Młody tenisista - ebook

Przedmowa

Wpływ uprawiania tenisa na rozwój psychomotoryczny dzieci czy młodzieży należy ocenić bardzo korzystnie. W sporcie tym walory zdrowotne i sprawnościowe przeważają nad zdarzającymi się urazami, wynikającymi najczęściej z przeciążenia czy też schorzeń narządu ruchu. Najczęściej urazy te związane są z okresem rozwojowym, gdy obciążenie nie jest adekwatne do wieku i wydolności dziecka, lub gdy dziecko ma jakieś wady wrodzone. Do urazów może dojść też wtedy, kiedy trening prowadzi nieodpowiednio wykształcony instruktor (po krótkim kursie), a nie absolwent AWF-u o specjalizacji gry w tenisa.

Racjonalny trening uwzględnia więc wiek dziecka, wydolność jego organizmu i wytrenowanie, przestrzega form zabawowych dla dzieci 6–7-letnich oraz zasad stopniowego obciążania organizmu starszego dziecka, wprowadza prawidłową rozgrzewkę, a także przestrzega zastosowania odpowiedniej techniki i sprzętu dostosowanego do wieku sportowca (waga piłki i rakiety*, odpowiednie obuwie). Taki trening chroni osobę trenującą przed powstawaniem urazów.

Tenis jest sportem dla osób w każdym wieku. Należy jednak pamiętać, że nieprzestrzeganie odpowiednich zasad treningu może z czasem spowodować urazy u młodego tenisisty. Zdarza się, że trenowanie przyspiesza wykrycie wad narządu ruchu, np. kręgosłupa, łąkotek w stawach kolanowych, a nawet układu krążenia krwi (wady serca). Szybciej też mogą ujawnić się predyspozycje do martwic aseptycznych (szczególnie w wieku 6–14 lat).

Trzeba też podkreślić rolę rozgrzewki oraz odpowiedniej nieobciążającej techniki, czyli sposobu prowadzenia rakiety (w stosownej do wieku dziecka wadze) w prawidłowej płaszczyźnie ruchu z uderzeniem centrycznym; jest to szczególnie istotne we wczesnym okresie treningu. Niestosowanie się do wymienionych zasad może odebrać zdrowie, ograniczyć sprawność lub też uniemożliwić w przyszłości grę wyczynową.

Z klinicznego punktu widzenia zespoły przeciążeniowe u dzieci i młodzieży (6–16 lat) występują rzadziej niż u dorosłych. Przyczynia się do tego m.in. duże uwodnienie tkanek młodego człowieka, czyli lepsze ukrwienie, co powoduje szybsze oddawanie ciepła w czasie stresu urazowego. Zabezpiecza to w pewnym stopniu przed pojawieniem się niektórych urazów.

Schorzenia i urazy mogą dotyczyć każdej kości i stawu młodego tenisisty, np. stawu barkowego, łokciowego, nadgarstkowego, biodrowego, kolanowego, skokowo-goleniowego, a nawet kręgosłupa.

Ważne jest, aby młody adept tenisa cieszył się grą jak najdłużej, nie doznając cierpień fizycznych (chorób). Pozwoli to realizować zamierzony plan przejścia z fazy rekreacyjnej, zabawowej treningu dziecka w fazę naturalnego wyczynu młodego człowieka, a w przyszłości (najczęściej po 14. roku życia u dziewcząt i po 16. roku życia u chłopców) w fazę profesjonalnej gry dojrzałego zawodnika.

Nie należy się zbytnio spieszyć z uzyskaniem najwyższej klasy sportowej, gdyż – jak mówi mądre porzekadło – „Kto późno zaczyna, ten późno kończy”. Młody adept tenisa, gdy okrzepnie psychofizycznie, będzie mógł dłużej cieszyć się owocami zdobytych tajników tenisa, co zaowocuje w przyszłości większą odpornością na urazy w czasie wyczerpujących treningów, zawodów czy turniejów.

Niezwykle ważne jest, aby ani trener, ani rodzice nie lekceważyli żadnego sygnału bólu zgłaszanego przez dziecko czy młodego tenisistę. Może to uchronić młodego sportowca przed długotrwałym leczeniem. Każdy przypadek bólu, który odczuwa osoba trenująca, musi być wstępnie zdiagnozowany, a w razie urazu leczony przez lekarzy specjalistów z renomowanych ośrodków. Da to dziecku większe poczucie bezpieczeństwa i pozwoli zachować chęć do zdrowej rywalizacji sportowej na korcie. Ważne jest, aby zajęcia nauki gry w tenisa skoncentrowane były jak najdłużej na kształtowaniu techniki poprzez zabawę i zdrową rywalizację. Do gry wyczynowej, w której liczy się wynik, dziecko powinno przystąpić wtedy, kiedy utrwali już prawidłowe nawyki ruchowe. Pragnienie rodziców czy niedoświadczonego trenera, aby dziecko jak najszybciej „robiło wyniki” w momencie, gdy nie jest jeszcze gotowe do tak dużych obciążeń, może stać się przyczyną urazu i w konsekwencji doprowadzi do długiej przerwy w treningach, a nawet tragedii.

Często się zdarza, że dziecko trenuje zbyt intensywnie. Powoduje to zniechęcenie, a doprowadzić może nawet do znerwicowania, szczególnie wtedy, kiedy ojciec czy trener zmuszają do gry na siłę, wbrew możliwościom i przygotowaniu psychofizycznemu dziecka. Taka postawa dorosłych przyczynia się do tego, że młody sportowiec do końca znienawidzi tenis i już nigdy w życiu nie weźmie rakiety do ręki.

Równie niedopuszczalna jest sytuacja, gdy lekceważy się zgłaszane przez dziecko bóle, np. biodra, kolana czy innego stawu. Ból może być objawem choroby, zignorowanie go i kontynuowanie treningu zatrzyma w rezultacie rozwój dobrze zapowiadającej się kariery młodego sportowca.

Każdy doświadczony i dobrze wykształcony trener wie, że podstawową sprawą jest określenie dla chcącego trenować dziecka zgodnej z jego wiekiem liczby treningów i czasu ich trwania. Oczywiste jest także, że dla dzieci 6–8-letnich proponuje się zajęcia o charakterze zabawowym. Później, gdy sportowcy mają 9–14 lat, włącza się naturalną rywalizację z uczestnictwem w turniejach i meczach, ale cały czas należy pamiętać o dostosowaniu indywidualnego rozwoju i chęci dziecka do gry. Nie wolno dopuścić do przemęczenia i przetrenowania młodego człowieka. Jest on wszak jeszcze w wieku rozwoju i kształtowania ciała (wzrost kości i chrząstek wzrostowych).

Należy tu również wspomnieć o niebezpiecznym dla rozwoju i zdrowia dziecka czy młodego człowieka tzw. zespole uzależnienia od tenisa, bez którego osoba trenująca „nie może żyć”. Niektórzy sądzą, że ilość włożonego w trening wysiłku idzie w parze z sukcesem, a tak przecież nie jest. Często brak wytrenowania młody człowiek kompensuje ambicją. Czasem młody zapaleniec nie informuje trenera, lekarza ani nawet rodzica o pojawiających się objawach chorobowych. Może ukrywać objawy chorobowe z obawy, że zostanie pominięty w czasie powoływania na obóz sportowy czy turniej tenisowy. Dlatego dorośli muszą wnikliwie obserwować zachowania młodego tenisisty.

Trzeba też z naciskiem podkreślić, że w doborze kandydatów do uprawiania tenisa, oprócz innych przeciwwskazań, np. kardiologicznych, uwzględniać trzeba problem wad wrodzonych narządu ruchu; obecnie stwierdza się – niestety – zwiększenie się ich liczby. Zwiększa się także liczba pourazowych uszkodzeń przewlekłych narządu ruchu u osób trenujących tenis. Pociąga to za sobą zwiększenie się liczby chorych tenisistów, i to w coraz młodszym wieku, co eliminuje ich z uprawiania tej pięknej dyscypliny sportu.

Zadaniem trenera jest pozyskanie współpracy i zaufania młodego tenisisty w czasie leczenia przeciążeń czy chorób związanych ze sportem, co pozwoli mu wrócić na kort. Trzeba wyjaśnić młodemu sportowcowi, że sport to nie tylko sława czy rozrywka, sport może być również zagrożeniem dla zdrowia. Dlatego konieczne jest sprawdzanie zdrowia dzieci i młodzieży przez objęcie ich opieką lekarską. Konieczne jest eliminowanie zagrożeń oraz odpowiednio wczesne wykrywanie szkodliwych przeciążeń narządu ruchu, a w przypadku młodego organizmu także innych zagrożeń związanych z rozwojem ustroju (martwice aseptyczne, uszkodzenia chrząstek wzrostowych kości).

Często przyczyną wszelkich nieszczęść jest niewiedza młodego sportowca i nieliczenie się z możliwościami adaptacyjnymi i kompensacyjnymi ustroju. Pojawia się zła tendencja, aby jak najszybciej i za wszelką cenę dojść do sukcesu sportowego, nawet wbrew możliwościom rozwijającego się organizmu, niedojrzałego układu nerwowego, co w rezultacie prowadzi do przeciążeń narządu ruchu.

Dawne słynne powiedzenie kalos kagatos („piękny i dobry” – ideał wychowania w starożytnej Grecji), przestało obowiązywać we współczesnym świecie. Na treningi przyjmuje się coraz młodsze roczniki chłopców i dziewczynek obciążonych nieraz wadami i schorzeniami. Niektóre wady adaptują się i regenerują ewentualne przeciążenia, ponieważ tkanki są młode i dobrze uwodnione. Dlatego nakładanie się mikrourazów i przeciążeń w niektórych przypadkach jest łatwiej znoszone.

Należy podkreślić, że prawidłowe kształtowanie się nawyków ruchowych w tenisie będzie „kotwicą” dla młodego człowieka do uprawiania sportu wyczynowo lub w czwartej czy piątej dekadzie życia, co jest niezwykle ważne dla popularyzacji tej dyscypliny i do utrzymania zdrowia całego społeczeństwa.Wstęp

Organizm młodego tenisisty znajdujący się w stanie rozwoju poddawany jest często – z powodu dużej aktywności ruchowej – dużym obciążeniom. W wyniku tego może dochodzić do przeciążeń kręgosłupa, kończyn górnych i kończyn dolnych. Przeciążeniom ulegają tu zarówno elementy kostne, jak i stabilizatory bierne i czynne (więzadła, mięśnie,

kaletki).

Nie dziwi zatem fakt, że coraz częściej u młodych tenisistów obserwujemy bóle i choroby przeciążeniowe układu ruchowego. Powstające dolegliwości bólowe mogą powodować różnej długości przerwy w treningach, a więc w nauce gry w tenisa, co zaburza cykl szkoleniowy, a nieraz całkowicie eliminuje młodego człowieka z czynnego życia sportowego. Na szczęście olbrzymie możliwości regeneracyjne tkanek pozwalają często na doskonałą naprawę, jeśli na czas podejmie się stosowne działania, w tym leczenie.

Czynnikami predysponującymi do przeciążeń narządu ruchu są, jak podkreślono w przedmowie, niewykryte na czas wady wrodzone, np. spina bifida (niezrośnięty łuk kręgu), kręgoszczelina czy trofizm wyrostków stawowych. Także rzadziej występujące, ukryte wady wrodzone stawów kończyn górnych i dolnych mogą o sobie dać znać w okresie zaawansowanej już kariery sportowej i spowodować jej przerwanie. Odczułby to dotkliwie sam sportowiec, ale również jego rodzice i sponsorzy oraz trenerzy. Momentem szczególnie podatnym na występowanie dysfunkcji narządu ruchu jest okres dojrzewania, kiedy to nierównomierny wzrost poszczególnych układów, kości, mięśni, a także zaburzenia równowagi hormonalnej i zmiany psychiki niwelują równowagę mięśniową (stabilizatory narządu ruchu) i utrudniają adaptację do przeciążeń narządu ruchu,

często z najgorszymi konsekwencjami.

Należy jednak podkreślić, że tenis jest doskonałą okazją dostarczającą dzieciom i młodzieży odpowiedniej dawki ruchu. Jest to jedna z nielicznych gier sportowych, którą wiele osób może uprawiać osobiście, a nie tylko biernie podziwiać z trybuny lub na ekranach telewizorów.

Wielu młodych ludzi uprawiających tenis traktuje go zarówno jako przyjemność, jak i sport. Lecz gra to zdobywanie punktów, sprawdzanie samego siebie w trudnych sytuacjach, stosowanie taktyki, dzięki której słabszy może pokonać silniejszego w warunkach zdrowej rywalizacji.

Uprawianie tenisa daje też szansę na doskonalenie swojej sprawności fizycznej, zaspokojenie ambicji sportowych – bycia coraz lepszym, osiągania sukcesu poprzez zwycięstwa, a także uczenia się pokory wobec porażek. Dla wielu młodych ludzi trenowanie tenisa jest drogą do osiągnięcia sukcesu w życiu, gdyż sukces sportowy wiąże się z możliwością dotarcia na szczyty czołówki zawodników, co daje sławę, powodzenie i pieniądze.

Aby tak się stało, zawodnik musi czuć silną więź z tym sportem. Może też wynieść jak najwięcej dobrych wspomnień z zajęć i przyswoić pozytywne cechy, jakie kształtuje tenis. Jest to zadanie złożone i nie zależy wyłącznie od jednej osoby. Bardzo wiele zależy od trenera.

Trener musi mieć poczucie odpowiedzialności za młodych ludzi będących pod jego opieką. Ważne jest, aby widział w trenującym przede wszystkim młodego człowieka, a nie tylko zawodnika zaspokajającego ambicje osób dorosłych. By zrealizować z sukcesem zadania treningowe i cele, do których dąży młody człowiek i jego trener, należy połączyć proces treningu z odpowiednimi zabiegami wychowawczymi, które ukształtują także osobowość młodego człowieka, a nie tylko wyćwiczą jego ciało, aby było sprawne ruchowo. Trener musi szybko rozpoznać, czy dziecko ma wrodzone predyspozycje do uprawiania tenisa.

W Polsce zbyt mały nacisk kładzie się na wyszukiwanie w szkołach utalentowanych dzieci. Podejście jest takie, że wybitnie sprawne dzieci zgłoszą się na treningi same, a przecież jeden wielki talent w tenisie pojawia się wśród tysiąca ćwiczących. Trzeba zmienić taktykę pozyskiwania dzieci do sportu.

Należy obserwować jedne dzieci na tle innych dzieci, stosować progresywną obserwację sprawnych dzieci na tle innych sprawnych dzieci, a wybitnie sprawnych na tle innych wybitnie sprawnych 6–7-latków, co pozwoli na wiarygodne stwierdzenie, które będą nadawały się do sportu wyczynowego.

Znajdowanie potencjalnych kandydatów do wyczynowego uprawiania sportu poprzez obserwowanie dzieci z klas pierwszych (a nawet przedszkolaków) w czasie zabaw i gier ruchowych nie jest w sporcie polskim czymś nowym. Dopóki taka forma nie stanie się powszechna również w tenisie polskim, tylko przypadek może zrządzić, że trafimy na wielki talent.

Musimy pamiętać, że nie wszyscy rodzą się z określonym talentem do wyczynowego uprawiania tenisa. A przecież talent jest podstawowym czynnikiem decydującym o poziomie ewentualnego mistrzostwa sportowego w tenisie. Ujawnia się on i rozwija w wieloletnim procesie nauczania, treningu, w czasie zawodów i choć uwarunkowany genetycznie, to jednak daje się modelować i wykorzystywać w kształtowaniu przyszłego mistrza.

Ktoś powiedział, że „wiele trzeba przesypać piasku, aby znaleźć złoto”. Są takie dzieci, które chociaż mają predyspozycje, jeżeli sportu nie nauczą się w szkole, to do sportu nie trafią w ogóle. Do tenisa należy poszukiwać dzieci, które są naturalnie wybiegane, szybko i poprawnie zapamiętują ruchy tenisowe, chętnie i wytrwale bawią się w tenisa, mają poczucie rytmu i postawę zwycięzcy. Takie dzieci można spotkać w każdej polskiej szkole.

Jedynie szkoła zainteresowana wynikami sportowymi swoich wychowanków zapewni najzdolniejszym uczniom opiekę szkoleniową i startową, bez względu na ich status materialny.

Należy wreszcie przyjąć do wiadomości, że jeżeli chcemy znaleźć sposób na to, co w zakresie naboru do tenisa robią na świecie inni (Niemcy, Czesi), musimy wprowadzić zajęcia tenisa do szkół podstawowych.

Organizowanie rozgrywek klasowych, międzyklasowych i międzyszkolnych w warunkach wyczynu naturalnego, gdy każdy wynik jest dobry, gdy nie dopuszcza się do przeciążeń ustroju, zwraca się uwagę na technikę i radości z gry w tenisa z zachowaniem zasad „fair play” pozwoli odkrywać najbardziej uzdolnione dzieci.