Medycyna sądowa. Tom 1 - ebook

Autorzy

dr hab. n. med. Grzegorz Teresiński

Katedra i Zakład Medycyny Sądowej

Uniwersytet Medyczny w Lublinie

prof. zw. dr hab. n. med. Jarosław Berent

Katedra i Zakład Medycyny Sądowej

Uniwersytet Medyczny w Łodzi

dr n. med. Filip Bolechała

Katedra i Zakład Medycyny Sądowej

Uniwersytet Jagielloński – Collegium Medicum

dr n. med. Aleksandra Borowska-Solonynko

Zakład Medycyny Sądowej

Warszawski Uniwersytet Medyczny

dr n. med. Piotr Brzeziński

Zakład Histologii i Embriologii

Uniwersytet Medyczny w Łodzi

dr n. med. Małgorzata Brzozowska

Zakład Medycyny Sądowej

Warszawski Uniwersytet Medyczny

dr hab. n. med. Grzegorz Buszewicz

Katedra i Zakład Medycyny Sądowej

Uniwersytet Medyczny w Lublinie

dr n. med. Wojciech Chagowski

Katedra i Zakład Medycyny Sądowej

Uniwersytet Medyczny w Lublinie

lek. Magdalena Czuba

Zakład Medycyny Sądowej

Katedra Medycyny Sądowej

Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu

mgr Monika Ćwiklińska-Gorczyca

Krajowa Szkoła Sądownictwa i Prokuratury

Ośrodek Kształcenia Ustawicznego i Współpracy Międzynarodowej

dr n. med. Agnieszka Dąbkowska

Zakład Medycyny Sądowej

Warszawski Uniwersytet Medyczny

lek. Radosław Drozd

Zakład Prawa Medycznego

Katedra Medycyny Sądowej

Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu

dr n. med. Piotr Engelgardt

Katedra Medycyny Sądowej

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

dr n. med. Marcin Fudalej

Zakład Medycyny Sądowej

Warszawski Uniwersytet Medyczny

dr Zbigniew Gąszczyk-Ożarowski

Zakład Prawa Medycznego

Katedra Medycyny Sądowej

Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu

mgr Jan Jagiełło

Biuro Poszukiwań i Identyfikacji

Instytut Pamięci Narodowej

dr hab. n. med. Tomasz Jurek, prof. UMW

Zakład Medycyny Sądowej

Katedra Medycyny Sądowej

Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu

dr hab. n. med. Michał Kaliszan

Katedra i Zakład Medycyny Sądowej

Gdański Uniwersytet Medyczny

prokurator Paweł Kaliszczak

dr n. med. Mariusz Kobek

Katedra Medycyny Sądowej

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

dr hab. n. med. Tomasz Konopka

Katedra Medycyny Sądowej

Uniwersytet Jagielloński – Collegium Medicum

dr n. med. Piotr Kowalski

Katedra i Zakład Medycyny Sądowej

Uniwersytet Jagielloński – Collegium Medicum

dr n. med. Maciej Krzyżanowski

Katedra Medycyny Sądowej

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

lek. Magdalena Kwiatkowska

Zakład Medycyny Sądowej

Warszawski Uniwersytet Medyczny

dr n. med. Wojciech Kwietniewski

Zakład Medycyny Sądowej i Prawa Medycznego

Uniwersytet Rzeszowski

mgr inż. Piotr Litwin

emerytowany pracownik Laboratorium Kryminalistycznego

Komenda Wojewódzka Policji w Lublinie

dr n. biol. Dorota Lorkiewicz-Muszyńska

Katedra i Zakład Medycyny Sądowej

Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu

dr hab. n. med. Krzysztof Maksymowicz

Zakład Medycyny Sądowej

Katedra Medycyny Sądowej

Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu

lek. Jacek Masełko

Zakład Medycyny Sądowej

Uniwersytecki Szpital Kliniczny w Opolu

dr hab. Szymon Matuszewski, prof. UAM

Pracownia Kryminalistyki

Wydział Prawa i Administracji

Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu

prof. dr hab. Anna Niemcunowicz-Janica

Zakład Medycyny Sądowej

Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku

lek. Agnieszka Nowak

Katedra i Zakład Medycyny Sądowej i Toksykologii Sądowo-Lekarskiej

Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

dr n. med. Magdalena Okłota-Horba

Zakład Medycyny Sądowej

Uniwersytet Medyczny w Białymstoku

dr n. med. Mieszko Olczak

Zakład Medycyny Sądowej

Warszawski Uniwersytet Medyczny

dr hab. n. med. Artur Pałasz

Zakład Histologii

Katedra Histologii i Embriologii

Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

dr n. med. Dorota Pieśniak

Katedra i Zakład Medycyny Sądowej

Gdański Uniwersytet Medyczny

dr n. med. Iwona Ptaszyńska-Sarosiek

Zakład Medycyny Sądowej

Uniwersytet Medyczny w Białymstoku

dr n. med., mgr prawa Marta Rorat

Zakład Prawa Medycznego

Katedra Medycyny Sądowej

Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu

lek. med. Wojciech Sadowski

Zakład Medycyny Sądowej

Warszawski Uniwersytet Medyczny

dr n. med. Dorota Samojłowicz

Zakład Medycyny Sądowej

Warszawski Uniwersytet Medyczny

mgr biol. Agnieszka Siwińska

Zakład Medycyny Sądowej

Warszawski Uniwersytet Medyczny

dr n. med. Rafał Skowronek

Katedra i Zakład Medycyny Sądowej i Toksykologii Sądowo-Lekarskiej

Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

dr n. med. Anna Smędra

Katedra i Zakład Medycyny Sądowej

Uniwersytet Medyczny w Łodzi

dr n. med. Michał Szeremeta

Zakład Medycyny Sądowej

Uniwersytet Medyczny w Białymstoku

dr n. med. Łukasz Szleszkowski

Zakład Medycyny Sądowej

Katedra Medycyny Sądowej

Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu

dr n. med. Łukasz Szydłowski

Klinika Anestezjologii, Intensywnej Terapii i Ostrych Zatruć

Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny nr 2 PUM w Szczecinie

dr n. med. Sylwia Tarka

Zakład Medycyny Sądowej

Warszawski Uniwersytet Medyczny

mgr Agata Thannhäuser

Zakład Medycyny Sądowej

Katedra Medycyny Sądowej

Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu

dr n. med. Jakub Trnka

Zakład Medycyny Sądowej

Katedra Medycyny Sądowej

Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu

inż. Wojciech Tunikowski

Zakład Medycyny Sądowej

Katedra Medycyny Sądowej

Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu

dr inż. Jan Unarski

Instytut Ekspertyz Sądowych im. Prof. dra J. Sehna w Krakowie

dr hab. inż. Wojciech Wach

Instytut Ekspertyz Sądowych im. Prof. dra J. Sehna w Krakowie

dr hab. Marek Wiergowski

Katedra i Zakład Medycyny Sądowej

Gdański Uniwersytet Medyczny

dr n. med. Katarzyna Wochna

Katedra i Zakład Medycyny Sądowej

Uniwersytet Medyczny w Łodzi

dr n. med. Ewa Wolska

Senior Forensic Physician

Associate Medical Director

Mountain Healthcare Ltd., UKRekomendacja

Przedstawiam Państwu pierwszą część trzytomowego dzieła dotyczącego jednej ze specjalności medycznych – medycyny sądowej. Uważam, że jest to opracowanie unikalne w skali nie tylko polskiej, lecz także europejskiej. Polskie zasoby książkowe z tej dziedziny były nieliczne i zazwyczaj ograniczone tematycznie. Obecne wydanie obejmuje całość zagadnień medycyny sądowej.

Wstępne rozdziały to niezwykle dokładnie i interesująco opisane dzieje powstawania dziedziny na świecie i w Polsce oraz jej pozycji i organizacji w różnych krajach. Medycyna sądowa jest często nieprawidłowo utożsamiana i mylona (nawet przez osoby ze środowiska lekarskiego) z patologią. Wielką zatem satysfakcję sprawiła mi lektura rozdziału opisującego jednoznacznie, jaką nauką jest „medycyna sądowa”, a jakimi „patologia” i „patomorfologia” oraz czym nauki te się różnią. Mam nadzieję, że Czytelnicy książki nie popełnią już wspomnianego błędu.

Podstawową tematyką pierwszego tomu jest tanatologia, czyli nauka o śmierci, i traumatologia, nauka o urazowości, obejmująca wszelkie przypadki związane z działaniami przeciwko zdrowiu i życiu. Każdy rozdział to rzeczowe i dogłębne opracowanie konkretnej tematyki, dotyczącej rodzaju zdarzenia (ugodzenie nożem, wypadek drogowy itd.), charakteru i zakresu czynności badawczych podejmowanych przez medyka sądowego ze wskazaniem specyfiki każdego obrażenia ciała, wymagającej indywidualnego sposobu działania, niejednokrotnie we współpracy ze specjalistami z różnych dziedzin kryminalistyki.

Treści wszystkich rozdziałów wzbogacone są kolorową, technicznie bardzo dobrą, dokumentacją fotograficzną odzwierciedlającą treści opisowe. Ponadto utrzymane w jednakowej konwencji stylistycznej, często dowcipne ryciny tonują charakter opracowania.

W poszczególnych rozdziałach znajdujemy wszechstronne opisy skutków zdarzeń, w których ucierpiał człowiek. Wówczas to medycyna sądowa wkracza w życie jego lub jego rodziny – medyk sądowy poznaje najpierw skutek, a następnie poprzez szereg czynności specjalistycznych stara się uzyskać dane pozwalające na odtworzenie przebiegu zdarzenia i charakteru działania sprawcy oraz ewentualnie jego identyfikację.

Książka ma charakter podręcznika. Jednak jej forma, treści w niej zawarte i jakość przekazu czynią z niej interesującą, pouczającą i wyjątkowo ciekawą lekturę nie tylko dla osób związanych z medycyną i kryminalistyką, lecz także dla wszystkich, których problemy związane z życiem i śmiercią człowieka pozostają w zakresie zainteresowania nie tylko zawodowego. Osobiście jako potencjalnych Czytelników, poza obecnymi i przyszłymi medykami sądowymi, widzę przede wszystkim lekarzy różnych specjalności, zajmujących się dodatkowo opiniowaniem sądowo-lekarskim, kryminalistyków, prokuratorów i innych prawników oraz (!) autorów jakże obecnie popularnych kryminałów.

Z pełnym przekonaniem polecam to opracowanie wszystkim, dla których życie jest ciągle niezapisaną kartą.

prof. dr hab. n. med. Barbara ŚwiątekOd Redaktora Naukowego

Oddawany do rąk Czytelników pierwszy tom podręcznika „Medycyna sądowa” obejmuje tematy szeroko rozumianej tanatologii oraz traumatologii sądowej, czyli problematykę weryfikacji okoliczności zgonu oraz różnicowania przyczyn zarówno tzw. śmierci gwałtownej (spowodowanej następstwami szeroko rozumianego urazu – mechanicznego, fizycznego, chemicznego i in.), jak i diagnostyki przypadków nagłej, nieoczekiwanej śmierci z różnorodnych przyczyn chorobowych. Zagadnienia związane z tematyką traumatologii ogólnej i szczegółowej dotyczą zarówno mechanizmów powstawania obrażeń nieprzeżyciowych, jak i takich, które nie zakończyły się śmiercią ofiary. Z kolei kwestie obejmujące obszar szeroko rozumianej diagnostyki sądowej (toksykologicznej, genetycznej, obrazowej i in.) oraz zagadnienia opiniowania sądowo-lekarskiego, jak również tzw. klinicznej medycyny sądowej (oceny stanu zdrowia osób żyjących) zostały zaplanowane jako kontynuacja wydawanego aktualnie tomu podręcznika.

Inicjatywa stworzenia nowego podręcznika medycyny sądowej została zgłoszona podczas narad środowiskowych jeszcze w 2015 r., a opracowywanie i redagowanie treści zajęło ponad 3 lata. Proces tworzenia poprzedzał etap uzgadniania założeń, projektowania zawartości książki oraz doboru składu autorskiego z preferowanym trybem współpracy międzyośrodkowej.

Publikacja jest wspólnym dziełem całego polskiego środowiska ekspertów z zakresu medycyny sądowej i nauk pokrewnych. W gronie autorskim znaleźli się przedstawiciele wszystkich akademickich katedr i zakładów medycyny sądowej wyższych uczelni medycznych w Polsce, Instytutu Ekspertyz Sądowych im. Prof. dra Jana Sehna w Krakowie, jak i ośrodków pozauniwersyteckich. Wszyscy eksperci zaangażowani w proces tworzenia tego dzieła są lub byli czynni zawodowo, pełnią funkcje biegłych sądowych oraz specjalizują się w tych obszarach wiedzy i opiniowania, które podjęli się opracować. Jednym z podstawowych zadań postawionych przed zespołem autorskim była krytyczna analiza aktualnego piśmiennictwa w danej dziedzinie, w tym treści analogicznych rozdziałów w innych podręcznikach zagranicznych wybranych jako obowiązkowy punkt odniesienia.

Poprzednie, podobne w założeniach opracowanie polskich autorów ukazało się na naszym rynku wydawniczym blisko pół wieku temu – był to podręcznik o takim samym tytule pod redakcją Prof. Bolesława Popielskiego i Prof. Jana Kobieli z 1972 r.

Idea stworzenia nowego, akademickiego podręcznika medycyny sądowej nawiązuje wprost również do dawnej inicjatywy Prof. Andrzeja Jaklińskiego (kierownika lubelskiego Zakładu Medycyny Sądowej w latach 1964‒1993, rektora ówczesnej Akademii Medycznej w Lublinie w latach 1981‒1984), który był zarazem najdłużej pełniącym funkcje specjalisty krajowego oraz przewodniczącego Krajowego Zespołu Specjalistycznego w dziedzinie medycyny sądowej (łącznie w latach 1973–1991), będącymi odpowiednikami dzisiejszej funkcji konsultanta krajowego. Prof. Jakliński wspólnie ze swoim poprzednikiem na stanowisku specjalisty krajowego Prof. Janem Kobielą (w latach 1967‒1972) był redaktorem podręcznika medycyny sądowej dla studentów (4 wydania od 1972 r.). Podręcznik ten zastąpił wcześniejsze skrypty i podręczniki do nauczania przedmiotu i przez długie lata stanowił podstawę akademickiego nauczania medycyny sądowej w Polsce, pozostając wciąż uzupełniającą lekturą także po wydaniu następnego, również dobrze przyjętego podręcznika współredagowanego przez Profesorów Stefana Raszeję, Władysława Nasiłowskiego (kolejnego konsultanta krajowego w latach 1991–1994) i Jana Markiewicza.

Od czasu ostatnich wydań obu tych używanych wciąż polskich podręczników medycyny sadowej upłynęło jednak już blisko 50 i 30 lat, konieczne było więc pilne uzupełnienie luki wydawniczej, biorąc pod uwagę ogromny postęp, jaki dokonał się w tym czasie w zakresie medycyny sądowej i nauk pokrewnych.

W tym okresie podjęto w zasadzie tylko jedną próbę zaspokojenia narastających potrzeb czytelniczych przez publikację polskiego tłumaczenia zagranicznego podręcznika medycyny sądowej. Klasyczne kompendium tandemu amerykańskich autorów Vincenta J. DiMaio oraz Dominika DiMaio (redaktorami wydania polskiego byli Prof. Barbara Świątek i Prof. Zygmunt Przybylski) nie było jednak w stanie całkowicie zastąpić braku rodzimego opracowania i coraz bardziej jasna stawała się pilna potrzeba rozpoczęcia prac nad podręcznikiem dostosowanym do krajowych realiów oraz polskiego systemu prawnego. Inne wydawane w owym czasie i wznawiane publikacje książkowe (jak np. „Medycyna sądowa dla prawników” Prof. Tadeusza Marcinkowskiego) obejmowały zagadnienia medyczno-sądowe w uproszczonej formie i były skierowane do węższego kręgu odbiorców.

Nowy polski podręcznik o tożsamym tytule, wydawany przez to samo wydawnictwo, które publikowało wszystkie wymienione wyżej, rodzime pozycje książkowe z zakresu medycyny sądowej, stanowi więc swoisty hołd złożony autorom tamtych pionierskich publikacji oraz kontynuację ich dokonań we współczesnych realiach. W tym miejscu składam szczególne wyrazy uznania i podziękowanie dla wszystkich Koleżanek i Kolegów, reprezentujących cały przekrój polskiego środowiska medycyny sądowej i nauk pokrewnych, którzy podjęli trud współtworzenia tego dzieła.

Opracowanie nowego podręcznika medycyny sądowej było w zamierzeniu też inicjatywą zmierzającą do podniesienia rangi całej dyscypliny oraz jakości kształcenia przed- i podyplomowego. Upowszechnianie wiedzy wpisuje się w format działań ukierunkowanych na poprawę rozpoznawalności medycyny sądowej jako samodzielnej dyscypliny (wobec powszechnego mylenia medyków sądowych z tzw. patologami oraz lekarzami sądowymi) oraz stymulację rozwoju naukowego z otwarciem na dziedziny kliniczne. Nawiązywanie różnych form współpracy pozwala na optymalne wykorzystanie istniejącej bazy aparaturowej oraz inicjowanie badań wieloośrodkowych. Jest to również jedna z inicjatyw wspierających reunifikację obszarów „klasycznej” tanatologii oraz różnych obszarów współczesnej diagnostyki sądowej. Konsekwencją postępu technologicznego jest bowiem narastająca subspecjalizacja i coraz większy dystans dzielący poszczególne dziedziny szczegółowe, określane wcześniej zbiorczym mianem medycyny sądowej.

Proces tworzenia wspólnego podręcznika w ramach współpracy autorskiej przedstawicieli wszystkich ośrodków akademickich miał w założeniach prowadzić także do koordynacji misji dydaktycznej oraz stopniowego ujednolicania programów nauczania medycyny sądowej w różnych uczelniach. Podjęty wspólnie wysiłek intelektualny może stać się również zalążkiem tworzenia przyszłych zaleceń dotyczących doskonalenia podyplomowego w ośrodkach wiodących oraz wdrożenia katalogu „standardów opiniowania” w dziedzinie medycyny sądowej. Publikacja wyczerpującego, wszechstronnego kompendium współczesnej wiedzy medyczno-sądowej jest również punktem wyjścia do stworzenia podręcznikowego vademecum na potrzeby akademickiego kursu medycyny sądowej dla studentów medycyny, diagnostyki laboratoryjnej oraz prawa.

Istotną nowością w procesie tworzenia tej książki było opracowanie ogólnych zasad przygotowywania tematów oraz szczegółowej koncepcji strukturalnej jeszcze przed rozpoczęciem prac redakcyjnych. Założenia te zostały przyjęte w sposób kolegialny, a kompletowanie składu autorskiego odbywało się na zasadzie indywidualnych zgłoszeń i wyboru preferowanych zagadnień z ustalonego a priori zbioru tematów. Podstawowe wytyczne koncentrowały się wokół następujących kwestii związanych z zakładaną formą i celami przekazu:

- • zbiorcze kompendium dostosowane do obecnego poziomu wiedzy i aktualnych problemów z rodzimej praktyki opiniodawczej, obejmujące szeroki przekrój współczesnej wiedzy medyczno-sądowej;
- • vademecum tematyczne i przewodnik zorientowany na aspekty praktyczne, dostosowany do istniejących możliwości diagnostycznych w Polsce z pominięciem metod historycznych, wychodzących z użycia, eksperymentalnych i o wątpliwej przydatności;
- • prezentacja ustaleń opartych na faktach, unikanie niezweryfikowanych teorii, hipotez, odniesień historycznych i osobistych poglądów;
- • wymóg przeanalizowania przez autorów każdego działu aktualnego piśmiennictwa w danej dziedzinie, w tym treści analogicznych rozdziałów w innych podręcznikach wybranych jako obowiązkowy punkt odniesienia;
- • przygotowanie lekarza do partnerskiej współpracy z organami ścigania i korpusem medyczno-sądowym;
- • uwzględnianie również punktu widzenia lekarza nieposiadającego specjalizacji z medycyny sądowej, który może znaleźć się w sytuacji wymagającej współpracy z decydentami procesowymi – i vice versa;
- • praktyczna przydatność także dla prawników oraz specjalistów z różnych dziedzin kryminalistyki, a także aktualne „standardy opiniowania” dla praktykujących biegłych zawierające katalog podstawowych definicji oraz zasady oceny typowych następstw z podkreśleniem różnic sądowo-lekarskiego i klinicznego punktu widzenia;
- • koncentracja na powtarzalnych typowościach sytuacyjnych z unikaniem odniesień do jednostkowych, kuriozalnych zdarzeń;
- • zwięzły charakter narracji, unikanie dłuższych opisów przez ich zastępowanie wyróżnionymi graficznie porównawczymi zestawieniami tabelarycznymi i schematami decyzyjnymi;
- • jednolita szata graficzna z wyróżnieniem najbardziej istotnych zagadnień, zasad diagnostyki różnicowej oraz możliwych wyjątków od opisywanych reguł.

Głównym celem tworzonego de novo podręcznika jest przygotowanie lekarza do partnerskiej współpracy z organami stosowania prawa, korpusem medyczno-sądowym i obszarem diagnostyki sądowej. Książka skierowana jest zatem zarówno do ambitnych studentów kierunków medycznych, lekarzy w trakcie szkolenia podyplomowego (nie tylko z zakresu medycyny sądowej), jak również specjalistów z dziedzin klinicznych i diagnostycznych (w tym diagnostów laboratoryjnych). Książka definiuje aktualne „standardy opiniowania” dla praktykujących biegłych, zawierające zasady oceny typowych następstw z podkreśleniem różnic sądowo-lekarskiego i klinicznego punktu widzenia.

Krąg odbiorców książki nie ogranicza się jedynie do lekarzy, którzy mogą znaleźć się w sytuacji wymagającej współpracy z organami i decydentami procesowymi. Naturalnym adresatem są też specjaliści z różnych dziedzin kryminalistyki, eksperci z zakresu nauk technicznych i rekonstrukcji wypadków komunikacyjnych oraz szerokiego obszaru nauk sądowych (nierzadko kooperujący z medykami sądowymi), jak również prawnicy stykający się z problemami oceny okoliczności przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu oraz ich skutków w roli prokuratora, sędziego, radcy prawnego czy adwokata. Rozdziały podręcznika stanowią swego rodzaju przewodnik dla zleceniodawców poszukujących wykonawców określonych rodzajów ekspertyz, jak i źródło informacji dla organów zarządzania kryzysowego na wypadek zdarzeń masowych (katastrofy, zamachy terrorystyczne) z mnogimi ofiarami śmiertelnymi. Największe grono użytkowników książki będą jednak stanowić zapewne biegli postawieni przed problemem oceny relewantnych prawnie kwestii medycznych.

Nawet najwszechstronniejszy przewodnik tematyczny nie wyręczy i nie zastąpi wiedzy oraz doświadczenia kompetentnego biegłego, opiniującego w realiach konkretnej sprawy.

Podstawową cechą doświadczonego eksperta jest świadomość istnienia granic własnych kompetencji (w odróżnieniu od profesjonalnych ekspertów, pewność wnioskowania „domorosłych biegłych” jest niestety często odwrotnie proporcjonalna do zakresu ich wiedzy oraz poziomu kompetencji). Takie „samoograniczenie” bywa niestety interpretowane przez laików (nieprzygotowanych do właściwej oceny poziomu profesjonalizmu opinii) jako wyraz nieprzygotowania do pełnienia roli biegłego, z posądzaniem o unikanie jednoznacznych rozstrzygnięć lub wręcz zarzucaniem niewiedzy przez cynicznie nastawionych pełnomocników stron, którzy obierają taką linię pozamerytorycznego działania w swoiście rozumianym przekonaniu realizacji interesów swoich klientów. Katalog standardowych figur retorycznych otwiera zwykle szermowanie argumentem o rzekomej „niejasności” lub „niepełności” opinii (mylone – niechcący lub intencjonalnie – z brakiem możliwości udzielenia jednoznacznej odpowiedzi na podstawie udostępnionego biegłemu materiału dowodowego), skończywszy na rytualnym „zaklęciu” w postaci konstatacji, iż „biegły nie sprostał postawionemu przed nim zadaniu”.

Należy zatem zdawać sobie sprawę, iż każdy podręcznik może stanowić jedynie ogólny przewodnik i podręczny zasób wiedzy specjalistycznej, który ma charakter pomocniczy w realiach pracy eksperta, który został powołany do oceny zagadnień mających istotne znaczenia dla rozstrzygnięcia określonej sprawy. Opisane w tej książce zależności i typowości sytuacyjne nie mogą więc stanowić samodzielnej (wyłącznej) podstawy oceny okoliczności konkretnych zdarzeń w realiach prowadzonych postępowań. Przestrzeganie tej fundamentalnej zasady jest kluczowe dla właściwego zrozumienia oraz świadomego użycia wszelkich poznanych w ten sposób podstaw wnioskowania.

Wydawany podręcznik zawiera możliwie szeroki przekrój współczesnej wiedzy medyczno-sądowej zgodnie z zasadami przedstawiania ustaleń opartych wyłącznie na faktach. Podstawowym, wstępnym założeniem książki było uwypuklenie praktycznego aspektu opiniowania medyczno-sądowego, głęboko osadzonego w realiach aktualnych problemów z rodzimej praktyki opiniodawczej. Wybór zagadnień oraz układ podręcznika odnoszą się wprost do przekroju problemów spotykanych w rutynowej działalności eksperckiej, w celu ułatwienia wykorzystywania wiedzy medycznej dla potrzeb organów stosowania prawa. Książka została zaplanowana jako kompendium tematyczne i praktyczny przewodnik dostosowany do istniejących aktualnie możliwości diagnostycznych.

Do najczęściej powtarzanych zwrotów w całej książce należą odmieniane przez wszystkie przypadki słowa „praktyka” i „praktyczny” w następujących frazach: „znaczenie praktyczne”, „zastosowania praktyczne”, „w realiach praktyki opiniodawczej”, „w celach praktycznych”, „z praktycznego punktu widzenia”, „w praktyce sądowo-lekarskiej” itp. Jasno wytyczony cel praktyczny opierał się na podstawowej zasadzie: jeśli problem wchodzi w obszar opiniowania sądowo-lekarskiego, sądowo-toksykologicznego lub genetyki sądowej (w polskich realiach), to został szerzej przedstawiony w formie wręcz instruktażowej, a pozostałe aspekty w skrótowej formie poglądowej. Dotyczyło to zwłaszcza ekspertyz wydawanych przez medyków sądowych we współpracy ze specjalistami z innych dziedzin, np. entomologii sądowej, odontologii sądowej, badań kryminalistycznych, poligraficznych itp. Rezultatem takiego wyboru była świadoma atomizacja poruszonych zagadnień – tematy poszczególnych rozdziałów najczęściej wynikały wprost z potrzeby omówienia określonych problemów spotykanych w codziennej praktyce eksperckiej i były zdeterminowane przez spektrum pytań kierowanych do biegłych przez organy procesowe.

Szczególnie ważnym elementem było jak najszersze wykorzystanie materiałów ilustracyjnych (rysunków i zdjęć), a także zastosowanie jednolitej szaty graficznej z wyróżnieniem najbardziej istotnych zagadnień. Dość szczegółowo określone zasady opracowywania tekstu oraz bieżąca koordynacja prac redakcyjnych nie mogły oczywiście doprowadzić do całkowitej unifikacji stylu oraz zatrzeć różnic wynikających z indywidualnego zróżnicowania kompozycji treści oraz doboru środków wyrazu przez poszczególnych autorów.

Jednym z przyjętych na wstępie założeń była chęć wyraźnego odróżnienia zasad konstrukcji tej książki oraz sposobu ujęcia poszczególnych tematów od tradycyjnej formy narracji (opisowo-poglądowej) większości klasycznych podręczników z dziedziny medycyny sądowej. Idea zmiany takiego formatu na rzecz bardziej hasłowego i ściśle hierarchicznego stylu informacyjno-instruktażowego (z konsekwentnym dążeniem do zastępowania słowa pisanego obrazem) podyktowana była z jednej strony zamiarem unowocześnienia sposobu przekazywania treści, a z drugiej nawiązaniem do niektórych współczesnych, wyróżniających się podręczników obcojęzycznych. Słuszność przyjęcia takiej koncepcji może zweryfikować jedynie odbiór ze strony P.T. Czytelników oraz pierwsze reakcje związane z pożytkowaniem opublikowanego zbioru wiedzy.

Rzeczywista przydatność ukończonego właśnie pierwszego tomu podręcznika medycyny sądowej zostanie więc zweryfikowana – jako się rzekło wyżej – w praktycznym zastosowaniu. Dopiero poddanie takiej próbie wykaże, czy książka spełnia zakładane cele oraz potrzeby i oczekiwania jej Czytelników.

dr hab. n. med. Grzegorz Teresiński

Bibliografia

1. DiMaio V.J., DiMaio D.: Medycyna sądowa, wydanie I polskie pod red. B. Świątek i Z. Przybylskiego. Urban & Partner, Wrocław 2003.

2. Jakliński A., Kobiela J.S.: Medycyna sądowa. Podręcznik dla studentów medycyny. PZWL, Warszawa 1972, 1975, 1979, 1983 .

3. Marcinkowski T.: Medycyna sądowa dla prawników. Wyd. Prawn. 1975, 1982, 1993 (Wyd. Ars boni et aequi), 2010 (Wyd. Wyższej Szkoły Policji).

4. Popielski B., Kobiela J. (red.): Medycyna sądowa. PZWL, Warszawa 1972.

5. Raszeja S., Nasiłowski W., Markiewicz J.: Medycyna sądowa. Podręcznik dla studentów. PZWL, Warszawa 1990, 1993 .