Mistycyzm orientalny. Poznanie Boga u perskich sufich i Ahl-i Wahdat - ebook

WSTĘP

ORIENTALNY MISTYCYZM JEST JEDNYM Z NAJGŁĘBSZYCH I NAJBARDZIEJ ZŁOŻONYCH PRZEJAWÓW DUCHOWEGO DZIEDZICTWA ŚWIATA ISLAMU, A JEGO PERSKA ODMIANA SZCZEGÓLNIE WYRÓŻNIA SIĘ BOGACTWEM DOŚWIADCZEŃ I LITERATURY. NINIEJSZA PRACA POŚWIĘCONA JEST ZGŁĘBIANIU TEGO NIEZWYKŁEGO ZJAWISKA POPRZEZ DWIE KLUCZOWE GRUPY – SUFICH PERSKICH ORAZ AHL-I WAHDAT, KTÓRYCH MYŚLI, PRAKTYKI ORAZ DUCHOWE CELE SKUPIONE BYŁY WOKÓŁ NAJISTOTNIEJSZEGO ZAGADNIENIA: POZNANIA BOGA.

SUFI PERSCY STANOWILI JEDNĄ Z NAJBARDZIEJ WPŁYWOWYCH I ROZPOZNAWALNYCH GRUP MISTYCZNYCH W ISLAMIE. ICH DUCHOWOŚĆ OPIERAŁA SIĘ NA BEZPOŚREDNIM DOŚWIADCZENIU BOSKOŚCI, KTÓRE OSIĄGALI POPRZEZ ODDANIE, ASCEZĘ, MEDYTACJĘ ORAZ GŁĘBOKO SYMBOLICZNE PRAKTYKI. SUFI PERSCY INTERPRETOWALI NAUKI PROROKA MAHOMETA I KORANU W SPOSÓB BARDZO OSOBISTY, SZUKAJĄC DROGI DO BOGA NIE TYLKO W RYGORYSTYCZNYCH ZASADACH, ALE PRZEDE WSZYSTKIM W MIŁOŚCI I KONTEMPLACJI. ICH DĄŻENIE DO JEDNOŚCI Z BOGIEM CZĘSTO WYRAŻAŁO SIĘ W FORMIE POEZJI, PIEŚNI I SZTUKI, A ICH FILOZOFIA ZNALAZŁA WYRAZ W LITERATURZE, TAKIEJ JAK DZIEŁA RUMIEGO CZY HAFIZA, KTÓRZY OŻYWILI ORIENTALNĄ MISTYKĘ POETYCKIM PIĘKNEM.

SUFIZM, NAJSTARSZA I NAJBOGATSZA TRADYCJA MISTYCZNA ISLAMU, STANOWIŁ ODPOWIEDŹ NA POTRZEBY LUDZI PRAGNĄCYCH ODNALEŹĆ GŁĘBSZY WYMIAR RELIGII, WYKRACZAJĄCY POZA ZEWNĘTRZNE RYTUAŁY I PRZEPISY PRAWA. SUFI DĄŻYLI DO TEGO, ABY DOŚWIADCZYĆ BOGA W SPOSÓB BEZPOŚREDNI, PRZEZ STAN WEWNĘTRZNEJ ILUMINACJI I EKSTAZY. OPIERAJĄC SIĘ NA ZAAWANSOWANYCH TECHNIKACH DUCHOWYCH, TAKICH JAK MEDYTACJA, RECYTACJA (DHIKR) I KONTEMPLACJA, SUFI STARALI SIĘ „ODNALEŹĆ BOGA W SOBIE” ORAZ POZNAĆ GO POPRZEZ MIŁOŚĆ, WYRZECZENIE, ASCEZĘ I PEŁNE ODDANIE.

Z KOLEI AHL-I WAHDAT, CO W TŁUMACZENIU OZNACZA „LUDZIE JEDNOŚCI” LUB „LUDZIE ZJEDNOCZENIA”, TO TERMIN ODNOSZĄCY SIĘ DO RUCHU RELIGIJNEGO W ISLAMIE, KTÓRY POJAWIŁ SIĘ W XVII WIEKU, SZCZEGÓLNIE WŚRÓD SZYITÓW. RUCH TEN KONCENTROWAŁ SIĘ NA MISTYCZNYM I DUCHOWYM ASPEKCIE WIARY, PROMUJĄC IDEĘ JEDNOŚCI WSZYSTKICH LUDZI ORAZ HARMONII MIĘDZY RÓŻNYMI TRADYCJAMI RELIGIJNYMI. AHL-I WAHDAT BYŁ BLISKO ZWIĄZANY Z IDEAMI SUFIZMU I STARAŁ SIĘ ŁĄCZYĆ RÓŻNORODNE SZKOŁY MYŚLENIA W ISLAMIE, DĄŻĄC DO OSIĄGNIĘCIA GŁĘBSZEGO ZROZUMIENIA BOGA ORAZ ŚWIATA. RUCH TEN MIAŁ WPŁYW NA ROZWÓJ MYŚLI ISLAMSKIEJ, W SZCZEGÓLNOŚCI W REGIONACH TAKICH JAK PERSJA (DZISIEJSZY IRAN), GDZIE SUFIZM I MISTYCYZM ODGRYWAŁY ISTOTNĄ ROLĘ W KULTURZE I RELIGII. W KONTEKŚCIE HISTORYCZNYM, AHL-I WAHDAT CZĘSTO BYŁ POSTRZEGANY JAKO ODPOWIEDŹ NA PODZIAŁY WŚRÓD MUZUŁMANÓW ORAZ NA WYZWANIA, JAKIE STAWIAŁA ORTODOKSYJNA INTERPRETACJA RELIGII. JEGO ZWOLENNICY PROMOWALI TOLERANCJĘ ORAZ WZAJEMNY SZACUNEK MIĘDZY RÓŻNYMI GRUPAMI WYZNANIOWYMI.

ICH MISTYCYZM ROZWIJAŁ SIĘ WOKÓŁ DOKTRYNY JEDNOŚCI BYTU, KTÓRA ZAKŁADA, ŻE WSZELKIE ISTNIENIE JEST EMANACJĄ BOGA. RUCH TEN CZERPAŁ Z GŁĘBOKICH ROZWAŻAŃ FILOZOFICZNYCH I TEOLOGICZNYCH, KŁADĄC NACISK NA JEDNOŚĆ CAŁEGO STWORZENIA I JEGO NIEROZERWALNE POŁĄCZENIE Z BOSKOŚCIĄ. AHL-I WAHDAT WIDZIELI BOGA WE WSZYSTKIM I WE WSZYSTKICH – KAŻDY ELEMENT STWORZENIA POSTRZEGALI JAKO WYRAZ JEGO OBECNOŚCI, CO WPŁYNĘŁO NA ICH RELACJE ZE ŚWIATEM, INNYMI LUDŹMI ORAZ PRZYRODĄ. ICH NAUKI BYŁY NIERZADKO SKOMPLIKOWANE I WYMAGAŁY UMIEJĘTNOŚCI INTERPRETACJI TEKSTÓW O WIELOWARSTWOWYM ZNACZENIU.

TAK WIĘC, AHL-I WAHDAT, CHOĆ MNIEJ ZNANI NIŻ SUFI, ODGRYWALI ISTOTNĄ ROLĘ JAKO NURT W RAMACH SZEROKO POJĘTEGO MISTYCYZMU ISLAMSKIEGO. ICH NAUKA OPIERAŁA SIĘ NA KONCEPCJI WAHDAT AL-WUJUD, CZYLI „JEDNOŚCI ISTNIENIA” – PRZEKONANIU, ŻE WSZYSTKIE BYTY, W ISTOCIE, SĄ MANIFESTACJAMI JEDNEJ RZECZYWISTOŚCI BOSKIEJ. IDEOLOGIA TA BYŁA REWOLUCYJNA, PONIEWAŻ WSKAZYWAŁA, ŻE ŚWIAT I WSZYSTKIE JEGO FORMY ISTNIENIA SĄ PRZENIKNIĘTE BOSKĄ OBECNOŚCIĄ. DLA AHL-I WAHDAT BÓG NIE BYŁ ODLEGŁYM I NIEOSIĄGALNYM BYTEM, LECZ OBECNYM W KAŻDYM ASPEKCIE RZECZYWISTOŚCI – A MISTYCZNE ZJEDNOCZENIE Z NIM BYŁO CELEM OSTATECZNYM.

CHOĆ SUFI I AHL-I WAHDAT DĄŻYLI DO POZNANIA BOGA, ICH METODY I INTERPRETACJE NIECO SIĘ RÓŻNIŁY. SUFIZM KŁADŁ NACISK NA PRAKTYKI DUCHOWE, PEŁNE WYRZECZEŃ I POKORY, ZMIERZAJĄCE DO OCZYSZCZENIA DUSZY, PROWADZĄCE OSTATECZNIE DO JEJ „ŚMIERCI” W BOGU. Z KOLEI AHL-I WAHDAT POSTRZEGALI BOGA JAKO ISTOTĘ IMMANENTNĄ, A ICH DUCHOWOŚĆ WYRAŻAŁA SIĘ RACZEJ W GŁĘBOKIEJ MEDYTACJI NAD JEDNOŚCIĄ WSZYSTKICH RZECZY. MIMO TYCH RÓŻNIC, OBIE GRUPY KULTYWOWAŁY PRZEKONANIE, ŻE BÓG JEST ABSOLUTEM, KTÓREGO NATURĘ MOŻNA PRZYBLIŻYĆ JEDYNIE PRZEZ OSOBISTE DOŚWIADCZENIE.

PERSKA MYŚL MISTYCZNA W WYJĄTKOWY SPOSÓB CZERPAŁA Z WŁASNEJ TRADYCJI, WPLATAJĄC DO TEOLOGII ISLAMU SWOJE WCZEŚNIEJSZE WYOBRAŻENIA O ŚWIECIE DUCHOWYM. ZARÓWNO SUFI, JAK I AHL-I WAHDAT PRZYJĘLI NAUKI PROROKA MAHOMETA JAKO FUNDAMENT RELIGIJNY, ALE INTERPRETOWALI JE PRZEZ PRYZMAT WŁASNYCH DOCIEKAŃ, PRZEKŁADAJĄC TREŚCI RELIGIJNE NA JĘZYK BARDZIEJ PRZYSTĘPNY I DOSTOSOWANY DO PERSKIEGO KONTEKSTU KULTUROWEGO.

KSIĄŻKA TA, AUTORSTWA EDWARDA HENRY’EGO PALMERA, ZNANEGO ANGIELSKIEGO ORIENTALISTY, STAWIA SOBIE ZA CEL PRZEDSTAWIENIE UNIKALNYCH PERSPEKTYW TYCH DWÓCH GRUP NA DRODZE DO POZNANIA BOGA, OPIERAJĄC SIĘ PRZY TYM NA LOKALNYCH, ORYGINALNYCH ŹRÓDŁACH, KTÓRE NAJLEPIEJ ODDAJĄ ICH AUTENTYCZNE IDEE I PRAKTYKI. DZIĘKI ANALIZIE RODZIMYCH TEKSTÓW, NINIEJSZA PRACA PRAGNIE UKAZAĆ PEŁNIĘ ORIENTALNEGO MISTYCYZMU, UMOŻLIWIAJĄC CZYTELNIKOWI ZAGŁĘBIENIE SIĘ W BOGATY ŚWIAT PERSKIEJ DUCHOWOŚCI I ZGŁĘBIANIE MYŚLI, KTÓRE PRZEZ WIEKI INSPIROWAŁY KOLEJNE POKOLENIA POSZUKUJĄCYCH PRAWDY I SENSU ISTNIENIA.

NIKOLA ŻYMEŁKA-BROŚ

REDAKTORCZĘŚĆ I.

ROZDZIAŁ I. O WĘDROWCU, CELU, ETAPACH I DRODZE

Wędrowiec na ścieżce filozofii mistycznej to Zmysł Postrzegania, który, gdy się rozwija, przekształca się w Inteligencję. Nie jest to jednak inteligencja życia, lecz taka, o której mówi Mahomet: „Inteligencja jest światłem w sercu, rozróżniającym prawdę od marności, a nie inteligencją życia.” Po pewnym czasie nasz Wędrowiec łączy się z Boskim Światłem, lecz z tysięcy, którzy rozpoczynają tę drogę, zaledwie jeden osiąga ów stan. Celem jest Poznanie Boga, a zdobycie tej wiedzy jest dziełem wyłącznie Boskiego Światła, w którym postrzeganie ani inteligencja światowa nie mają udziału. Ta ostatnia przedstawiana jest jako władca tego świata, a zmysły postrzegania jako wykonawcy jego rządów, odpowiedzialni zarówno za uprawę, jak i zniszczenie powierzchni ziemi. Tę ideę sugeruje następujący fragment Koranu: „Kiedy Bóg rzekł do aniołów: Zamierzam umieścić na ziemi namiestnika, oni zapytali: Czy chcesz tam umieścić tego, który będzie szerzył zepsucie i przelewał krew? Przecież my wysławiamy Twoją chwałę i świętość. Bóg im odpowiedział: Zaprawdę, Ja wiem, czego wy nie wiecie” (Koran, sura 2, aja 28). Odpowiedź ta oznacza, że Bóg wiedział, iż chociaż postępowanie większości ludzi może być takie, znajdą się tacy, którzy przyjmą Boskie Światło i osiągną Jego poznanie; stąd wynika, że celem stworzenia istniejących istot było to, by Bóg został poznany. Istnienie zostało stworzone dla człowieka, a człowiek dla poznania Boga. Odpowiedź dana Dawidowi jest w tym samym duchu: „Dawid zapytał i powiedział: O Panie! po co stworzyłeś ludzkość? Bóg odrzekł: Jestem ukrytym skarbem i pragnąłem być poznany”. (Sale’s Corán, Wstęp, s. 23. 97).

Zadaniem Wędrowca jest zatem wysilać się i starać o osiągnięcie Boskiego Światła, a tym samym poznania Boga; a to osiągnąć można, obcując z mędrcami. Przyjęta koncepcja „etapów” na „drodze” obejmuje paradoks: uczniowi, który o nie pyta, mówi się, że nie ma nawet jednego etapu, co więcej, że nie ma żadnej drogi. To stwierdzenie różnie wyjaśniają dwie sekty: sufi i Ahl-i Wahdat.¹ Sufi twierdzą, że nie ma drogi od człowieka do Boga, ponieważ natura Boga jest nieograniczona i nieskończona, bez początku, końca czy nawet kierunku. Nie istnieje ani jeden atom rzeczywistości, z którym Bóg by nie istniał i którego nie obejmowałby: „Czy oni nie są wątpiący co do zjednoczenia ze swoim Panem? Czyż On nie obejmuje wszystkiego?” (Koran, sura 42, aja 54). I nie ma niczego, czego nie objąłby swą wiedzą: „Zaprawdę, Bóg obejmuje wszystko swoją wiedzą.” (Koran, sura 42, aja 54). Wędrowiec, który nie osiągnął tego Boskiego Światła, nie ma udziału w Bogu, lecz ci, którzy je osiągnęli, zawsze patrzą na Jego oblicze; nie wychodzą za dnia ani nie kładą się na spoczynek nocą bez poczucia onieśmielenia, że Bóg jest wszędzie obecny; bo z Nim żyją i w Nim działają.

Cały wszechświat, w porównaniu z majestatem Boga, jest jak kropla w oceanie, co więcej, nieskończenie mniej niż to. Lecz Postrzeganie ani Inteligencja nigdy nie doprowadzą do tego przekonania ani nie ujawnią tej wspaniałej tajemnicy; to jest wyłącznie domeną Boskiego Światła. Takie jest wyjaśnienie sufickie twierdzenia: „Nie ma drogi od człowieka do Boga.”

Ahl-i Wahdat interpretują to w sposób następujący. Utrzymują, że istnienie nie jest niezależne, lecz jest z Boga; że poza istnieniem Boga nie ma rzeczywistego istnienia, ani nie może być: bo to, co nie istnieje, nie może istnieć samo przez się, ale to, co istnieje, istnieje samo przez się, a to, co jest samą Istotą, to Bóg.

Kiedy człowiek wyobraża sobie, że posiada istnienie inne niż istnienie Boga, wpada w poważny błąd i grzech; jednak ten błąd i grzech jest jedyną drogą od człowieka do Boga; gdyż dopóki Wędrowiec nie przejdzie tej drogi, nie może dotrzeć do Boga. Pewien poeta suficki powiedział:

Postaw jedną nogę na karku swego „ja”,

Drugą na ziemi swojego Przyjaciela;

We wszystkim dostrzegaj Jego obecność,

Bo inna wizja jest daremna.

To znaczy, że dopóki patrzysz na siebie, nie możesz zobaczyć Boga, ale gdy przestajesz patrzeć na siebie, wszystko, co widzisz, to Bóg. Takie jest rozwiązanie przez Ahl-i Wahdat twierdzenia, że „nie ma drogi od człowieka do Boga”, mianowicie że błąd wyobrażania sobie istnienia odrębnego od Boga jest jedyną drogą do Niego; etapy na tej drodze są niezliczone, a niektórzy filozofowie twierdzą nawet, że nie ma ona końca.ROZDZIAŁ II. O PRAWIE, NAUCE I PRAWDZIE

Prawo jest słowem Proroka, Nauka jest przykładem Proroka, a Prawda jest wizją Proroka. Wynika to z hadisu² : „Moje słowa są Prawem, mój przykład jest Nauką, mój stan jest Prawdą.” Wędrowiec musi najpierw przyswoić sobie teorię Prawa i stosować się do praktyki Nauki, dzięki czemu Prawda objawi się w nim. Ci, którzy posiadają te trzy rzeczy, są Doskonałymi, i to oni są przywódcami ludu; lecz ci, którym brakuje wszystkiego, są gorsi od zwierząt; to oni są nieszczęśnikami wspomnianymi w Koranie: „Zaprawdę, stworzyliśmy dla Piekła wiele ludzi i dżinów; mają serca, lecz nie rozumieją, mają oczy, lecz nie widzą, mają uszy, lecz nie słyszą; są jak bydło, nie, nawet bardziej przewrotni, bo są zaniedbani” (Koran, sura 7, aja 178). Z tego uczymy się, że każdy jest zobowiązany wypełniać swój obowiązek w przydzielonej mu sferze.

Powierzchowność nie ma wartości bez rzeczywistości. Ludzkość w rzeczywistości jest człowiekiem; królestwo zwierząt w rzeczywistości jest zwierzęciem. Przez rzeczywistość rozumie się posiadanie i stosowanie cech naturalnie przynależnych do porządku, do którego należy jednostka. Tak więc mędrzec zna wszystko, widzi wszystko i działa we wszystkim; w przeciwnym razie sprawy świata nie mogłyby toczyć się dalej. Nauczyciele pracują na swój sposób z tego samego powodu. Lecz Władcy nie działają, bo w innym przypadku harmonia świata zostałaby zakłócona.

Ostatecznym celem Prawa, Nauki i Prawdy jest to, aby ludzkość mówiła właściwie, działała właściwie i myślała właściwie, lub inaczej mówiąc, aby stała się mądra i dobra. Cel jest potrójny: po pierwsze, aby człowiek nie stał się jak zwierzę, powinien otrzymać nakazy i zakazy Pisma i im się podporządkować. To musi potwierdzić w swoim sercu i wyznać ustami. Po drugie, aby mógł być ozdobiony łaską i pobożnością, powinien przebywać z mędrcami i gorliwie dążyć do poznania i zrozumienia jedności Boga. Po trzecie, aby mógł stać się doskonały, powinien po poznaniu Boga nauczyć się natury i właściwości przedmiotów materialnych.

Gdy Wędrowiec osiągnie ten stan, można go uważać za ozdobionego Prawem, Nauką i Prawdą.

Lecz cała ta teoria jest bezużyteczna bez praktyki; Wędrowiec nie może dotrzeć do celu, jeśli nie połączy teorii z praktyką, powierzchowności z rzeczywistością; jak mówi Koran: „i sprawiedliwe czyny wyniosą go” (Koran, sura 35, aja 11). Czynów, które stanowią tę praktykę, jest dziesięć. 1. Poszukiwanie Boga, który jest celem wszelkiego dążenia i walki. 2. Poszukiwanie Mądrości, przewodnika, bez którego niemożliwe jest znalezienie drogi. 3. Zbliżenie do mędrców; Wędrowiec powinien przebywać w towarzystwie mędrców i zasiadać u ich stóp jak uczeń. Ta skłonność jest silnym rumakiem, który niesie go na jego drodze. 4. Posłuszeństwo. Wędrowiec powinien być posłuszny i poddany mędrcom we wszystkim, zarówno w sprawach tego świata, jak i przyszłego. 5. Wyrzeczenie. Musi wyrzec się błahostek i na rozkaz starszego nawet oddać wszystko, co ma, pod jego opiekę, porzucając swoje ulubione zajęcia, chyba że spotkają się one z aprobatą jego przełożonego. 6. Pobożność. Musi być pobożny i czysty w słowie, czynie i stylu życia, zgodnie z nakazami Prawa i Pisma. 7. Poddanie. Spokój na ścieżce Wędrowca jest wynikiem poddania się Prawu. 8. Powściągliwość w mowie. 9. Czujność. Spać mało. 10. Wstrzemięźliwość w jedzeniu. To są oznaki, które określają praktykę wyznawców Nauki, dziesięć potężnych smoków na drodze Wędrowca, strzegących go przed zbaczaniem na drogę grzechu. Jeśli będzie ich sumiennie przestrzegać pod kierunkiem mędrców, ostatecznie dotrze do Celu, a Prawda objawi się w nim; lecz jeśli zawiedzie choćby w jednym, nigdy nie dotrze do swego przeznaczenia.

Istnieje również dziesięć oznak, które określają praktykę wyznawców Prawdy. 1. Wędrowiec powinien najpierw poznać Boga, a potem naturę i właściwości przedmiotów materialnych. 2. Powinien być w pokoju ze wszystkimi na świecie i unikać wszelkich sprzeczności i oporu. Zależnie od matki, z której się rodzi do społeczności, każdy otrzymuje inne imię patronimiczne; tak oto jeden nazywa się Hanefitą, inny Szafiitą,³ inny poganinem, jeszcze inny żydem lub muzułmaninem; lecz prawdziwy filozof rozpoznaje w każdym słabe i bezbronne istnienie, podobne do siebie samego, widzi w każdym towarzysza poszukującego Boga. 3. Miłość do wszystkich. Miłość to droga działań i nauczania, która przynosi korzyść naszym bliźnim zarówno docześnie, jak i duchowo. Prawdziwa miłość polega na stosowaniu rad i dyscypliny. Nauczyciele powinni stosować rady, aby ludzie stawali się lepsi; władcy powinni stosować dyscyplinę dla regulacji i dobra społeczeństwa. 4. Pokora; polega na okazywaniu należnego szacunku innym. 5. Poddanie i rezygnacja. 6. Zaufanie do Boga, cierpliwość, wytrzymałość i wytrwałość. 7. Wolność od chciwości; gdyż chciwość jest matką występku. 8. Zadowolenie. 9. Obojętność. 10. Wyrozumiałość; ponieważ Prawda niesie ze sobą wyrozumiałość.

Takie są oznaki i praktyka wyznawców Prawdy; i dopóki Wędrowiec nie przeniknie najgłębszych pokładów mądrości i nie ukończy podróży do Boga i w Bogu, te oznaki i cechy nie objawią się w nim.ROZDZIAŁ III. O CZŁOWIEKU DOSKONAŁYM I CZŁOWIEKU CAŁKOWICIE WOLNYM

Człowiek Doskonały to ten, który w pełni pojął Prawo, Doktrynę i Prawdę; innymi słowy, ten, kto doskonale posiadł cztery rzeczy: 1. Dobre słowa; 2. Dobre czyny; 3. Dobre zasady; 4. Wiedzę. Zadaniem Wędrowca jest zdobycie tych rzeczy w doskonałości, co zapewni mu doskonałość.

Człowiek Doskonały miał wiele innych imion, wszystkie równie odpowiednie, jak: Starszy, Przywódca, Przewodnik, Nauczyciel Natchniony, Mądry, Cnotliwy, Doskonały, Doskonalący, Latarnia i Zwierciadło świata,⁴ Potężne Antidotum,⁵ Potężny Eliksir,⁶ ‘Isà Ożywiający Umarłych,⁷ Khizar Odkrywca Wody Życia⁸ i Salomon, który znał język ptaków.⁹

Wszechświat został przyrównany do jednej osoby, której Duszą jest Człowiek Doskonały; oraz do drzewa, którego owocem jest ludzkość, a istotą i treścią – Człowiek Doskonały. Przed Człowiekiem Doskonałym nic się nie ukryje; bo po osiągnięciu poznania Boga zdobył wiedzę o naturze i właściwościach obiektów materialnych i nie znajduje lepszego zajęcia, jak tylko działać miłosiernie wobec ludzkości. A nie ma większego miłosierdzia niż poświęcenie się doskonaleniu i ulepszaniu innych, zarówno przez nauczanie, jak i przykład. Dlatego Prorok jest nazwany w Koranie „miłosierdziem dla Wszechświata.” (Koran, sura 21, aja 107). Jednak przy całej swej doskonałości Człowiek Doskonały nie może osiągnąć swych pragnień, lecz spędza życie w niezmiennej i nieuniknionej ascezie: jest doskonały w wiedzy i zasadach, lecz niedoskonały w umiejętności i mocy.

Byli wprawdzie ludzie Doskonali obdarzeni władzą; taką władzą, jaką posiadają królowie i władcy; jednak staranne rozważenie ograniczeń ludzkich możliwości pokaże, że słabość człowieka jest lepsza od jego siły, a brak umiejętności lepszy od ich posiadania. Prorocy i święci, królowie i sułtani pragnęli wielu rzeczy, lecz nie osiągnęli ich; chcieli uniknąć wielu rzeczy, a jednak zostały im one narzucone……...NOTATKI

Ahl-i Wahdat, co w tłumaczeniu oznacza „Ludzie Jedności” lub „Ludzie Zjednoczenia”, to termin odnoszący się do ruchu religijnego w Islamie, który pojawił się w XVII wieku, szczególnie wśród szyitów. Ruch ten koncentrował się na mistycznym i duchowym aspekcie wiary, promując ideę jedności wszystkich ludzi oraz harmonii między różnymi tradycjami religijnymi. Ahl-i Wahdat był blisko związany z ideami sufizmu i starał się łączyć różnorodne szkoły myślenia w Islamie, dążąc do osiągnięcia głębszego zrozumienia Boga oraz świata. Ruch ten miał wpływ na rozwój myśli islamskiej, w szczególności w regionach takich jak Persja (dzisiejszy Iran), gdzie sufizm i mistycyzm odgrywały istotną rolę w kulturze i religii. W kontekście historycznym, Ahl-i Wahdat często był postrzegany jako odpowiedź na podziały wśród muzułmanów oraz na wyzwania, jakie stawiała ortodoksyjna interpretacja religii. Jego zwolennicy promowali tolerancję oraz wzajemny szacunek między różnymi grupami wyznaniowymi.W sufizmie „Potężne Antidotum” (Tiryaq al-Akbar) to metaforyczny termin odnoszący się do duchowego lekarstwa, które leczy choroby serca i duszy. W tym kontekście oznacza ono mądrość, wiedzę lub specjalną praktykę, która oczyszcza duchowo, uwalniając człowieka od wpływów ego, namiętności czy duchowych nieczystości. Często rozumiane jest jako głęboka, boska wiedza, prowadząca adepta sufizmu ku bezpośredniemu poznaniu Boga i zjednoczeniu z Nim. W sufickich tekstach i poezji „Potężne Antidotum” może symbolizować prawdę mistyczną lub miłość Bożą, która leczy i ożywia duszę, stanowiąc lekarstwo przeciwko duchowym ciemnościom.W sufickiej symbolice „Potężny Eliksir” (al-Iksir al-A‘zam) jest metaforą dla transformującej, boskiej miłości lub duchowego doświadczenia, które całkowicie przemienia człowieka. Eliksir ten symbolizuje wewnętrzną alchemię duszy – proces, w którym niższe aspekty ego i ograniczenia ziemskiego „ja” są przeobrażane w czystą świadomość, oddanie i miłość do Boga. Podobnie jak eliksir w alchemii fizycznej miał przemieniać metale nieszlachetne w złoto, tak w alchemii duchowej „Potężny Eliksir” przekształca duchowy stan człowieka, prowadząc go do zjednoczenia z Boskim Absolutem. Symbolizuje on również etap najwyższego oczyszczenia i uświęcenia, dzięki któremu adept osiąga stan duchowej wolności i całkowitego oddania.Khizar (lub Khidr, także Al-Khidr) to postać z tradycji islamskiej, uznawana za nieśmiertelnego proroka i duchowego przewodnika, często kojarzona z mistycznymi doświadczeniami. Według wierzeń Khizar jest opiekunem źródła życia, symbolizującym duchową wiedzę i nieprzemijającą mądrość. Uważa się, że towarzyszy i prowadzi wybranych mistyków, pomagając im w odkryciu tajemnic duchowych i osiągnięciu głębszego poznania Boga. W tradycji sufickiej Khizar uchodzi za archetyp nieustannego poszukiwacza prawdy i wzór przewodnictwa.Salomon (arab. _Sulayman_), król i prorok w tradycji islamskiej i żydowskiej, słynął z niezwykłej mądrości oraz zdolności rozumienia języka ptaków i innych stworzeń. W Koranie opisywany jest jako władca, któremu Bóg nadał władzę nad wiatrami, dżinnami oraz zwierzętami. Znajomość języka ptaków symbolizuje jego głębokie zrozumienie natury oraz harmonię z całym stworzeniem. W opowieściach, Salomon często wysyłał ptaki jako posłańców i był w stanie interpretować ich „mowę” w sposób, który ukazywał jego wyjątkową zdolność komunikacji i mądrości.