Miejsce i rola mężczyzny w procesie wychowania dziecka - ebook

Wstęp

Idealny ojciec to taki, który zawsze znajdzie czas dla swojego dziecka, jest przy nim w potrzebie i nigdy go nie zawodzi. Niby banalne, jednak w życiu czasem trudne do zrealizowania. I tak jedną z przeszkód w uzyskaniu przez ojca prawa do sprawowania bezpośredniej opieki nad dzieckiem jest powszechny stereotyp, który głosi, że to matka jest najlepszą opiekunka dla dzieci, przysłaniając rolę ojca. Na szczęście mity te zostają powili obalone. Mają na to wpływ przemiany społeczne i obyczajowe, sytuacja na rynku pracy oraz dzięki ojcom, którzy czują się równouprawnionymi rodzicami i chętniej angażują się w proces wychowania swoich dzieci. Wraz z przemianami społecznymi zamienia się obraz ojca, który we współczesnej rodzinie w coraz większym stopniu przejmuje funkcje sprawowane przez matkę oraz traci zajmowaną dotychczas pozycje w rodzinie w wyniku szybkiego postępu wiedzy i różnych źródeł jej zdobywania. I chociaż wyjątkowa pozycja ojca słabnie, nie traci ona wpływu na kształtowanie osobowości swojego dziecka.

Obecność ojca w rodzinie jest bardzo ważna. Miłość ojcowska jest bowiem pewnym wezwaniem dla dziecka do pracy nad sobą i zachętą do zarówno dzieci jak i młodzieży w wieku dorastania. Od zaangażowania oddziaływań ojcowskich na sferę życia dziecka zależy, czy będzie ono zdolne do przezywania prawdziwych uczuć, czy będzie potrafiło uczestniczyć w życiu rodzinnym, pracy czy kulturze. Kiedy tej miłości brakuje dzieci posiadają negatywne osobowości, mają zaburzenia w przystosowaniu się do ról społecznych oraz z trudnością przystosowują się do stawianych im wymagań. I chociaż miłość ojcowska jest inna od miłości matki, bywa dla dziecka nie mniejszym źródłem radości i szczęścia.

Część pierwszą teoretyczna poświęcona jest problematyce wychowania w literaturze pedagogicznej przedstawiając: pojęcie wychowania, znaczenie rodziny w procesie wychowania oraz klasyfikację ról i pozycji w rodzinie.

Część druga, także teoretyczną poświęcona została w całości mężczyźnie. Przedstawia problematykę ojcostwa w kontekście wychowania dziecka. Zwrócono uwagę na bardzo ważny fakt jego obecności oraz braku w rodzinie. Ukazano jak współczesny mężczyzna jest postrzegany przez media, jak i społeczeństwo. Poruszono kwestię jego funkcji, jakie spełnia w stosunku do żony — partnerki oraz dziecka. Ważną kwestią było także ukazanie współcześnie omawianego kryzysu ojcostwa oraz zajmowanie przez niego pozycji na przestrzeni wieków. Celem było poruszenie najważniejszych aspektów w życiu mężczyzny w odniesieniu do życia rodzinnego.

Wprowadzenie teoretyczne posłużyło, do napisania trzeciej części metodologicznej. Wyłoniono w niej cel badawczy oraz dokonano jej konceptualizacji. Następnie określono i wyłoniono niezmiennie ważne dla istoty badań zamienne i wskaźniki. Kolejny, etapem był wybór narzędzia badawczego, za pomocą którego przeprowadzono badania. Postanowiono zastosować technikę ankietowania, ze względu na jej prostotę, a także — co istotne: dostępność, anonimowość, tak ważną dla zbadania celu jaki sobie postawiono.

Przedostatnia cześć książki, zawiera opis badanej grupy mężczyzn. Ukazuje różnorodność jednostek ze względu na wiek, wykształcenie oraz satus zwiazku, co pozwoliło dokonać wnikliwej analizy zebranego materiału badawczego. Na podstawie uzyskanych informacji dokonano wstęnych wniosków dotyczących problemów szczegółowych badań.

Ostatnim etapem — piątym jest podsumowanie badań. W tej cześci określono, jak badane jednostki plasują się na tle rodziny formalnej, tudzież w zwiazku nieformalnym. Jak postrzegają siębie w stosunku do dzieci. Obraz mężczyzny w procesie wychowania dziecka będzie nadal ewaluował, ponieważ nie jesteśmy w stanie powstrzymać zmieniajacej się rzeczywistości. Nie wiadomo jest jednak, w jakim kierunku owa zmiana będzie zmierzała oraz jakie będą jej następstwa.

Wizerunek mężczyzny w kontekście rodziny, czyli jego rola i zajmowane miejsce, będzie zależał od tego, czy będzie on umiał się dostosować do panującej rzeczywistości. Czy zdoła sprostać obowiazkom męża i ojca. Należy dodać również, że o istocie tej kwestii decyduje wzorzec, jaki mężczyzna wyniósł ze swojego domu rodzinnego oraz pozytywna obserwacja i wyniesione z niej wnioski.

Podstumowując, rodzina, jako podstawowa komórka społeczna od zawsze budziła zainteresowanie wśród badaczy, dlatego powstało wiele publikacji. Natomist kwestia mężczyzny w rodzinie, była rzadkim tematem oddzialnych rozważań. Dzięki temu książka będzie stanowiła interesująca lekturę i pobudzi czytajacych do wsłanych przemyśleń i refleksji.Problematyka wychowania w literaturze pedagogicznej

Wychowanie — rozważania o pojęciu

Wychowanie nie jest określeniem neutralnym, ale obciążonym treścią historyczną, społeczną i filozoficzną. Analiza wychowania musi być odniesieniem do jego treści, a więc nadawanych mu znaczeń. „Wychowanie istnieje prawdopodobnie tak dawno jak cywilizacja i objawia się we wszystkich rasach i pod wszystkimi szerokościami geograficznymi. Jest to więc olbrzymia masa faktów, stanowiąca część socjalnego wychowania człowieka.” Wychowanie w języku polskim oznacza: „żywienie, utrzymywanie kogoś przez dostarczenie mu środków do życia. Pojęcie to odnosi się również do zwierząt i roślin.”

W przeciwieństwie do Kanta, gdzie wychowanie zastrzeżone było tylko dla człowieka, który może stać się człowiekiem tylko przez wychowanie, jest tylko tym, co wychowanie z niczego czyni. W starożytnej Grecji rozróżniano trefnie, co oznacza piecze nad chłopcem. Opierała się ona głównie na dbaniu o prawidłowe żywienie i pielęgnację ciała. Druga forma wychowania to pedagogika, która zawiera czynności związane z rozwojem umysłowym i moralnym. Na przełomie V i IV w. p.n.e. Sofii wyróżnili Paideia, która oznaczała czynności związane z wykształceniem ucznia w zakresie gramatyki, retoryki i dialektyki. Paideia nie tylko wyposażała człowieka w niezbędną wiedzę, był to również ruch „z cienia jaskini do światła idei.” Zwrócenie myśli w głąb człowieka, pobudzenie duszy, troska o wychowanie duchowe.”

Dopiero w XIX wieku nadano wychowaniu znaczenie e-ducare (łac.) co oznaczało wyciąganie, wydobywanie, wyprowadzanie ku górze. Pedagogika stworzona przez J.F Herbarta na początku XIX wieku do dziś nie wyeliminowała wieloznaczności pojęcia wychowania. Znaczenia te zależne są od przyjętej antropologii filozoficznej, aksjologii, ideologii oraz psychologicznej koncepcji człowieka. Filozof oświeceniowy G.E. Lessing uważa iż wychowanie nie może dać człowiekowi nic, czego nie mógłby on mieć sam z siebie, jednak społeczeństwo nie mogłoby normalnie funkcjonować bez odpowiedniego przygotowania ludzi do pełnienia w nim określonych obowiązków. Z kolei naturaliści tacy jak J. J. Rousseau i J.B Basedow twierdzili iż wychowanie nie może kończyć się na etapie edukacji szkolnej, ale powinno wyposażać wychowanków w tyle środków, by w późniejszym życiu mogli stać się wychowawcami samych siebie, aby potrafili pracować nad otoczeniem i nie podlegali biernie jego wpływom.” Proces pedagogizacji stał się wytworem nowoczesnych społeczeństw. Powstało paradoksalne zdanie, aby w nowoczesnej organizacji kształtować przednowoczesne, całościowe formy życia, by zapewnić osobom nim objętym sukces w życiu społecznym, politycznym, kulturowym i zawodowym. Współczesny spór o istotę wychowania dotyczy tego, czy wychowawca intencjonalnie orientuje się w relacjach z wychowaniem na potrzeby, oczekiwania, interesy i normy zewnętrzne, transcendentalne, czy raczej uwzględnia przede wszystkim podmiot nowych oddziaływań, zdobywanie przezeń tożsamości, osobowości, urzeczywistnienia samego siebie. Jednaka w obu sytuacjach wychowawca zmierz do wywołania trwałych zmian w osobowości, postawach, zachowaniach wychowanka.

Wychowanie jest pojęciem bardzo rozbudowanym w literaturze naukowej; pojęciu „wychowanie” przypisuje się różnorodną treść i zakres w naukach społecznych. Najszerzej o wychowaniu mówią pedagodzy i socjolodzy natomiast najwęziej pojęcie to jest ujmowane przez specjalistów teorii wychowania. Każdy z pedagogów, psychologów czy socjologów ma inny pogląd na temat wychowania dlatego, jest tych tez bardzo dużo. Teoria wychowania jest przeciwieństwem praktyki wychowania jednak pozostają one w ścisłym związku, gdyż nawzajem się uzupełniają dostarczając istotnych informacji, uzasadnień, wskazań czy ocen.

„Głównym przedmiotem zainteresowań teorii wychowania jest wychowanie w wąskim jego rozważaniu tj. kształtowanie postaw i innych cech osobowości dzieci i młodzieży łącznie ze stworzeniem im warunków ułatwiających samo aktualizację drzemiących w nich, konstruktywnych możliwości. W tym sensie teorię wychowania interesuje szczególnie rozwój moralny, społeczny, kulturalny i fizyczny dzieci i młodzież, mniej natomiast rozwój umysłowy w procesie uczenia się.”

Wychowanie stało się przedsięwzięciem złożonym, które pojmowane jest jako:

a) proces — swoisty rodzaj oddziaływań wychowawczych, starszego pokolenia na młodsze

b) wynik tego rodzaju oddziaływań, wychowanie wydobywa na jaw to, co skrywa natura ludzka, duchowe bogactwo, dzięki temu jednostka ludzka staje się osoba świadomie realizującą siebie.

Współczesne wychowanie zwykle utożsamiane jest z:

a)dyrektywnym (bezpośrednim) — kierowanie rozwojem wychowujący jest w pełni odpowiedzialny za rozwój wychowanków i wie najlepiej czego potrzebują w jakim dokładnie kierunku powinni podążać, co im zagraża i od czego ich chronić

b)wspomaganiem wychowanków, w ich osobistym (samodzielnym) kierowaniu własnym rozwojem . Używając słowa „wychowanie” można myśleć o: działaniu, warunkach, okolicznościach i bodźcach zachodzących zmian.”

Złożoność i wieloznaczność pojęcia „wychowanie” doprowadziły do braku jednolitej definicji wychowania jednak należy twierdzić, iż o wychowaniu mówimy wtedy, gdy wpływ, a więc i zmiany dotyczą sfery emocjonalno — motywacyjnej, systemu wartości. W przypadku wychowania mówimy o oddziaływaniu na osobowość.

Znaczenie rodziny w procesie wychowania

Wychowanie i opieka należą do pojęć bliskoznacznych. Ich zakres wzajemnie się uzupełnia, przenika i wzbogaca. Wychowaniu trudno byłoby się obyć bez opieki, która zapewnia odpowiednie warunki dla prawidłowego procesu wychowania. Z kolei opieka bez wychowania przerodziłaby się w brak aktywności i samodzielności wychowanków.

Z tym poglądem zgadza się H. Radlińska, która definiuje wychowanie jako pielęgnowanie rozwoju, oraz na uczeniu sztuki odszkodowania i wyboru wartości już istniejących, a także czynieniu z nich narzędzi własnego trudu, rozszerzania wiedzy, ćwiczenia kierowania sobą.

A. Kelm również traktuje opiekę jako towarzyszkę wychowania, mówi, że są to integralne składniki pedagogicznego działania.

J. Maciszkowa uważa, że czynności opiekuńcze nie kończą się na wypełnianiu świadczeń materialno — rzeczowych, ale sięgają także do działań o charakterze psychiczno- emocjonalnych. Co rozumieć należy jako umożliwianie podopiecznym odczuwania potrzeb innych ludzi, wspieranie ich, oraz samorealizacji i samowychowania. To przecież przybliża wychowanie opiece. Ponadto J. Maciszkowa wskazuje na współgranie opieki i wychowania na poziomie społeczno — moralnym i kulturalnym podopiecznych.

Więc zauważono, iż wychowanie obejmuje działania opiekuńcze, choć nie zawsze i nie wszyscy są tego samego zdania. Ooba działania są ze sobą powiązane, a nawet od siebie zależne. Gdyż funkcjonowanie oddzielne nie miałoby sensu, były by działaniami nieprawidłowymi.

Na poszczególne etapy wychowania istotny wpływ ma rodzina, rozumiana nie tylko w kontekście osobowości rodziców, łączących ich więzi emocjonalnej, stosunków uczuciowych między rodzicami a dzieckiem, postawy rodzicielskiej, ról pełnionych przez rodziców, ale też liczebności rodziny i jej stanu społecznego, ekonomicznego i zawodowego, tradycji kulturowych. „Dziecko przychodzi na świat w określonej rodzinie i jej wpływom podlega od początku swojego istnienia. Rodzina zaspokaja we wczesnych okresach rozwoju wszystkie jego potrzeby, dostarcza mu mniej lub bardziej urozmaiconych i różnorodnych stymulacji. Dopiero wraz z wiekiem dziecka, niektóre funkcje rodziny przejmują stopniowe inne środowiska wychowawcze oraz specjalne instytucje opiekuńcze i kształcąca.”

„Wychowanie rozpoczyna się od chwili narodzin dziecka, a nawet wcześniej. Rodzina jest tym składnikiem środowiska wychowawczego, który oddziaływuje na jednostkę najdłużej we wczesnych stadiach rozwoju, w okresie dzieciństwa, gdy jednostka nie podlega jeszcze lub podlega w ograniczonej mierze oddziaływaniom innych instytucji, a za opiekę nad nią i jej wychowanie odpowiedzialni są przede wszystkim rodzice. Właśnie ze względu na tą odpowiedzialność za dziecko, rodzinę można nazywać instytucją. Rodzina stanowi jednaka zarazem podstawową grupę społeczną. Ten fakt wpływa na rodzaj i przebieg procesów wywierania wpływu na psychikę dziecka i na sposoby kształtowania jego osobowości w środowisku rodzinnym. Oprócz funkcji wychowawczych, rodzina spełnia wiele innych funkcji, które odgrywają ważną rolę w procesie wychowania. Proces ten bywa często żywiołowy, spontaniczny, rzadziej natomiast staje się w pełni świadoma i planowana działalnością, ukierunkowaną na realizację określonych celów.”

„Rodzinę tworzą osoby, które łączą związki małżeńskie, pokrewieństwa lub adopcje. Członkowie rodziny nie tylko zamieszkują na ogół pod jednym dachem i we wspólnym gospodarstwie domowym, lecz współdziałają ze sobą, zgodnie z wewnętrznym podziałem ról, między innymi tworząc warunki niezbędne do utrzymania i wychowania dzieci. Rodzina stanowi tez grupę otwartą na wpływy zewnętrzne, kształtującą system wartości i norm zachowania społecznego. Powyższe cechy charakteryzują zarówno rodziny małe, dwupokoleniowe, złożone z par małżeńskich i jej własnych lub przybranych dzieci, jak też rodziny wielkie, obejmujące trzy lub więcej pokoleń, a nawet kilak rodzin połączonych pokrewieństwem w linii bocznej.

Przebieg socjalizacji dziecka w rodzinie wiąże się z systemem komunikacji między członkami rodziny, a w szczególności ze sposobem przekazywania zasad i norm moralnych, emocji i uczuć, wiedzy o świecie. Wymienić można dwa typy komunikacji: pozycjonalny i skierowany na osobowość jej członków. System komunikacji typu pozycjonalnego jest „zamknięty”, co wiąże się ze swoimi cechami kodu ograniczonego, jakimi posługują się ich członkowie. Najważniejsze z tych cech to: zależność mowy od kontekstu, czyli ścisłe powiązanie wypowiedzi z konkretną sytuacją i jej specyficznymi składnikami; wyrażanie znaczeń w sposób zrozumiały tylko dla określonej, stosunkowo wąskiej grupy rozmówców „tu i teraz”; partykularność znaczeń tj. nadawanie słowom, zwrotom językowym i całym wypowiedziom takiego sensu, jak jest rozumiany przez inne osoby na tle wspólnych rzeczy i doświadczeń. W rodzinach skierowanych na osobowość jej członków i stosujących otwarty system komunikacji proces socjalizacji jest wielostronny, wskutek wzajemnego oddziaływania uspołeczniającego różnych członków rodziny o układach pozycjonalnych — że doświadczenia dzieci są tożsame z ich własnymi doświadczeniami lub do nich zbliżone. Otwarty system komunikacji cechuje uniwersalność znaczeń i ich względna niezależność od kontekstu.

Mimo, ze wraz z rozwojem dziecka i włączeniem się w proces wychowawczy różnych instytucji z zewnątrz następują jakościowe przeobrażenia w wychowawczych funkcjach rodziny, to jednak istnieją pewne wspólne cechy funkcjonalne, charakterystyczne dla wszystkich stadiów wychowania w rodzinie i dla całokształtu jej działalności wychowawczej wobec dzieci. Jest to przede wszystkim rola polegająca na tym, że rodzina zaspokaja podstawowe biologiczne i psychologiczne potrzeby dziecka, takie jak potrzeba bezpieczeństwa, zależności i miłości. Kształtuje zatem nowe potrzeby poznawcze, emocjonalne i społeczne: potrzebę życzliwości, uznania, zaspokojenia ciekawości, samourzeczywistnienia i wiele innych.

Zarówno rodzice, jak i pedagodzy stawiają sobie pytania: które aspekty wychowania są najważniejsze? Wymienia się cechy rodziny ( pozycję społeczno — ekonomiczną, kolejność narodzin, prace zawodową) wpływ członków prenatalnych, odżywianie, sposób opieki na dzieckiem.”

„Odpowiednia pozycja społeczno — ekonomiczna gwarantuje dziecku większe szanse, lepsze zdrowie, więcej kształcących zabawek, lepsze umiejętności rodzicielskie, lepszą opiekę, lepsze szkoły, większy nacisk na wykształcenie. Kolejność narodzin też ma wpływ na proces wychowania.

Pedagodzy zwracają też uwagę na strukturę rodziny, która odgrywa istotną rolę w procesie wychowania. Inaczej układają się stosunki społeczne i emocjonalne we współczesnej rodzinie małej, dwupokoleniowe, mającej najwyżej troje dzieci, gdzie interakcje rodziców i dzieci są bardzo często, a opieka rodzicielka ześrodkowana jest na potomstwa, inaczej zaś w rodzinach trzypokoleniowych, gdzie system opieki jest rozproszony i różnorodne są interakcje poszczególnych członków. Wielkość rodziny nie warunkuje, oczywiście, jakości oddziaływań wychowawczych na dziecko ani też ich skutków, zleżą one bowiem od wielu innych czynników, na przykład tradycji kulturowych.

W procesie wychowania bezspornie najważniejszą rolę odgrywa jakość interakcji dzieci z rodzicami lub innymi opiekunami. Podczas najprostszych nawet relacji z osobami dorosłymi dzieci uczą się słów, uczuć, sposobu traktowania innych osób, zauważania szczegółów, zapamiętywania wydarzeń, rozwiązywania problemów.”

Klasyfikacja ról i pozycji w rodzinie

Rodzina jest podstawową grupą społeczną, w której członków łączy wiele wzajemnych stosunków: między małżonkami, rodzeństwem, rodzicami i dziećmi, członkami rodziny i dalszymi krewnymi. Występuje tu raczej trwała więź emocjonalna, która łączy ją w zawarta całość.

„Wieź rodzinna oparta jest na dwóch podstawach tj., podstawie subiektywnej i obiektywnej. Tą pierwszą stanowi świadomość kontaktów z osobami w rodzinie, a także poczucie przynależności do tej rodziny. Przejawia się to w sferze uczuć, dążeń, myśli oraz w sferze działań i uznawanych wartości. Obiektywna więź rodzinna oparta jest na czynnikach, które działają na rzecz trwałości rodziny, są to czynniki: obyczajowe, prawne, społeczne, religijne i gospodarcze. Czynniki subiektywne i obiektywne wzajemnie się warunkują i trudno jest je rozdzielić.”

J. Turowski wyróżnia dwa typy rodziny:

„1. Więź funkcjonalną: formalną, przedmiotową, obiektywną i rzeczową, która występuje ze względu na pełnione w rodzinie role i funkcje,

2. więź podmiotową: nieformalną, intencjonalną, osobistą, która pojawia się ze względu na cechy osobowości członków rodziny.”

L. Dyczewski dostrzega trzy rodzaje więzi rodzinnych:

„1. więź strukturalno — przedmiotową, których treść koncentruje się wokół wychowania, dzieci, rodziców, na udzielaniu wzajemne pomocy i prowadzeniu gospodarstwa domowego. Stanowią ją stosunki, jakie zachodzą między członkami, między pokoleniami i powstają ze względu na pełnione role i zadania przez poszczególne osoby i pokolenia.

2. więź osobową, stanowią kontakty między osobami i pokoleniami oparte na sferze poznawczej. Cechują ją myśli, pragnienia, uczucia, aspiracje oraz postawy poszczególnych członków rodziny.

3. więź kulturową, stanowią stosunki między osobami w rodzinie. Ich treścią są postawy zgodności lub niezgodności wobec samych wartości, osób, norm, wzorów zachowań, wytworów kulturowych oraz zdarzeń.”

W rodzinie współczesnej wciąż dokonują się przeobrażenia, a wraz z nimi przemianie ulega jej styl życia, zmienia się rodzicielski przekaz wartości oraz relacje rodzinne, które nabierają cech partnerskich. Partnerstwo to widoczne jest w realizacji ról rodzinnych i podziale władzy. Jest to skutkiem zmieniającej się cywilizacji, systemu społeczno –kulturowego oraz przeobrażeń ekonomicznych, politycznych i ustrojowych. Proces tych transformacji rodziny ujawnił typ rodziny tradycyjnej i rodziny współczesnej.”

„Rodzina tradycyjna w Polsce spotykana była jeszcze na początku XX wieku, a jej pozostałości utrzymują się do tej pory. Rodzina składająca się z dużej liczby osób, gdzie pod jednym dachem mieszkały nawet cztery pokolenia. Podstawę jej utrzymania stanowiła raczej praca na roli. Funkcja produkcyjna scalała rodzinę i zapewniała jej stabilność oraz trwałość. Warsztaty pracy determinowały styl życia jej członków, a role produkcyjne przeplatały się rolami rodzinnymi. W rodzinie panował system patriarchalny, gdzie władze sprawował ojciec i był głową rodziny. Pozycja społeczna członków rodziny oraz sposób pełnienia ról były jasno określone. Żona — matka posiadała w rodzinie niższa pozycję niż mąż — ociec i była mu podporządkowana. Pozycja społeczna dzieci w rodzinie także niska. Uczono je przede wszystkim pracowitości, posłuszeństwa, religijności oraz podporządkowania woli rodzicielskiej. Większa wagę przywiązywano do kształcenia synów niż córek. Rodzinę tą charakteryzowała stabilność, trwałość oraz silne zespolenie ze społecznością lokalna.

Rodzina współczesna jest przeciwieństwem rodziny tradycyjnej. Jest to rodzina miejska, mała, dwupokoleniowa, która się z rodziców i niewielkiej liczby dzieci (jednego lub dwojga). W rodzinie panują stosunku demokratyczne, szczególne znaczenie ma więź uczuciowa. Między małżonkami panuje partnerstwo, a obowiązki rodzinne zostają podzielone. Pomiędzy żoną, mężem i dziećmi nie ma dystansu oraz zaciera się podział prac na damskie i męskie. Władza dzielona jest między członków w zależności od umiejętności i predyspozycji domowników. Kobieta, żona i matka pracuje zawodowo i jest niezależna od męża. Rodzice dążą do wszechstronnego rozwoju dziecka, a relacje z nimi opierają się na partnerstwie i przyjaźni.”

Rodzinie jako pierwszemu środowisku życia dziecka przypada najważniejsza rola, jaką jest zaspokajanie potrzeb. „Wpływ ojca — mężczyzny na rozwój dziecka dokonuje się drogą pośrednią i bezpośrednią. Pierwsza z nich to droga przez osobę matki, kiedy to mąż, zaspokaja jej potrzeby, a jej zadowolenie z życia małżeńskiego wpływa pozytywnie na kontakty matki z dzieckiem. Droga bezpośrednia to osobisty kontakt z dzieckiem poprzez udział w codziennych zabiegach opiekuńczych. Gdy ojciec dobrze wypełnia swoją funkcje, jego obecność w życiu daje dziecku poczucie bezpieczeństwa, stabilność, oparcie oraz czyni dziecko bardziej szczęśliwym. Kiedy ten kontakt jest słaby u dzieci zaczynają występować zaburzenia poczucia bezpieczeństwa oraz pojawiają się reakcje lękowe.”

Rola rodziny jest jedną z ważniejszych ról pełnionych w społeczeństwie. J. Szczepański rolę społeczną określa jako „względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań, które są reakcjami na zachowanie innych osób, przebiegających według ustalonego wzoru, których grupa oczekuje od członków.” „W okresie dzieciństwa tworzą się u dzieci wzory ról rodzinnych, są to zarówno wzory roli dziecka, jak i zwory matki i ojca. Wzór jest sposobem zachowania uznanych za normalne oraz dopuszczalne w danej sytuacji.”

Każda rodzina tworzy własne zwory ról rodzinnych. „Rodzina daje dziecku obraz pierwszych wzorów stosunków między osobowych, ukazuje mu rolę żony, ojca, męża i ojca w rodzinie. W późniejszym okresie życia wzory te stają się punktem odniesienia dla własnego postępowania w życiu rodzinnym. Stosunki w rodzinie wpływają też na rozwój osobowości dziecka, na jego sposoby zachowania się. Jeżeli w rodzinie występują niesprzyjające warunki, występują odchylenia i zachowania patologiczne.”

„Kształtowanie się stosunku do dziecka oraz sposób, w jaki rodzice wywiązują się ze swoich obowiązków rodzicielskich zależy od tego, jak ustosunkowują się do faktu, ze są rodzicami, a więc do swej roli macierzyńskiej czy ojcowskiej.” W ustosunkowaniu się do tej roli można wyróżnić kilka elementów:

„1) Przeświadczenie o ważności roli rodzicielskiej.

Czy matka i ojciec mają poczucie ważności pełnionej roli w rodzinie, czy uważają ją za mało ważną. Czy rola rodzicielska nie jest dla nich drugorzędna w stosunku do innych ról społecznych lub innych ról pełnionych w domu np., rola gospodyni domowej.

2) Stopień identyfikacji z rolą.

Czy rodzice mają poczucie, że nikt inny nie może zastąpić ich w pełnieniu tak ważnej roli. Czy też uważają że mogą być zastąpieni przez kogoś częściowo, bądź całkowicie.

3) Treść motywacji współżycia rodzinnego.

Czy rodzice realizują tylko swoje osobiste plany i skupiają się tylko na sobie, czy też realizują cele rodziny jako całości. Czy własne dążenia są podporządkowane potrzebom całej rodziny.”

Mówiąc o rolach pełnionych w rodzinie nie sposób pominąć postawy rodzicielskie określane jako emocjonalny stosunek rodziców do dziecka.

W pojęciu tym zawiera się sposób zachowania wobec dziecka, a także wyrażanie poglądu na dziecko. Każda postawa ma trzy składniki: uczuciowy, myślowy i działania. Najbardziej znaczącym składnikiem postawy jest składnik uczuciowy, który wyznacza kierunek i charakter myślenia rodziców. „Podmiotem postawy rodzicielskiej są zatem rodzice, matka i ojciec, natomiast ich przedmiotem dziecko lub jak podkreśla J. Rembowski, mogą nim być szeroko rozumiane zagadnienia wychowawcze związane z pełnieniem przez rodziców ról rodzicielskich.”

Maria Ziemska wyodrębniła osiem postaw rodzicielskich, które podzieliła na postawy właściwe i niewłaściwe. Są to:

„1) akceptacja — odrzucenie

2) współdziałanie — unikanie

3) rozumna swoboda — nadmierne ochranianie

4) uznanie praw — nadmierne wymaganie.

„Akceptacja, czyli przyjęcie dziecka takim, jakie ono jest, ze wszystkimi cechami jego wyglądu zewnętrznego, usposobienia, jego możliwościami intelektualnymi, osiągnięciami i trudnościami. Rodzice wykazujący taką postawę faktycznie lubią swoje dziecko i nie ukrywają przed nim tego uczucia. Kontakt z dzieckiem jest dla nich przyjemnością i daje im zadowolenie. Rodzice nie tylko poznają potrzeby swojego dziecka, lecz w miarę możliwości zaspokajają je. Niegrzecznemu dziecku zwracają uwagę i wskazują mu właściwe zachowanie. Postawę taką można określić jako postawę otwartego serca.

Współdziałanie, przejawia się w zainteresowaniu rodziców w zabawę i prace swojego dziecka. Rodziców a taką postawą cechuje aktywność w zawiązywaniu wzajemnych kontaktów. W miarę dorastania dziecka wzrasta u nich gotowość wskazywania sposobów zdobywania wiedzy. Rodzice ci znajdują przyjemność we wspólnym wykonywaniu czynności z dziećmi oraz we wspólnej rozmowie.

Rozumna swoboda. W miarę dorastania rodzice dają swojemu dziecku więcej swobody, pozwalając na pracę i zabawę z dala od nich. Mimo, że zakres swobody zwiększa się, potrafią utrzymać autorytet i kierować dzieckiem w sposób rozumny, dbając przy tym, o jego bezpieczeństwo fizyczne i emocjonalne.

Uznanie praw dziecka. Rodzice stosujący ta postawę potrafią ustosunkować się do aktywności dziecka, bez dyktatorstwa i wścibstwa. Pozwalają dziecku, by odpowiadało za siebie i swe działania, przejawiając w ten sposób szacunek dla jego indywidualności. Starają się nie stosować narzucania i wymuszania. Dziecko zna oczekiwania swoich rodziców, a oczekiwania te są w miarę jego możliwości.”

Odtrącenie — odrzucenie. Rodzice nie lubią swojego dziecka, nie okazują mu miłości i żywią do niego uczucie rozczarowania i zawodu. Opiekę nad nim uważają jako przekraczającą ich siły. Rodzice tacy nie okazują uczuć pozytywnych wobec dziecka, nie dopuszczają go do głosu i nie liczą się z jego zdaniem. Dziecko jest dla nich dużym ciężarem.

Unikanie — Przejawia się w obojętności uczuciowej rodziców, gdzie przebywanie i kontakt z dzieckiem nie jest dla nich przyjemnością. Ten typ postawy wobec dziecka charakteryzuje się brakiem odpowiedzialności, biernością, niekonsekwencją we wprowadzaniu i przestrzeganiu wymagań.

Nadmierne ochranianie. Postawę ta charakteryzuje bezkrytyczne podejście do dziecka, jest ono uważane jako wzór doskonałości. Rodzice są dla dziecka za bardzo opiekuńczy i nie dopuszczają go do samodzielności. Wszelkie trudności życia codziennego są rozwiązywane przez rodziców, nie dziecko.

Nadmierne wymaganie. Przy tej postawie rodzice nie biorą pod uwagę indywidualnych cech i możliwości swojego dziecka. Rodzice tacy stawiają wygórowane wymagania, narzucają sztywne reguły i nie pozwalają dziecku działać samodzielnie, ograniczając mu swobodę. Dziecko traktowane jest z pozycji autorytetu, nie szanuje się jego indywidualności.”

„Rola i pozycja, jaką zajmuje dziecko w rodzinie może sprzyjać zaspokajaniu jego potrzeb; pewne role przyczyniają się do tworzenia nowych inne mogą je „blokować”. Rola i pozycja dziecka w rodzinie określa pewne czynności, jakie ma ono wykonywać, jakie ma prawa i obowiązki, rzutuje to na zakres jego doświadczeń i pozwala nabyć pewne nawyki i postawy. I taka rola dziecka akceptowanego pozwala uczyć się samodzielności, wyrabia zaufanie do niego. Rola dziecka odrzuconego uczy postawy biernej lub agresywnej oraz sprzyja uczeniu się lęku. Układ ról i pozycji dzieci w rodzinie wpływa na ich stosunek do rodziców, członków rodziny oraz wzajemne relacje. Kiedy role w rodzinie są zróżnicowane, a pozycje wyrównane rodzina jest do siebie przywiązana, panuje w niej życzliwość oraz wzmacnia się zawartość rodziny. Rola dziecka w rodzinie zależy od jego wieku, płci, umiejętności oraz temperamentu. Kiedy jedno z dzieci jest otoczone miłością rodzicielską i jest stale wyróżniane staje się pewne siebie, może stać się zarozumiałe i egoistyczne stosunku do pozostałego rodzeństwa. Dziecko, które jest odrzucone przez rodziców żyje w poczuciu krzywdy, co prowadzi z kolei do zachowań złośliwych i agresywnych z jego strony. Takie podejście rodziców nie sprzyja zdrowemu rozwojowi moralno — społecznemu ich dzieci. Rodzice powinni, wiec korygować role dziecka w rodzinie, powierzając mu nowe obowiązki oraz stawiając im nowe wymagania.”

Często zdarza się, że w rodzinie dzieci między sobą rywalizują, o miłość rodziców, ich uznanie oraz jakieś przywileje. „Szczególnie niekorzystnie układają się stosunki między chłopcami i dziewczętami w okresie dojrzewania. Dorastające dziewczynki często zazdroszczą chłopcom większej swobody, jaką posiadają i żądają od rodziców podobnych praw. Stosunki między dziećmi zależne są od ich ról, jeśli role te są niezgodne stosunki mogą układać się konfliktowo. Aby efektywnie kształtować role i stosunki między dziećmi rodzice musza orientować się, jakie role odgrywają ich poszczególne dzieci. Jeśli w rodzinie zapanuje atmosfera życzliwego współparntnerstwa każde dziecko będzie miało korzystną pozycję w rodzinie.”

Spójność rodziny, świadczy o jej ważności i atrakcyjności. Źródło tej atrakcyjności stanowią także związki między małżonkami, rodzicami a dziećmi oraz dziećmi między sobą — są oni dla siebie pożądani, bliscy i ważni pod każdym względem. „Dzięki temu rodzina spełnia funkcje zaspokajania potrzeb przynależności uczuciowej, czyli potrzeby afiliacji — pragnienia posiadania osób bliskich, życzliwych i akceptujących oraz potrzeby obdarzania tymi uczuciami. Dobrze spełniane role w rodzinie przyczyniają się do dobrego klimatu, co pociąga za sobą lepszą identyfikacje z rolami rodzinnymi i wydajniejsza prace dla rodziny.”Myslakowski Z., Wprowadzenie do teorii nauczania, Warszawa 1961,s.26

Pilch T., Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, Warszawa 2006, s.76

Jundziłł J., Wychowanie w rodzinie od starości po wiek XX, Bydgoszcz 1994, s.64

Wołoszyn S., Rozwój i zmienność wychowania i kształcenia, Warszawa 2008, s. 92

Łobocki M., Teoria wychowania w zarysie, wyd. Impuls, Kraków 2010,s.15

Tamże, s.100—115

Przetacznik — Gierowska M., Włodarski Z., Psychologia wychowawcza (tom II) op.cit.,s.7—14

Spock B., Rottenberg B., Dziecko., Państwowy Zakład wydawnictw lekarskich, Warszawa 1991,s.18—20

Elliot L. Co tam się dzieje? Media Rodzina, Poznań 2003,s.595—626

Przetacznik — Gierowska M., Włodarski Z.,, Psychologia wychowawcza (tom II) op.cit.,s.112—121

Kuwala S., Brągiel A., Janke A., Pedagogika rodziny, Toruń 1997, s.104

Tamże, s. 104

Tamże., s.104—105

(red.) Węgierska D., Rodzina wielkiego miasta, Kraków 2001,s 29

Tamże, s. 29—31

Kuwala S., Brągiel A., Janke A., Pedagogika rodziny, Toruń 1997, s.107—108

Szczepański J., Elementarne pojęcia socjologii, Warszawa 1963 s. 46

Tamże, s. 57

Ziemska M., Postawy rodzicielskie, Warszawa 1969, s. 94- 95

Ziemska M., Postawy rodzicielskie, Warszawa 1969, s.31

Tamże, s. 32

Plopa M., Psychologia rodziny. Teoria i badania, Kraków 2005, s. 245

Ziemska. M., Postawy rodzicielskie, Wiedza Powszechna, Warszawa 1969, s. 71—73

Tamże, s.76—78

Zborowski Z., Rodzina jako grupa społeczno — wychowawcza, Warszawa 1980,s.73—76

Tamże, s. 87—88

Ziemska M., Postawy rodzicielskie, Warszawa 1969 s. 33Sosnowski T., Ojciec… s.56

Ibidem s. 56

Ibidem s. 57

Paruzel E., Rola ojca w wychowaniu dziecka w rodzinie — zarys historyczny. Edukacja, kwartalnik nr 2 (76) 2001, s.22

Sosnowski T., Ojciec… s.59

Ibidem s. 59—60

Kasprzak T. Tajemnica ojcostwa, Niebieska Linia nr 1/2004

Paruzel E., Rola ojca w wychowaniu dziecka w rodzinie — zarys historyczny. Edukacja, kwartalnik nr 2 (76) 2001, s.23

Ibidem s.24—25

Koczerska M. Rodzina Szlachecka w Polsce późnego średniowiecza, Warszawa 1975,s.64—69

Ibidem, s.70

Paruzel E., Rola ojca w wychowaniu dziecka w rodzinie — zarys historyczny. Edukacja, kwartalnik nr 2 (76) 2001, s.25

Ibidem, s.25

Ibidem s.26

Musialik W., Pozycja mężczyzny… w: Rodzina Historia…, Korzeniowska W., Szuścik U., s. 170—171

Kasprzak T., Tajemnica …, http://www.pismo.niebieskalinia.pl/index.php?id=208,

Paruzel E., Rola ojca w wychowaniu dziecka w rodzinie — zarys historyczny. Edukacja, kwartalnik nr 2 (76) 2001, s.27

Kasprzak T., Tajemnica …, http://www.pismo.niebieskalinia.pl/index.php?id=208,

Giza — Poleszczuk, A., Rodzina, prywatność, intymność, warszawa 2005, s. 26

Kasprzak T., Tajemnica …, http://www.pismo.niebieskalinia.pl/index.php?id=208,

Paruzel E., Rola Ojca… s.27

Sosnowski T., Ojciec… s.62

KasprzakT.,Tajemnica…, http://www.pismo.niebieskalinia.pl/index.php?id=208,

Cyt. za Paruzel E., Rola ojca… s.27

Pospieszyl K., Ojciec a wychowanie dziecka, warszawa 2007, s. 12

Augustyn J., Ojcostwo — aspekty pedagogiczne i duchowe, Kraków 2003, s. 198

Kornas- Biela D., Oblicza ojcostwa, Lublin 2001,. S. 291

Sosnowski T., Ojciec we współczesnej rodzinie, Warszawa 2011, s. 18

Dąbrowska Z., Ojcostwo jako wartość, studium empiryczne. Małżeństwo i rodzina, NKN Nr 4 (8) Rok II, 2003, s. 6

Stapowicz — Buczko, Wychowawcza rola ojca w rodzinie, edukacja i dialog, 10 nr 103/1998, s.67—68

Sosnowski T., Ojciec… s.18

Ibidem, s. 65

Napora E. Mężczyzna w roli ojca. Niebieska Linia 6/53/2007, s.9

Stapowicz — Buczko K., Wychowawcza rola …s.32—34

Kornas -Biela D., Oblicza… s.292

Napora E., Mężczyzna… s.8—9

Kornas — Biela D., Oblicza… s.292

Sosnowski T. Ojciec….s.69

Ibidem, s. 67

Ibidem

Augustyn J., Ojcostwo — aspekty pedagogiczne i duchowe, Kraków 2003, s. 234

Sosnowski T., Ojciec… s.,75

Augustyn J. Ojcowska przyjaźń, Wychowawca 1/2011, s. 16—17

Ibidem, s. 16—17

Braun — Gałkowska M., Psychologia domowa, Olsztyn 1978, s. 70

Sosnowski T., Ojciec… s.72

Ibidem, s.72

Ibidem, s.76

Ibidem s. 77

Ibidem s. 78

IbidemMetodologia badań

Przedmiot, cel i problemy badawcze

Przedmiotem każdych badań naukowych, może określony zbiór zjawisk przedmiotów lub osób. Przedmiotem badań są mężczyźni — ich miejsce w rodzinie.

Warunkiem podjęcia badań naukowych jest określenie celu badawczego. W literaturze przedmiotu można spotkać różne określenia celów badań. Zarówno Komorowski, jak i Gnitecki przez cel badań rozumie rodzaj zamierzonego efektu, który mamy uzyskać poprzez działalność badawczą. Natomiast Zaczyński ujmuje „cel badań, jako bliższe określenie tego, do czego zmierza badacz oraz co pragnie osiągnąć poprzez swoje działanie.” Bardziej szczegółowe rozumienie tego terminu przedstawił Dudkiewicz: „celem badań jest dążenie do wzbogacenia wiedzy o osobach, rzeczach lub zjawiskach będących przedmiotem badań.”

J. Suchem rozróżnia zewnętrzne i wewnętrzne cele poznania naukowego, które według autora są jednakowo ważne, ponieważ wzajemnie się dopełniają.

„Cele wewnętrzne — są związane z poznawaniem prawdy istniejącej rzeczywistości. Są nimi cele poznawcze, które wyrażają się w opisie zjawiska empirycznych będących przedmiotem zainteresowań badacza. Celem jest wykrywanie zależności, związków oraz prawidłowości.

Cele zewnętrzne — wynikają z funkcji, jakie pełni nauka w społeczeństwie, życiu każdego człowieka. Dostarczają wiedzy, która jest wykorzystywana do poprawy warunków życia ludzi, jak próby udzielania odpowiedzi na zgłaszane pod adresem pytania.”

Do celów zewnętrznych Brzeziński zalicza: „cel praktyczny, który dostarcza jednostkom i społeczeństwu naukowo uzasadnionej wiedzy, która jest niezbędna do podejmowania działań praktycznych w różnych dziedzinach życia społecznego: rodzinie, edukacji, medycyny czy przemysłu.”

Według Erla Babbiego, najczęstszymi i najbardziej użytecznymi celami badań społecznych są: eksploracja, opis i wyjaśnienie. Każdy z nich pociąga za sobą inne skutki dla pozostałych aspektów planowania badań.

„Eksploracja ma na celu: zaspokojenie ciekawości badacza, jego pragnienia lepszego zrozumienia przedmiotu; zbadanie możliwości podjęcia szerszych badań, wypracowanie metod, które zostaną użyte,

Opis naukowy — umożliwia badaczowi zapisania tego, co zaobserwował. Jest starannie przemyślany, dlatego trafniejszy od zwykłych opisów.

Wyjaśnienie — pozwala odpowiedzieć na pytanie dlaczego tak się stało?

Aby badacz mógł przeprowadzić badanie, podany cel musi charakteryzować się konkretnością, jasnością i realnością. Badacz musi wytyczyć taki cel, który znajduje się w zasięgu jego możliwości — dostępności, aby mógł posiąść jak najwięcej informacji na pożądany temat.

Podążając za podziałem J. Suchem wyłoniono cel poznawczy. Zamiarem jest zbadanie roli i dowiedzenie się jakie miejsce zajmują mężczyźni we współczesnej rodzinie.

Zdobycie wiedzy zatem, zdaniem Neumana, jest zasadniczym celem poznania naukowego. Autor wiedzę na:

— „maksymalnie ścisłą,

— maksymalnie pewną,

— maksymalnie prostą

— maksymalnie ogólna,

— wiedzę o maksymalnej zawartości informacji.”

Po ustaleniu celów badań w następnej kolejności przystępiono do sformułowania problemów badawczych. Literatura przedmiotu rozróżnia problemy badawcze jako pytania, bądź też zespół pytań. „Na ogół jest nim takie pytanie, które w miarę precyzyjnie określa cel zamierzonych badań i jednocześnie ujawnia braki w dotychczasowej wiedzy na interesujący nas temat.” Badacza pozyskuje na nie odpowiedzi w toku swojego postępowania badawczego. Ostateczną odpowiedzią na główny cel badania, są postawione problemy badawcze, które uszczegóławiają nasz cel badawczy. Każdy badacz określa taką ilość problemów szczegółowych ile jest koniecznych, do wyczerpania całego tematu pracy.

Problem badawczy zdaniem Stefana Nowaka to tyle co „pewne pytanie, czy zespół pytań na które odpowiedzi ma dostarczać badanie.” Natomiast J. Pieter dodaje, iż problemy to: „swoiste pytanie”, które określa jakość i rozmiar pewnej niewiedzy, a także pracy naukowej. J. Kozienicki, twierdzi natomiast iż „problem to rodzaj zadania, którego podmiot nie może rozwiązać, przy pomocy posiadanego zasobu wiedzy.” Ostatnim autorem którego przytoczę, jest W. Zaczyński, który problem określa „słowem sformułowanym dostrzeżonych trudności.”

Prawidłowo postawione problemy badawcze powinny posiadać następujące cechy:

— być jasne — tzn. aby były jednoznacznie rozumiane

— być wyraźne — tzn. powinny posiadać wyraźnie oznaczone granice, które pozwolą odróżnić jedne problem od drugiego

— być realne — tzn. dostępne i możliwe do rozwiązania przy pomocy posiadanym zasobie metod oraz środków i procedur badania naukowego.

M. Łobocki uważa, iż „przy opracowaniu problemów badawczych, należy zwrócić uwagę na kryteria poprawności metodologicznej.

1. Umiejscowienie problemów badawczych, na tle dotychczasowych osiągnięć naukowych — auto podkreśla tu ważność znajomości literatury przedmiotu, także literatury obcojęzycznej.

2. Precyzja w sposobie ich formułowania — zwłaszcza pod względem logicznym i językowym.

3. Realna możliwość ich rozwiązywania za pomocą poszukiwań naukowo — badawczych — autor podkreśla tu trafność, rzetelność i możliwość empirycznego zbadania.

4. Przydatność praktyczno- użyteczna podejmowanych problemów badawczych — spełnienie tego kryterium wymaga dobrej orientacji w obecnej sytuacji wychowawczej (rodzinach, szkołach, środowisku rówieśniczym).”

Kierując się powyższymi wskazówkami i definicją problemu badawczego według Stefana Nowaka określono główny problem badawczy oraz kilka problemów uszczegóławiających.

Problem główny: Jaka jest rola i miejsce mężczyzny w procesie wychowania dziecka?

Problemy szczegółowe

1. Jakie są obowiązki mężczyzny we współczesnym modelu rodziny?

2. Jaką zajmuje pozycję mężczyzna w rodzinie?

3. Jakie więzi łączą mężczyznę z członkami rodziny?

4. Jaki jest stosunek mężczyzny, względem pełnienia roli partnera, męża i ojca?

5. Jaki są problemy współczesnego mężczyzny?

Problemy uszczegóławiające pozwalają na uzyskanie wiedzy bardziej pogłębionej i umożliwiają trafniejszy i precyzyjniejszy dobór metod oraz narzędzi nadawczych. Działanie to jest jednym z najważniejszych momentów w naszej pracy badawczej, bowiem to, jak je sformułujemy będzie rzutować na wyniki naszych badań. Zatem poprawność ich formułowania — jak twierdzi J. Brzeziński — „przesądza o sukcesie badawczym” Ta czynność wymaga od nas ogromnego przemyślenia, żmudnych dociekań, pogłębiania i analizy zasobu wiedzy na dany temat, który otrzymamy poprzez wnikliwe studiowanie literatury. Na sformułowany problem badawczy składać się będzie szereg pytań uszczegóławiających i dopełniających ten problem, które będą tworzyć zhierarchizowany system pytań. Warunkiem udzielenia odpowiedzi na pytania bardziej ogólne, będą wcześniejsze odpowiedzi na pytania bardziej szczegółowe. Pytania przez nas formułowane dotyczą właściwości przedmiotów, jak i relacji między zmiennymi, mogą być pytaniami rozstrzygnięcia bądź też dopełnienia.”

Pytania rozstrzygnięcia rozpoczynają się od partykuły „czy”, a następnie następuje zdanie oznajmujące. Są pytaniami zamkniętymi, z określoną liczbą odpowiedzi: „tak” lub „nie”. Zdaniem M. Sobockiego rola pytań rozstrzygnięcia” w badaniach naukowych jest zdecydowanie większa niż pytań dopełnienia tylko one dają całkowitą pewność poprawnego sformułowania.”

„Pytania dopełnienia rozpoczynają się od zaimków i przysłówków pytających „co”, „na co”, „skąd”, „dokąd”, „jaki”, „kiedy”, „ile”, „który”, „gdzie”, „dlaczego” oraz „kto”, Zakres odpowiedzi, na tak postawione pytania jest najczęściej większy i stwarza możliwości udzielania bardziej wyczerpującej i złożonej odpowiedzi niż na pytania rozstrzygnięcia. Ich celem jest wykrywanie jakichś prawidłowości przyczynowo- skutkowych w badaniach zjawiskach, czy procesach.” W literaturze z metodologii nazywa się je także pytaniami złożonymi.

Sformułowane problemy badawcze stanowią podstawę do doboru zmiennych zależnych i niezależnych oraz odpowiadających im wskaźników. Bez ich uwzględnienia niemożliwy byłby pomiar badanych faktów, zjawisk tudzież zdarzeń. Dzięki nim pomiar jest w pełni możliwy oraz realny.

Zmienne i wskaźniki

Ten etap, czyli wyłonienie potrzebnych nam zmiennych, wskaźników i ich analiza, jest znaczącym działaniem w naszej pracy badawczej. Dzięki nim pomiar jest w pełni możliwy i realny. Zmienne ze względu na podstawowe ich cechy stanowią uszczegółowienie badanych zjawisk, a wskaźniki określają każda ze zmiennych. Proces wytycznych wskaźników, czyli przechodzenia od pojęć teoretycznych do pojęć mierzalnych nazywamy operacjonizacją.

W literaturze z zakresu metodologii nadań, najwcześniej cytowane jest wyjaśnienie istoty zmiennej według J. Brzezińskiego: „Jeżeli o danej właściwości możemy powiedzieć, że przyjmuje ona różne wartości, to jest to zmienna.” Podobne wyjaśnienie przyjął Kerlinger: „zmienna jest właściwością, cechą (property), która przybiera różne wartości.” Earl Babbie podkreśla, iż „zmienne, to logiczne pogrupowania wartości.” Zatem mężczyzna i kobieta to wartości, natomiast płeć, to utworzona z nich zmienna. Zmienna np., zawód została utworzona z wartości: rolnik, kierowca, nauczyciel, profesor.”Żegnałek K., Metody i techniki stosowane w badaniach pedagogicznych, Warszawa 2008 s. 55

Cyt. za. Żegnałek K. Metody… s.55—56

Maszke A., Metodologiczne postawy… s.20

Ibidem, s.21

Babbie E., Badania społeczne w praktyce, Warszawa 2007,s.110—111

Cyt. za T. Pilch, T. Bauman, Zasady badań… s.22—23

Łobocki Metody i techniki badań pedagogicznych, Kraków 2006, s. 21

Brzeziński J., Metodologia badań pedagogicznych, Warszawa 2002, s.216

Maszke A., Metodologiczne podstawy… s.45—46

Cyt. za Zaczyński W., praca badawcza… s.23

Łobocki M., Metody… s. 23—25

Maszke A., Metodologiczne podstawy… s.45—46

Ibidem, s.49

Ibidem

Żegnałek K, Metody….s.61

Cyt. za. Żegnałek K, Metody….s.77

Ibidem s.77

Babbie E., Badania społeczne… s.41

Ibidem, s. 43—44

Łobocki M., Metody… s.34

Nowak S., Metodologia badań społecznych, Warszawa 1985, s. 152

Łobocki M., Metody… s.34

Nowak S., Metodologia… s.153

Babbie E., Badania społeczne… s.144

Łobocki M., Metody… s.35—36

Cyt. za. Żegnałek K, Metody….s.88

Bereźnicki, Prace magisterskie… s.40

Żegnałek K., Metody… s.99

Cyt. za. Żegnałek K., Metody… s.102

Ibidem, s.99—100

Ibidem, s. 103

Pilch T., Bauman T., Zasady… s.71

Babbie E., badania Społeczne… s. 304

Dudkiewicz W., Praca magisterska z pedagogiki, Kielce 1994 s.46

Łobocki M., Metody… s.243

Pilch T., Bauman T., Zasady badań …s.80

Ibidem.

Cyt. za Żegnałek, Metody… s.106

Ibidem, s.107

Łobocki M. Metody… s.29—30

Ibidem, s.259

Ibidem, s.260http://regionwielkopolska.pl/dzieje-wielkopolski/dzieje-miast/dzieje miast.html? idgtxe=1612&idgtxe3=1612>xp=1

Tamże

http://regionwielkopolska.pl/dzieje-wielkopolski/dzieje-miast/dzieje miast.html? idgtxe=1612&idgtxe3=1612>xp=1

Tamże.

Tamże.

http://regionwielkopolska.pl/dzieje-wielkopolski/dzieje-miast/dzieje miast.html? idgtxe=1612&idgtxe3=1612>xp=1

Za Sosnowski T., Ojciec… s.124

Sosnowski T. Ojciec… s.111

Za. Sosnowski T., Ojciec… s.171

Za Sosnowski T, Ojciec… s.150

Sosnowski T., Ojciec… s.106

Sosnowski T., Ojciec… s.129

Sosnowski T., Ojciec… s.132

Za Sosnowski T., Ojciec… s.188—189