w jaki sposób rozwijały się poszczególne ludzkie zdolności i jak dzięki nim przetrwaliśmy przez tysiące pokoleń. To także fascynujący wgląd w to, jaki przebieg obrała ludzka ewolucja, choć sprawy mogły się potoczyć inaczej, gdy w Afryce, ponad milion lat temu, jedna z linii małp zaczęła wychowywać swoje młode w inny sposób niż ich przodkowie. Sarah Blaffer Hrdy, antropolożka i prymatolożka, pokazuje, jak wygląda opieka nad potomstwem wśród innych ssaków – małp szerokonosych, szympansów, wilków i lwów – i wskazuje na wyjątkową długość ludzkiego dzieciństwa w kontekście ewolucji. Jeśli potomstwo miało przetrwać w świecie niedoboru żywności, musiały się nim opiekować nie tylko matki, ale także rodzeństwo, ciotki, ojcowie, przyjaciele – i, przy odrobinie szczęścia, babcie. Z tej przypadkowej w istocie formy wychowywania dzieci zrodziła się ludzka zdolność rozumienia innych. Żeby przetrwać, musieliśmy wiedzieć, na kim można polegać.
Sarah Blaffer Hrdy jedna z najwybitniejszych antropolożek i prymatolożek, która wniosła istotny wkład w rozwój psychologii ewolucyjnej i socjobiologii, profesorka Uniwersytetu Kalifornijskiego.
| Kategoria: | Popularnonaukowe |
| Zabezpieczenie: |
Watermark
|
| ISBN: | 978-83-67555-49-4 |
| Rozmiar pliku: | 3,2 MB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
PRZYPISY KOŃCOWE
Rozdział 1. Małpy w samolocie
¹ Badanie teorii umysłu zapoczątkowali Premack i Woodruff w 1978 r. Aktualną literaturę warto zacząć od: Penn i Povinelli 2007 wraz z odniesieniami.
² Psychiatrzy Daniel Stern (2002) oraz Peter Hobson (2004), a także psychologowie rozwojowi Karlen Lyons-Ruth (Hennighausen i Lyons-Ruth 2005) oraz Colwyn Trevarthen (2005; Trevarthen i Aitken 2001) wolą mówić o „intersubiektywności” lub „dzieleniu się emocjami”, które to terminy obejmują zarówno dzielenie się podejściem do świata, jak i emocjonalnymi komponentami relacji między poszczególnymi osobami. Gorliwe poszukiwanie takiej wspólnoty emocjonalnej pojawia się, jak się uważa, bardzo wcześnie w rozwoju ludzkich niemowląt (Reddy 2003, 2007), a także poprzedza i ukierunkowuje późniejsze teorie umysłu oraz wnioskowanie na temat wiedzy czy przekonań innych.
³ Sprawozdanie to ukazało się w 1884 r. w: Proceedings of the Asiatic Society of Bengal i zostało w pełni zacytowane w: Hrdy 1977a:5–6.
⁴ Badania w zakresie neuroobrazowania Jean Decety, Perrine Ruby i innych zostały opisane w: Decety i Jackson 2004: zwł. ss. 86–87.
⁵ Rilling et al. 2004a:1695; Fehr i Fischbacher 2003.
⁶ Cosmides i Tooby 1994; Ostrom 1998; Trivers 1971.
⁷ Wiessner 1977, 1982; Thomas 2006.
⁸ Trivers 1971; Burnham i Johnson 2005; Nesse 2007.
⁹ Trivers 2006; Warneken i Tomasello 2006; Hamlin et al. 2007.
¹⁰ Rilling, Gutman, Zeh et al. 2002.
¹¹ Cytat dot. „zaprogramowania do współpracy”: Damasio 2003:172–173. Punkt widzenia ekonomisty: Ostrom 1998:7. Dowody eksperymentalne, że nasz mózg działa inaczej, kiedy podejmujemy decyzje, opierając sie na tym, co robią inni ludzie, a nie komputery: Rilling et al. 2002; Rilling, Sanfey et al. 2004a.
¹² Trevarthen i Logotheti 1989:43. Chociaż poglądy Trevarthena początkowo były kontrowersyjne, zyskały już znaczne poparcie (Draghi-Lorenz et al. 2001).
¹³ Marci et al. 2007.
¹⁴ Jesteśmy, „jak się zdaje, zaprogramowani, by odczuwać nawzajem swoje szczęście i ból – głębiej niż kiedykolwiek sądziliśmy”, ostrzega psychoterapeutka Babette Rothschild swoich kolegów terapeutów (2004).
¹⁵ Sober i Wilson 1998; Tomasello 1999; Hammerstein, red. 2003; Fehr i Fischbacher 2003; Boyd 2006. Nie znam lepszego wprowadzenia do ewolucji współpracy i altruizmu niż piękna książka Matta Ridleya z 1996 r. „The Origins of Virtue” .
¹⁶ Bowles i Gintis 2003:433.
¹⁷ Doskonałe opisy: McGrew 1992; Whiten et al. 1999; van Schaik et al. 2003. Już w 1874 r. Darwin opisywał obserwacje szympansów rozłupujących orzechy za pomocą kamieni (1974:78–79).
¹⁸ Szympansy: McGrew 1992; Boesch i Boesch-Achermann 2000; Pruetz i Bertolani 2007; Matsuzawa 1996. Bonobo w niewoli: Savage-Rumbaugh i McDonald 1988; Parish i de Waal 1992. Goryle w niewoli: Gomez 2004. Orangutany na wolności: van Schaik et al. 2000.
¹⁹ Mercader et al. 2007.
²⁰ Mulcahy i Call 2006; Raby et al. 2007.
²¹ Inoue i Matsuzawa 2007.
²² Matsuzawa 2001; Herrmann, Call et al. 2007.
²³ Przegląd roli dwunożności w ewolucji człowieka: Stanford 2003.
²⁴ Herrmann, Call et al. 2007.
²⁵ Tomasello et al. 2005:675
²⁶ Tomasello et al. 2005:676.
²⁷ Tomasello et al. 2005.
²⁸ Tomasello 1999:59; Boyd i Richerson 1996.
²⁹ Tomasello et al. (2005) opisuje argumenty przemawiające za uznaniem ludzi za „hiperspołecznych”, zgodnie z propozycją Tomasello z 1999 r. Aktualizuje też wcześniejsze porównania między ludźmi a innymi szympansami, by uwzględnić nowsze odkrycia w tej szybko rozwijającej się dziedzinie badawczej.
³⁰ Zgodnie z taksonomią preferowaną obecnie przez wielu genetyków nadrodzina Hominoidae składa się z gibonowatych (gibonów i siamangów), człowiekowatych (orangutanów, goryli, szympansów i bonobo) oraz ludzi. Jednak w przeciwieństwie do dawnych czasów, kiedy termin „hominid” był używany, by odróżnić ludzi i ich różnych dwunożnych małpich przodków (takich jak australopitek) od człowiekowatych, aktualna filogeneza zarówno człowiekowate, jak i ludzi zalicza do stworzeń zwanych hominidami. Dlatego wielu specjalistów obecnie dzieli małpy człekokształtne na dwie rodziny, Hylobatidae (gibony i małpy człekokształtne) oraz Hominidae, która z kolei dzieli się na dwie podrodziny, Ponginae zawierającą orangutany i ich kopalnych krewnych oraz Homininae obejmującą afrykańskie małpy człekokształtne i ludzi. Wszyscy członkowie naszego rodu po jego oddzieleniu od szympansów są zaliczani do plemienia Hominini. Obejmuje ono australopiteka, Homo habilis, Homo erectus, Homo heidelbergensis oraz Homo sapiens.
³¹ Darwin 1890:240.
³² Rilling, Gutman et al. 2002; Rilling, Sanfey et al. 2004a.
³³ Ingman et al. 2000; Wade 2006:52–60; Behar et al. 2008.
³⁴ Kaplan et al. 1990; zob. też Cashdan 1990; Hawkes 2001, zwł. tabela 4; Smith 2003.
³⁵ Zob. zwł. Kelly 2005.
³⁶ Wiessner 1977, 1996, 2002b.
³⁷ Wiessner, komunikacja osobista, 5 marca 2007, opowieść o jej spisanym sprawozdaniu; zob. też Marshall 1976: 310–311.
³⁸ Rodseth i Wrangham 2004:393ff oraz zawarte tam odniesienia.
³⁹ Dunn et al. 2008.
⁴⁰ Wiessner 2002b:421.
⁴¹ 46 procent relacji w jej próbie dotyczyło partnerów spokrewnionych nawet jako kuzyni pierwszego stopnia. Jednak mimo tendencji do faworyzowania rodziny wiele relacji obejmowało dość dalekich krewnych; Wiessner 2002a:31.
⁴² Wiessner 2002a.
⁴³ Richard Lee, który pierwotnie wyjaśnił ten system, dowiedział się, że starsza z dwóch osób będących „imiennikami” decyduje, jakiego określenia pokrewieństwa się używa, co zwiększa elastyczność na przestrzeni życia danej osoby (2003:64–76).
⁴⁴ Wiessner 2002b.
⁴⁵ Zob. Marlowe 2004, porównanie z udziałem 36 społeczności zbieracko-łowieckich.
⁴⁶ Sealy 2006; Johnson i Earle 2000:54ff.
⁴⁷ McHenry 2009, z podziękowaniami dla Johna Fleagle’a.
⁴⁸ Cohen 1995:29; Stiner et al. 1999; Johnson i Earle 2000, zwł. rozdz. 1; Behar et al. 2008.
⁴⁹ Choi i Bowles 2007; cytowany i omówiony w: Jones 2008:514 wraz z odniesieniami.
⁵⁰ Kelly 2005 i zwł. Wiessner 2006. Logika „skalowania behawioralnego” wyjaśniająca powiązanie między gęstością zaludnienia a ludzką agresją: Wilson 1971b lub 1975:20ff.
⁵¹ Washburn i Lancaster 1968; Wrangham i Peterson 1996:199; Wrangham 1999:1; Jones 2008 wraz z odniesieniami.
⁵² Zob. Kelly 2005 pod kątem „Paleolitycznego bezwojnia”, a zwł. Fry 2007, gdzie znajduje się niedawny przegląd, oraz ogólne wprowadzenie w: Johnson i Earle 2000. Nawet archeologowie, którzy podkreślają powszechne występowanie „prehistorycznej wojny”, przyznają, że nie ma dowodów na działania wojenne w plejstocenie (np. Keeley1996).
⁵³ Marshall 1976; Lee 1979, zwł. ss. 24, 244–248, 343–346, 390–400, 458; Johnson i Earle 2000; Hewlett 2001:52; Kelly 2005; Wiessner 2006, szerokie omówienie w: Boehm 1999. Zob. zwł. omówienie w Boehm dotyczące tego, jak zaciekle egalitarni potrafią być członkowie grup zbieracko-łowieckich.
⁵⁴ Zob. zwł. Lee 1979:390–400. Chociaż ta monografia na temat !Kung San często cytowana jest jako dowód na poparcie twierdzenia, że ludy paleolityczne były bardziej agresywne niż ludzie współcześni, z liczbą zabójstw porównywalną do występującej w najbardziej brutalnych amerykańskich miastach (zob. Jones 2008 wraz z odniesieniami), Lee mówi wyraźnie, że !Kung San nie prowadzą wojen, oraz że gdyby uwzględnić amerykańską umieralność wskutek działań wojennych, wskaźnik zabójstw w plamieniu !Kung byłby o wiele niższy niż w Ameryce (1979:398).
⁵⁵ Rzućmy okiem na indeks do jednego z najlepszych i najszerzej rozpowszechnionych podręczników na temat ewolucji i zachowań ludzkich Johna Cartwrighta (2000). Pojęcia takie jak „dzielenie się” i „wychowanie dzieci” nie występują. Nie ma odniesień do opieki „macierzyńskiej”, „ojcowskiej” czy „allomacierzyńskiej”, są jednak dwa odnośniki do „konfliktu matki i płodu” i dziesięć do „pewności ojcostwa”; nie ma wzmianki o „niemowlętach” czy „opiece nad niemowlętami”, ale są dwie na temat „dzieciobójstwa”. Tę samą krytykę można by rozciągnąć na wiele z moich wcześniejszych publikacji.
⁵⁶ Skrzywienie to można znaleźć w niektórych spośród najlepszych książek z tej dziedziny, np. Wade 2006:148–150, przyp. 189. Parish i de Waal w swoim eseju z 2000 r. omawiają tę tendencyjność i sugerują pewne remedia.
⁵⁷ Zob. na przykład eksperymenty ukazujące rolę tolerancji międzyosobniczej we współpracy wśród szympansów (Melis et al. 2006a) oraz badania dokumentujące bardziej wyluzowany temperament bonobo w porównaniu z szympansami (Hare et al. 2007).
⁵⁸ Parish i de Waal 2000; Höhmann 2001. Nie wiadomo, czy jest to typowa dla gatunku różnica między bonobo a szympansami, skutek faktu, że bonobo zostały przebadane w mniejszym stopniu, czy konsekwencja różnic siedliskowych. Z badań nad innymi naczelnymi, takimi jak hulmany, wiemy, że zachowania takie jak spotkania terytorialne, agresja między samcami oraz dzieciobójstwo ze strony dorosłych samców są bardzo zróżnicowane i opisywane tylko w niektórych grupach, a w innych nie. Najczęściej kluczową zmienną jest gęstość zaludnienia (Hrdy 1979).
⁵⁹ De Waal 1997. Znaczenie niemal ciągłej otwartości oraz „ukrytej” (czy mówiąc ściślej, dyskretnie objawianej) owulacji: Hrdy 1981a, rozdz. 7; 1997.
⁶⁰ Silk 1978; Parish 1998; White 1994; de Waal 1997; Kano 1992:74, 166–170. Młody szympans czy orangutan może prosić o pożywienie, ale prawdopodobnie dostanie coś tylko wtedy, jeśli właścicielka pokarmu jest jego matką, a nawet wtedy niechętnie.
⁶¹ Melis et al. 2006a; de Waal 1996, 1997.
⁶² Pollick i de Waal 2007.
⁶³ Zob. Wiessner 2005, jeśli chodzi o sposoby, w jakie rozmowa może zastępować, a także podsycać agresję.
⁶⁴ Bird-David 1990; Hewlett, Lamb et al. 2000. Konsekwencje rozwojowe dorastania w „dostatnim” otoczeniu, jak to opisują ci naukowcy, omówiono poniżej, w rozdziale 4.
⁶⁵ Shostak 1976:256.
⁶⁶ Blurton Jones 1984; Moore 1984.
⁶⁷ Parish 1998; Parish i de Waal 2000; Kano 1992:74, 166–170.
⁶⁸ Höhmann i Fruth 1996:53. Większość innych przypadków „tolerowanego odbierania” u naczelnych to prawdopodobnie sytuacje, w których młode dostają mały łyk mleka z piersi allomatki – na przykład: O’Brien 1998 o kapucynkach; Smith et al. 2001 o tamarynach; Pereira i Izard 1989 o lemurach.
⁶⁹ Burkart et al. 2007. Zob. też de Kort, Emery i Clayton 2006 o kawkach.
⁷⁰ Cosmides 1989; Ridley 1996.
⁷¹ Rilling et al. 2002, 2004b.
⁷² Ambrose 1998. Punkt ten wciąż jest kontrowersyjny, ale archeologowie Marwick (2003) oraz McBrearty i Brooks (2000) używają przekonującej argumentacji.
Rozdział 1. Małpy w samolocie
¹ Badanie teorii umysłu zapoczątkowali Premack i Woodruff w 1978 r. Aktualną literaturę warto zacząć od: Penn i Povinelli 2007 wraz z odniesieniami.
² Psychiatrzy Daniel Stern (2002) oraz Peter Hobson (2004), a także psychologowie rozwojowi Karlen Lyons-Ruth (Hennighausen i Lyons-Ruth 2005) oraz Colwyn Trevarthen (2005; Trevarthen i Aitken 2001) wolą mówić o „intersubiektywności” lub „dzieleniu się emocjami”, które to terminy obejmują zarówno dzielenie się podejściem do świata, jak i emocjonalnymi komponentami relacji między poszczególnymi osobami. Gorliwe poszukiwanie takiej wspólnoty emocjonalnej pojawia się, jak się uważa, bardzo wcześnie w rozwoju ludzkich niemowląt (Reddy 2003, 2007), a także poprzedza i ukierunkowuje późniejsze teorie umysłu oraz wnioskowanie na temat wiedzy czy przekonań innych.
³ Sprawozdanie to ukazało się w 1884 r. w: Proceedings of the Asiatic Society of Bengal i zostało w pełni zacytowane w: Hrdy 1977a:5–6.
⁴ Badania w zakresie neuroobrazowania Jean Decety, Perrine Ruby i innych zostały opisane w: Decety i Jackson 2004: zwł. ss. 86–87.
⁵ Rilling et al. 2004a:1695; Fehr i Fischbacher 2003.
⁶ Cosmides i Tooby 1994; Ostrom 1998; Trivers 1971.
⁷ Wiessner 1977, 1982; Thomas 2006.
⁸ Trivers 1971; Burnham i Johnson 2005; Nesse 2007.
⁹ Trivers 2006; Warneken i Tomasello 2006; Hamlin et al. 2007.
¹⁰ Rilling, Gutman, Zeh et al. 2002.
¹¹ Cytat dot. „zaprogramowania do współpracy”: Damasio 2003:172–173. Punkt widzenia ekonomisty: Ostrom 1998:7. Dowody eksperymentalne, że nasz mózg działa inaczej, kiedy podejmujemy decyzje, opierając sie na tym, co robią inni ludzie, a nie komputery: Rilling et al. 2002; Rilling, Sanfey et al. 2004a.
¹² Trevarthen i Logotheti 1989:43. Chociaż poglądy Trevarthena początkowo były kontrowersyjne, zyskały już znaczne poparcie (Draghi-Lorenz et al. 2001).
¹³ Marci et al. 2007.
¹⁴ Jesteśmy, „jak się zdaje, zaprogramowani, by odczuwać nawzajem swoje szczęście i ból – głębiej niż kiedykolwiek sądziliśmy”, ostrzega psychoterapeutka Babette Rothschild swoich kolegów terapeutów (2004).
¹⁵ Sober i Wilson 1998; Tomasello 1999; Hammerstein, red. 2003; Fehr i Fischbacher 2003; Boyd 2006. Nie znam lepszego wprowadzenia do ewolucji współpracy i altruizmu niż piękna książka Matta Ridleya z 1996 r. „The Origins of Virtue” .
¹⁶ Bowles i Gintis 2003:433.
¹⁷ Doskonałe opisy: McGrew 1992; Whiten et al. 1999; van Schaik et al. 2003. Już w 1874 r. Darwin opisywał obserwacje szympansów rozłupujących orzechy za pomocą kamieni (1974:78–79).
¹⁸ Szympansy: McGrew 1992; Boesch i Boesch-Achermann 2000; Pruetz i Bertolani 2007; Matsuzawa 1996. Bonobo w niewoli: Savage-Rumbaugh i McDonald 1988; Parish i de Waal 1992. Goryle w niewoli: Gomez 2004. Orangutany na wolności: van Schaik et al. 2000.
¹⁹ Mercader et al. 2007.
²⁰ Mulcahy i Call 2006; Raby et al. 2007.
²¹ Inoue i Matsuzawa 2007.
²² Matsuzawa 2001; Herrmann, Call et al. 2007.
²³ Przegląd roli dwunożności w ewolucji człowieka: Stanford 2003.
²⁴ Herrmann, Call et al. 2007.
²⁵ Tomasello et al. 2005:675
²⁶ Tomasello et al. 2005:676.
²⁷ Tomasello et al. 2005.
²⁸ Tomasello 1999:59; Boyd i Richerson 1996.
²⁹ Tomasello et al. (2005) opisuje argumenty przemawiające za uznaniem ludzi za „hiperspołecznych”, zgodnie z propozycją Tomasello z 1999 r. Aktualizuje też wcześniejsze porównania między ludźmi a innymi szympansami, by uwzględnić nowsze odkrycia w tej szybko rozwijającej się dziedzinie badawczej.
³⁰ Zgodnie z taksonomią preferowaną obecnie przez wielu genetyków nadrodzina Hominoidae składa się z gibonowatych (gibonów i siamangów), człowiekowatych (orangutanów, goryli, szympansów i bonobo) oraz ludzi. Jednak w przeciwieństwie do dawnych czasów, kiedy termin „hominid” był używany, by odróżnić ludzi i ich różnych dwunożnych małpich przodków (takich jak australopitek) od człowiekowatych, aktualna filogeneza zarówno człowiekowate, jak i ludzi zalicza do stworzeń zwanych hominidami. Dlatego wielu specjalistów obecnie dzieli małpy człekokształtne na dwie rodziny, Hylobatidae (gibony i małpy człekokształtne) oraz Hominidae, która z kolei dzieli się na dwie podrodziny, Ponginae zawierającą orangutany i ich kopalnych krewnych oraz Homininae obejmującą afrykańskie małpy człekokształtne i ludzi. Wszyscy członkowie naszego rodu po jego oddzieleniu od szympansów są zaliczani do plemienia Hominini. Obejmuje ono australopiteka, Homo habilis, Homo erectus, Homo heidelbergensis oraz Homo sapiens.
³¹ Darwin 1890:240.
³² Rilling, Gutman et al. 2002; Rilling, Sanfey et al. 2004a.
³³ Ingman et al. 2000; Wade 2006:52–60; Behar et al. 2008.
³⁴ Kaplan et al. 1990; zob. też Cashdan 1990; Hawkes 2001, zwł. tabela 4; Smith 2003.
³⁵ Zob. zwł. Kelly 2005.
³⁶ Wiessner 1977, 1996, 2002b.
³⁷ Wiessner, komunikacja osobista, 5 marca 2007, opowieść o jej spisanym sprawozdaniu; zob. też Marshall 1976: 310–311.
³⁸ Rodseth i Wrangham 2004:393ff oraz zawarte tam odniesienia.
³⁹ Dunn et al. 2008.
⁴⁰ Wiessner 2002b:421.
⁴¹ 46 procent relacji w jej próbie dotyczyło partnerów spokrewnionych nawet jako kuzyni pierwszego stopnia. Jednak mimo tendencji do faworyzowania rodziny wiele relacji obejmowało dość dalekich krewnych; Wiessner 2002a:31.
⁴² Wiessner 2002a.
⁴³ Richard Lee, który pierwotnie wyjaśnił ten system, dowiedział się, że starsza z dwóch osób będących „imiennikami” decyduje, jakiego określenia pokrewieństwa się używa, co zwiększa elastyczność na przestrzeni życia danej osoby (2003:64–76).
⁴⁴ Wiessner 2002b.
⁴⁵ Zob. Marlowe 2004, porównanie z udziałem 36 społeczności zbieracko-łowieckich.
⁴⁶ Sealy 2006; Johnson i Earle 2000:54ff.
⁴⁷ McHenry 2009, z podziękowaniami dla Johna Fleagle’a.
⁴⁸ Cohen 1995:29; Stiner et al. 1999; Johnson i Earle 2000, zwł. rozdz. 1; Behar et al. 2008.
⁴⁹ Choi i Bowles 2007; cytowany i omówiony w: Jones 2008:514 wraz z odniesieniami.
⁵⁰ Kelly 2005 i zwł. Wiessner 2006. Logika „skalowania behawioralnego” wyjaśniająca powiązanie między gęstością zaludnienia a ludzką agresją: Wilson 1971b lub 1975:20ff.
⁵¹ Washburn i Lancaster 1968; Wrangham i Peterson 1996:199; Wrangham 1999:1; Jones 2008 wraz z odniesieniami.
⁵² Zob. Kelly 2005 pod kątem „Paleolitycznego bezwojnia”, a zwł. Fry 2007, gdzie znajduje się niedawny przegląd, oraz ogólne wprowadzenie w: Johnson i Earle 2000. Nawet archeologowie, którzy podkreślają powszechne występowanie „prehistorycznej wojny”, przyznają, że nie ma dowodów na działania wojenne w plejstocenie (np. Keeley1996).
⁵³ Marshall 1976; Lee 1979, zwł. ss. 24, 244–248, 343–346, 390–400, 458; Johnson i Earle 2000; Hewlett 2001:52; Kelly 2005; Wiessner 2006, szerokie omówienie w: Boehm 1999. Zob. zwł. omówienie w Boehm dotyczące tego, jak zaciekle egalitarni potrafią być członkowie grup zbieracko-łowieckich.
⁵⁴ Zob. zwł. Lee 1979:390–400. Chociaż ta monografia na temat !Kung San często cytowana jest jako dowód na poparcie twierdzenia, że ludy paleolityczne były bardziej agresywne niż ludzie współcześni, z liczbą zabójstw porównywalną do występującej w najbardziej brutalnych amerykańskich miastach (zob. Jones 2008 wraz z odniesieniami), Lee mówi wyraźnie, że !Kung San nie prowadzą wojen, oraz że gdyby uwzględnić amerykańską umieralność wskutek działań wojennych, wskaźnik zabójstw w plamieniu !Kung byłby o wiele niższy niż w Ameryce (1979:398).
⁵⁵ Rzućmy okiem na indeks do jednego z najlepszych i najszerzej rozpowszechnionych podręczników na temat ewolucji i zachowań ludzkich Johna Cartwrighta (2000). Pojęcia takie jak „dzielenie się” i „wychowanie dzieci” nie występują. Nie ma odniesień do opieki „macierzyńskiej”, „ojcowskiej” czy „allomacierzyńskiej”, są jednak dwa odnośniki do „konfliktu matki i płodu” i dziesięć do „pewności ojcostwa”; nie ma wzmianki o „niemowlętach” czy „opiece nad niemowlętami”, ale są dwie na temat „dzieciobójstwa”. Tę samą krytykę można by rozciągnąć na wiele z moich wcześniejszych publikacji.
⁵⁶ Skrzywienie to można znaleźć w niektórych spośród najlepszych książek z tej dziedziny, np. Wade 2006:148–150, przyp. 189. Parish i de Waal w swoim eseju z 2000 r. omawiają tę tendencyjność i sugerują pewne remedia.
⁵⁷ Zob. na przykład eksperymenty ukazujące rolę tolerancji międzyosobniczej we współpracy wśród szympansów (Melis et al. 2006a) oraz badania dokumentujące bardziej wyluzowany temperament bonobo w porównaniu z szympansami (Hare et al. 2007).
⁵⁸ Parish i de Waal 2000; Höhmann 2001. Nie wiadomo, czy jest to typowa dla gatunku różnica między bonobo a szympansami, skutek faktu, że bonobo zostały przebadane w mniejszym stopniu, czy konsekwencja różnic siedliskowych. Z badań nad innymi naczelnymi, takimi jak hulmany, wiemy, że zachowania takie jak spotkania terytorialne, agresja między samcami oraz dzieciobójstwo ze strony dorosłych samców są bardzo zróżnicowane i opisywane tylko w niektórych grupach, a w innych nie. Najczęściej kluczową zmienną jest gęstość zaludnienia (Hrdy 1979).
⁵⁹ De Waal 1997. Znaczenie niemal ciągłej otwartości oraz „ukrytej” (czy mówiąc ściślej, dyskretnie objawianej) owulacji: Hrdy 1981a, rozdz. 7; 1997.
⁶⁰ Silk 1978; Parish 1998; White 1994; de Waal 1997; Kano 1992:74, 166–170. Młody szympans czy orangutan może prosić o pożywienie, ale prawdopodobnie dostanie coś tylko wtedy, jeśli właścicielka pokarmu jest jego matką, a nawet wtedy niechętnie.
⁶¹ Melis et al. 2006a; de Waal 1996, 1997.
⁶² Pollick i de Waal 2007.
⁶³ Zob. Wiessner 2005, jeśli chodzi o sposoby, w jakie rozmowa może zastępować, a także podsycać agresję.
⁶⁴ Bird-David 1990; Hewlett, Lamb et al. 2000. Konsekwencje rozwojowe dorastania w „dostatnim” otoczeniu, jak to opisują ci naukowcy, omówiono poniżej, w rozdziale 4.
⁶⁵ Shostak 1976:256.
⁶⁶ Blurton Jones 1984; Moore 1984.
⁶⁷ Parish 1998; Parish i de Waal 2000; Kano 1992:74, 166–170.
⁶⁸ Höhmann i Fruth 1996:53. Większość innych przypadków „tolerowanego odbierania” u naczelnych to prawdopodobnie sytuacje, w których młode dostają mały łyk mleka z piersi allomatki – na przykład: O’Brien 1998 o kapucynkach; Smith et al. 2001 o tamarynach; Pereira i Izard 1989 o lemurach.
⁶⁹ Burkart et al. 2007. Zob. też de Kort, Emery i Clayton 2006 o kawkach.
⁷⁰ Cosmides 1989; Ridley 1996.
⁷¹ Rilling et al. 2002, 2004b.
⁷² Ambrose 1998. Punkt ten wciąż jest kontrowersyjny, ale archeologowie Marwick (2003) oraz McBrearty i Brooks (2000) używają przekonującej argumentacji.
więcej..
