- W empik go
Mieszkania i postępowanie uczniów krakowskich w wiekach dawniejszych - ebook
Mieszkania i postępowanie uczniów krakowskich w wiekach dawniejszych - ebook
Klasyka na e-czytnik to kolekcja lektur szkolnych, klasyki literatury polskiej, europejskiej i amerykańskiej w formatach ePub i Mobi. Również miłośnicy filozofii, historii i literatury staropolskiej znajdą w niej wiele ciekawych tytułów.
Seria zawiera utwory najbardziej znanych pisarzy literatury polskiej i światowej, począwszy od Horacego, Balzaca, Dostojewskiego i Kafki, po Kiplinga, Jeffersona czy Prousta. Nie zabraknie w niej też pozycji mniej znanych, pióra pisarzy średniowiecznych oraz twórców z epoki renesansu i baroku.
Kategoria: | Klasyka |
Zabezpieczenie: | brak |
Rozmiar pliku: | 359 KB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
Postanowienie uniwersytetu jagiellońskiego z roku 1491 nakazujące, żeby tak bakałarze jak i uczniowie, pod utratą służących sobie swobód, tylko w bursach i szkołach parafialnych mieszkali, w roku 1570 przez króla Zygmunta Augusta, a później przez Stefana Batorego, ponowione, natchnęło mi myśl napisania niniejszej wiadomości o kollegiach, bursach, i szkołach, tudzież o postępowaniu uczącej się młodzieży w Krakowie. Ogłaszając mały ten ustęp z dziejów uniwersytetu, mający służyć za wskazówkę w jaki sposób wypracować je postanowiłem, dołączam do niego rozkład całej historyi, z usilną prośbą do uczonych i gorliwych miłośników literatury ojczystej, by, poznawszy z niego zakres mej pracy, ze względu na ważność tego przedsięwzjęcia, na nieznane, rzadkie, w ich ręku znajdować się mogące dokumenta i pomniki, życzliwie uwagę moję zwrócić, swą pomocą i radą chęci moje wesprzeć, a tak czynnie przyłożyć się raczyli do dokładnego skreślenia blizko pięciowiecznych dziejów tej starożytnej spólnej nam szkoły; boć akademia krakowska, że się słowy Dobrocieskiego wyrażę, komu nie jest matką; pewnie jest babką (1)
–- (1) Temi słowy odpowiedział Mikołaj Dobrocieski, fil… i prawa doktor, kan… kat… krak… i uniwersytetu rektor, na synodzie piotrkowskim r. 1589, kiedy jezuita Arturus, czyniąc tamże zabiegi o wyjednanie swemu zgromadzeniu pozwolenia na otwarcie szkół w Krakowie, między innemi oświadczył, ia już w Polsce wiele jest takich, którzy się w akademii krakowskiej nie uczyli (Strażyc Noctes academicac , rękopism z roku 1640, str. 1). Ten Arturus, bo tak go spółczesni mianują, tyle był na tym synodzie dokazał, ii w ustawach synodalnych niektóre punkta na korzyść jezuitów, a z krzywdą uniwersytetu, umieszczono. Ale gdy je przesłano do Rzymu pod zatwierdzenie, wskutek przełożenia Wawrzyńca Goślickiego, biskupa chełmińskiego, Syxtus V, papież, punkta te uchylić rozkazał (Pro unhiersitate generalis studii cracoviensis contra PP. Societatis Jesu Cracoviae referente in signatura SS. K. P. D. Andosilla Informatio juris et facti, wydana. Venetiis. fol… s. a (1629 roku). Wspomnienie imienia Arturusa, który blizko połowę wieku swego w Polsce przepędził i tu czynnie pracował przeciw nowościom w religii, nastręcza mi sposobność, która się może więcej nie zdarzy, sprostowania niedokładnych wiadomości, jakie o nim Alegambe podaje. Z naszych bibliografów żaden o nim i wzmianki nie uczynił, a Siarczyński w Obrazie wieku Zygmunta III (I, 125) nazwisko Faunteus, za zmyślone uważa. Oto szczegóły, które nam o jego życiu zachował Wielewicki w Historici Diarii donius professae Cracoviensis Societatis Jesu, w Tomie I-wszym na str. 99-tej. Laurentius Arturus Faunteus, Anglus, de reguo Poloniae optime meritus, moritur Vilnae 28 Febr. 1591, dignus omnino, ut ejus in nostra historia fiat mentio. Ingres. sus is erat Societatem Lovanii a. 1567, studuit humaniorihus et graecis literis extra Societatem, in Societate rhetoricae per sesquiannum, philosohiae triennio, theologiae ilemque Romae quadriennio dedit operam, insigni profectu. Confectis studiis in Poloniam missus, magnam in illo regno existimationem consecutus est ab insignis vitae probilatis et praeclarae crudilionis opinione commotam. Posnaniae enim de jure conscientiae et controversis in haereticls quaestionibus annis sex praelegens, professorem agebat. Ibidem graecam linguam edocebat, et praefeclum confessariumque sodalilatis Beatissimae Virginis agebat per triennium, ad plurimos regni proceres et episcopos identidem excurrens, et modos varios comertendorum haereticorum quaerens, in eorumque conversione mira dexleritate procedens. Ex annis 42, quibus vixit, 25 in Societate consumpsit, cum uno fere aute mortem anno et professus quatuor votorum factus esset, et theologiam scholasticam docere coepisset. Alegambe mylnie napisał, iż Arturus żył lat 70; bo kiedy zgodnie z Wielewickim podaje, iż w 16tym roku wstąpił do jezuitów, w których zgromadzeniu, jak twierdzi, przeżył lat 25; zatem wypada, iż w 42 roku wieku swego, jak Wielewicki pisze, przeniósł się do wieczności. Pisma jego, a między temi de controversiis inter ordinem eccl el saecul i t… d… wylicza Wielewicki, tudzież Alegambe; ale ostatni w tem się pomylił, iż z jednej książki: De Christi in terris ecclesia libri tres – et simul apologia Assertionum – contra falsas Antonii Sadeelis criminationes. Posnaniae 1584. 4. dwa różne uczynił dzieła.
Dzieje uniwersytetu jagiellońskiego składać się będą z dziesięciu części. Z tych obejmować będzie:
Tom I i II. Historyą jego początku, wzrostu, upadku, reformy i t… d… aż do roku 1809.
III. Skład uniwersytetu. Wydziały i ich historya.
Rektor, professorowie, uczniowie. Administracya uniwersytetu, jego dobra, beneficya, fundusze, dochody.
IV. Kollegia, bursy, borkany, archiwum, biblioteka.
V. Szkoły w Krakowie. Akademie, kolonie, a w Dodatku wiadomość o szkołach w dawnej Polsce.
VI i VII. Wspomnienia o professorach i ich dziełach.
VIII. Przywileje uniwersytetu, nadania i statuta.
IX. Księgi promocyj, tojest spis osób, które od roku 1400 różne stopnie akademickie w wydziałach uniwersytetu jagiellońskiego otrzymały.
X. Ważną, nietylko dla nas ale i dla obcych, Metricae studiosorum pars prima od roku 1400 do r. 1508 dochodzącą.
Ostatnie trzy tomy, jako niewyczerpane źródła, do których się w ciągu dziejów często odwoływać przyjdzie, przed innemi, a zatem, jeżeli mi przyjazne okoliczności posłużą, już z rokiem przyszłym wydawać zacznę. Po nich inne części nastąpią. Tyle o mającej się wydać historyi szkoły jagiellońskiej, do której mię i miłe wspomnienia błogiej dla nauk przeszłości, i wdzięczność za odebrane w niej wykształcenie, i na koniec obowiązek, jako jej członka, szczerze przywięzuje, i chęć wskrzeszenia pamięci jej zasług i chwały we mnie budzi i ożywia.
Co się tyczy niniejszej książki, która jest krótkim wyciągiem z obszernych wiadomości o kollegiach, bursach, szkołach i uczącej się młodzieży w Krakowie, w tej całkiem opuściłem Dodatek, do którego się na stronie 22, w 41 przypisie odwołuję, ponieważ nad zamiar rozszerzony, niestosowne zajmowałby tu miejsce. Dodatek ten, obejmujący dotąd przez nikogo niepodaną Wiadomość o nauce astronomii w uniwersytecie jagiellońskim, którego biblioteka, zamożna w rękopisma do tej gałęzi nauk odnoszące się, wykrycie wielu nieznanych prac akademików tutejszych wielce mi ułatwiła, osobno wkrótce ogłoszę. Pozostaje mi objaśnić do niniejszego pisemka dołączoną rycinę przedtytułową rylca znanego z tylu dzieł z talentem dokonanych Pana K. W. Kielesińskiego, któremu złożyć niniejszem podziękowanie za uprzejmą i bezinteresowną gotowość z jaką pracuje nad wyrobieniem rycin do mającego się ogłosić dzieła przeznaczonych, poczytuję za miły dla siebie obowiązek.
Zdobiąca niniejszą książkę rycina przedstawia herby dobroczyńców szkoły jagiellońskiej, które wdzięczność ku wiecznej pamięci nad bramą kollegium jagiellońskiego umieściła. Z tych licząc od prawej ku lewej w górze, po dwóch powszechnie znanych, na ukośnej tarczy przez jednorożca trzymanej, znajdujący się herb trzeci, biała pręgę w czerwonem polu przedstawiający, jest klejnotem Elżbiety, żony Kazimierza Jagiellończyka, arcyksiężniczki rakuzkiej, córki Wojciecha, cesarza niemieckiego. Trzy te herby i z tego względu na uwagę zasługują, iż ich wizerunki służyły za wzór do winiet, jakich pierwsi drukarze krakowscy, a szczególniej Hochfeder, używali. U spodu po lewej ręce będący herb z infułą, kardynalskim kapeluszem, i arcybiskupim krzyżem, jest Fryderyka, kardynała, najmłodszego z synów Kazimierza Jagiellończyka, króla polskiego. Te cztery herby zawieszono tu na końcu XV stulecia, po odnowieniu kollegium jagiellońskiego, które w roku 149 2 dnia 29 lipca było zgorzało. – Herb Szembek umieszczono tu w zeszłym wieku przez wdzięczność dla Stanisława i Krzysztofa Szembeków, z których tamten, jako arcybiskup gnieznieński, w roku 1721 na kanonizacyą ś. Jana Kantego 1000 czerwon… złotych węgierskich przekazał (Concl. Univ… str. 8), ten zaś będąc biskupem warmińskim, w roku 1740, na tenżesam cel znaczny zapis uczynił (Concl. Univ… str. 231. 234). Ostatnie miejsce zajmujący Pomian, klejnot Łubieńskich, zawieszono, jak się domyślam, dla uczczenia pamięci Kazimierza Łubieńskiego… biskupa chełmskiego, sufragana, a później biskupa krakowskiego, który i co do fundacyi grobu ś. Jana Kantego szczególniejszym był dobroczyńcą, i piękny kościół ś. Anny, dzieło pobożnej gorliwości ówczesnych akademików, po jego ukończeniu, w roku 1703 poświecił, i do jego budowy znacznym się datkiem przyłożył (Lud. Kosickiego Wiadomość o kościele akad… ś. Anny w Krak. 1830. str. 26. 30 i 40). – Pod spodem na gzymsie znajdująca się tarcza z dwoma w kształcie krzyża ś. Jędrzeja ułożonemi berłami, przedstawia dawniejszy herb rektorski, teraz przez uniwersytet używany (Opis rękopismów Radymińskiego… str. 146).
Pisałem w Krakowie w kollegium jagiellońskiem
dnia 27 maja 1842 roku.
Józef Muczkowski.SPIS RZECZY:
Strony
Wstęp… 1.
I. Kollegia w ogólności… 3.
a) Kollegium większe czyli jagiellońskie… 9.
b) Kollegium mniejsze… 12.
c) Kollegium nowe… 24.
d) Kollegium prawne… 27.
e) Kollegium lekarskie… 28.
Liczba professorów w uniwersytecie… 29.
Liczba uczniów. 101.
II. Bursy w ogólności… 32.
a) Bursy ze stałemi funduszami… 33.
1) Isnera… –
2) Jeruzalem… 34.
3) Prawników czyli Długosza… 34. 99.
4) Filozofów. 35.
5) Sisiniego… 36.