Metody i techniki pobudzania kreatywności w organizacji i zarządzaniu - ebook

Spis treści

Okładka

Spis treści

Wstęp

1. Psychologiczne podstawy kreatywności

1.1. Dzieje pojęcia „twórczość”

1.2. Definicja twórczości

1.3. Twórczość i odtwórczość

1.4. Czynniki blokujące twórczość

1.5. Osobowościowe determinanty kreatywności

1.6. Badania autora nad kreatywnością

Interpretacja wyników i wnioski praktyczne

2. Możliwości i ograniczenia w kształtowaniu postaw twórczych

2.1. Bycie twórcą: osobowość czy postawa?

2.2. Osobowościowe predyktory postaw twórczych

2.3. Poznawcze predyktory postaw twórczych

2.4. Edukacja w kierunku postaw twórczych

2.4.1. Wyzwania i rzeczywistość

2.4.2. Perspektywa psychologiczna

2.4.3. Metodyka kształcenia ku twórczości

2.4.4. Zastosowania

2.4.5. Osoby dorosłe w szkole twórczości

2.5. Pięć ścieżek wspierania postaw twórczych

2.5.1. Ścieżka emocjonalna

2.5.2. Ścieżka motywacyjna

2.5.3. Ścieżka zdolności i Ścieżka umiejętności

2.5.4. Ścieżka wolności

2.6. Krótka refleksja na zakończenie

3. Przykład psychologicznego modelu pracy zespołowej

3.1. Model TZI

3.2. Stosowanie „Żywego uczenia”

3.3. Podsumowanie

4. Kreatywność i jej znaczenie w biznesie

4.1. Wprowadzenie

4.2. Wpływ kultury organizacyjnej na kreatywność w biznesie

4.3. Wpływ otoczenia pracy na postawy kreatywne

4.4. Trzymanie się procedur a myślenie kreatywne

4.5. Zmiany współczesności a potrzeba kreatywności

4.6. Przejawy kreatywności w zakresie modyfikacji i tworzenia nowych struktur

4.7. Podsumowanie

5. Ogólna charakterystyka metod i technik pobudzania kreatywności

5.1. Problemy występujące w organizacji i zarządzaniu

5.2. Podstawowe podejścia stosowane przy rozwiązywaniu problemów organizacji i zarządzania

5.3. Koncepcje, metody i techniki stosowane w usprawnianiu organizacji

5.4. Ogólna charakterystyka metod i technik pobudzania kreatywności

5.4.1. Historyczne korzenie metod i technik pobudzania kreatywności w organizacji i zarządzaniu

5.4.2. Proces twórczego myślenia i rozwiązywania problemów

5.5. Podsumowanie

6. Proste metody pobudzania kreatywności

6.1. Analiza morfologiczna

6.2. Burza mózgów i jej odmiany

6.3. Myślenie lateralne – metoda 6 kapeluszy

6.4. Mapy myśli (mindmapping)

6.5. Diagram konfliktu i narzędzia logicznego wnioskowania

6.6. Wykres Ishikawy

6.7. 5 × dlaczego

6.8. 5W1H

6.9. Drzewo decyzyjne

6.10. Diagram pokrewieństwa

6.11. Analiza pola sił

7. Złożone metody pobudzania kreatywności

7.1. Analiza wartości

7.2. Synektyka

7.3. Algorytm wynalazku − TRIZ

8. Metody pobudzania kreatywności w konsultingu i pracy menedżera

8.1. Kreatywność a innowacje

8.2. Rola menedżera w budowaniu systemów wsparcia dla kreatywności i innowacji

8.3. Rola podejścia innowacyjnego w budowaniu wartości dla interesariuszy

8.3.1. Różne koncepcje rozwoju biznesu

8.3.2. Percepcja wartości przedsiębiorstwa przez poszczególne grupy interesariuszy

8.3.3. Wpływ zmian w podejściu do tworzenia wartości przedsiębiorstwa na rolę menedżerów

8.4. Narzędzia wykorzystywane do poszukiwania źródeł wartości

8.4.1. Mapa strategii według Kaplana i Nortona

8.4.2. Mapa wartości

9. Wykorzystywanie metod i technik pobudzania kreatywności w zespołowym rozwiązywaniu problemów

9.1. Znaczenie zespołowego rozwiązywania problemów we współczesnych organizacjach

9.2. Charakterystyka zespołów rozwiązujących problemy

9.3. Zespołowe rozwiązywanie problemów na gruncie filozofii kaizen

9.3.1. System sugestii indywidualnych

9.3.2. System sugestii zespołowych

9.4. Proces rozwiązywania problemu przez zespół

9.5. Dokumentowanie i prezentowanie rozwiązanych problemów

9.6. Szkolenie

9.7. Podsumowanie

Zakończenie

Bibliografia2. Możliwości i ograniczenia w kształtowaniu postaw twórczych

Ewa Stanisławiak

2.1. Bycie twórcą: osobowość czy postawa?

Co jest kluczowe dla bycia twórcą: osobowość czy postawa? Czy wystarczy mieć osobowość twórczą, by stać się wybitnym twórcą? A może ważniejsze jest twórcze nastawienie do życia, niekoniecznie związane z konkretnymi właściwościami osobowości?

Psychologia twórczości próbowała i próbuje stworzyć obraz osobowości twórczej, czyli odpowiedzieć na pytanie, czy istnieje jakaś jej specyfika. Badania prowadzone są najczęściej przy wykorzystaniu koncepcji osobowości jako zespołu cech i koncentrują się na wyszukiwaniu różnic między jednostkami twórczymi i nietwórczymi. Coraz częściej wykorzystywane jest też ujęcie poznawcze, interesujące się tym, w jaki sposób funkcjonuje osoba twórcza, jakie procesy poznawcze i afektywne, podkreślające rolę obrazu siebie jako poznawczej podstawy integracji zachowania, decydują o jej działaniach .

Jako charakterystyczne dla twórców wymienia się najczęściej takie cechy, jak: otwartość na doświadczenie, dociekliwość, wrażliwość, sprzeczność wewnętrzną, wytrwałość, nonkonformizm, wysoką motywację wewnętrzną, tolerancyjność, wysoką koherencję, zorientowanie na przyszłość, skłonność do ryzyka, odwagę, pozytywny stosunek do siebie, poczucie wartości, samoakceptację, wysoką samoocenę, odpowiedzialność, siłę ego, dojrzałość emocjonalną, plastyczność, szerokie, choć wybiórcze zainteresowania.

Lista cech osobowości przypisywanych osobom twórczym jest bardzo długa. Nie tworzą one jednak spójnego, niepowtarzalnego obrazu i dlatego coraz większą popularność zyskuje pogląd, że nie ma jednej uniwersalnej osobowości twórczej, że tworzyć może każdy, a odpowiedzi na pytanie, dlaczego jedni ludzie tworzą, a inni nie, trzeba szukać gdzie indziej .

Odejście od koncepcji istnienia jedynej w swoim rodzaju kreatywnej osobowości nie oznacza rezygnacji ze znalezienia osobowościowych uwarunkowań twórczości.

Jeśli nie osobowość, to może postawa?

Wraz z rozwojem psychologii humanistycznej pojawiło się i zyskało dużą popularność pojęcie postawy twórczej. W pierwotnym kontekście teoretycznym wiązało się ono z samorealizacją i autokreacją , czyli z rozpoznawaniem i urzeczywistnianiem przez jednostkę posiadanego potencjału rozwojowego. Potrzeby samorealizacji zostały zaliczone przez A. Maslowa do potrzeb wzrostu, czyli potrzeb dostarczających jednostce pozytywnych emocji, dających jej poczucie szczęścia, działających na zasadzie „im więcej, tym lepiej”, koncentrujących jej uwagę i działania na przedmiocie potrzeby, a nie na samej potrzebie i nie na własnej osobie. Takie ujęcie wpisało się na trwałe do rozumienia postawy twórczej, ale okazało się zbyt wąskie, nieobejmujące wszystkich przejawów twórczości.

Obecne rozumienie postawy twórczej opiera się na założeniu, że postawy są „(…) składnikiem osobowości, który wyraża się względnie stabilnym nastawieniem do danego przedmiotu, pojęcia czy zależności, a także manifestuje się w trwałej tendencji do specyficznego reagowania w określonych sytuacjach” .

Jeżeli rozwinąć tę definicję w kierunku ujęcia typowego dla psychologii społecznej i przyjąć, że postawa jako taka jest wartościującym nastawieniem, opartym na elementach poznawczych, reakcjach uczuciowych oraz intencjach co do przyszłości oraz na zachowaniu , to w określeniu postawy twórczej trzeba szukać tych właśnie elementów. Postarajmy się sprostać temu zadaniu, wykorzystując istniejące definicje.

Tabela 2.1. Czym jest postawa twórcza? Wybrane definicje

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Postawa twórcza
Względnie trwała ciekawość świata i upodobanie do eksploracji, a także wrażliwość wyrażająca się w dostrzeganiu braków i tego, co nietypowe w rzeczach i ludziach (Guilford, Lowenfeld; za: ).
W aspekcie mentalnym jest to: łatwość włączania do systemu wiedzy nowych informacji, ogólna biegłość w operowaniu danymi, krytycyzm i niezależność sądów, a w aspekcie behawioralnym jest to: aktywność polegająca na przekazywaniu innym swoich pomysłów (hipotez), konstruktywna krytyka dotychczasowej wiedzy i autorytetów oraz długofalowe działania ją uzasadniające .
Aktywne ustosunkowanie się do życia i świata, potrzeba poznawania i przetwarzania rzeczywistości i siebie . To interakcja sfery poznawczej (zachowania heurystyczne związane z dyspozycjami intelektualnymi) oraz sfery charakterologicznej (nonkonformizm związany z cechami osobowości). Przeciwieństwem tak rozumianej postawy twórczej jest postawa odtwórcza, przejawiająca się w zachowaniach algorytmicznych i konformizmie.
Aktywność ukierunkowana na doskonalenie zastanej rzeczywistości .
To postawa poszukująca, element twórczej orientacji życiowej, aktywne zachowanie wobec świata i ludzi motywowane chęcią poznawania i przetwarzania zastanej rzeczywistości .
„Postawy twórcze przejawiają się w dostrzeganiu problemów wymagających rozwiązania, w pozytywnym ustosunkowaniu się do tego typu problemów oraz w gotowości i umiejętności ich rozwiązywania” .
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

W świetle zaprezentowanych definicji, postawa twórcza zdaje się być trwałym zaciekawieniem wobec rzeczy i ludzi, powiązanym z wrażliwością na występujące w nich braki i niedoskonałości oraz z aktywnością ukierunkowaną na ich eksplorację i doskonalenie2. Może dotyczyć najróżniejszych dziedzin życia i przejawiać się w różnych typach aktywności.

Tak rozumiana postawa twórcza jest wielorako uwarunkowana, wewnętrznie (podmiotowo) i zewnętrznie (środowiskowo). Nas interesują jej podmiotowe predyktory, czyli indywidualne cechy jednostki pozwalające przewidzieć, czy stanie się ona osobą twórczą.

2 Takie, dość szerokie, rozumienie postawy twórczej wydaje się właściwe, bo dlaczego np. ograniczać ją do przekazywania innym swoich pomysłów, przecież twórca może pisać do kosza lub dla siebie? Dlaczego zawężać zakres pojęcia postawy twórczej do rozwiązywania problemów, przecież trzeba uwzględnić różne rodzaje aktywności twórczej, również artystyczną?5. Ogólna charakterystyka metod i technik pobudzania kreatywności

Anna Kosieradzka

5.4. Ogólna charakterystyka metod i technik pobudzania kreatywności

5.4.1. Historyczne korzenie metod i technik pobudzania kreatywności w organizacji i zarządzaniu

Pierwsze metody twórczego myślenia w naukach o zarządzaniu pojawiły się na początku XX wieku i były oparte na metodzie klasyfikacji, która „pozwala człowiekowi porządkować, systematyzować, łączyć, kojarzyć… pomysły lub rozwiązania” . Wzmiankę o metodzie klasyfikacji, a także o innych metodach wykorzystujących elementy twórczego myślenia, znaleziono w pracy E. Haus­walda z 1929 roku . Ze względu na uniwersalny charakter tych metod (możliwość stosowania ich praktycznie w każdej dziedzinie, nie tylko w organizacji i zarządzaniu) nazwano je metodami ogólnymi.

Pierwsza rejestracja i próba klasyfikacji metod wykorzystywanych w organizowaniu pojawia się w opracowaniu przygotowanym w latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku przez CERMA (Ośrodek Badań Metodologicznych Francuskiego Krajowego Komitetu Organizacji). Dużo miejsca zajmują w tej klasyfikacji metody ukierunkowane na znajdowanie rozwiązań (tab. 5.3).

Tabela 5.3. Klasyfikacja metod wzbogaconej rejestracji CERMA

+--------------------------------------------------------+--------------------------------------------------+
| Grupa metod | Metody |
+========================================================+==================================================+
| 1. Metody definiowania i rozpoznawania problemów | Metoda definicji |
| | |
| | Metoda dobrowolnych ograniczeń |
| | |
| | Metoda dobrych przykładów |
| | |
| | Metoda etymologiczna |
| | |
| | Metoda „piasku” |
| | |
| | Metoda „pogranicza” |
| | |
| | Metoda „reszt” |
| | |
| | Metoda „stref pośrednich” |
| | |
| | Metoda teratologiczna |
| | |
| | Metoda twierdzeń ogólnych |
| | |
| | Metoda ustawienia na nowo |
| | |
| | Metoda zastosowania teorii |
+--------------------------------------------------------+--------------------------------------------------+
| 2. Metody zbierania informacji i modelowania problemów | Metoda „czarnej skrzynki” |
| | |
| | Metoda eksperymentu |
| | |
| | Metoda fenomenologiczna |
| | |
| | Metoda modeli analogicznych |
| | |
| | Metoda „naznaczania” |
| | |
| | Metoda obserwacji |
| | |
| | Metoda prezentacji |
| | |
| | Metoda pomiaru |
| | |
| | Metoda reprezentacji |
+--------------------------------------------------------+--------------------------------------------------+
| 3. Metody analizy i oceny problemów | Metoda „adwokata” |
| | |
| | Metoda antyhistoryczna |
| | |
| | Metoda analizy |
| | |
| | Metoda badania odchyleń |
| | |
| | Metoda indukcji graficznej |
| | |
| | Metoda historyczna (genetyczna) |
| | |
| | Metoda klasyfikacji |
| | |
| | Metoda krytyczna |
| | |
| | Metoda lokalizacji |
| | |
| | Metoda maksymalnego i minimalnego nasilenia cech |
| | |
| | Metoda małych zmian |
| | |
| | Metoda obustronności |
| | |
| | Metoda odpowiedniości między teoriami |
| | |
| | Metoda „progów” |
| | |
| | Metoda rewizji hipotez |
| | |
| | Metoda rozdzielania czynników |
| | |
| | Metoda separacji wpływów |
| | |
| | Metoda struktur ukrytych |
| | |
| | Metoda „szczegółów” |
| | |
| | Metoda szukania związków |
| | |
| | Metoda „wymiarowania” |
+--------------------------------------------------------+--------------------------------------------------+
| 4. Metody znajdowania rozwiązań | Metoda automatyzacji |
| | |
| | Metoda „burzy mózgów” |
| | |
| | Metoda harmoniacji |
| | |
| | Metoda kolejnych przybliżeń |
| | |
| | Metoda kombinacji dwóch teorii |
| | |
| | Metoda macierzy odkrywczej |
| | |
| | Metoda „niekompetencji” |
| | |
| | Metoda „nowego spojrzenia” |
| | |
| | Metoda nowego materiału |
| | |
| | Metoda „płodozmianu” |
| | |
| | Metoda podziału dychotomicznego |
| | |
| | Metoda przekładu |
| | |
| | Metoda przeniesienia analogicznego |
| | |
| | Metoda przeniesienia koncepcji |
| | |
| | Metoda rekodyfikacji |
| | |
| | Metoda specjalnych organów |
| | |
| | Metoda ustalania norm |
| | |
| | Metoda wykorzystania błędów |
+--------------------------------------------------------+--------------------------------------------------+

Źródło: na podstawie: .

Z powyższej listy 60 metod ogólnych stosowanych w organizowaniu, charakterystykę 20 najczęściej wówczas stosowanych znajdziemy w . Wśród nich są takie metody, jak: metoda adwokata, metoda cybernetyczna („czarnej skrzynki”), metoda ograniczeń, metoda rekodyfikacji, metoda reszt, metoda rewizji hipotez, metoda wykorzystania błędów itd.

Z ewolucji i kombinacji tych metod ogólnych narodziły się współczesne metody pobudzania i wspomagania kreatywności, znacznie dokładniej opisane i wyposażone w relatywnie ścisłe zasady i procedury postępowania. Należą do nich: burza mózgów, metoda morfologiczna, synektyka, algorytm wynalazku (Altszullera), diagram konfliktu itp. Metody te noszą różne nazwy: metody twórczego myślenia, metody pobudzania kreatywności, metody twórczego rozwiązywania problemów, albo krótko: metody heurystyczne (gr. heurisko oznacza „znajduję”). Heurystyka to wg Słownika wyrazów obcych umiejętność wykrywania nowych faktów i związków między faktami, dzięki którym dochodzi się do poznania nowych prawd, zwłaszcza stawiania hipotez. Metody i techniki heurystyczne stanowią przeciwieństwo metod i technik algorytmicznych, do których należą modele matematyczne, procedury itp., tzn. takie metody i techniki, które gwarantują otrzymanie rozwiązania w skończonej liczbie kroków usystematyzowanego procesu postępowania. Metody heurystyczne takich cech nie mają, wprost przeciwnie – nie precyzują dokładnie kroków prowadzących do uzyskania poprawnego rozwiązania. Ich celem jest stworzenie optymalnych warunków do wygenerowania i rozwinięcia pomysłu.

Współcześnie wykorzystywane metody pobudzania kreatywności mają różny stopień złożoności. Są wśród nich metody, których zadaniem jest stworzenie okoliczności sprzyjających wygenerowaniu pomysłu, np. burza mózgów, analiza morfologiczna czy wykres Ishikawy. Nazwaliśmy je metodami prostymi, ponieważ poza krótkim instruktażem wprowadzającym, nie wymagają one specjalnego przygotowania uczestników. W odróżnieniu od nich metody złożone charakteryzują się wieloetapowością, a także koniecznością specjalnego wyselekcjonowania i przygotowania (przeszkolenia) grupy twórczej. Procedura poszukiwania nowatorskiego rozwiązania w metodach złożonych może być realizowana z przerwami w okresie kilku tygodni lub nawet miesięcy. Do metod złożonych należą: analiza wartości, algorytm wynalazku, a także synektyka.