Medycyna estetyczna Podręcznik dla studentów kosmetologii. Tom 1 - ebook

AUTORZY TOM 1-2

dr n. med. Marcin Ambroziak

Klinika Ambroziak w Warszawie

dr n. o zdr. Joanna Artkop

Zakład Kosmetologii, Wydział Nauk o Zdrowiu, Akademia Mazowiecka w Płocku

prof. dr hab. n. farm. Elżbieta Budzisz

Katedra Kosmetologii, Uniwersytet Medyczny w Łodzi

prof. dr hab. n. med. Halina Car

Zakład Farmakologii Doświadczalnej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku; Zakład Farmakologii Klinicznej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku;

Wydział Medyczny, Uczelnia Łazarskiego w Warszawie

mgr Natalia Chylińska

Samodzielna Pracownia Kosmetologii, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku

dr n. med. Emilia Dąbrowska

Szpital Ogólny w Wysokiem Mazowieckiem

Fatma Zeynep Deligonul, MS

University of Incarnate Word School

of Osteopathic Medicine, San Antonio,

TX, USA

dr n. med. Magdalena Donejko

Zakład Medycyny Estetycznej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku

mgr Natalia Dorf

Samodzielna Pracownia Kosmetologii, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku

dr n. med. Anna Erkiert-Polguj

Zakład Kosmetologii i Dermatologii Estetycznej, Katedra Kosmetologii, Uniwersytet Medyczny w Łodzi

prof. dr hab. n. med. Iwona Flisiak

Klinika Dermatologii i Wenerologii, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku

prof. dr hab. n. med. Marek Gacko

Klinika Chirurgii Naczyń i Transplantacji, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku

mgr Elżbieta Galicka

Zakład Medycyny Estetycznej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku

Michael Gold, MD, FAAD

Gold Skin Care Center; Tennessee Clinical Research Center, Nashville, Tennessee, Nashville, TN, USA

dr n. med. Marlena Jamiołkowska-Stawowska

Medycyna Estetyczna i Dermatologia Miaperla w Białymstoku

dr n. med. Jerzy Kolasiński

Klinika Kolasiński w Swarzędzu

dr n. med. Karol Kołkowski

Katedra i Klinika Dermatologii, Wenerologii i Alergologii Gdański Uniwersytet Medyczny; Klinika Dermatologii, Wenerologii i Alergologii Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdańsku; Derm-Art w Gdyni

dr n. farm. Anna Kołodziejczak

Zakład Kosmetologii i Dermatologii Estetycznej, Katedra Kosmetologii, Uniwersytet Medyczny w Łodzi

dr n. med. Monika P. Kuźmińska

Yonelle Zwolińska Beauty Institute w Warszawie

dr n. o zdr. Patrycja Mościcka

Zakład Kosmetologii, Akademia Łomżyńska

dr hab. n. med. Marek Niczyporuk

Zakład Medycyny Estetycznej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku

prof. dr hab. n. med. Romuald Olszański

Zakład Medycyny Morskiej i Hiperbarycznej, Wojskowy Instytut Medyczny w Warszawie

dr n. med. Marta Pietruszyńska

Zakład Farmakologii Klinicznej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku

mgr Marcin Piwecki

Perfect Hair Clinic, Katowice

prof. dr hab. n. med. Waldemar Placek

Katedra i Klinika Dermatologii, Chorób Przenoszonych Drogą Płciową i Immunologii Klinicznej, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

prof. dr hab. n. med. Andrzej Przylipiak

Zakład Medycyny Estetycznej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku; Zakład Kosmetologii, Akademia Łomżyńska

dr n. med. Jerzy Przylipiak

Indywidualna Specjalistyczna Praktyka Lekarska

prof. dr hab. n. med. Alessio Redaelli

Uniwersytet w Genui, Włochy

prof. dr hab. n. med. Helena Rotsztejn

Katedra Kosmetologii, Uniwersytet Medyczny w Łodzi

lek. Ewa Rybicka

Klinika Estetica Nova w Warszawie

lek. Przemysław Styczeń

Gabinet Medycyny Estetycznej w Warszawie

dr n. med. Małgorzata Szterling-Jaworowska

Indywidualna Specjalistyczna Praktyka Lekarska

mgr Marta Świderska

Samodzielna Pracownia Kosmetologii, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku

dr n. med. Robert Terlikowski

Klinika Rehabilitacji, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku

prof. dr hab. n. med. Sławomir Jerzy Terlikowski

Zakład Położnictwa, Ginekologii i Opieki Położniczo-Ginekologicznej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku

mgr Katarzyna Topczewska

Samodzielna Pracownia Kosmetologii,

Uniwersytet Medyczny w Białymstoku

dr n. med. Marta Wacewicz-Muczyńska

Zakład Kosmetologii Specjalistycznej,

Uniwersytet Medyczny w Białymstoku

prof. dr hab. n. med. Henryk Witmanowski

Katedra i Klinika Chirurgii Plastycznej, Rekonstrukcyjnej i Estetycznej, Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy – Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

prof. dr hab. n. med. Adam Włodarkiewicz

Katedra i Klinika Chirurgii Szczękowo-Twarzowej i Stomatologicznej, Gdański Uniwersytet Medyczny

prof. dr hab. n. med. Sławomir Wołczyński

Klinika Rozrodczości i Endokrynologii Ginekologicznej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku

dr n. med. Katarzyna Wołosik

Samodzielna Pracownia Kosmetologii, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku

Faraz Yousefian, DO

University of Incarnate Word School of Osteopathic Medicine, San Antonio, TX, USA; Goodman Dermatology, Roswell, GA, USAPRZEDMOWA DO WYDANIA PIERWSZEGO

Medycyna estetyczna to dyscyplina medyczna, której zadaniem jest zwiększenie atrakcyjności fizycznej pacjentów, poprawa ich samooceny oraz polepszenie jakości życia. Zainteresowanie tą dziedziną nauki wzrasta z roku na rok, a w ostatnich latach można zaobserwować szybki rozwój jej technik.

Medycyna estetyczna posługuje się metodami lekarskimi korygującymi pojedyncze defekty estetyczne oraz – w części przypadków – łączy je w leczenie kompleksowe.

Interdyscyplinarność medycyny estetycznej powoduje, że obejmuje ona zabiegi i terapie pojedynczych specjalizacji medycznych, takich jak dermatologia, chirurgia, chirurgia plastyczna i rekonstrukcyjna, ginekologia, endokrynologia, stomatologia, okulistyka, laryngologia i inne.

Kosmetologia jest dziedziną nauki, w której dermatologia oraz kosmetyka odgrywają wiodącą rolę i wzajemnie się przenikają, a tym samym częściowo wspierają działania medycyny estetycznej. Dlatego też wiedza o medycynie estetycznej jest kosmetologom niezbędna, aby mogli ją popularyzować wśród swoich klientek i klientów.

Współpraca lekarza medycyny estetycznej oraz kosmetologa zarówno w zakresie doradztwa, jak i w doborze zabiegów kosmetologicznych następczych i uzupełniających jest podstawą właściwej opieki medyczno-kosmetologicznej, pozwalającej wyjść naprzeciw potrzebom klientek i klientów, którzy pragną zapobiec starzeniu się skóry i złagodzić jego skutki.

Niniejszy podręcznik jest jedną z kilku dostępnych obecnie na polskim rynku wydawniczym publikacją dotyczącą zagadnień z zakresu medycyny estetycznej, skierowaną głównie do studentów kosmetologii, jak również do wszystkich osób zainteresowanych tym tematem.

Medycyna estetyczna. Podręcznik dla kosmetologów zawiera opracowanie najistotniejszych zagadnień z tej dziedziny, zebranych w formie praktycznych informacji.

Pragnęliśmy także oddać do Państwa rąk pozycję, która w kompetentny sposób informuje o możliwościach terapeutycznych oraz pojedynczych działach i metodach zabiegów z zakresu medycyny i chirurgii estetycznej.

Pragnę w imieniu własnym i wszystkich Autorów podziękować Redaktorom Wydawnictwa Lekarskiego PZWL biorącym udział w przygotowaniu niniejszego podręcznika, a w szczególności Pani Stelli Nowośnickiej-Pawlitko za miłą, harmonijną i kompetentną współpracę w procesie wydawniczym.

Andrzej PrzylipiakPRZEDMOWA DO WYDANIA DRUGIEGO

W 2017 roku ukazało się pierwsze wydanie niniejszego podręcznika. Dzięki uprzejmości PWN Wydawnictwa Naukowego marki PZWL Wydawnictwa Lekarskiego możliwe stało się przygotowanie wydania drugiego. Szybki postęp wiedzy w zakresie medycyny estetycznej sprawia, że w obecnej edycji tematyka została uzupełniona i zaktualizowana. Dziesięciu nowych Autorów wzbogaciło pracę o dziesięć nowych rozdziałów. Liczne teksty uzyskały uaktualnione treści.

Stworzenie podręcznika medycznego to zbiorowe przedsięwzięcie, które opiera się na wiedzy, zaangażowaniu i wspólnej pasji zespołu. Ukończenie prac nad publikacją o tematyce medycyny estetycznej było możliwe dzięki wysiłkom wielu osób, z których każda wniosła swoje unikalne umiejętności i wiedzę, aby stworzyć kompleksowe źródło informacji zarówno dla praktyków, jak i wszystkich zainteresowanych.

Kiedy zagłębiamy się w zawiłości medycyny estetycznej, konieczne staje się docenienie podstaw naukowych tego przedmiotu. Podręcznik analizuje fizjologiczne i anatomiczne aspekty poprawy urody, od dermatologii po chirurgię plastyczną. Praca wyjaśnia m.in. mechanizmy starzenia się skóry, przekazuje wiedzę naukową dotyczącą iniekcji i omawia precyzję zabiegów chirurgicznych.

Składam serdeczne podziękowania Szanownym Współautorom. Państwa zaangażowanie w problematykę związaną z medycyną estetyczną odegrało kluczową rolę w ukształtowaniu tej pracy. Każdy z Was wniósł bogactwo doświadczeń i odrębną perspektywę, wzbogacając treść i zapewniając jej aktualność w stale zmieniającym się krajobrazie zabiegów estetycznych.

Bardzo dziękuję Pani magister Elżbiecie Galickiej za staranne napisanie ważnych rozdziałów i wysiłek organizacyjny związany ze współpracą z Wydawnictwem oraz troską o kształt książki.

Chcę szczególnie mocno podziękować wydawcy, Pani doktor Marcie Dianie Rozwadowskiej, za harmonijną współpracę i dbałość o szczegóły. Pani zaangażowanie umożliwiło realizację tego projektu. Pani wskazówki i spostrzeżenia były bezcenne od najwcześniejszych dyskusji na temat konceptu podręcznika po końcowe etapy produkcji.

Wyrażam podziękowania również dla PWN Wydawnictwa Naukowego marki PZWL Wydawnictwa Lekarskiego za strategiczne myślenie oraz innowacyjne podejście do książki. Dzięki Państwa wiedzy wydawniczej podręcznik może spełniać standardy oczekiwane przez praktyków i pedagogów.

Składam serdeczne podziękowania Pani profesor Elżbiecie Krajewskiej-Kułak, która podjęła się wykonania recenzji tej pracy. Dziękuję za trud, staranność i poświęcony czas, który włożyła w przeprowadzenie tej oceny.

Andrzej PrzylipiakHISTORIA MEDYCYNY ESTETYCZNEJ
Andrzej Przylipiak

Próby poprawiania atrakcyjności zewnętrznej człowieka prawdopodobnie towarzyszą ludzkości od początków cywilizacji. Można przypuszczać, że na terenie Indii rekonstruowano chirurgicznie uszkodzone nosy. Do naprawy używano płat skóry z czoła. Nie trudno wyobrazić sobie, że mogło to mieć miejsce przed około dwoma tysiącami lat lub więcej, gdyż umiejętności medyczne dawnych kultur były bardzo wysokie. Natomiast dawnym mieszkańcom Egiptu przypisuje się zastosowanie w formie kosmetyków olejków, soli, pyłów mineralnych, glinki i mleka.

Postęp medycyny, zwłaszcza dynamiczny rozwój chirurgii w XIX wieku spowodowany osiągnięciami aseptyki i antyseptyki wprowadzonymi przez Ignaca P. Semmelweisa oraz Jana Mikulicza-Radeckiego, doprowadził do powstania chirurgii plastycznej zajmującej się rekonstrukcją i przywracaniem funkcji różnych organów po wypadkach lub przy wadach rozwojowych. Po pewnym czasie, właśnie ta dziedzina jako pierwsza podjęła się przywracania młodego wyglądu. Z biegiem lat środkiem ciężkości działań stało się nie tylko optyczne odmłodzenie, lecz także podniesienie atrakcyjności zewnętrznej pacjentów. Wprowadzono zabiegi w obrębie twarzy, powiększanie piersi czy lipoplastykę. W tej sytuacji inne specjalności zabiegowe, takie jak: okulistyka, laryngologia, dermatologia czy ginekologia, zaczęły wykonywać operacje poprawiające wygląd człowieka. W konsekwencji również lekarze specjalności niezabiegowych podjęli działania na polu estetyki. Od tego momentu zaczęło się formować pojęcie „medycyna estetyczna”. Można przyjąć, że wprowadzenie kolagenu, pierwszego z nowoczesnych wypełniaczy tkankowych, stanowi umowną granicę, od której medycyna estetyczna uzyskała swoją nazwę. Inwencja i pomysłowość ludzka poparte solidną wiedzą nie znają granic możliwości, dlatego bardzo szybko wprowadzono zabiegi mało inwazyjne, które przynoszą spektakularne efekty, jak: botoks, osocze bogatopłytkowe i inne. Rozwój tej dziedziny jest bardzo dynamiczny, a do medycyny estetycznej wkroczyła także medycyna oparta na skomplikowanych urządzeniach technicznych i efektach biofizycznych.

FACE LIFTING

Eugen Hollander w 1912 roku przedstawił jeden z pierwszych liftingów skórnych twarzy. Dokonał tego poprzez usunięcie fragmentów skóry na brzegach linii włosów, aby odświeżyć zmarszczki i opadające policzki. Wszystkie te zabiegi estetyczne stały się bardzo popularne i udoskonalano je w kolejnych latach. Pionierami, którzy pomogli rozwinąć tego rodzaju techniki, byli: Raymond Passot, Adalbert G. Bettman, Jacques Joseph i Erich Lexer. Pierwszą kobietą, która pojawiła się w historii chirurgii plastycznej, będąc wczesnym pionierem rozwoju liftingu twarzy i plastyki powiek, była Suzanne A. Noël na początku lat 20. XX wieku. Jeden z prekursorów, dr Adalbert Bettman, jako pierwszy podkreślił ważne korzyści, jakie można uzyskać z wykonania zdjęć przed- i pooperacyjnych.

Bez wątpienia twórcą nowoczesnego face liftingu jest szwedzki chirurg plastyczny Tord Skoog, który w 1975 roku opisał operację SMAS (superficial muscular aponeurotic system) będącą do dziś najlepszą formą tej operacji plastycznej.

MAMMOPLASTYKA

Historia współczesnej mammoplastyki powiększającej rozpoczęła się w 1955 roku, kiedy John W. Pangman opisał wszycie implantów do piersi z materiału, który przypominał gąbkę. Były to implanty wykonane z alkoholu poliwinylowego. Niestety często powodowały one powikłania. W 1963 roku Thomas Cronin i Frank Gerow wprowadzili implanty wykonane z cienkiego elastomeru silikonowego, które zawierały wewnątrz płynny silikon. Te implanty były leczeniem z wyboru i szybko stały się złotym standardem. W 1968 roku Demsey i Latham zaproponowali, aby implantować je pod mięśniem piersiowym, zmniejszając w ten sposób częstość przykurczów torebkowych z 40% do 5%.

WYPEŁNIACZE

Pierwsze augmentacje tkanek miękkich opisano w ostatniej dekadzie XIX wieku. Pionierem był Franz Neuber w 1893 roku, chirurg, który stosował tłuszcz autologiczny jako materiał wypełniający. W 1899 roku Robert Gersuny zalecił użycie parafiny jako wypełniacza. Na kilka lat stała się ona bardzo powszechnym materiałem do augmentacji. Jak później wykazano, wybór był błędem, gdyż często prowadziło to do ziarniniaków.

Pod koniec XIX wieku Vincent Czerny przeprowadził pierwszą mammoplastykę powiększającą. Udało mu się przeszczepić tłuszczaka z pleców pacjentki do jej piersi w celu skorygowania wady, która pozostała po usunięciu gruczolaka.

Pierwsze badanie silikonu jako środka wypełniającego do augmentacji tkanek zostało opublikowane przez Thomasa P. Reesa i wsp. w 1965 roku. Przezroczysta, oleista substancja była łatwa do wstrzyknięcia i przypuszczalnie skuteczna. Niestety okazało się, że może swobodnie migrować i tworzyć przetoki. Z powodu kilku poważnych wydarzeń medycznych stosowanie płynnego silikonu do wstrzykiwań zostało objęte ograniczeniami FDA (Food and Drug Administration) w 1976 roku. Jeszcze w 1992 roku, na Kongresie Medycyny Estetycznej w Paryżu, można było zobaczyć reklamy wypełniacza silikonowego jako bezpiecznego środka augmentującego zmarszczki. Obecnie nie wolno stosować oleju silikonowego jako wypełniacza.

W 1981 roku kolagen bydlęcy został pierwszym zatwierdzonym w Stanach Zjednoczonych wypełniaczem twarzy do wypełnień kosmetycznych. Chociaż kolagen miał zauważalne wady, to od ponad 20 lat był najważniejszą substancją do augmentacji. Stanowił pierwszy nowoczesny wypełniacz. Od momentu jego zatwierdzenia wykorzystywano szereg materiałów pochodzenia zwierzęcego i ludzkiego, naturalnego i syntetycznego. W ten sposób na rynku pojawiły się nowoczesne wypełniacze.

Kolejna innowacyjne działania rozpoczęły się w Szwecji, w 1998 roku, kiedy Michael Olenius przedstawił pierwsze badanie kliniczne dotyczące augmentacji skóry z kwasem hialuronowym. Kwas hialuronowy szybko wyparł kolagen jako najważniejszą dotychczas substancję wypełniającą, ponieważ jego potencjał alergizujący był znacznie niższy. Ponadto w mediach było wówczas dużo informacji o „chorobie wściekłych krów”, co dodatkowo wpłynęło na spadek zainteresowania bydlęcym kolagenem. W 2003 roku kwas hialuronowy został zatwierdzony w USA jako lek. Stało się to siedem lat po wprowadzeniu na rynek w Europie pierwszego wypełniacza hialuronowego do augmentacji defektów tkanek miękkich, takich jak zmarszczki na twarzy. Obecnie wypełniacze skórne na bazie kwasu hialuronowego stały się światowym standardem z szeroką gamą produktów do wszelkiego rodzaju korekt twarzy, a także do zastosowań pozatwarzowych.

PRZESZCZEPIANIE WŁOSÓW

Innym problemem estetycznym jest utrata włosów, która dotyka zarówno kobiety, jak i mężczyzn. U kobiet proces ten przebiega bardziej równomiernie, podczas gdy u mężczyzn obserwuje się całe powierzchnie pozbawione włosów, co stanowi już duży defekt.

Od 1939 roku japoński lekarz doktor Shoji Okuda dokonywał autologicznego przeszczepu kępek włosów pobranych sztancą. Przeprowadził kilka tysięcy takich operacji. Tak pobrane kawałki skóry zawierające kilka lub kilkanaście cebulek włosowych umieszcza się w otworach, które zostały przygotowane również za pomocą sztancy w miejscach biorczych. Opisana technika była przez długi czas znana tylko w Japonii. Powodem była II wojna światowa, w której ten kraj również uczestniczył. Dopiero w 1952 roku doktor Norman Orentreich nauczył się i zastosował tę technikę w USA. Metoda ta z czasem przyjęła się także w Europie. Pierwszy w Polsce autologiczny przeszczep włosów przeprowadził dr n. med. Jerzy Kolasiński z Poznania.

Kolejny postęp dokonał się w 1974 roku, kiedy profesor dermatologii i histologii na uniwersytecie w Ann Arbor w Michigan, John Headington, odkrył, że cebulki włosowe grupują się w naturalne pęczki po kilka obok siebie. W konsekwencji włosy rosną w formie naturalnych kępek. Od tego momentu przeszczepianie włosów przybrało nowy format. Jednym z pierwszych popularyzatorów nowatorskiej metody był brazylijski dermatolog dr Carlos Uebel. On także jako pierwszy zastosował nazwę: Follicular Unit Transplantation (FUT). Ponieważ postęp w technice przeszczepiania pozwolił na jednorazowe przeszczepianie do 2000 włosów, a więc pobierano od razu odpowiednio większy pasek skóry. Metoda jest wydajna i pozwala na szybkie przeprowadzenie operacji.

W takiej sytuacji dalszy postęp oznaczał powrót do metody Okudy, czyli z zastosowaniem sztancy, ale w nowej odsłonie. Nastąpiło to około 1995 roku. Do pobrania włosów z miejsca dawczego zamiast grubych na kilka milimetrów sztanc zastosowano cieńsze, takie, które mogły objąć jedną kępkę włosów. Zaletą nowej metody (FUE) jest oszczędzenie miejsca dawczego przed masywnym urazem, jakim jest wycięcie paska pełnej grubości skóry. Nową metodę nazwano Follicular Unit Extraction (FUE).

LIPOSUKCJA

Arpad i Giorgio Fisherowie wprowadzili liposukcję w 1977 roku. Używali do tego celu kaniulę przypominającą kiretę ginekologiczną połączoną z pompą wytwarzającą podciśnienie, aby ułatwić usunięcie tkanki tłuszczowej. W krótkim czasie od Fisherów nauczył się tej techniki Yves-Gerard Illouz, wprowadzając własne udogodnienie w postaci infiltracji do pola zabiegowego od 200 ml do 300 ml płynu fizjologicznego. Miało to łagodzić uraz zabiegowy oraz redukować utratę krwi.

W 1987 roku Jeffrey A. Klein wprowadził nową metodę znieczulenia miejscowego – tumescencyjne – pozwalające na wykonanie zabiegu w gabinecie lekarskim.

W 1992 roku Michele Zocchi po raz pierwszy opisał metodę liposukcji wspomaganą ultradźwiękami, natomiast David B. Apfelberg opublikował pierwszy artykuł na temat liposukcji wspomaganej laserem. Do dziś liposukcja jest najczęstszym zabiegiem chirurgicznym w USA. Prezentowany podręcznik zawiera osobny rozdział o historii liposukcji.

KOMÓRKI MACIERZYSTE

Cieszący się dużym powodzeniem zabieg terapii komórkami macierzystymi jest efektem rozwoju liposukcji. Od zarania używania liposukcji operujący stosowali uzyskany aspirat komórkowy do powiększania warg i augmentacji zmarszczek na twarzy. Lekarze zwrócili uwagę, że skóra po takim zabiegu jest wyraźnie odmłodzona, a najlepiej wygląda ona około 6 tygodni po zabiegu. Na początku XXI wieku okazało się, że około 20% komórek w aspiracie liposukcyjnym to komórki macierzyste. Szybko skojarzono te dwa fakty i wprowadzono terapię komórkami macierzystymi izolowanymi z tkanki tłuszczowej. W ten sposób w medycynie estetycznej i regeneracyjnej rozpoczęła się epoka terapii komórkami macierzystymi.

TOKSYNA BOTULINOWA – BOTOKS

W 1992 roku kanadyjskie małżeństwo, Jean i Alastair Carruthers, okulistka i dermatolog, opublikowali artykuł na temat leczenia zmarszczek gładzizny czoła egzotoksyną Clostridium botulinum A. Radykalnie zmieniło to społeczne postrzeganie chirurgii plastycznej w ostatniej dekadzie XX wieku. Od tego czasu neurotoksyna znalazła zastosowanie w wielu wskazaniach w okulistyce i neurologii oraz jako off-label w celu usuwania zmarszczek. Botoks stał się szczególnie modny po dopuszczeniu go przez FDA do użytku w medycynie estetycznej w 2002 roku. Obecnie toksyna botulinowa (BoNT-A) jest wykorzystywana w dermatologii do leczenia zmarszczek gładzizny i zmarszczek poziomych czoła, kurzych łapek oraz w terapii nadmiernej potliwości pach, dłoni i stóp.

LASERY

Znaczącą innowacją w dermatologii było zastosowanie laserów. W 1965 roku Leon Goldman opublikował wizjonerski artykuł dotyczący leczenia tatuaży laserem rubinowym. Gdy jego przewidywania się sprawdziły i laser terapeutyczny wprowadzono do użycia, okazało się, że często wywołuje on działania niepożądane w formie powstawanie blizn przerostowych i zmian pigmentacyjnych. W konsekwencji technologię tę porzucono na około 15 lat.

Lata 90. były dekadą, w której urządzenia wykorzystujące światło, jak laser i IPL (intense pulse light), zyskały na popularności w chirurgii kosmetycznej. W 1991 roku w USA laser Nd:YAG o długości fali 1064 nm został dopuszczony do użytku przy usuwaniu tatuaży. Wówczas też wielu autorów opublikowało artykuły o nowych systemach laserowych i ich obszarach zastosowań.

W 1996 roku Mitch Goldman zaobserwował, że intensywne zabiegi światłem pulsacyjnym (IPL) ograniczają odrastanie włosów. Fakt ten zgłoszono do FDA jako działanie niepożądane. W ten sposób zaczęto wykorzystywać IPL do redukcji włosów w miejscach niechcianych. W 1997 roku opublikowano pierwsze badanie autorstwa Michaela Golda dowodzące skuteczność intensywnego IPL do redukcji niepożądanego owłosienia. W 1996 roku Melanie C. Grossman była pierwszą osobą, która wskazała, że laser rubinowy, użyty w trybie normalnym (bez podwojenia fali), może być stosowany do usuwania zbędnego owłosienia. Rok później Curt Littler oraz David Goldberg opublikowali pierwsze artykuły na temat skutecznego usuwania włosów za pomocą lasera Nd:YAG u ludzi. Trzy lata później, w 2000 roku, Eliot Battle zaprezentował powszechnie uznane wyniki badań na temat depilacji laserowej na dorocznym zgromadzeniu Amerykańskiego Towarzystwa Medycyny i Chirurgii Laserowej. W tym samym roku po raz pierwszy został opublikowany pełny artykuł na ten temat przez Roberta Adriana i Kathleen Shay.

W 1999 roku Gregg Menaker przedstawił skuteczną metodę leczenia zmarszczek twarzy za pomocą nieablacyjnego lasera Nd:YAG, natomiast David McDaniel wykazał znaczną redukcję żylaków nóg przy użyciu długo impulsowego lasera aleksandrytowego o długości fali 755 nm.

LIPOLIZA INIEKCYJNA

Dobrym pomysłem okazała się minimalnie inwazyjna redukcja niechcianej tkanki tłuszczowej. W 2001 roku brazylijska lekarka Patricia Rittes jako pierwsza opublikowała artykuł na temat wstrzykiwania fosfatydylocholiny ze wskazań kosmetycznych w celu zmniejszenia miejscowych złogów tłuszczu w obrębie twarzy. Metoda okazała się skuteczna, ale towarzyszyły jej poważne skutki uboczne i powikłania, co ograniczało jej zastosowanie.

W 2004 roku badania Adama Rotundy i wsp. wykazały, że dezoksycholan sodu jest głównym składnikiem aktywnym odpowiedzialnym za lizę komórek.

KRIOLIPOLIZA

Pierwsza nieinwazyjna metoda redukcji tkanki tłuszczowej oparta na urządzeniu chłodzącym została opublikowana przez Sydneya Colemana i wsp. w 2009 roku. Badacze wykazali, że istnieje możliwość indukowania apoptozy w ludzkich komórkach tłuszczowych po ekspozycji na zimno. Udowodnili, że występuje tzw. kriolipoza, która może być skuteczna w redukcji tkanki tłuszczowej na bokach i brzuchu bez uszkodzenia górnych warstw skóry lub nerwów obwodowych.

OSOCZE BOGATOPŁYTKOWE

Kolejną innowacją w dziedzinie medycyny estetycznej jest użycie autologicznego osocza bogatopłytkowego (PRP) w celu poprawy i odmłodzenia skóry. Wiadomo, że PRP zawiera różne czynniki wzrostu, takie jak płytkowy czynnik wzrostu (PDGF), transformujący czynnik wzrostu (TGF) lub śródnabłonkowo-naczyniowy czynnik wzrostu (VEGF), który skutecznie stymuluje skórne procesy gojenia.

Nazwa „osocze bogatopłytkowe” po raz pierwszy zostało użyte przez Kinsleya w 1954 roku. Oznaczało ono preparat krwiopochodny przygotowywany w banku krwi, który stosowano u pacjentów z krańcowo niskim poziomem płytek lub niską krzepliwością w celu zapobiegania krwotokom. Zastosowania tego preparatu rozszerzyły się w kolejnych latach, kiedy to stopniowo zaczęto go używać do operacji jako zabezpieczenie przebiegu pooperacyjnego (Oon i Hobbs 1975; Ferrari 1987), a także do usprawnienia gojenia i regeneracji tkanek (Knighton 1986). Lek stopniowo wchodził do użycia w ortopedii, chirurgii szczękowej i medycynie sportowej, np. do regeneracji ścięgien. W latach 2000–2010 nastąpiły pierwsze zastosowania preparatu ze wskazań estetycznych. Co więcej, PRP wydaje się korzystny dla przeszczepiania włosów i do pobudzenia wzrostu włosów. Pierwsze wyniki badań Alessio Redaelli i wsp. wykazały, że PRP może poprawić zmarszczki, elastyczność skóry oraz jej teksturę.

RADIOFREKWENCJA

Pierwsza dekada XXI wieku oprócz ciągłego udoskonalania istniejących technik charakteryzuje się powstaniem nowych, nieinwazyjnych metod i urządzeń do napinania skóry.

W 2003 roku Javier Ruiz-Esparza jako pierwszy opublikował badanie na temat nowej, nieinwazyjnej i niechirurgicznej możliwości ujędrniania tkanki twarzy.

Technika opiera się na wykorzystaniu energii zawartej w częstotliwości radiowej (segment widma elektromagnetycznego) w celu wytworzenia wewnątrz ciepła, aby w ten sposób osiągnąć obkurczenie włókien kolagenowych w skórze.

Ulepszeniem tej techniki jest połączenie częstotliwości radiowej przy jednoczesnym zastosowaniu optycznej energii lasera, co po raz pierwszy opisała Seema Doshi w 2005 roku. Najnowszym pomysłem jest połączenie częstotliwości radiowej z pulsacyjnymi polami magnetycznymi w celu zwiększenia produkcji włókien kolagenowych poprzez mechanizm nietermiczny.

PRZYSZŁOŚĆ MEDYCYNY ESTETYCZNEJ

Odmłodzenie starzejącej się twarzy i ciała pozostanie priorytetem dla przyszłości medycyny estetycznej. Aby odnieść sukces na niezwykle konkurencyjnym rynku, powinno się prowadzić intensywne badania w celu tworzenia nowych rozwiązań, które muszą charakteryzować się wyższą skutecznością, bezpieczeństwem i komfortem.

ROZWÓJ ORGANIZACJI I TOWARZYSTW SPECJALISTYCZNYCH

W 1973 roku doktor Jean Jacques Legrand, specjalista chorób wewnętrznych, endokrynolog, założył w Paryżu Francuskie Towarzystwo Medycyny Estetycznej i Chirurgii Dermatologicznej. W 2023 roku Towarzystwo obchodziło 50-lecie istnienia. Przewodniczącym Towarzystwa w dalszym ciągu jest dr Legrand. Towarzystwo organizuje coroczne kongresy. Rok później powstało Belgijskie Towarzystwo Medycyny Estetycznej powołane przez dermatologa doktora Michaela Delung. W 1975 roku dr Carlo Alberto Bartoletti powołał w Rzymie Włoskie Towarzystwo Medycyny Estetycznej. W 1976 roku dietetyk, dr Josep Font Riera założył w Barcelonie Hiszpańskie Towarzystwo Medycyny Estetycznej. W kolejnych latach powstawały odpowiedniki w Maroku, Algierii, Szwajcarii. W 1978 roku w Mediolanie powstała pierwsza placówka naukowa, która wprowadziła medycynę estetyczną jako przedmiot akademicki na tamtejszym uniwersytecie. W Polsce w roku 1993, z inicjatywy dr. Andrzeja Ignaciuka, powstała Sekcja Medycyny Estetycznej przy Polskim Towarzystwie Lekarskim. W 2010 roku przekształciła się w Polskie Towarzystwo Medycyny Estetycznej i Anti-Aging. Towarzystwo organizuje coroczne kongresy oraz wydaje kwartalnik „Academy of Aesthetic And Anti-Aging Medicine”. W 1999 roku powstało Stowarzyszenie Lekarzy Dermatologów Estetycznych, któremu długi czas przewodniczyła dr Barbara Walkiewicz-Cyrańska. Głównym zadaniem i zasługą Stowarzyszenia były promocja medycyny estetycznej oraz działalność szkoleniowa. Profesor Waldemar Placek, dermatolog, powołał w 2001 roku Sekcję Dermatologii Estetycznej przy Polskim Towarzystwie Dermatologicznym. Sekcja organizuje sympozja szkoleniowe w cyklu 2-letnim oraz przez około 21 lat wydawała dwumiesięcznik „Dermatologia Estetyczna”.

PIŚMIENNICTWO

1. Alexiades-Armenakas M., Rosenberg D., Renton B. i wsp.: Blinded, randomized, quantitative grading comparison of minimally invasive, fractional radiofrequency and surgical face-lift to treat skin laxity. Arch. Dermatol. 2010; 146(4): 396–405.

2. Anderson R.R., Parrish J.A.: Microvasculature can be selectively damaged using dye lasers: a basic theory and experimental evidence in human skin. Lasers Surg. Med. 1981; 1(3): 263–276.

3. Apfelberg D.B., Rosenthal S., Hunstad J.P. i wsp.: Progress report on multicenter study of laser assisted liposuction. Aesthetic Plast. Surg. 1994; 18(3): 259–264.

4. Baker T.: Chemical face peeling and rhytidectomy. A combined approach for facial rejuvenation. Plast. Reconstr. Surg. Transplant. Bull. 1962; 29: 198–207.

5. Carruthers J.D., Carruthers J.A.: Treatment of glabellar frown lines with C. Botulinum- A exotoxin. J. Dermatol. Surg. Oncol. 1982; 18(1): 17–21.

6. Coleman S.R., Sachdeva K., Egbert B.M. i wsp.: Clinical efficacyof noninvasive cryolipolysis and its effects on peripheral nerves. Aesthetic. Plast. Surg. 2009; 33(4): 482–488.

7. Cordewener F.W., Bos R.R., Rozema F.R., Houtman W.A.: Poly(l-lactide) implants for repair of human orbital floor defects: clinical and magnetic resonance imaging evaluation of long-term results. J. Oral. Maxillofac. Surg. 1996; 54(1): 9–13; discussion 13–1.

8. Cronin T., Gerow F.: Augmentation mammaplasty: A new, natural feel prothesis. Excerpta Medica International Congress Series. 1963; 6641.

9. Dempsey W.C., Latham W.D.: Subpectoral implants in augmentation mammaplasty. Preliminary report. Plast. Reconstr. Surg. 1968; 42(6): 515–621.

10. Doshi S.N., Alster T.S.: Combination radiofrequency and diode laser for treatment of facial rhytides and skin laxity. J. Cosmet. Laser Ther. 2005; 7(1): 11–15.

11. Ezzat W.H., Keller G.S.: The use of poly-L-lactic acid filler in facial aesthetics. Facial Plast. Surg. 2011; 27(6): 503–509.

12. Fodor P.B.: Reflections on lipoplasty: history and personal experience. Aesthet. Surg. J. 2009; 29(3): 226–231.

13. Gersuny R.: Uber eine subcutane prothese. Zeitschrift Heilkunde Wien u Leipzig 1900; (21): 199.

14. Gold M.H., Bell M.W., Foster T.D., Street S.: Long-term epilation using the Epi-Light broad band, intense pulsed light hair removal system. Dermatol. Surg. 1997; 23(10): 909–913.

15. Goldberg D.J., Littler C.M., Wheeland R.G.: Topical suspension-assisted Qswitched Nd:YAG laser hair removal. Dermatol. Surg. 1997; 23(9): 741–745.

16. Goldman L., Wilson R.G., Hornby P., Meyer R.G.: Radiation from a Q-switched ruby laser. Effect of reapeted impacts of power output of 10 megawatts on a tattoo of man. J. Invest. Dermatol. 1965 Jan; 44: 69–71.

17. Grossman M.C., Dierickx C., Farinelli W. i wsp.: Damage to hair follicles by normal-mode ruby laser pulses. J. Am. Acad. Dermatol. 1996; 35(6): 889–894.

18. Hantash B.M., Renton B., Berkowitz R.L. i wsp.: Pilot clinical study of a novel minimally invasive bipolar microneedle radiofrequency device. Lasers Surg. Med. 2009; 41(2): 87–95.

19. Hetter G.P.: An examination of the phenol-croton oil peel: Part I. Dissecting the formula. Plast. Reconstr. Surg. 2000; 105(1): 227–239; discussion 249–251.

20. Houk L.D., Humphreys T.: Masers to magic bullets: an updated history of lasers in dermatology. Clin. Dermatol. 2007; 25(5): 434–442.

21. Inui S., Itami S.: Dr Shoji Okuda (1886–1962): the great pioneer of punch graft hair transplantation. J. Dermatol. 2009; 36(10): 561–562.

22. Kim J.E., Sykes J.M.: Hyaluronic acid fillers: history and overview. Facial Plast. Surg. 2011; 27(6): 523–528.

23. Klein J.A.: Tumescent technique for regional anesthesia permits lidocaine doses of 35 mg/kg for liposuction. J. Dermatol. Surg. Oncol. 1990; 16(3): 248–263.

24. Knapp T.R., Kaplan E.N., Daniels J.R.: Injectable collagen for soft tissue augmentation. Plast. Reconstr. Surg. 1977; 60(3): 398–405.

25. Kontis T.C., Rivkin A.: The history of injectable facial fillers. Facial Plast. Surg. 2009; 25(2): 67–72.

26. Krueger N., Luebberding S., Sattler G. i wsp.: The history of aesthetic medicine and surgery. J. Invest. Dermatol. 2013; 12(7): 737–742.

27. Littler C.M.: Laser hair removal in a patient with hypertrichosis lanuginosa congenita. Dermatol. Surg. 1997; 23(8): 705–707.

28. McDaniel D.H., Ash K., Lord J. i wsp.: Lasertherapy of spider leg veins: clinical evaluation of a new long pulsed alexandrite laser. Dermatol. Surg. 1999; 25(1): 52–58.

29. Menaker G.M., Wrone D.A., Williams R.M., Moy R.L.: Treatment of facial rhytids with a nonablative laser: a clinical and histologic study. Dermatol. Surg. 1999; 25(6): 440–444.

30. Miller C.C.: The correction of featural imperfections. Qak Printing Co, Chicago 1907.

31. Neuber F.: Fetttransplantation. Chir Kongr Verhandl Deutsch Gesellsch Chir 1983; (22): 66.

32. Olenius M.: The first clinical study using a new biodegradable implant for the treatment of lips, wrinkles, and folds. Aesthetic Plast. Surg. 1998; 22(2): 97–101.

33. Orentreich N.: Autografts in alopecias and other selected dermatological conditions. Ann. NY Acad. Sci. 1958; 83: 463–479.

34. Pangman W.J. 2nd, Wallace R.M., Hills B.: The use of plastic prosthesis in breast plastic and other soft tissue surgery. West J. Surg. Obstet. Gynecol. 1955; 63(8): 503–512.

35. Rapprich S., Koller J., Sattler G. i wsp.: Liposuction – a surgical procedure in dermatology. J. Dtsch. Dermatol. Ges. 2012; 10(2): 111–113.

36. Rees T.D., Platt J., Ballantyne D.L. jr: An investigation of cutaneous response to dimethylpolysiloxane (silicone liquid) in animals and humans-a preliminary report. Plast. Reconstr. Surg. 1965; 35: 131–139.

37. Reid W.H., McLeod P.J., Ritchie A., Ferguson-Pell M.: Q-switched Ruby laser treatment of black tattoos. Br. J. Plast. Surg. 1983; 36(4): 455–459.

38. Rittes P.G.: The use of phosphatidylcholine for correction of lower lid bulging due to prominent fat pads. Dermatol. Surg. 2001; 27(4): 391–392.

39. Rogers B.O.: A chronologic history of cosmetic surgery. Bull. NY Acad. ed. 1971; 47(3): 265–302.

40. Rotunda A.M., Kolodney M.S.: Mesotherapy and phosphatidylcholine injections: historical clarification and review. Dermatol. Surg. 2006; 32(4): 465–480.

41. Rotunda A.M., Suzuki H., Moy R.L., Kolodney M.S.: Detergent effects of sodium deoxycholate are a major feature of an injectable phosphatidylcholine formulation used for localized fat dissolution. Dermatol. Surg. 2004; 30(7): 1001–1008.

42. Rotunda A.M.: Injectable treatments for adipose tissue: terminology, mechanism, and tissue interaction. Lasers Surg. ed. 2009; 41(10): 714–720.

43. Ruiz-Esparza J., Gomez J.B.: The medical face lift: a noninvasive, nonsurgical approach to tissue tightening in facial skin using nonablative radiofrequency. Dermatol. Surg. 2003; 29(4): 325–332; discussion 332.

44. Schalk D.N.: The history of augmentation mammaplasty. Plast. Surg. Nurs. 1988; 8(3): 88–90.

45. Spear S.L., Slack C., Howard M.A.: Postmastectomy reconstruction of the previously augmented breast: diagnosis, staging, methodology, and outcome. Plast. Reconstr. Surg. 2001; 107(5): 1167–1176.

46. Ting P.T., Freiman A.: The story of Clostridium botulinum: from food poisoning to Botox. Clin. ed. 2004; 4(3): 258–261.

47. Van Zele D., Heymans O.: Breast implants. A review. Acta Chir. Belg. 2004; 104(2): 158–165.

48. Zocchi M.: Ultrasonic liposculpturing. Aesthetic Plast. Surg. 1992; 16(4): 287–298.ATRAKCYJNOŚĆ
Magdalena Donejko

Dążenie do piękna jest uniwersalne, ale gusta są różne – w Stanach Zjednoczonych wykonuje się najwięcej zabiegów powiększania piersi, Brazylijki często dodają krągłości pośladkom, a w krajach Bliskiego Wschodu najpopularniejszym zabiegiem medycyny estetycznej jest korekcja nosa. Najczęściej wykonywanymi zabiegami chirurgicznymi na świecie w 2010 roku były zabiegi: podnoszenia powiek, korekcji nosa, powiększania piersi z użyciem implantów, korekcji fałd brzucha oraz zabieg liposukcji. Tymczasem do najpopularniejszych niechirurgicznych zabiegów należały: wstrzykiwanie botoksu, wstrzykiwanie tłuszczu, laserowe usuwanie znamion, wypełnianie kwasem hialuronowym oraz laserowe usuwanie włosów.

Jakie jest podłoże dążenia do zmian w wyglądzie fizycznym? Otóż okazuje się, że atrakcyjność drugiego człowieka dostrzegamy w ciągu 13 milisekund. W związku z tym jest to dla nas bardzo ważna informacja. A na atrakcyjność składają się m.in. piękno fizyczne, dbałość o ciało. Pojęcie atrakcyjności pojawia się w kontekście doboru płciowego: jeżeli osobniki jednej płci będą wybierać na swoich partnerów tych spośród osobników płci przeciwnej, którzy mają jakieś określone cechy twarzy, to po wielu pokoleniach preferowana cecha twarzy upowszechni się w danej populacji. Atrakcyjność wiąże się z „jakością” genetyczną osobnika.

Zewnętrzna atrakcyjność niesie ze sobą informację o posiadaniu genów odporności na pasożyty. Osoby uważane za atrakcyjne rzadziej przechodzą choroby infekcyjne, cechują się dłuższym życiem, są bardziej sprawne fizycznie, mają wyższy poziom hormonów płciowych i lepsze zdrowie psychiczne.

Rodzi się pytanie: jaka twarz jest przez nas uważana za atrakcyjną? Otóż symetria twarzy świadczy o stabilności rozwojowej osobnika i jego jakości. Rozróżnia się asymetrię fluktuacyjną i kierunkową. „Idealna” symetria nie jest pożądana, twarz „uśredniona” sygnalizuje heterozygotyczność osobnika. Twarze uznawane za atrakcyjniejsze są też młode, ale nie dziecięce. Charakteryzują się gładką i jasną skórą, stosunkowo drobną dolną częścią twarzy (żuchwa), a dużą górną (czoło), dużymi oczami oraz dość dużymi i wysokimi w stosunku do swej szerokości wargami.

Podobnie wygląda preferencja odnośnie do koloru skóry. W zdecydowanej większości społeczeństw preferuje się jasną skórę. Jest to jednak preferencja wobec odcienia z dolnego zakresu zmienności jasności skóry w danej populacji, a nie wobec jak najjaśniejszej skóry.

Z kolei długie zdrowe włosy są oznaką nie tylko biologicznej jakości, lecz także statusu ekonomicznego właścicielki, jej wieku i ogólnego stanu zdrowia. Z badań wynika, że im dłuższe włosy, tym atrakcyjniejsza wydaje się twarz kobiety.

Czy ocena atrakcyjności danej osoby zawsze jest taka sama? Z analizy statystycznej wynika, że oceniający są między sobą zgodni tylko w 25%. Z tych pozostałych 75% tylko 25% to różnice gustów między oceniającymi, natomiast aż 50% to niezgodność oceniającego samego ze sobą.1
STARZENIE SIĘ SKÓRY – ZMIANY MIKROSKOPOWE I METABOLICZNE
Magdalena Donejko

Starzenie się organizmu jest nieuniknionym naturalnym, biologicznym oraz psychicznym procesem, określanym jako zespół postępujących w czasie zmian, polegających m.in. na: zmniejszeniu biologicznej aktywności komórek organizmu i spowolnieniu procesów regeneracyjnych, a także obniżeniu odporności i odpowiedzi na stres środowiskowy oraz obniżeniu właściwości adaptacyjnych organizmu znajdujących się pod kontrolą czynników genetycznych.

RODZAJE I OBJAWY STARZENIA SIĘ SKÓRY

Wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje starzenia się skóry:

• wewnątrzpochodne (związane z wiekiem i menopauzalne),

• mimiczne (miostarzenie),

• zewnątrzpochodne (fotostarzenie).

Skóra jest bezpośrednio narażona na destrukcyjne działanie czynników zewnętrznych, w wyniku czego ulega starzeniu szybciej niż pozostałe narządy ciała, a efekt tego procesu bardziej się uwidacznia.

Podczas starzenia się dochodzi do zaburzeń funkcji skóry na wielu poziomach:

• bariery mechanicznej (uszkodzenia),

• odbierania bodźców czuciowych,

• odpowiedzi immunologicznej i naczyniowej,

• termoregulacji,

• wytwarzania potu, łoju oraz witaminy D.

Starzejąca się skóra jest cienka, szara i mało elastyczna, z licznymi zmianami, zwłaszcza na twarzy, szyi, dekolcie oraz na grzbietowej powierzchni dłoni i przedramion. Najbardziej charakterystycznym objawem starzenia się skóry są jednak zmarszczki.

W zależności od głębokości wyróżnia się zmarszczki:

• powierzchowne,

• głębokie.

Głębokość zmarszczek powierzchownych nie przekracza 0,05 milimetra. Pojawiają się one najczęściej w okolicy oczodołów i określane są jako kurze łapki. Wraz z wiekiem dochodzi również do postępującego pogorszenia zarysowania i sukcesywnego opadania owalu twarzy, co wiąże się m.in. z działaniem sił grawitacji, a także z zaburzeniami w obrębie struktury włókien elastycznych, kolagenowych oraz retikulinowych skóry właściwej i tkanki podskórnej. Ponadto często stwierdza się luki w uzębieniu, zapadanie się policzków oraz redukcję zawartości podściółki tłuszczowej. Wszystko to powoduje, że w podziale poprzecznym i podłużnym twarzy widoczne są znaczne zmiany w jej proporcjach. Deficyt tkanki podskórnej (najwyraźniejszy wokół ust) powoduje utratę elastyczności skóry oraz jej nadmiar w tej okolicy. Dodatkowo w wyniku nieustannej pracy mięśnia okrężnego ust skóra znajdująca się nad nim staje się mniej sprężysta, co powoduje powstanie zmarszczek pionowych, określanych jako „zmarszczki palacza” lub „kod kreskowy”.

Innym objawem starzenia się skóry jest jej suchość. Może ona pojawić się w każdym wieku, jednak najczęściej występuje u osób starszych. Przyjmuje się, że problem ten, w mniejszym lub większym stopniu, dotyczy prawie 100% osób po 60. roku życia.

Starzejącej się skórze może również towarzyszyć niezależna od niedokrwistości bladość. W wyniku zaburzenia procesu melanogenezy oraz zmian w układzie naczyniowym skóry mogą występować liczne przebarwienia, odbarwienia oraz teleangiektazje.

Proces starzenia się skóry, zarówno wewnątrzpochodny, jak i wynikający z oddziaływania bodźców zewnętrznych, wiąże się ze zmianami właściwości fizycznych, morfologicznych oraz fizjologicznych poszczególnych warstw skóry. Istotą procesu starzenia się są zmiany widoczne w obrazie histologicznym naskórka i skóry właściwej. Wewnątrzpochodne starzenie się skóry charakteryzują głównie procesy zanikowe i prowadzące do obniżenia sprężystości skóry.

ZMIANY W OBRĘBIE NASKÓRKA

Z czasem aktywność podziałowa komórek warstwy podstawnej ulega redukcji, w wyniku czego następuje ich spłaszczenie i przyjmują one horyzontalne (spoczynkowe) ułożenie. Dodatkowo atrofia warstwy kolczystej i ziarnistej powoduje, że naskórek staje się cienki, a odnowa komórkowa zostaje spowolniona. Odnawiające się komórki naskórka różnicują się coraz wolniej, natomiast zranienia wolniej się goją. Zewnętrzna warstwa naskórka w porównaniu z pozostałymi jego warstwami staje się proporcjonalnie coraz grubsza przez wolniejsze oddzielanie martwych komórek, w efekcie czego skóra szarzeje i jest bez blasku. Zmniejsza się zdolność zatrzymywania wody (cieńszy płaszcz lipidowy) i jej wiązania, co prowadzi do suchości skóry oraz zmniejsza odporność na szkodliwe czynniki zewnętrzne.

Granica skórno-naskórkowa ulega spłaszczeniu, natomiast zmniejszenie ilości proliferujących sopli naskórkowych oraz adhezji międzykomórkowej powoduje ograniczenie powierzchni kontaktu naskórka ze skórą właściwą. Prowadzi to prawdopodobnie do zmniejszenia i ograniczenia wymiany metabolicznej oraz substancji odżywczych między tymi warstwami.

ZMIANY W OBRĘBIE SKÓRY WŁAŚCIWEJ

W obrębie skóry właściwej obserwuje się obniżenie aktywności i syntezy fibroblastów. Komórki te stają się okrągłe, wykazują cechy komórek będących w stanie spoczynku, a ponadto w ich cytoplazmie zmniejsza się liczba pęcherzyków sekrecyjnych. W wyniku powyższych dysfunkcji dochodzi do zmniejszenia liczby włókien kolagenowych i zmiany ich właściwości.

W genetycznie uwarunkowanym procesie starzenia się skóry znacznie zmniejsza się aktywność syntezy włókien kolagenowych, głównie typu III oraz w mniejszym stopniu typu I, co prowadzi do zmian sieciowania się nowo powstałych włókien podporowych. Ponadto następują zmiany ich właściwości fizyko-chemicznych, w wyniku czego włókna te stają się twarde, sztywne, pofałdowane oraz chaotycznie rozmieszczone. Maleje również liczba włókien elastycznych, które są sztywne i rozmieszczone nieregularnie.

Wraz z wiekiem dochodzi również do zróżnicowania grubości ścian naczyń. Część z nich jest zgrubiała, natomiast inne ulegają znacznemu ścieńczeniu. W niektórych naczyniach obserwuje się redukcję liczby lub nawet deficyt komórek okołonaczyniowych. W skórze starzejącej się zmniejsza się łożysko naczyniowe, zwłaszcza łożysko pętli naczyniowych docierających do brodawek skórnych. Zmniejsza się także zdolność naczynioruchowa, co w efekcie pogarsza regulację ciepłoty tkanek.

Z czasem zmniejsza się liczba melanocytów odpowiedzialnych za produkcję melaniny – barwnika nadającego cerze ładny koloryt i odpowiedzialnego za brązowienie skóry. Podczas procesu starzenia układ melanocytów staje się nieregularny i powstają przebarwienia, tzw. plamy starcze.

Zmniejszanie się liczby gruczołów łojowych (szczególnie u kobiet) powoduje stopniowe wysuszenie skóry, z wiekiem coraz bardziej odczuwalne. U osób starszych czas potrzebny do odtworzenia w pełni funkcjonującej warstwy rogowej jest ponad 2-krotnie dłuższy niż u osób młodych. Skutkiem tych zaburzeń jest powstanie struktury niezdolnej do zatrzymywania wody.

PIŚMIENNICTWO

1. Botek A.A., Lookingbill D.P.: The structure and function sebaceous glands. W: Freinkel R.K., Woodley D.T. (red.). The biology of the skin. In: The structure and function sebaceous glands. Botek A.A., Lookinbill D.P. Parthenon Publishing, New York. 2001; 87–100.

2. Braun-Falco O.: Dermatologia. Tom I. Czelej, Lublin 2004.

3. Fisher G.J., Kang S., Varani J. i wsp.: Mechanisms of photoaging and chronological skin aging. Arch. Dermatol. 1992; 127: 247–253.

4. Gilchrest B.A., Krutmann J. (red.): Skin Aging. Springer-Verlag, New York 2006.

5. Jungersted J.M., Hellgren L.I., Jemec G.B.E. i wsp.: Lipids and skin barrier function – a clinical perspective. Contact Dermatitis, 2008; 58(5): 255–262.

6. Milstone L.M.: Epidermal desquamation. J. Dermatol. Sci. 2004; 36(3): 131–140.

7. Sawicki W.: Histologia. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1997.

8. Segre J.A.: Epidermal barrier formation and recovery in skin disorders. J. Clin. Invest. 2008; 116(5): 1150–1158.

9. Sorrell J.M., Caplan A.I.: Fibroblast heterogeneity: more than skin deep. J. Cell Sci. 2004; 117 (Pt 5): 667–675.

10. Vivier A.: Atlas dermatologii klinicznej. Urban & Partner, Wrocław 2005.

11. Watson R.E., Ball S.G.: Distribution and expression of type IV collagen in photoaged skin. Br. J. Dermatol. 2001; 144(4): 751–759.2
STARZENIE SIĘ SKÓRY – ZMIANY ANATOMICZNE TWARZY
Elżbieta Galicka

Starzenie się jest procesem postępującym nieprzerwanie, bardzo indywidualnym i ściśle związanym ze starzeniem się całego organizmu. Skóra stanowi doskonały przykład modelu badawczego w odniesieniu do tempa całościowego zjawiska starzenia się. Zaburzenia czynnościowe komórek tkanek, zmniejszenie rezerw komórkowych czy utrata zdolności funkcji fizjologicznych komórek inicjują zmiany wpływające na kondycję tkanek skóry. Zakłóca to równowagę i zdolności regeneracyjne skóry.

Proces starzenia się skóry jest złożony i obejmuje kilka mechanizmów, które – nakładając się na siebie – dają obraz skóry starczej.

Na zmiany zachodzące w skórze mają równoczesny wpływ głównie dwa typy czynników:

• wewnątrzpochodne – związane z zaburzeniami regulacji hormonalnej, nieprawidłowym odżywianiem, niedoborem witamin, niekontrolowaną mimiką twarzy (np. spowodowaną stresem, emocjami), zbyt małą aktywnością fizyczną lub zbyt krótkim okresem snu w ciągu doby;

• zewnątrzpochodne – związane z negatywnymi czynnikami środowiska zewnętrznego, jak promieniowanie ultrafioletowe przy nadmiernym opalaniu na słońcu i w solarium, ekspozycja na światło niebieskie (high-energy visible light, HEV), skażenie środowiska, palenie papierosów czy niewłaściwa pielęgnacja skóry.

Wszystkie rodzaje starzenia się skóry mają wspólne nakładające się na siebie mechanizmy: biologiczny, biochemiczny i molekularny.