Mencjusz z wybranymi komentarzami - ebook
Wydawnictwo:
Tłumacz:
Data wydania:
1 stycznia 2021
Format ebooka:
EPUB
Format
EPUB
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najpopularniejszych formatów e-booków na świecie.
Niezwykle wygodny i przyjazny czytelnikom - w przeciwieństwie do formatu
PDF umożliwia skalowanie czcionki, dzięki czemu możliwe jest dopasowanie
jej wielkości do kroju i rozmiarów ekranu. Więcej informacji znajdziesz
w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Format
MOBI
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najczęściej wybieranych formatów wśród czytelników
e-booków. Możesz go odczytać na czytniku Kindle oraz na smartfonach i
tabletach po zainstalowaniu specjalnej aplikacji. Więcej informacji
znajdziesz w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Multiformat
E-booki sprzedawane w księgarni Virtualo.pl dostępne są w opcji
multiformatu - kupujesz treść, nie format. Po dodaniu e-booka do koszyka
i dokonaniu płatności, e-book pojawi się na Twoim koncie w Mojej
Bibliotece we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego
tytułu. Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na
karcie produktu przy okładce. Uwaga: audiobooki nie są objęte opcją
multiformatu.
czytaj
na tablecie
Aby odczytywać e-booki na swoim tablecie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. Bluefire
dla EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na czytniku
Czytanie na e-czytniku z ekranem e-ink jest bardzo wygodne i nie męczy
wzroku. Pliki przystosowane do odczytywania na czytnikach to przede
wszystkim EPUB (ten format możesz odczytać m.in. na czytnikach
PocketBook) i MOBI (ten fromat możesz odczytać m.in. na czytnikach Kindle).
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na smartfonie
Aby odczytywać e-booki na swoim smartfonie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. iBooks dla
EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
Czytaj fragment
Pobierz fragment
Pobierz fragment w jednym z dostępnych formatów
Mencjusz z wybranymi komentarzami - ebook
Nie sposób przecenić znaczenia Mencjusza (IV/III w. p.n.e. ) dla myśli chińskiej. Uznawany oficjalnie za „drugiego Mędrca (pod względem ważności) po Konfucjuszu” miał ogromny wpływ na kulturę nie tylko Chin, ale całej Azji Wschodniej. Włączony do kanonu najważniejszych pism filozoficznych (tzw. Czteroksięgu) stanowił przez niemal tysiąc lat podstawę wykształcenia chińskich elit. Prezentowany tu pierwszy przekład na język polski obejmuje poza tekstem Mencjusza klasyczne komentarze chińskich filozofów ‒ Zhao Qi i Zhu Xi oraz obszerne wprowadzenie tłumaczki ‒ dr Małgorzaty Religi.
| Kategoria: | Filozofia |
| Zabezpieczenie: |
Watermark
|
| ISBN: | 978-83-8196-383-1 |
| Rozmiar pliku: | 7,8 MB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
KRÓL HUEI Z LIANG 1
1
Mencjusz był na audiencji u króla Hueia¹² z Liang. Król rzekł:
– Czcigodny starcze, 1000 mil nie było dla ciebie za daleko, by do mnie przybyć. Z pewnością masz więc sposoby, by przysporzyć korzyści mojemu krajowi?
Mencjusz odpowiedział:
– Czy król koniecznie musi mówić o korzyści? Humanitarność (ren 仁) i prawość (yi 義) wystarczą. Król mówi teraz: „Jak przysporzyć korzyści mojemu krajowi?”, dygnitarze powiedzą: „Jak przysporzyć korzyści mojemu rodowi?”, a urzędnicy i plebejusze powiedzą: „Jak mam przysporzyć korzyści samemu sobie?”. Ci na górze i ci na dole będą ze sobą walczyć o korzyści i kraj znajdzie się w niebezpieczeństwie. Mordercą władcy państwa o sile 10 000 wozów bojowych zawsze będzie ktoś z rodu o 1000 wozów; mordercą władcy państwa o 1000 wozów zawsze będzie ktoś z rodu o 100 wozach. Mieć 1000 z 10 000 albo 100 z 1000 – to nie jest mało, ale kto korzyść stawia przed prawością, nie nasyci się bez rabunku. Nie bywa natomiast tak, by człowiek humanitarny porzucił swoich rodziców, i nie bywa tak, by człowiek prawy zostawił swojego władcę. Wystarczy, żeby król mówił o humanitarności i prawości. Po co koniecznie mówić o korzyści?
KOMENTARZE
Zhao Qi
„Huei” to wezwanie pośmiertne, „król” to tytuł. W tym czasie na świecie było już siedmiu „królów”, którzy uzurpowali sobie ten tytuł. Podobnie było w okresie Wiosen i Jesieni (722–481), kiedy władcy państw Wu i Chu także nazwali się królami.
Mędrcy i wielcy czcigodni posiadają cnotę i Dao, więc królowie, książęta, markizowie, a także wielcy ministrowie i dygnitarze chcieli ich mieć za nauczycieli. W czasach Konfucjusza książęta (zhuhou 诸侯) dopytywali się u niego o rytuał, tak jak uczniowie pytają się nauczycieli. Władcy państw Lu i Wei odnosili się do niego z szacunkiem. Podobnie i Mencjusz jako wielki uczony był nauczycielem władców, dlatego są rozdziały, które noszą takie tytuły, jak Król Huei z Liang albo Książę Wen z Teng (w nich ci władcy występują jako uczniowie Mencjusza), tak samo jak w przypadku rozdziałów zatytułowanych od jego uczniów, np. Gongsun Chou.
Gdy Mencjusz przybył do Liang, król Huei przyjął go zgodnie z zasadami rytuału. „Czcigodny starcze” to sposób zwracania się do osoby starszej i szacownej, podobny w znaczeniu do zwrotu „ojcze”. Mencjusz opuścił państwo Qi¹³ i przybył do Liang jako starzec, dlatego król okazuje mu szacunek i zgodnie z etykietą nazywa odpowiednikiem słowa „ojciec”.
Mencjusz wiedział, że król, pragnąc wzbogacenia kraju i wzmocnienia wojska, uznawał to za korzyść, dlatego powiedział mu, że skupienie się na korzyści może też przynieść ze sobą zagrożenia i okazać się niekorzystne. Określenie „10 000” wozów odnosi się do Syna Niebios, a „100 wozów” – do książąt. Syn Niebios ustanawia państwa, a książęta ustanawiają rody. Określenie „ród o 100 wozach” nawiązuje do tego, że najwyżsi dygnitarze państw lennych w przydzielonych sobie lennach mają z nadania sto wozów; tak było np. w przypadku sześciu wielkich ministrów z Jin, a także innych, którzy w końcu zamordowali swoich władców – to właśnie jest sytuacja, w której „100 wozów bierze 1000 wozów”.
Zhu Xi
Humanitarność to jest cnota serca i Zasada (li 理) miłości. Prawość to kontrola serca, która prowadzi do odpowiedniego działania. „Humanitarność i prawość wystarczą” – w tym stwierdzeniu zawiera się główna myśl całego ustępu, a dalszy tekst jest tego szczegółowym omówieniem.
„Państwo o 10 000 wozów” – Syn Niebios w swojej domenie posiada obszar 1000 li i może wystawić 10 000 wozów. „Ród o sile 1000 wozów” – (według starożytnych reguł) ministrowie i wasalni książęta Syna Niebios posiadają lenna o obszarze 100 li i mogą wystawić 1000 wozów. Państwo o 1000 wozów to inaczej państwo lenne (zhuhou guo 諸侯國). Ród o sile 100 wozów to ród arystokratyczny, podległy księciu.
„Zamordować” to znaczy zabić kogoś znajdującego się wyżej w hierarchii.
Poddani mają jedną dziesiątą tego, co ma władca, czyli także dużo, jeżeli jednak prawość postawią na drugim miejscu, a korzyść na pierwszym, wówczas ich serca nie uznają za wystarczające tego (co posiadają) bez zamordowania władcy i zagarnięcia wszystkiego.
Mencjusz mówi, że tam, gdzie są humanitarność i prawość, nigdy się nie zdarza, żeby nie odnieść korzyści, a mówi tak po to, by podkreślić to, co powiedział powyżej: „Humanitarność i prawość wystarczą”. Mówi się, że ten, kto jest humanitarny, zawsze kocha rodziców, a ten, kto jest prawy, zawsze daje pierwszeństwo sprawom władcy. Dlatego jeśli władca osobiście realizuje humanitarność i prawość i nie ma w sobie serca szukającego korzyści, ci na dole także przejmują to dla siebie.
Humanitarność i prawość znajdują się od zawsze w ludzkich sercach, są czymś powszechnym, wynikającym z Niebiańskiej Zasady. Serce korzyści rodzi się z tego, że „ja” i „rzeczy” oddziałują wzajemnie na siebie i pojawiają się egoistyczne człowiecze pragnienia. Jeżeli postępuje się zgodnie z Niebiańską Zasadą, nie szuka się korzyści, a jednak w naturalny sposób się ją zyskuje. Jeżeli natomiast człowiek podda się człowieczym pragnieniom, nie powiedzie mu się zdobywanie korzyści, a co więcej, pójdzie za tym szkoda dla niego samego. Jest to zgodne z powiedzeniem: „Różnica maleńka na włos wiedzie do pomyłki wielkiej na 1000 mil”. Jest głęboki sens w tym, by w Księdze Mencjusza umieścić to na samym początku po to, by uczący się mógł się temu dogłębnie przyjrzeć i jasno to rozpoznać.
Wielki Historyk (Sima Qian) powiedział: „Czytając w Księdze Mencjusza o tym, jak król Huei z Liang pytał: «Jak przysporzyć korzyści mojemu krajowi?», za każdym razem odkładam książkę i wzdycham. Zaprawdę! Korzyść jest początkiem chaosu. Chcąc chronić się przed jego źródłem, Mistrz (Konfucjusz) rzadko mówił o korzyści. Dlatego powiada się: «Kto w swoich działaniach niepohamowanie hołduje korzyści, narazi się na wiele zagrożeń». Od Syna Niebios do gminu tak samo wadą wszystkich jest umiłowanie korzyści”. Mistrz Cheng natomiast powiedział: „Nie jest tak, że człowiek szlachetny nigdy nie pragnął korzyści, ale skoncentrowanie serca wyłącznie na niej prowadzi do nieszczęścia. Jest natomiast tak, że właśnie tam, gdzie są tylko humanitarność i prawość i nie szuka się korzyści, zawsze się ją odnosi. W dzisiejszych czasach ludzie na świecie szukają tylko korzyści i nie wiedzą już o tym, że istnieją humanitarność i prawość. Dlatego Mencjusz mówił o humanitarności i prawości, a nie mówił o korzyści, w ten sposób chroniąc ludzi przed tą wadą, usuwając jej korzenie i blokując jej źródło. Takie właśnie jest serce mędrca i czcigodnego”.
2
Mencjusz był na audiencji u króla Hueia z Liang. Król stanął nad stawem i pokazując na wielkie gęsi i wielkie jelenie, zapytał:
– Czy czcigodni (ludzie cnoty i rozumu) także znajdują w tym radość?
Mencjusz odpowiedział:
– Otóż właśnie trzeba być czcigodnym, żeby znajdować w tym radość. Ci, którzy nie są czcigodni, choćby nawet to wszystko mieli, nie będą się tym radować. W Księdze pieśni¹⁴ jest powiedziane: „Cudowną Wieżę wznieść król zamierzał. Jak postanowił, tak też uczynił, a przy tej budowie było ludu co niemiara. Nim dzień upłynął, była gotowa. Rzecz zaczynając, król nikogo nie ponaglał, lud sam ochoczo przyszedł budować. Król Wen odwiedza Cudowny Park: Łanie, jelenie leżą spokojnie, a sierść ich płowa lśni tak i błyszczy, i śnieżnobiałe iskrzą się ptaki. Król nad Cudownym Stawem staje: Jakież bogactwo rybek w nim pląsa!”. Król Wen siłami ludu zbudował wieżę i staw, a lud był wesół, radował się tym i mówił, że królewska wieża to cudowna wieża, a królewski staw to cudowny staw, i radował się także tym, że były tam jelenie, ryby i żółwie. W starożytności ludzie dzielili się radością z ludem i dlatego właśnie mogli się razem z nim cieszyć. W (rozdziale Księgi dokumentów) Apel Tanga (Tang shi) powiedziane jest: „Kiedy zagaśniesz, słońce? Wszyscy z tobą zginiemy”. Czyż ten, z kim lud gotów jest razem zginąć (byle się go pozbyć), choćby miał wieżę i staw, ptaki i zwierzęta, może się nimi samotnie radować?------------------------------------------------------------------------
¹ D.C. Lau, Mencius. Translated with an Introduction and Notes, Penguin Books, 2003, s. X.
² Z dzisiejszego punktu widzenia wszystko, co powiedziane jest u Mencjusza o czasach sprzed dynastii Shang (zob. dalej), jest raczej mitem niż właściwą historią. Mencjusz jednak przyjmuje to jako fakty historyczne.
³ Dynastia Xia uważana jest za legendarną w tym sensie, że nie ma żadnego archeologicznego potwierdzenia istnienia w tamtym okresie jakiegoś centralnego ośrodka sprawującego kontrolę nad innymi. Istnienie dynastii Shang jest potwierdzone przez archeologię (chociaż nie ma jasności co do tego, jak naprawdę w tamtych czasach wyglądała struktura polityczna i skala faktycznej zwierzchności Shangów nad innymi grupami); historyczność dynastii Zhou nigdy nie była podważana.
⁴ Wszyscy królowie i książęta wymieniani są pod swoimi oficjalnymi, pośmiertnymi przydomkami, nadawanymi zgodnie z formalnymi regułami. Przydomek ostatniego króla dynastii Shang jest raczej hańbiący i zapisywany znakiem oznaczającym fragment popręgu umieszczanego pod końskim ogonem. Znak ten wymawia się właściwie Zhou, ale ponieważ następna dynastia nazywała się Zhou (co zapisywane jest innym znakiem i wymawiane w innym tonie), a jeden z jej bohaterów występuje zawsze jako „książę Zhou”, dla uniknięcia nieporozumień przydomek ostatniego króla Shangów zapisujemy jako (nieistniejącą we współczesnej chińszczyźnie sylabę) Zhoou.
⁵ Mencjusz wyjaśnia to w ten sposób, że nawet pod panowaniem króla Zhoou istniały jeszcze pozostałości dobrego oddziaływania założycielskiej cnoty pierwszych władców Shangów i ich znakomitych ministrów, co znaczyło, że za życia króla Wena nie nadszedł jeszcze moment ostatecznej rozgrywki.
⁶ Konkretna data tego wydarzenia bywa określana różnie, ale w każdym razie miało to miejsce w połowie XI w. p.n.e., w okolicach roku 1045.
⁷ Ten model władzy rzutowany był wstecznie na dynastie Shang i Xia, które wyobrażano sobie jako strukturalnie podobne do dynastii Zhou.
⁸ W niniejszym przekładzie używam albo terminu oryginalnego „Tianxia”, albo ‒ w tym samym znaczeniu ‒ terminu „świat”.
⁹ Nie wszyscy władcy nosili rzeczywiście tytuły księcia. „Pięć rang władców” obejmuje takie tytuły, jak książę (gong), markiz (hou), hrabia (bo), wicehrabia (zi), baron (nan).
¹⁰ Analekta (Lunyu) to zbiór powiedzeń i rozmów Konfucjusza z różnymi interlokutorami, skompilowany kilka stuleci po śmierci Mistrza, ale stanowiący główne źródło wiadomości o jego myśli. Wszystkie odwołania do Analektów odnoszą się do tłumaczenia Katarzyny Pejdy: Konfucjusz. Analekta, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2018.
¹¹ Pięcioksiąg to zbiór tekstów częściowo autentycznie starożytnych, częściowo napisanych lub skompilowanych w okresie Walczących Państw lub nawet już za Hanów, uważanych za zbiór najistotniejszych treści i mądrości „starożytnych”, które na różne sposoby łączono z samym Konfucjuszem. Do Pięcioksięgu zaliczają się między innymi dwa teksty bardzo często cytowane przez Mencjusza: antologia poezji Księga pieśni (Sihijing) oraz antologia starożytnych dokumentów Księga dokumentów (Shujing).
¹² Panował w latach 370–319; w roku 344 przyjął tytuł króla.
¹³ Zhao Qi jest zdania, że Mencjusz był w Qi dwukrotnie, za pierwszym razem przed przybyciem do Liang, jeszcze za panowania króla Weia z Qi, poprzednika króla Xuana.
¹⁴ Cudowna Wieża (Lingtai, nr 242), Konfucjusz. Szy-cing Księga pieśni, tłum. M. Szlenk-Iliewa, Wyd. Alfa, Warszawa 1995, s. 329 ze zmianami.
1
Mencjusz był na audiencji u króla Hueia¹² z Liang. Król rzekł:
– Czcigodny starcze, 1000 mil nie było dla ciebie za daleko, by do mnie przybyć. Z pewnością masz więc sposoby, by przysporzyć korzyści mojemu krajowi?
Mencjusz odpowiedział:
– Czy król koniecznie musi mówić o korzyści? Humanitarność (ren 仁) i prawość (yi 義) wystarczą. Król mówi teraz: „Jak przysporzyć korzyści mojemu krajowi?”, dygnitarze powiedzą: „Jak przysporzyć korzyści mojemu rodowi?”, a urzędnicy i plebejusze powiedzą: „Jak mam przysporzyć korzyści samemu sobie?”. Ci na górze i ci na dole będą ze sobą walczyć o korzyści i kraj znajdzie się w niebezpieczeństwie. Mordercą władcy państwa o sile 10 000 wozów bojowych zawsze będzie ktoś z rodu o 1000 wozów; mordercą władcy państwa o 1000 wozów zawsze będzie ktoś z rodu o 100 wozach. Mieć 1000 z 10 000 albo 100 z 1000 – to nie jest mało, ale kto korzyść stawia przed prawością, nie nasyci się bez rabunku. Nie bywa natomiast tak, by człowiek humanitarny porzucił swoich rodziców, i nie bywa tak, by człowiek prawy zostawił swojego władcę. Wystarczy, żeby król mówił o humanitarności i prawości. Po co koniecznie mówić o korzyści?
KOMENTARZE
Zhao Qi
„Huei” to wezwanie pośmiertne, „król” to tytuł. W tym czasie na świecie było już siedmiu „królów”, którzy uzurpowali sobie ten tytuł. Podobnie było w okresie Wiosen i Jesieni (722–481), kiedy władcy państw Wu i Chu także nazwali się królami.
Mędrcy i wielcy czcigodni posiadają cnotę i Dao, więc królowie, książęta, markizowie, a także wielcy ministrowie i dygnitarze chcieli ich mieć za nauczycieli. W czasach Konfucjusza książęta (zhuhou 诸侯) dopytywali się u niego o rytuał, tak jak uczniowie pytają się nauczycieli. Władcy państw Lu i Wei odnosili się do niego z szacunkiem. Podobnie i Mencjusz jako wielki uczony był nauczycielem władców, dlatego są rozdziały, które noszą takie tytuły, jak Król Huei z Liang albo Książę Wen z Teng (w nich ci władcy występują jako uczniowie Mencjusza), tak samo jak w przypadku rozdziałów zatytułowanych od jego uczniów, np. Gongsun Chou.
Gdy Mencjusz przybył do Liang, król Huei przyjął go zgodnie z zasadami rytuału. „Czcigodny starcze” to sposób zwracania się do osoby starszej i szacownej, podobny w znaczeniu do zwrotu „ojcze”. Mencjusz opuścił państwo Qi¹³ i przybył do Liang jako starzec, dlatego król okazuje mu szacunek i zgodnie z etykietą nazywa odpowiednikiem słowa „ojciec”.
Mencjusz wiedział, że król, pragnąc wzbogacenia kraju i wzmocnienia wojska, uznawał to za korzyść, dlatego powiedział mu, że skupienie się na korzyści może też przynieść ze sobą zagrożenia i okazać się niekorzystne. Określenie „10 000” wozów odnosi się do Syna Niebios, a „100 wozów” – do książąt. Syn Niebios ustanawia państwa, a książęta ustanawiają rody. Określenie „ród o 100 wozach” nawiązuje do tego, że najwyżsi dygnitarze państw lennych w przydzielonych sobie lennach mają z nadania sto wozów; tak było np. w przypadku sześciu wielkich ministrów z Jin, a także innych, którzy w końcu zamordowali swoich władców – to właśnie jest sytuacja, w której „100 wozów bierze 1000 wozów”.
Zhu Xi
Humanitarność to jest cnota serca i Zasada (li 理) miłości. Prawość to kontrola serca, która prowadzi do odpowiedniego działania. „Humanitarność i prawość wystarczą” – w tym stwierdzeniu zawiera się główna myśl całego ustępu, a dalszy tekst jest tego szczegółowym omówieniem.
„Państwo o 10 000 wozów” – Syn Niebios w swojej domenie posiada obszar 1000 li i może wystawić 10 000 wozów. „Ród o sile 1000 wozów” – (według starożytnych reguł) ministrowie i wasalni książęta Syna Niebios posiadają lenna o obszarze 100 li i mogą wystawić 1000 wozów. Państwo o 1000 wozów to inaczej państwo lenne (zhuhou guo 諸侯國). Ród o sile 100 wozów to ród arystokratyczny, podległy księciu.
„Zamordować” to znaczy zabić kogoś znajdującego się wyżej w hierarchii.
Poddani mają jedną dziesiątą tego, co ma władca, czyli także dużo, jeżeli jednak prawość postawią na drugim miejscu, a korzyść na pierwszym, wówczas ich serca nie uznają za wystarczające tego (co posiadają) bez zamordowania władcy i zagarnięcia wszystkiego.
Mencjusz mówi, że tam, gdzie są humanitarność i prawość, nigdy się nie zdarza, żeby nie odnieść korzyści, a mówi tak po to, by podkreślić to, co powiedział powyżej: „Humanitarność i prawość wystarczą”. Mówi się, że ten, kto jest humanitarny, zawsze kocha rodziców, a ten, kto jest prawy, zawsze daje pierwszeństwo sprawom władcy. Dlatego jeśli władca osobiście realizuje humanitarność i prawość i nie ma w sobie serca szukającego korzyści, ci na dole także przejmują to dla siebie.
Humanitarność i prawość znajdują się od zawsze w ludzkich sercach, są czymś powszechnym, wynikającym z Niebiańskiej Zasady. Serce korzyści rodzi się z tego, że „ja” i „rzeczy” oddziałują wzajemnie na siebie i pojawiają się egoistyczne człowiecze pragnienia. Jeżeli postępuje się zgodnie z Niebiańską Zasadą, nie szuka się korzyści, a jednak w naturalny sposób się ją zyskuje. Jeżeli natomiast człowiek podda się człowieczym pragnieniom, nie powiedzie mu się zdobywanie korzyści, a co więcej, pójdzie za tym szkoda dla niego samego. Jest to zgodne z powiedzeniem: „Różnica maleńka na włos wiedzie do pomyłki wielkiej na 1000 mil”. Jest głęboki sens w tym, by w Księdze Mencjusza umieścić to na samym początku po to, by uczący się mógł się temu dogłębnie przyjrzeć i jasno to rozpoznać.
Wielki Historyk (Sima Qian) powiedział: „Czytając w Księdze Mencjusza o tym, jak król Huei z Liang pytał: «Jak przysporzyć korzyści mojemu krajowi?», za każdym razem odkładam książkę i wzdycham. Zaprawdę! Korzyść jest początkiem chaosu. Chcąc chronić się przed jego źródłem, Mistrz (Konfucjusz) rzadko mówił o korzyści. Dlatego powiada się: «Kto w swoich działaniach niepohamowanie hołduje korzyści, narazi się na wiele zagrożeń». Od Syna Niebios do gminu tak samo wadą wszystkich jest umiłowanie korzyści”. Mistrz Cheng natomiast powiedział: „Nie jest tak, że człowiek szlachetny nigdy nie pragnął korzyści, ale skoncentrowanie serca wyłącznie na niej prowadzi do nieszczęścia. Jest natomiast tak, że właśnie tam, gdzie są tylko humanitarność i prawość i nie szuka się korzyści, zawsze się ją odnosi. W dzisiejszych czasach ludzie na świecie szukają tylko korzyści i nie wiedzą już o tym, że istnieją humanitarność i prawość. Dlatego Mencjusz mówił o humanitarności i prawości, a nie mówił o korzyści, w ten sposób chroniąc ludzi przed tą wadą, usuwając jej korzenie i blokując jej źródło. Takie właśnie jest serce mędrca i czcigodnego”.
2
Mencjusz był na audiencji u króla Hueia z Liang. Król stanął nad stawem i pokazując na wielkie gęsi i wielkie jelenie, zapytał:
– Czy czcigodni (ludzie cnoty i rozumu) także znajdują w tym radość?
Mencjusz odpowiedział:
– Otóż właśnie trzeba być czcigodnym, żeby znajdować w tym radość. Ci, którzy nie są czcigodni, choćby nawet to wszystko mieli, nie będą się tym radować. W Księdze pieśni¹⁴ jest powiedziane: „Cudowną Wieżę wznieść król zamierzał. Jak postanowił, tak też uczynił, a przy tej budowie było ludu co niemiara. Nim dzień upłynął, była gotowa. Rzecz zaczynając, król nikogo nie ponaglał, lud sam ochoczo przyszedł budować. Król Wen odwiedza Cudowny Park: Łanie, jelenie leżą spokojnie, a sierść ich płowa lśni tak i błyszczy, i śnieżnobiałe iskrzą się ptaki. Król nad Cudownym Stawem staje: Jakież bogactwo rybek w nim pląsa!”. Król Wen siłami ludu zbudował wieżę i staw, a lud był wesół, radował się tym i mówił, że królewska wieża to cudowna wieża, a królewski staw to cudowny staw, i radował się także tym, że były tam jelenie, ryby i żółwie. W starożytności ludzie dzielili się radością z ludem i dlatego właśnie mogli się razem z nim cieszyć. W (rozdziale Księgi dokumentów) Apel Tanga (Tang shi) powiedziane jest: „Kiedy zagaśniesz, słońce? Wszyscy z tobą zginiemy”. Czyż ten, z kim lud gotów jest razem zginąć (byle się go pozbyć), choćby miał wieżę i staw, ptaki i zwierzęta, może się nimi samotnie radować?------------------------------------------------------------------------
¹ D.C. Lau, Mencius. Translated with an Introduction and Notes, Penguin Books, 2003, s. X.
² Z dzisiejszego punktu widzenia wszystko, co powiedziane jest u Mencjusza o czasach sprzed dynastii Shang (zob. dalej), jest raczej mitem niż właściwą historią. Mencjusz jednak przyjmuje to jako fakty historyczne.
³ Dynastia Xia uważana jest za legendarną w tym sensie, że nie ma żadnego archeologicznego potwierdzenia istnienia w tamtym okresie jakiegoś centralnego ośrodka sprawującego kontrolę nad innymi. Istnienie dynastii Shang jest potwierdzone przez archeologię (chociaż nie ma jasności co do tego, jak naprawdę w tamtych czasach wyglądała struktura polityczna i skala faktycznej zwierzchności Shangów nad innymi grupami); historyczność dynastii Zhou nigdy nie była podważana.
⁴ Wszyscy królowie i książęta wymieniani są pod swoimi oficjalnymi, pośmiertnymi przydomkami, nadawanymi zgodnie z formalnymi regułami. Przydomek ostatniego króla dynastii Shang jest raczej hańbiący i zapisywany znakiem oznaczającym fragment popręgu umieszczanego pod końskim ogonem. Znak ten wymawia się właściwie Zhou, ale ponieważ następna dynastia nazywała się Zhou (co zapisywane jest innym znakiem i wymawiane w innym tonie), a jeden z jej bohaterów występuje zawsze jako „książę Zhou”, dla uniknięcia nieporozumień przydomek ostatniego króla Shangów zapisujemy jako (nieistniejącą we współczesnej chińszczyźnie sylabę) Zhoou.
⁵ Mencjusz wyjaśnia to w ten sposób, że nawet pod panowaniem króla Zhoou istniały jeszcze pozostałości dobrego oddziaływania założycielskiej cnoty pierwszych władców Shangów i ich znakomitych ministrów, co znaczyło, że za życia króla Wena nie nadszedł jeszcze moment ostatecznej rozgrywki.
⁶ Konkretna data tego wydarzenia bywa określana różnie, ale w każdym razie miało to miejsce w połowie XI w. p.n.e., w okolicach roku 1045.
⁷ Ten model władzy rzutowany był wstecznie na dynastie Shang i Xia, które wyobrażano sobie jako strukturalnie podobne do dynastii Zhou.
⁸ W niniejszym przekładzie używam albo terminu oryginalnego „Tianxia”, albo ‒ w tym samym znaczeniu ‒ terminu „świat”.
⁹ Nie wszyscy władcy nosili rzeczywiście tytuły księcia. „Pięć rang władców” obejmuje takie tytuły, jak książę (gong), markiz (hou), hrabia (bo), wicehrabia (zi), baron (nan).
¹⁰ Analekta (Lunyu) to zbiór powiedzeń i rozmów Konfucjusza z różnymi interlokutorami, skompilowany kilka stuleci po śmierci Mistrza, ale stanowiący główne źródło wiadomości o jego myśli. Wszystkie odwołania do Analektów odnoszą się do tłumaczenia Katarzyny Pejdy: Konfucjusz. Analekta, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2018.
¹¹ Pięcioksiąg to zbiór tekstów częściowo autentycznie starożytnych, częściowo napisanych lub skompilowanych w okresie Walczących Państw lub nawet już za Hanów, uważanych za zbiór najistotniejszych treści i mądrości „starożytnych”, które na różne sposoby łączono z samym Konfucjuszem. Do Pięcioksięgu zaliczają się między innymi dwa teksty bardzo często cytowane przez Mencjusza: antologia poezji Księga pieśni (Sihijing) oraz antologia starożytnych dokumentów Księga dokumentów (Shujing).
¹² Panował w latach 370–319; w roku 344 przyjął tytuł króla.
¹³ Zhao Qi jest zdania, że Mencjusz był w Qi dwukrotnie, za pierwszym razem przed przybyciem do Liang, jeszcze za panowania króla Weia z Qi, poprzednika króla Xuana.
¹⁴ Cudowna Wieża (Lingtai, nr 242), Konfucjusz. Szy-cing Księga pieśni, tłum. M. Szlenk-Iliewa, Wyd. Alfa, Warszawa 1995, s. 329 ze zmianami.
więcej..
