Mowy - ebook
Wydawnictwo:
Data wydania:
10 października 2023
Format ebooka:
EPUB
Format
EPUB
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najpopularniejszych formatów e-booków na świecie.
Niezwykle wygodny i przyjazny czytelnikom - w przeciwieństwie do formatu
PDF umożliwia skalowanie czcionki, dzięki czemu możliwe jest dopasowanie
jej wielkości do kroju i rozmiarów ekranu. Więcej informacji znajdziesz
w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Format
MOBI
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najczęściej wybieranych formatów wśród czytelników
e-booków. Możesz go odczytać na czytniku Kindle oraz na smartfonach i
tabletach po zainstalowaniu specjalnej aplikacji. Więcej informacji
znajdziesz w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Multiformat
E-booki sprzedawane w księgarni Virtualo.pl dostępne są w opcji
multiformatu - kupujesz treść, nie format. Po dodaniu e-booka do koszyka
i dokonaniu płatności, e-book pojawi się na Twoim koncie w Mojej
Bibliotece we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego
tytułu. Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na
karcie produktu przy okładce. Uwaga: audiobooki nie są objęte opcją
multiformatu.
czytaj
na tablecie
Aby odczytywać e-booki na swoim tablecie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. Bluefire
dla EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na czytniku
Czytanie na e-czytniku z ekranem e-ink jest bardzo wygodne i nie męczy
wzroku. Pliki przystosowane do odczytywania na czytnikach to przede
wszystkim EPUB (ten format możesz odczytać m.in. na czytnikach
PocketBook) i MOBI (ten fromat możesz odczytać m.in. na czytnikach Kindle).
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na smartfonie
Aby odczytywać e-booki na swoim smartfonie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. iBooks dla
EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
Czytaj fragment
Pobierz fragment
Pobierz fragment w jednym z dostępnych formatów
Mowy - ebook
W Demostenesie zwykliśmy dziś dostrzegać przede wszystkim niestrudzonego orędownika wolności Grecji albo też, jak powiedzieliby niektórzy, imperialnych ambicji jego ojczystych Aten. Mowy, których przekład i opracowanie oddajemy do rąk czytelnika, idą jednak w poprzek tym oczekiwaniom. Tylko jedna, Przeciwko Aristokratesowi, dotyka zagadnień wielkiej polityki, a przy tym zdecydowanie wpisuje się w bardziej cyniczną ocenę działalności Demostenesa. Pozostałe cztery zostały napisane i wygłoszone wyłącznie na użytek wewnętrzny, który też nie do końca odpowiada naszym oczekiwaniom wobec antycznego męża stanu. Mowa Przeciwko Leptinesowi to dość krótkowzroczna próba obalenia reform fiskalnych mających zaradzić ogromnemu kryzysowi, w jakie Ateny popadły w połowie IV wieku p.n.e. Napisane dla tego samego klienta mowy Przeciwko Androtionowi i Przeciwko Timokratesowi to przykłady bezwzględnej wendetty sądowej, nieznacznie tylko przypudrowanej troską o rządy prawa w państwie. W mowie Przeciwko Meidiasowi wreszcie otrzymujemy wgląd w kulisy osobistej awantury między Demostenesem a jego sądowym adwersarzem. Demostenes był ponad wszelką wątpliwość wybitnym politykiem, mówcą i twórcą. Mowy przypominają jednak, że nie należy go utożsamiać z pomnikiem, który zbyt często i zbyt pochopnie mu się wystawia. Demostenes (384-322 p.n.e.) – to największy mówca antycznych Aten i grecko-rzymskiej starożytności w ogóle. Jako mąż stanu, swoje życie i swą retoryczną biegłość oddał sprawie powstrzymania macedońskiej ekspansji pod wodzą Filipa II, a później samego Aleksandra Wielkiego, czego świadectwem są między innymi jego cztery Filipiki. Jako biegły w prawie polityk, niestroniący od patosu, ale też od wulgarnej inwektywy, ukazuje się natomiast w zawartych w tym tomie mowach. Jego śmierć zbiegła się z kresem ateńskiej niepodległości i końcem klasycznej epoki dziejów i kultury antycznej Grecji.
| Kategoria: | Filozofia |
| Zabezpieczenie: |
Watermark
|
| ISBN: | 978-83-01-23083-8 |
| Rozmiar pliku: | 1,2 MB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
SŁOWO WSTĘPNE
Przekład, który oddajemy do rąk czytelnika, obejmuje pięć wielkich mów sądowych Demostenesa poprzedzonych starożytnymi biografiami mówcy. Spośród tych pierwszych tylko jedna, Przeciwko Aristokratesowi, ukazała się wcześniej w polskim przekładzie autorstwa Michała Kusionowicza (Kołomyja 1893–1895), który został udostępniony szerszemu gronu odbiorców dopiero dzięki internetowi. Zawarte w tomie biografie mówcy spolszczono po raz pierwszy; nie uwzględniają one Żywotu Demostenesa autorstwa Plutarcha, który znany jest czytelnikowi polskiemu w tłumaczeniu Mieczysława Brożka.
Nasz przekład to praca zbiorowa. Każdy z tłumaczy oddaje starożytną grekę na swój własny sposób, z właściwą sobie wrażliwością i temperamentem. Staraliśmy się do pewnego stopnia ujednolicić przekłady pewnych kluczowych terminów o charakterze mniej lub bardziej technicznym. Zdecydowaliśmy na przykład konsekwentnie tłumaczyć grecki rzeczownik polis poprzez „państwo” mimo różnicy zdań na ten temat w naszym gronie. W przekładzie – z pojedynczymi wyjątkami (np. fiala) – unikamy terminologii greckiej. Tą ostatnią posługujemy się w łacińskiej transliteracji w przypisach, których zadaniem jest nie tylko objaśnianie zawiłości greckiego tekstu, historii i prawa ateńskiego, lecz także wskazywanie drogi do dalszych poszukiwań poprzez odniesienia do tekstów starożytnych i nowożytnych opracowań. Każda mowa została poprzedzona wstępem przedstawiającym w zarysie osoby biorące udział w procesie, dotyczące go kwestie proceduralne oraz merytoryczne. Każdej towarzyszy również streszczenie autorstwa późnoantycznego retora i mówcy Libaniosa w przekładzie Julii Doroszewskiej.
Na koniec chcielibyśmy złożyć wyrazy wdzięczności dla Pani Profesor Joanny Janik z Uniwersytetu Jagiellońskiego za trud recenzji oraz Panu Pawłowi Wielopolskiemu i Pani Annie Kurek za znakomite opracowanie redakcyjne. Ocalili nas oni od wielu błędów, tak merytorycznych, jak i stylistycznych, oraz licznych niekonsekwencji. Wszystkie te, które mimo to znalazły się w książce, pozostają wyłącznie naszą wątpliwą zasługą.
Za podstawę przekładu mów Demostenesa przyjęliśmy tekst ustalony przez Mervina Diltsa (Oxford Classical Texts), gdzieniegdzie tylko odstępując od niego na rzecz innych lekcji manuskryptów lub filologicznych emendacji i koniektur.PRZYPISY
Zob. Vita 845d i kom.
Nt. lacedemońskiej okupacji Teb (od 381 p.n.e.) i jej końca zob. Xen. HG 5.2.25–36, 5.4.2–12; D.S. 15.20.2–3, 25.1–4; Plu. Pelop. 5–12; zob. też Buckler 1980: 16–17, 2003: 202–205, 213–214.
Nt. II Związku Morskiego (378–338 p.n.e.) i jego powstania zob. IG II² 43 (= RO 22); D.S. 15.28.2–4 (Ksenofont, osobliwie, w ogóle nie wspomina o tym sojuszu); por. Cargill 1981; Dreher 1995.
Zob. Vita 844b; Lib. Vita 6; Zos. Vita 147.
Dem. 27.4–5; Vita 844c.
Isoc. 14.37 (Oropos) i passim (Plateje); Xen. HG 6.3.5 (Tespies i Plateje), Dem. 16.4, 25 (wszystkie trzy).
Xen. HG 6.3.19–20 (m.in. schadenfreude); D.S. 15.50.4–5; Plu. Ages. 27.7–28.3.
Xen. HG 6.4.4–15; D.S. 15.53–56; Plu. Pelop. 20–23; zob. też Buckler 1980: 59–65, 2003: 289–295; Tuplin 1993: 135–139, 149; por. HSG 287.
Xen. HG 6.5–7; D.S. 15.62–69, 72, 75, 82–89; zob. też Buckler 1980: 70–109, 185–219; Sprawski 2017.
Konkretnie „współtrierarchii” (syntriērarchia); nt. trierarchii zob. Dem. 20, Wstęp; nt. syntrierarchii zob. Dem. 21.80 i kom.
Dem. 21.78, 28.17; nt. liturgii zob. Dem. 20, Wstęp; nt. antidosis zob. Dem. 20.40 i kom.
Dem. 21.79–80, 28.17.
Dem. 21.80, 28.17.
W zwycięskiej dla Tebańczyków bitwie pod Kynoskefalaj; zob. D.S. 15.80.1–5; Nep. Pelop. 5; Plu. Pelop. 31–35; por. też Buckler 1980: 175–181.
Xen. HG 7.20–25; Nep. Epamin. 9; D.S. 15.84–87; zob. też Buckler 1980: 205–219.
Cawkwell 1981: 51–55; Badian 1995: 95–99; Buckler 2003: 369–379; contra: Cargill 1981 (zwł. 189–196); zob. jednak Sherwin-White 1982; Martin 1984: 244–247; Dreher 1995 (zwł. 281–287); por. też HSG 2.284–285.
Dem. 18.99, 21.161 (zob. niżej).
Por. Aeschin. 3.173; zob. też Schaefer 1885/1887²: 1.344–345; Badian 2000: 19; Carlier 2006²: 44–49; MacDowell 2009: 59–60; Worthington 2013: 28; Brun 2015: 92–93.
Np. Dem. 55; zob. MacDowell 2009: 66; por. Gernet 1956: 120.
Rada: Dem. 51.1; Kefisodotos: ibid.; nt. Kefisodotosa zob. Dem. 23.153 i kom.
Aeschin. 3.52; por. Hansen 1975: 98–99; zob. jednak Schaefer 1885/1887²: 1.453–454 i p. 5; Sealey 1993: 100; Badian 2000: 18; Worthington 2013: 70; Kremmydas 2013: 35 i p. 123; por. Rubinstein 2000: 139.
Dem. 15.3; D.S. 16.7.3; Cargill 1981: 182.
Nt. Chabriasa i jego śmierci zob. Dem. 20.1 i kom.
Nt. Timotheosa i jego procesu zob. niżej, Dem. 23.149 i kom.
Nt. Ifikratesa i jego procesu zob. niżej, Dem. 23.129 i kom.
GSW 2.4–33; Hansen 1975: 58–65; Hamel 1998: 122–157.
Arr. An. 2.15.4.
Aeschin. 2.71; D.S. 16.86.1; zob. też 15.95.3; Plu. Pelop. 2.4.; por. Cargill 1981: 194–195; Buckler 2003; HM 2.593; contra: Dem. 19.332; GSW 2.77–85.
Dem. 19.332; zob. też GSW 2.84.
I wojna święta (ok. 590–580 p.n.e.): Aeschin. 3.107–113; zob. Davies 1994; II wojna święta (449 p.n.e.): Thuc. 1.112.5; Hornblower 1991–2008: 1.112–113.
D.S.16.8.2–3; por. HM 2.230–254.
Casus belli: Isoc. 5.2; Aeschin. 3.54; por. 2.21, 70; nieadekwatne działania: HM 2.250.
Cawkwell 1963: 51–52; por. Worthington 2013: 67.
Zob. Dem. 15.6; por. Croiset 1959: 4–5; Trevett 2011: 244; Worthington 2013: 88 (który jednak błędnie interpretuje Dem. 15.6).
Zob. niżej, Dem. 20, Wstęp.
Zob. niżej, Dem. 22, Wstęp.
Lokryda i Argolas: D.S. 16.30.3–4; Neon: D.S. 16.31.3–4; w wielu wcześniejszych studiach cała chronologia III wojny świętej przesunięta jest o rok (Neon: 354 p.n.e.; Pole Krokusów: 352 p.n.e.); od publikacji monografii Bucklera (1989) wielu badaczy skłonnych jest wrócić do przyjętego tutaj datowania, które jako pierwszy zaproponował jeszcze Beloch (1923²: 267–273); por. Ellis 1976: 15–16 i CAH² 6.742–746; HM 2.267–281; Sealey 1993: 121–122; Worthington 2013: 93–97, 105–108; zob. jednak Ryder 1994; McInerney 1999: 208–230 i EAH s.v. Onomarchos; por. Buckler 1989: 145–195.
D.S. 16.34.2 (zwycięstwa); por. GSW 2.92.
D.S. 16.31.5, 32.3–4; por. Buckler 1989: 45–46.
Plu. Mor. 812f; zob. też Cawkwell 1963 (który niejednokrotnie kwestionuje polityczny pacyfizm Eubulosa); Burke 1984: 113–116.
Co sugeruje poronne oskarżenie tego ostatniego przez tego pierwszego: Dem. 21.218 i schol.; por. Dem. 18.162, 19.291, 20.137; zob. też Sealey 1993: 116; Trevett 1999: 188.
Worthington 2013: 91; contra: Lehmann 2004: 70–78; por. Schaefer 1885/1887²: 1.206; Brun 2015: 140–141.
Dem. 21.206–207; por. Aeschin. 2.184; Dem. 19.290, 3.21–29 i schol. Dem. 3.22, 29.
Por. Cawkwell 1963: 52–53.
HM 2.237–258.
HM 2.244 (Olint), 252–253 (Ketriporis), 305–307 (Epir); por. Sealey 1993: 122 (Ketriporis).
HM 2.251 (zwycięstwa); nt. armii Filipa zob. HM 2.405–449.
D.S. 16.35.1; por. Buckler 1989: 67.
D.S. 16.35.1–2; Polyaen. 2.38.2 (II bitwa); por. Ellis 1976: 79; Buckler 1989: 67–68.
D.S. 16.35.2; HM 2.269–70; Buckler 1989; por. Buckler 2003: 415; Ellis 1976: 81–82.
D.S. 16.35.5 („przypadkiem”); Dem. 19.319; zob. też HM 2.274; Buckler 1989: 74–75.
D.S. 16.35.5–6; najkrwawsza bitwa: Buckler 1989: 75; jeńcy Fokijczyków: D.S. 16.31.2.
HM 2.272.
Niejednoznaczne wzmianki: Dem. 16.5; 23.102, 124; por. Brun 2015: 165–166.
Megalopolis: Paus. 4.28.2; por. D.S. 16.39; MacDowell 2009: 210; Rodos: Dem. 5.25; 13.8; MacDowell 2009: 223.
Aeschin. 2.106; por. Dem. 18.161–163; zob. też Trevett 1999.
HM 2.281–285.
Dem. 3.4–5; por. HM 2.283–285.
Zob. niżej, Dem. 23.109; por. HM 2.296–299.
Dem. 9.56; por. .91.
Nt. tej kampanii zob. HM 2.304–308.
Iust. 8.3.10; Ellis 1976: 94; por. HM 2.315.
Dem. 9.11; por. Ellis 1976: 94–95.
Por. Worthington 2013: 132, 138; Badian 2000: 37.
Sealey 1993: 134; Worthington 2013: 129.
Demostenes sam podkreśla, że i inni przemawiali w tej sprawie: Dem. 1.16; zob. jednak D.H. Amm. I 10 („Ateńczycy przekonani przez Demostenesa”).
Filochoros z Aten BNJ 328 F 49 (= D.H. Amm. I 9).
Filochoros z Aten BNJ 328 F 50 (= D.H. Amm. I 9).
Cawkwell 1962: 131.
Por. Teopomp z Chios BNJ 115 F 143; por. GSW 2.88.
Filochoros z Aten BNJ 328 F 51 (= D.H. Amm. I 9).
Zob. schol. Dem. 2.1; por. Croiset 1959: 90.
Już Dionizjos z Halikarnasu sugerował kolejność 2, 3, 1: D.H. Amm. / 1.4; por. Sealey 1993: 139; Tuplin 1998: 276–280; zob. jednak MacDowell 2009: 238.
Zob. Cawkwell 1962: 134.
Dem. 3.20; por. 13.32; zob. też Androtion BNJ 324 F 30 (= Filochoros BNJ 328 F 155).
Powstanie: Plu. Phoc. 12–14; chronologia: Carter 1971: 419–420; Falaikos: Aeschin. 3.87 (emendacja); schol. Aeschin. 3.86 (190 Dilts); por. Cawkwell 1962: 129; HM 2.318; Buckler 1989: 108–109.
Por. Aeschin. 3.87 (bez emendacji); HM 2.318–319; zob. jednak Cawkwell 1962: 129–130; Brunt 1969: 248–249.
Dem. 5.5; 21.132–133, 161–164; Plu. Phoc. 14.2; Brunt 1969: 250–251; Carter 1971: 426–427; Ryder 2000: 56; Worthington 2013: 145.
Por. Dem. 21.207, 19.290; zob. też Cawkwell 1963: 49.
Dem. 5.5; por. Brunt 1969: 250; zob. też krytykę zachowawczej polityki Eubulosa (bez imion) w Dem. 4.26; 1.11, 15; 3.10, 28–29; por. Cawkwell 1962: 133, 1963: 49; MacDowell 2009: 237–238.
Dem. 18.241; zob. też 19.290 i schol.; por. Ellis 1976: 97; Burke 1984: 118–119; MacDowell 1990: 5.
Eubulos: Cawkwell 1962: 136–140; Burke 1984: 119; Ryder 2000: 57; Demostenes: Brunt 1969: 250; Lehmann 2004: 119; por. Carlier 2006²: 128; Brun 2015: 175–183 (bez werdyktu).
Był z nim związany więzami gościnności (xenia); por. Dem. 21.115, 200; zob. też Herman 1987: 140 i passim nt. więzów gościnności.
Dem. 21.133; MacDowell 1990: 5.
Dem. 21.12–13; MacDowell 1990: 6; Worthington 2013: 146.
Demostenes: Dem. 21.103, 105; Meidias (i Demostenes): Dem. 21.110.
Dem. 21.110 i MacDowell 1990: 5–6.
Nt. kwestii wygłoszenia tej mowy zob. Dem. 21, Wstęp.
Schol. Dem. 21.104 (364 Dilts); nt. Nikodemosa zob. też niżej, Zos. Vita 149 i kom.
Aeschin. 1.172; 2.148; Din. 1.30; Idomeneus z Lampsakos BNJ 338 F 12; por. (nieautentyczne) dokumenty przytoczone w Dem. 21.107, 121.
Aeschin. 1.171, 172; 2.166; Din. 1.30, 47.
Por. Schaefer 1885/1887²: 2.104; Pickard-Cambridge 1914: 36–37; Carlier 2006²: 133–134; Worthington 2013: 160; jak słusznie zauważył Fisher (2001: 316–317), Nikodemos, niedoszły oskarżyciel Demostenesa, dla niego samego był zapewne drapieżnym sykofantą, dla jego wrogów natomiast – męczennikiem wolności słowa.
Por. Dem. 21.104, 116–119; zob. też MacDowell 1990: 328–330; Fisher 2001: 316–317.
Schol. Dem. 21.102, 104, 205 (352, 364, 687 Dilts); por. MacDowell 1990: 330.
D.S. 16.58.4–6; por. Buckler 1989: 111–112.
Buckler 1989: 112–113; Diodor odwraca kolejność tych zdarzeń (najpierw poselstwo do Filipa, później zwycięstwo pod Abaj): D.S. 16.58.2–3.
Harris, E.M. 1995: 50.
Dem. 19.10–11, 303–306; por. Ryder 2000: 60.
Podczas poselstwa z Eubei, które miało negocjować pokój z Atenami, oraz w rezultacie interwencji na rzecz porwanego przez piratów Frynona z Ramnus; por. Aeschin. 2.12–13; zob. też HM 2.329; Harris 1995: 46–47.
Aeschin. 2.14; 3.62; Din. 1.28; Harris 1995: 48–49.
Dem. 19.15 (kataptystou Philocratous); por. 19.291 (bdelyros Philocrates).
Harris, E.M. 1995: 48–49; zob. jednak Ryder 2000: 59.
Aeschin. 2.15–19 (obejmujące dalszy ciąg przedstawionej tu historii).
Harris (1995: 53) podaje w wątpliwość tę informację, jego sceptycyzm opiera się jednak na wątłym argumencie, że oficjalne wykazy posłów (w postaci inskrypcji) nie wymieniają imion tych, którzy ich zaproponowali.
D.S. 16.56.3–5, 59.1.
Aeschin. 19.132–133.
Por. HM 2.334; Buckler 1989: 134.
Dem. 19.159; Aeschin. 2.133–135; krokodyle łzy: Buckler 1989: 134.
Aeschin. 2.46; por. Harris, E.M. 1995: 58; warto podkreślić jednak, że ich świadectwo dotyczy całej relacji Ajschinesa z poselstwa, a nie tylko tego jednego epizodu.
Plu. Dem. 8.2, 3–4 (mowy cuchnące lampą), 10.1; por. 6.3, 8.7; zob. też Dem. 21.191; por. Cooper 2004: 150–151.
Tak Schaefer 1885/1887²: 202–204 (trywializując sprawę); Pickard-Cambridge 1914: 243, 259; Jaeger 1963²: 33, 147 (nadając jej wzniosłości); Harris 1995: 57–58; Ryder 2000: 61–62; Lehmann 2004: 132 (również uwznioślając); Cooper 2004: 149; Carlier 2006²: 151–152; MacDowell 2009: 317; Worthington 2013: 165–166; Brun 2015: 158; contra: Sealey 1993: 151; Lengauer 2004: 133.
Skład: Aeschin. 2.97 (implikacja); przysięgi: Aeschin. 2.91, 98, 103.
Teopomp z Chios BNJ 115 F 166 (= Did. in Dem. 8.63–9.15).
A także Amfipolis, choć z jej utratą Ateńczycy ostatecznie musieli się pogodzić; por. Harris, E.M. 1995: 79.
Aeschin. 2.82.
Kersobleptes i traktat: Aeschin. 2.81–83; Dem. 19.174; sprzeciw Demostenesa: Aeschin. 2.84; por. Harris, E.M. 1995: 75.
Dem. 19.155; Aeschin. 2.91–92; por. Ellis 1976: 113.
Dem. .36; 8.64; 9.15; 19.156; por. HM 2.554–555.
Obietnice: Aeschin. 2.119–120; oszustwo: Dem. 19.20–22.
Rada: Dem. 19.18; Zgromadzenie: Dem. 19.23, 46; por. Dem. 6.30.
I przynajmniej jeden nieznany z imienia oskarżyciel: Dem. 19.2.
Nt. audytu (euthyna) zob. Ath.Pol. 48.3–5; Todd 1993: 112–113; Hansen 1999: 226–227.
Dem. 19.83–85, 112, 219; por. Aeschin. 2.104, 136–141.
Ludobójstwo: Aeschin. 2.142; ukaranie Fokidy: D.S. 16.60.1–3.
D.S. 16.60.1.
Dem. 19.128; por. Dem. 18.287; Aeschin. 2.162–163.
Dem. 19.125–126; zob. też Harris, E.M. 1995: 97–98.
Aeschin. 2.144.
Dem. 19.257, 284; nt. atimia jako kara zob. And. 1.73–76 i Hansen 1976: 55–90; Youni 2019; por. Kucharski 2018.
Vitae (Mor.) 840f; zob. jednak RWW 189.
Dem. 19.260; Isoc. Ep. 2.20; zob. jednak HM 2.523–544; Sprawski 2003.
Messenia i Argos: Dem. 6.9, 26; Arkadia: Dem. 19.261.
Dem. 9.18, 26–27.
Plu. Phoc. 15 i Ryder 2000: 75; Harris 1995: 115.
Dem. 6.20–26; por. HM 2.476–480; Harris, E.M. 1995: 110; Ryder 2000: 72.
Libanios (hyp. Dem. 6, 1–2); Cawkwell 1963b: 125; MacDowell 2009: 329.
HM 2.491–492; Ellis 1976: 146; Ryder 2000: 74; por. 7.2–6, 24–32.
Tak Libanios (hyp. Dem. 7, 2); por. też MacDowell 2009: 344.
W rzeczywistości Hegesippos mówi dedōkenai i apodounai ( 7.6); sami zaś Ateńczycy mieli wyspę „zyskać” (labete), a nie „odzyskać” (apolabete); Ajschines zaś wyśmiewa całą debatę, kontrastując didōsi i apodidōsi (Aeschin. 3.83).
Harris, E.M. 1995: 115; Ryder 2000: 76; por. Buckler 2003: 460; Worthington 2013: 199–200.
Hyp. Eux. 28; Dem. 19.115; Hansen 1975: 102–103.
Dem. 19.8, 16, 21, 144, 174, 189, 309; Aeschin. 2.14–15, 18–19, 20, 54, 56.
Dem. 8.16; por. HM 2.564–565.
Dem. 8.26; zob. też GSW 2.82–83.
Buckler 2003: 472; por. Sealey 1993: 180; Worthington 2013: 216.
D.S. 16.71.1–2; 12.8–10; zob. też HM 2.554–566; Ellis 1976: 166–168, 170–171.
Gotowi na ustępstwa wobec Filipa: Dem. 8.52–57; moralny obowiązek: Dem. 8.50–51; rzezimieszki: Dem. 8.20.
Dem. 18.132–133; Din. 1.63; Plu. Dem. 14.4; zob. też Wallace 1989: 113–114.
Din. 1.62; zob. też Wallace 1989: 115–118.
Nt. tła tego sporu zob. Kucharski 2016: 297–304.
Dem. 18.134; Hyp. F 67–75 Jensen; zob. też Kucharski 2016: 297–307.
F 161, 194 Jensen; por. Plu. Vitae 850a.
Dem. 9.72 (Ambrakia); IG II³ 1 308 (Messenia – inskrypcja niepełna); schol. Aeschin. 3.83 (wszyscy).
Por. Sealey 1993: 177; zob. też Ellis 1976: 158–159.
Dem. 18.244, 302; por. Dem. 9.35; zob. też Ellis 1976: 169, 171; HM 563; Ryder 2000: 78 (który uważa, że sojusz został wtedy zawarty).
Aeschin. 3.90–97 (który w swej nieprzyjaznej relacji zarzuca Demostenesowi przekupstwo i malwersacje w związku z tym sojuszem); por. Hyp. Dem. 20; Plu. Dem. 17.1; zob. też Brunt 1969: 253–255; HM 2.545–547.
Dem. 18.83, 223; Vitae 846a; 848d (z błędną informacją, że wniosek ten zaskarżył Diondas); por. Canevaro 2013: 257–259 (który podkreśla, że uchwała dotyczyła wyłącznie polityki eubejskiej Demostenesa).
IG II³ 1 309; por. Sealey 1993: 181; Worthington 2013: 230.
HM 2.572; Buckler 2003: 480.
D.S. 16.74.4 (Bizancjum) D.S. 16.75.1–2 (satrapowie).
Dem. 18.76–79 i Yunis 2001: 154–155; por. Did. in Dem. 10.24–30; D.S. 16.77.3; por. Ellis 1976: 176–177.
HM 2.714–715; Sealey 1993: 239–240; MacDowell 2009: 365–366; Trevett 2011: 213; Worthington 2013: 230–231.
Did. in Dem. 11.10–17; zob. też HM 2.714; Sealey 1993: 239; Harding 2006: 217–222; Trevett 2011: 201; contra: MacDowell 2009: 363; Worthington 2013: 230–231.
D.S. 16.76.4; zob. też HM 2.579; por. Sealey 1993: 188.
Pomoc: Aeschin. 3.256; Dem. 18.80, 88; D.S. 16.76.4, 77.2–3; Plu. Dem. 17.2.1; Chares: Plu. Phoc. 14.4–5.
Filochoros BNJ 328 F 162, F 55a (= Did. in Dem. 10.34–11.5; 1.67–72); por. Dem. 18.72; por. Aeschin. 3.55.
Według niektórych oficjalne wypowiedzenie wojny nastąpiło przed napaścią Filipa na konwój statków z zaopatrzeniem; zob. Harris, E.M. 1995: 124–125; Worthington 2013: 234–235.
Iust. 9.2; por. HM 2.581–584.
Filochoros z Aten BNJ 328 F 56b (= Did. in Dem. 11.37–51).
HM 2.588–589; Ryder 2000: 80.
Nt. IV wojny świętej zob. HM 2.585–588; Harris, E.M. 1995: 126–131; Buckler 2003: 491–494.
Na czele pierwszej wyprawy, pod nieobecność Filipa, stanął Tessalczyk Kottyfos z Farsalos; po dotarciu do Amfissy ukarał on mieszkańców grzywną, której jednak nie spłacili; dopiero wtedy na wojnę ruszyli Macedończycy (w międzyczasie zaś Tebańczycy zajęli Nisaję); zob. Aeschin. 3.128.
HM 2.589.
Sprawozdanie z tych obrad i powziętych decyzji (widziane z dwóch różnych stron): Aeschin. 3.115–124; Dem. 18.148–156.
Por. Pickard-Cambridge 1914: 365; Sealey 1993: 192; Harris, E.M. 1995: 128–129; Ryder 2000: 80; Worthington 2013: 239; Brun 2015: 251–252; contra: Carlier 2006²: 211–212; Schaefer (1885/1887²: 2.539–540) oraz Jaeger (1963²: 182) i Lehmann (2004: 169) protekcjonalnie zarzucają Ajschinesowi głupotę.
Hyp. Dion. 1–4; Dem. 18.173–180; Plu. Dem. 17.5–6; między wierszami przyznawali to nawet jego wrogowie: Aeschin. 3.84, 142–143; Din. 1.12.
Dem. 18.222–223; Vitae 848d, f; zaskarżenia tej uchwały przez Diondasa dotyczy nowo odkryta mowa Hyperejdesa Przeciwko Diondasowi.
Dem. 18.237; Plu. Dem. 17.5.
Aeschin. 3.149–151; Plu. Phoc. 16.1–3; Dem. 18.2; zob. też HM 2.594–595.
Por. Ellis 1976: 179 (w innym kontekście: oblężenia Bizancjum).
W źródłach znajdujemy jedynie pojedyncze wzmianki dotyczące przebiegu bitwy; zob. D.S. 86.3–4; Polyaen. 4.2.2, 4.2.7; w tym miejscu przyjmuję rekonstrukcję za HM 2.599–603.
Lew: Paus. 9.40.10; uznanie Filipa: Plu. Pelop. 18.7.8; w rzeczywistości pomnik lwa został prawdopodobnie wzniesiony dużo później, najwcześniej w latach 310–320 p.n.e.; zob. Ma 2008: 83–84.
Zob. Hamel 1995 (która jednak podkreśla, że owa separacja funkcji politycznych i wojskowych w IV wieku p.n.e. nie była całkowita).
Plu. 845f (zob. niżej); Dem. 20.2.
Aeschin. 3.152, 159, 175, 181; Din. 1.12; Pytheas F 7 Sauppe (= Plu. Dem. 20.2).
Lyc. 1.16, 41; Hyp. F 27–29 Jensen; Dion. 28; zob. też Poddighe 2003; Liddel 2020: 1.603–611; Cooper 2022.
Z reguły przyjmuje się, że Demades zadebiutował w ateńskiej polityce dopiero wraz z kryzysem po Cheronei; pogląd ten przekonująco zakwestionował Brun (2000: 41–48); jego książka jest też najpełniejszym (choć mocno apologetycznym) opracowaniem kariery tego polityka.
D.S. 16.87.3, 18.285; Plb. 5.10.3–4; por. , F 87.9 de Falco; zob. też. de Falco 1954: 33–34; Brun 2000: 55–57.
Aeschin. 3.159; Dem. 18.285; por. D.S. 16.87.3; Plb. 5.10.4; Iust. 9.4.4.
Ajschines: Aeschin. 3.227; Dem. 18.282; udział Fokiona i Demadesa nie jest jednoznacznie poświadczony w źródłach, pozostaje jednak wysoce prawdopodobny; por. Gehrke 1976: 63–64; Brun 2000: 60.
Nt. warunków tego traktatu zob. 17; IG II³ 318 (= IG II² 236; RO 76); por. też D.S. 16.89; zob. też HM 2.623–46; Jehne 1994; Ager 1996: 39–43; Ryder 2003: 75–80 (oryg. 1965); Faraguna 2003: 99–102; Green 2013²: 85–87; HSG 2.290, 313–316.
Por. Rhodes 1993²: 686–687, 695; Cargill 1995: 12–15; Buckler 2003: 506; Cooper 2008: 42–43; zob. też Kulesza 1994: 64–65; 207–208.
Od tego miejsca aż do końca wykorzystałem (zmieniając i aktualizując, gdzie potrzeba) materiały z Kucharski 2016: 12–27, 34–37, 73–78, 84–86, 211–213.
Zob. Hyp. Dem. 28; por. Schaefer 1885/1887: 3.12; MacDowell 2004: 372–373; zob. też Lengauer 2004: 180–182; nie udało się jednak Demostenesowi uzyskać poparcia Zgromadzenia w jego staraniach o pozycję „strażnika pokoju” (eirenophylax), reprezentującego Ateny na kongresie zwołanym przez Filipa w Koryncie; zob. Aeschin. 3.159; por. Harris 1994, 1995: 138; Ryder 2000: 83.
Dem. 18.249; Hyp. Dem. 28–29; por. Worthington 2013: 272 i p. 81; MacDowell 2004: 373.
Zob. też niżej, Vitae 845f i kom.
D.H. Dem. 44; por. Schaefer 1885/1887²: 36; Blass 1887/1898²: 3.1.444–446; Kennedy 1963: 164–165.
Herrman 2008; MacDowell 2009: 377; Worthington 2013: 259–262 (bez debaty); Brun 2015: 26–27, p. 12.
Pokaźne fragmenty mowy obrończej Hyperejdesa, Przeciwko Diondasowi (Hyp. Dion.), zostały po raz pierwszy opublikowane w Carey et al. 2008; zob. też Horváth 2014; por. Kucharski 2016: 229–249.
Aeschin. 3.77; por. Plu. Dem. 22.1–3; 847b.
Aeschin. 3.160 (nie do końca jednoznaczna sugestia); Plu. Dem. 22.2–3 (który nie podaje, że była to inicjatywa samego Demostenesa); Phoc. 16.6; D.S. 17.3.2; por. Rhodes 1972: 81; zob. też Pickard-Cambridge 1914: 406–407; Sealey 1993: 202; Worthington 2013: 272–273; Ajschines drwił z nienawiści Demostenesa do władców Macedonii, nazywając go Misophilippos i Misalexandros (Aeschin. 3.66).
Aeschin. 3.77, 160, 219; Plu. Dem. 23.2.
D.S. 17.5.1; Plu. Dem. 23.2; HM 3.8–9; Bosworth 1988: 22, 27; Green 2013²: 98, 114.
D.S. 16.87.3; Arr. An. 17.1; Paus. 19.1.8; zob. też HM 2.610–611; Green 2013²: 80; Worthington 2014: 97–98.
D.S. 17.4.1–3; zob. też HM 3.15; Worthington, ed., 2000: 91–92; Lefèvre 2002; Green 2013²: 116–117; Worthington 2014: 126.
Por. Aeschin. 3.77, 160; D.S. 16.87.3, 17.3.2; Plu. Phoc. 16.5; zob. też Ryder 2000: 84; Green 2013²: 117–20; Worthington 2014: 126–127.
Aeschin. 3.161; Din. 1.82; D.S. 17.4.5–8; Plu, Dem. 23.2–3; Plutarch wyraźnie sugeruje, że chodzi o wspomniane niżej poselstwo ateńskie po zburzeniu Teb (335 p.n.e.), Ajschines zaś i Diodor nawiązują do tego pierwszego; świadectwo tych ostatnich wydaje się wiarygodniejsze; por. Cawkwell 1969; contra: Worthington 1991: 252.
D.S. 17.4.1; Arr. An. 1.1.2; HM 3.16; Green 2013²: 120–122.
D.S. 17.5.4.
Arr. An. 1.7.1–3, 8–10; D.S. 17.8.3–5.
D.S. 17.8.5 (pomoc); Aeschin. 3.239 (sojusz); zob. też HM 3.57.
Aeschin. 3.239, 259; Hyp. Dem. 17; Din. 1.10, 18; zob. też Schaefer 1885/1887²: 115–116; contra: Pickard-Cambridge 1914: 411; Worthington 1992: 139–143, 2013: 282–283; Carlier 2006²: 235 (pomija milczeniem); Brun 2015: 296; por. Cawkwell 1969: 177 (podejrzenia).
Arr. An. 1.7.6; Schaefer 1885/1887²: 3.120; HM 3.59; Bosworth 1988: 32; Green 2013²: 142; Worthington 2014: 131.
D.S. 17.12.5; Arr. An. 1.8.6; HM 3.62; Green 2013²: 145–146.
Zob. D.S. 17.13.1–14.1; Arr. An. 1.7–9; Plu. Alex. 11.6–13, Dem. 23.1–3; Iust. 11.3.4–6; zob. też Worthington 2000b: 65 i p. 2, 68; Ryder 2003: 75; Nawotka 2004: 154; Green 2013²: 147; Worthington 2014: 133.
Arr. An. 1.9.9; Plin. Nat. 7.20; D.Chr. 2.33; zob. jednak Slater 1971: 146–147.
Por. Aeschin. 3.128, 133; zob. też Worthington 2003: 86 (krytycznie); Nawotka 2004: 155.
Arr. An. 1.10.3–4; Plu. Phoc. 17; por. HM 3.66; Nawotka 2004: 154.
Plu. Dem. 23.3, 5; Phoc. 17.2–5; D.S. 17.15.1–5; Arr. An. 1.10.2–5; Iust. 11.3.5 (I poselstwo przed zburzeniem Teb); Mitchel 1970: 13; HM 3.62; Green 2013²: 149–150; nt. negocjacji Ateńczyków z Aleksandrem zob. Nawotka 2004: 155–156.
Arr. An. 1.10.4 (= BNJ 227, T 52).
Plu. Dem. 23.6; Phoc. 17.6–7; por. Gehrke 1976: 73–74; Tritle 1988: 44, 100.
Plu. Phoc. 21.1, 847c, 848e; zob. też Gehrke 1976: 76.
Aeschin. 3.164; por. Will 1983: 69–70.
Por. HM 3.76; Badian 2012: 156; nt. wojny Agisa III zob. Badian 2012: 153–173, 338–364.
Arr. An. 2.13.4–6; Bosworth 1988: 63, 199; Badian 2012: 157; CAH 6.808.
D.S. 17.48.1–2; Bosworth 1988: 199 (por. CAH 6.853); Badian 2012: 158; do 332 p.n.e. większość kontyngentów greckich i fenickich wchodzących w skład floty perskiej opuściło ją i powróciło do swoich państw.
Por. D.S. 17.62.6; Bosworth 1988: 201.
Will 1983: 68–69; Gehrke 1985: 67, p. 1; MacDowell 2009: 380–381; Poddighe 2009: 103–104, p. 39.
Demostenes: Aeschin. 3.166; Din. 1.34–36; Demades: BNJ 227 F 10 (= Plu. Mor. 818e–f); por. Bosworth 1988: 202; Badian 2012: 155, 162–163; zob. jednak Will 1983: 75.
Por. Isoc. 5.74; zob. też HM 3.77; Badian 2012: 162.
D.S. 17.63.1–2; HM 3.77–78.
„Jak się wydaje, mężowie, gdy my tutaj zwyciężaliśmy Dariusza, tam, w Arkadii, miała miejsce jakaś wojna mysia (myomachia)”; Plu. Ages. 15.4; por. HM 3.78 i p. 2.
Aeschin. 3.165–166; Din. 1.34–35.
Gwoli ścisłości warto odnotować, że Demostenes formalnie wystąpił tu jako współobrońca (synēgoros) oskarżonego Ktezyfonta; ten ostatni jednak, jak należy wnosić z długości przemowy Demostenesa, ograniczył się jedynie do zwięzłej odpowiedzi na zarzuty Ajschinesa; to bowiem Demostenes był de facto oskarżonym w tym procesie, mimo że formalnie był nim Ktezyfont.
Plu. 840c; Dem. 24.3; zob. też RWW 185.
Np. Cic. de Orat. 3.213; Opt. Gen.; Plin. Ep. 2.3.10; por. Pernot 2006: 61–127; Canfora 2018.
Sealey 1993: 208; Worthington 2000b: 93; Brun 2015: 250–251.
Hyp. Dem. 12; Din. 1.1, 7.
Nt. deifikacji Aleksandra zob. Atkinson 1973; Bosworth 1988: 278–290; Engels 1993²: 295–299; Brun 2000: 97–102; Badian 2012: 244–287 (zwł. 262–269) i 365–385.
Arr. An. 7.23.6; Plu. Alex. 7.2; zob. też Berve 1926: 2.169–175 (zwł. 174–175); Heckel 2006: 133–137; Badian 2012: 257, 268.
Plb. 12.12b; Plu. Mor. 804b; 842d; zob. też niżej.
Ath. 2.621b; Ael. VH 5.12 (= BNJ 227 T 86, 82); zob. też de Falco 1954²: 24–25; Hansen 1989: 40; por. Brun 2000: 99–102; contra: Dmitriev 2021: 180–182 (który z sobie tylko wiadomych przyczyn uznaje te świadectwa za późniejszy retoryczny topos).
Zob. Hyp. Dem. 31; Epit. 21; Din. 1.94.
Demades miał przy tej okazji powiedzieć: „Baczcie, byście nieba pilnując, nie stracili ziemi”; zob. V. Max. 7.2.13 (= BNJ 227 F 7).
17.8, 10, 14; por. Poddighe 2012: 132.
Hyp. Dem. 18; Din. 1.82; D.S. 17.109.1–2, 18.8.4; Curt. 10.2.4–5.
D.S. 18.8.1–5; por. RO 2003: 202, 417, 530; Nawotka 2004: 479.
Powszechnie uważa się, że dekret był próbą zaradzenia problemowi, jakim była ogromna liczba pozbawionych służby (i środków do życia) najemników greckich, których na rozkaz Aleksandra zwolnili jego satrapowie; zob. D.S. 17.106.3; por. Badian 2012: 72–73).
Por. Badian 2012: 70–71; Faraguna 2003: 124–125; Nawotka 2004: 480–481.
Colin 1925: 326; Worthington 2000b: 102; Nawotka 2004: 481.
Din. 1.81, 103; por. Will 1983: 119; Worthington 1992: 273–274; Badian 2012: 74.
D.S. 17.113.3; por. Iust. 12.13.1; zob. też Bosworth 1988: 224; Badian 2012: 74 i 91, p. 122; nt. decyzji Aleksandra i rzekomego listu, w którym uznaje prawa Ateńczyków do Samos (Plu. Alex. 28.1) zob. Worthington 1984: 143, 2000b: 105, 2003: 100 i p. 48.
Przekład, który oddajemy do rąk czytelnika, obejmuje pięć wielkich mów sądowych Demostenesa poprzedzonych starożytnymi biografiami mówcy. Spośród tych pierwszych tylko jedna, Przeciwko Aristokratesowi, ukazała się wcześniej w polskim przekładzie autorstwa Michała Kusionowicza (Kołomyja 1893–1895), który został udostępniony szerszemu gronu odbiorców dopiero dzięki internetowi. Zawarte w tomie biografie mówcy spolszczono po raz pierwszy; nie uwzględniają one Żywotu Demostenesa autorstwa Plutarcha, który znany jest czytelnikowi polskiemu w tłumaczeniu Mieczysława Brożka.
Nasz przekład to praca zbiorowa. Każdy z tłumaczy oddaje starożytną grekę na swój własny sposób, z właściwą sobie wrażliwością i temperamentem. Staraliśmy się do pewnego stopnia ujednolicić przekłady pewnych kluczowych terminów o charakterze mniej lub bardziej technicznym. Zdecydowaliśmy na przykład konsekwentnie tłumaczyć grecki rzeczownik polis poprzez „państwo” mimo różnicy zdań na ten temat w naszym gronie. W przekładzie – z pojedynczymi wyjątkami (np. fiala) – unikamy terminologii greckiej. Tą ostatnią posługujemy się w łacińskiej transliteracji w przypisach, których zadaniem jest nie tylko objaśnianie zawiłości greckiego tekstu, historii i prawa ateńskiego, lecz także wskazywanie drogi do dalszych poszukiwań poprzez odniesienia do tekstów starożytnych i nowożytnych opracowań. Każda mowa została poprzedzona wstępem przedstawiającym w zarysie osoby biorące udział w procesie, dotyczące go kwestie proceduralne oraz merytoryczne. Każdej towarzyszy również streszczenie autorstwa późnoantycznego retora i mówcy Libaniosa w przekładzie Julii Doroszewskiej.
Na koniec chcielibyśmy złożyć wyrazy wdzięczności dla Pani Profesor Joanny Janik z Uniwersytetu Jagiellońskiego za trud recenzji oraz Panu Pawłowi Wielopolskiemu i Pani Annie Kurek za znakomite opracowanie redakcyjne. Ocalili nas oni od wielu błędów, tak merytorycznych, jak i stylistycznych, oraz licznych niekonsekwencji. Wszystkie te, które mimo to znalazły się w książce, pozostają wyłącznie naszą wątpliwą zasługą.
Za podstawę przekładu mów Demostenesa przyjęliśmy tekst ustalony przez Mervina Diltsa (Oxford Classical Texts), gdzieniegdzie tylko odstępując od niego na rzecz innych lekcji manuskryptów lub filologicznych emendacji i koniektur.PRZYPISY
Zob. Vita 845d i kom.
Nt. lacedemońskiej okupacji Teb (od 381 p.n.e.) i jej końca zob. Xen. HG 5.2.25–36, 5.4.2–12; D.S. 15.20.2–3, 25.1–4; Plu. Pelop. 5–12; zob. też Buckler 1980: 16–17, 2003: 202–205, 213–214.
Nt. II Związku Morskiego (378–338 p.n.e.) i jego powstania zob. IG II² 43 (= RO 22); D.S. 15.28.2–4 (Ksenofont, osobliwie, w ogóle nie wspomina o tym sojuszu); por. Cargill 1981; Dreher 1995.
Zob. Vita 844b; Lib. Vita 6; Zos. Vita 147.
Dem. 27.4–5; Vita 844c.
Isoc. 14.37 (Oropos) i passim (Plateje); Xen. HG 6.3.5 (Tespies i Plateje), Dem. 16.4, 25 (wszystkie trzy).
Xen. HG 6.3.19–20 (m.in. schadenfreude); D.S. 15.50.4–5; Plu. Ages. 27.7–28.3.
Xen. HG 6.4.4–15; D.S. 15.53–56; Plu. Pelop. 20–23; zob. też Buckler 1980: 59–65, 2003: 289–295; Tuplin 1993: 135–139, 149; por. HSG 287.
Xen. HG 6.5–7; D.S. 15.62–69, 72, 75, 82–89; zob. też Buckler 1980: 70–109, 185–219; Sprawski 2017.
Konkretnie „współtrierarchii” (syntriērarchia); nt. trierarchii zob. Dem. 20, Wstęp; nt. syntrierarchii zob. Dem. 21.80 i kom.
Dem. 21.78, 28.17; nt. liturgii zob. Dem. 20, Wstęp; nt. antidosis zob. Dem. 20.40 i kom.
Dem. 21.79–80, 28.17.
Dem. 21.80, 28.17.
W zwycięskiej dla Tebańczyków bitwie pod Kynoskefalaj; zob. D.S. 15.80.1–5; Nep. Pelop. 5; Plu. Pelop. 31–35; por. też Buckler 1980: 175–181.
Xen. HG 7.20–25; Nep. Epamin. 9; D.S. 15.84–87; zob. też Buckler 1980: 205–219.
Cawkwell 1981: 51–55; Badian 1995: 95–99; Buckler 2003: 369–379; contra: Cargill 1981 (zwł. 189–196); zob. jednak Sherwin-White 1982; Martin 1984: 244–247; Dreher 1995 (zwł. 281–287); por. też HSG 2.284–285.
Dem. 18.99, 21.161 (zob. niżej).
Por. Aeschin. 3.173; zob. też Schaefer 1885/1887²: 1.344–345; Badian 2000: 19; Carlier 2006²: 44–49; MacDowell 2009: 59–60; Worthington 2013: 28; Brun 2015: 92–93.
Np. Dem. 55; zob. MacDowell 2009: 66; por. Gernet 1956: 120.
Rada: Dem. 51.1; Kefisodotos: ibid.; nt. Kefisodotosa zob. Dem. 23.153 i kom.
Aeschin. 3.52; por. Hansen 1975: 98–99; zob. jednak Schaefer 1885/1887²: 1.453–454 i p. 5; Sealey 1993: 100; Badian 2000: 18; Worthington 2013: 70; Kremmydas 2013: 35 i p. 123; por. Rubinstein 2000: 139.
Dem. 15.3; D.S. 16.7.3; Cargill 1981: 182.
Nt. Chabriasa i jego śmierci zob. Dem. 20.1 i kom.
Nt. Timotheosa i jego procesu zob. niżej, Dem. 23.149 i kom.
Nt. Ifikratesa i jego procesu zob. niżej, Dem. 23.129 i kom.
GSW 2.4–33; Hansen 1975: 58–65; Hamel 1998: 122–157.
Arr. An. 2.15.4.
Aeschin. 2.71; D.S. 16.86.1; zob. też 15.95.3; Plu. Pelop. 2.4.; por. Cargill 1981: 194–195; Buckler 2003; HM 2.593; contra: Dem. 19.332; GSW 2.77–85.
Dem. 19.332; zob. też GSW 2.84.
I wojna święta (ok. 590–580 p.n.e.): Aeschin. 3.107–113; zob. Davies 1994; II wojna święta (449 p.n.e.): Thuc. 1.112.5; Hornblower 1991–2008: 1.112–113.
D.S.16.8.2–3; por. HM 2.230–254.
Casus belli: Isoc. 5.2; Aeschin. 3.54; por. 2.21, 70; nieadekwatne działania: HM 2.250.
Cawkwell 1963: 51–52; por. Worthington 2013: 67.
Zob. Dem. 15.6; por. Croiset 1959: 4–5; Trevett 2011: 244; Worthington 2013: 88 (który jednak błędnie interpretuje Dem. 15.6).
Zob. niżej, Dem. 20, Wstęp.
Zob. niżej, Dem. 22, Wstęp.
Lokryda i Argolas: D.S. 16.30.3–4; Neon: D.S. 16.31.3–4; w wielu wcześniejszych studiach cała chronologia III wojny świętej przesunięta jest o rok (Neon: 354 p.n.e.; Pole Krokusów: 352 p.n.e.); od publikacji monografii Bucklera (1989) wielu badaczy skłonnych jest wrócić do przyjętego tutaj datowania, które jako pierwszy zaproponował jeszcze Beloch (1923²: 267–273); por. Ellis 1976: 15–16 i CAH² 6.742–746; HM 2.267–281; Sealey 1993: 121–122; Worthington 2013: 93–97, 105–108; zob. jednak Ryder 1994; McInerney 1999: 208–230 i EAH s.v. Onomarchos; por. Buckler 1989: 145–195.
D.S. 16.34.2 (zwycięstwa); por. GSW 2.92.
D.S. 16.31.5, 32.3–4; por. Buckler 1989: 45–46.
Plu. Mor. 812f; zob. też Cawkwell 1963 (który niejednokrotnie kwestionuje polityczny pacyfizm Eubulosa); Burke 1984: 113–116.
Co sugeruje poronne oskarżenie tego ostatniego przez tego pierwszego: Dem. 21.218 i schol.; por. Dem. 18.162, 19.291, 20.137; zob. też Sealey 1993: 116; Trevett 1999: 188.
Worthington 2013: 91; contra: Lehmann 2004: 70–78; por. Schaefer 1885/1887²: 1.206; Brun 2015: 140–141.
Dem. 21.206–207; por. Aeschin. 2.184; Dem. 19.290, 3.21–29 i schol. Dem. 3.22, 29.
Por. Cawkwell 1963: 52–53.
HM 2.237–258.
HM 2.244 (Olint), 252–253 (Ketriporis), 305–307 (Epir); por. Sealey 1993: 122 (Ketriporis).
HM 2.251 (zwycięstwa); nt. armii Filipa zob. HM 2.405–449.
D.S. 16.35.1; por. Buckler 1989: 67.
D.S. 16.35.1–2; Polyaen. 2.38.2 (II bitwa); por. Ellis 1976: 79; Buckler 1989: 67–68.
D.S. 16.35.2; HM 2.269–70; Buckler 1989; por. Buckler 2003: 415; Ellis 1976: 81–82.
D.S. 16.35.5 („przypadkiem”); Dem. 19.319; zob. też HM 2.274; Buckler 1989: 74–75.
D.S. 16.35.5–6; najkrwawsza bitwa: Buckler 1989: 75; jeńcy Fokijczyków: D.S. 16.31.2.
HM 2.272.
Niejednoznaczne wzmianki: Dem. 16.5; 23.102, 124; por. Brun 2015: 165–166.
Megalopolis: Paus. 4.28.2; por. D.S. 16.39; MacDowell 2009: 210; Rodos: Dem. 5.25; 13.8; MacDowell 2009: 223.
Aeschin. 2.106; por. Dem. 18.161–163; zob. też Trevett 1999.
HM 2.281–285.
Dem. 3.4–5; por. HM 2.283–285.
Zob. niżej, Dem. 23.109; por. HM 2.296–299.
Dem. 9.56; por. .91.
Nt. tej kampanii zob. HM 2.304–308.
Iust. 8.3.10; Ellis 1976: 94; por. HM 2.315.
Dem. 9.11; por. Ellis 1976: 94–95.
Por. Worthington 2013: 132, 138; Badian 2000: 37.
Sealey 1993: 134; Worthington 2013: 129.
Demostenes sam podkreśla, że i inni przemawiali w tej sprawie: Dem. 1.16; zob. jednak D.H. Amm. I 10 („Ateńczycy przekonani przez Demostenesa”).
Filochoros z Aten BNJ 328 F 49 (= D.H. Amm. I 9).
Filochoros z Aten BNJ 328 F 50 (= D.H. Amm. I 9).
Cawkwell 1962: 131.
Por. Teopomp z Chios BNJ 115 F 143; por. GSW 2.88.
Filochoros z Aten BNJ 328 F 51 (= D.H. Amm. I 9).
Zob. schol. Dem. 2.1; por. Croiset 1959: 90.
Już Dionizjos z Halikarnasu sugerował kolejność 2, 3, 1: D.H. Amm. / 1.4; por. Sealey 1993: 139; Tuplin 1998: 276–280; zob. jednak MacDowell 2009: 238.
Zob. Cawkwell 1962: 134.
Dem. 3.20; por. 13.32; zob. też Androtion BNJ 324 F 30 (= Filochoros BNJ 328 F 155).
Powstanie: Plu. Phoc. 12–14; chronologia: Carter 1971: 419–420; Falaikos: Aeschin. 3.87 (emendacja); schol. Aeschin. 3.86 (190 Dilts); por. Cawkwell 1962: 129; HM 2.318; Buckler 1989: 108–109.
Por. Aeschin. 3.87 (bez emendacji); HM 2.318–319; zob. jednak Cawkwell 1962: 129–130; Brunt 1969: 248–249.
Dem. 5.5; 21.132–133, 161–164; Plu. Phoc. 14.2; Brunt 1969: 250–251; Carter 1971: 426–427; Ryder 2000: 56; Worthington 2013: 145.
Por. Dem. 21.207, 19.290; zob. też Cawkwell 1963: 49.
Dem. 5.5; por. Brunt 1969: 250; zob. też krytykę zachowawczej polityki Eubulosa (bez imion) w Dem. 4.26; 1.11, 15; 3.10, 28–29; por. Cawkwell 1962: 133, 1963: 49; MacDowell 2009: 237–238.
Dem. 18.241; zob. też 19.290 i schol.; por. Ellis 1976: 97; Burke 1984: 118–119; MacDowell 1990: 5.
Eubulos: Cawkwell 1962: 136–140; Burke 1984: 119; Ryder 2000: 57; Demostenes: Brunt 1969: 250; Lehmann 2004: 119; por. Carlier 2006²: 128; Brun 2015: 175–183 (bez werdyktu).
Był z nim związany więzami gościnności (xenia); por. Dem. 21.115, 200; zob. też Herman 1987: 140 i passim nt. więzów gościnności.
Dem. 21.133; MacDowell 1990: 5.
Dem. 21.12–13; MacDowell 1990: 6; Worthington 2013: 146.
Demostenes: Dem. 21.103, 105; Meidias (i Demostenes): Dem. 21.110.
Dem. 21.110 i MacDowell 1990: 5–6.
Nt. kwestii wygłoszenia tej mowy zob. Dem. 21, Wstęp.
Schol. Dem. 21.104 (364 Dilts); nt. Nikodemosa zob. też niżej, Zos. Vita 149 i kom.
Aeschin. 1.172; 2.148; Din. 1.30; Idomeneus z Lampsakos BNJ 338 F 12; por. (nieautentyczne) dokumenty przytoczone w Dem. 21.107, 121.
Aeschin. 1.171, 172; 2.166; Din. 1.30, 47.
Por. Schaefer 1885/1887²: 2.104; Pickard-Cambridge 1914: 36–37; Carlier 2006²: 133–134; Worthington 2013: 160; jak słusznie zauważył Fisher (2001: 316–317), Nikodemos, niedoszły oskarżyciel Demostenesa, dla niego samego był zapewne drapieżnym sykofantą, dla jego wrogów natomiast – męczennikiem wolności słowa.
Por. Dem. 21.104, 116–119; zob. też MacDowell 1990: 328–330; Fisher 2001: 316–317.
Schol. Dem. 21.102, 104, 205 (352, 364, 687 Dilts); por. MacDowell 1990: 330.
D.S. 16.58.4–6; por. Buckler 1989: 111–112.
Buckler 1989: 112–113; Diodor odwraca kolejność tych zdarzeń (najpierw poselstwo do Filipa, później zwycięstwo pod Abaj): D.S. 16.58.2–3.
Harris, E.M. 1995: 50.
Dem. 19.10–11, 303–306; por. Ryder 2000: 60.
Podczas poselstwa z Eubei, które miało negocjować pokój z Atenami, oraz w rezultacie interwencji na rzecz porwanego przez piratów Frynona z Ramnus; por. Aeschin. 2.12–13; zob. też HM 2.329; Harris 1995: 46–47.
Aeschin. 2.14; 3.62; Din. 1.28; Harris 1995: 48–49.
Dem. 19.15 (kataptystou Philocratous); por. 19.291 (bdelyros Philocrates).
Harris, E.M. 1995: 48–49; zob. jednak Ryder 2000: 59.
Aeschin. 2.15–19 (obejmujące dalszy ciąg przedstawionej tu historii).
Harris (1995: 53) podaje w wątpliwość tę informację, jego sceptycyzm opiera się jednak na wątłym argumencie, że oficjalne wykazy posłów (w postaci inskrypcji) nie wymieniają imion tych, którzy ich zaproponowali.
D.S. 16.56.3–5, 59.1.
Aeschin. 19.132–133.
Por. HM 2.334; Buckler 1989: 134.
Dem. 19.159; Aeschin. 2.133–135; krokodyle łzy: Buckler 1989: 134.
Aeschin. 2.46; por. Harris, E.M. 1995: 58; warto podkreślić jednak, że ich świadectwo dotyczy całej relacji Ajschinesa z poselstwa, a nie tylko tego jednego epizodu.
Plu. Dem. 8.2, 3–4 (mowy cuchnące lampą), 10.1; por. 6.3, 8.7; zob. też Dem. 21.191; por. Cooper 2004: 150–151.
Tak Schaefer 1885/1887²: 202–204 (trywializując sprawę); Pickard-Cambridge 1914: 243, 259; Jaeger 1963²: 33, 147 (nadając jej wzniosłości); Harris 1995: 57–58; Ryder 2000: 61–62; Lehmann 2004: 132 (również uwznioślając); Cooper 2004: 149; Carlier 2006²: 151–152; MacDowell 2009: 317; Worthington 2013: 165–166; Brun 2015: 158; contra: Sealey 1993: 151; Lengauer 2004: 133.
Skład: Aeschin. 2.97 (implikacja); przysięgi: Aeschin. 2.91, 98, 103.
Teopomp z Chios BNJ 115 F 166 (= Did. in Dem. 8.63–9.15).
A także Amfipolis, choć z jej utratą Ateńczycy ostatecznie musieli się pogodzić; por. Harris, E.M. 1995: 79.
Aeschin. 2.82.
Kersobleptes i traktat: Aeschin. 2.81–83; Dem. 19.174; sprzeciw Demostenesa: Aeschin. 2.84; por. Harris, E.M. 1995: 75.
Dem. 19.155; Aeschin. 2.91–92; por. Ellis 1976: 113.
Dem. .36; 8.64; 9.15; 19.156; por. HM 2.554–555.
Obietnice: Aeschin. 2.119–120; oszustwo: Dem. 19.20–22.
Rada: Dem. 19.18; Zgromadzenie: Dem. 19.23, 46; por. Dem. 6.30.
I przynajmniej jeden nieznany z imienia oskarżyciel: Dem. 19.2.
Nt. audytu (euthyna) zob. Ath.Pol. 48.3–5; Todd 1993: 112–113; Hansen 1999: 226–227.
Dem. 19.83–85, 112, 219; por. Aeschin. 2.104, 136–141.
Ludobójstwo: Aeschin. 2.142; ukaranie Fokidy: D.S. 16.60.1–3.
D.S. 16.60.1.
Dem. 19.128; por. Dem. 18.287; Aeschin. 2.162–163.
Dem. 19.125–126; zob. też Harris, E.M. 1995: 97–98.
Aeschin. 2.144.
Dem. 19.257, 284; nt. atimia jako kara zob. And. 1.73–76 i Hansen 1976: 55–90; Youni 2019; por. Kucharski 2018.
Vitae (Mor.) 840f; zob. jednak RWW 189.
Dem. 19.260; Isoc. Ep. 2.20; zob. jednak HM 2.523–544; Sprawski 2003.
Messenia i Argos: Dem. 6.9, 26; Arkadia: Dem. 19.261.
Dem. 9.18, 26–27.
Plu. Phoc. 15 i Ryder 2000: 75; Harris 1995: 115.
Dem. 6.20–26; por. HM 2.476–480; Harris, E.M. 1995: 110; Ryder 2000: 72.
Libanios (hyp. Dem. 6, 1–2); Cawkwell 1963b: 125; MacDowell 2009: 329.
HM 2.491–492; Ellis 1976: 146; Ryder 2000: 74; por. 7.2–6, 24–32.
Tak Libanios (hyp. Dem. 7, 2); por. też MacDowell 2009: 344.
W rzeczywistości Hegesippos mówi dedōkenai i apodounai ( 7.6); sami zaś Ateńczycy mieli wyspę „zyskać” (labete), a nie „odzyskać” (apolabete); Ajschines zaś wyśmiewa całą debatę, kontrastując didōsi i apodidōsi (Aeschin. 3.83).
Harris, E.M. 1995: 115; Ryder 2000: 76; por. Buckler 2003: 460; Worthington 2013: 199–200.
Hyp. Eux. 28; Dem. 19.115; Hansen 1975: 102–103.
Dem. 19.8, 16, 21, 144, 174, 189, 309; Aeschin. 2.14–15, 18–19, 20, 54, 56.
Dem. 8.16; por. HM 2.564–565.
Dem. 8.26; zob. też GSW 2.82–83.
Buckler 2003: 472; por. Sealey 1993: 180; Worthington 2013: 216.
D.S. 16.71.1–2; 12.8–10; zob. też HM 2.554–566; Ellis 1976: 166–168, 170–171.
Gotowi na ustępstwa wobec Filipa: Dem. 8.52–57; moralny obowiązek: Dem. 8.50–51; rzezimieszki: Dem. 8.20.
Dem. 18.132–133; Din. 1.63; Plu. Dem. 14.4; zob. też Wallace 1989: 113–114.
Din. 1.62; zob. też Wallace 1989: 115–118.
Nt. tła tego sporu zob. Kucharski 2016: 297–304.
Dem. 18.134; Hyp. F 67–75 Jensen; zob. też Kucharski 2016: 297–307.
F 161, 194 Jensen; por. Plu. Vitae 850a.
Dem. 9.72 (Ambrakia); IG II³ 1 308 (Messenia – inskrypcja niepełna); schol. Aeschin. 3.83 (wszyscy).
Por. Sealey 1993: 177; zob. też Ellis 1976: 158–159.
Dem. 18.244, 302; por. Dem. 9.35; zob. też Ellis 1976: 169, 171; HM 563; Ryder 2000: 78 (który uważa, że sojusz został wtedy zawarty).
Aeschin. 3.90–97 (który w swej nieprzyjaznej relacji zarzuca Demostenesowi przekupstwo i malwersacje w związku z tym sojuszem); por. Hyp. Dem. 20; Plu. Dem. 17.1; zob. też Brunt 1969: 253–255; HM 2.545–547.
Dem. 18.83, 223; Vitae 846a; 848d (z błędną informacją, że wniosek ten zaskarżył Diondas); por. Canevaro 2013: 257–259 (który podkreśla, że uchwała dotyczyła wyłącznie polityki eubejskiej Demostenesa).
IG II³ 1 309; por. Sealey 1993: 181; Worthington 2013: 230.
HM 2.572; Buckler 2003: 480.
D.S. 16.74.4 (Bizancjum) D.S. 16.75.1–2 (satrapowie).
Dem. 18.76–79 i Yunis 2001: 154–155; por. Did. in Dem. 10.24–30; D.S. 16.77.3; por. Ellis 1976: 176–177.
HM 2.714–715; Sealey 1993: 239–240; MacDowell 2009: 365–366; Trevett 2011: 213; Worthington 2013: 230–231.
Did. in Dem. 11.10–17; zob. też HM 2.714; Sealey 1993: 239; Harding 2006: 217–222; Trevett 2011: 201; contra: MacDowell 2009: 363; Worthington 2013: 230–231.
D.S. 16.76.4; zob. też HM 2.579; por. Sealey 1993: 188.
Pomoc: Aeschin. 3.256; Dem. 18.80, 88; D.S. 16.76.4, 77.2–3; Plu. Dem. 17.2.1; Chares: Plu. Phoc. 14.4–5.
Filochoros BNJ 328 F 162, F 55a (= Did. in Dem. 10.34–11.5; 1.67–72); por. Dem. 18.72; por. Aeschin. 3.55.
Według niektórych oficjalne wypowiedzenie wojny nastąpiło przed napaścią Filipa na konwój statków z zaopatrzeniem; zob. Harris, E.M. 1995: 124–125; Worthington 2013: 234–235.
Iust. 9.2; por. HM 2.581–584.
Filochoros z Aten BNJ 328 F 56b (= Did. in Dem. 11.37–51).
HM 2.588–589; Ryder 2000: 80.
Nt. IV wojny świętej zob. HM 2.585–588; Harris, E.M. 1995: 126–131; Buckler 2003: 491–494.
Na czele pierwszej wyprawy, pod nieobecność Filipa, stanął Tessalczyk Kottyfos z Farsalos; po dotarciu do Amfissy ukarał on mieszkańców grzywną, której jednak nie spłacili; dopiero wtedy na wojnę ruszyli Macedończycy (w międzyczasie zaś Tebańczycy zajęli Nisaję); zob. Aeschin. 3.128.
HM 2.589.
Sprawozdanie z tych obrad i powziętych decyzji (widziane z dwóch różnych stron): Aeschin. 3.115–124; Dem. 18.148–156.
Por. Pickard-Cambridge 1914: 365; Sealey 1993: 192; Harris, E.M. 1995: 128–129; Ryder 2000: 80; Worthington 2013: 239; Brun 2015: 251–252; contra: Carlier 2006²: 211–212; Schaefer (1885/1887²: 2.539–540) oraz Jaeger (1963²: 182) i Lehmann (2004: 169) protekcjonalnie zarzucają Ajschinesowi głupotę.
Hyp. Dion. 1–4; Dem. 18.173–180; Plu. Dem. 17.5–6; między wierszami przyznawali to nawet jego wrogowie: Aeschin. 3.84, 142–143; Din. 1.12.
Dem. 18.222–223; Vitae 848d, f; zaskarżenia tej uchwały przez Diondasa dotyczy nowo odkryta mowa Hyperejdesa Przeciwko Diondasowi.
Dem. 18.237; Plu. Dem. 17.5.
Aeschin. 3.149–151; Plu. Phoc. 16.1–3; Dem. 18.2; zob. też HM 2.594–595.
Por. Ellis 1976: 179 (w innym kontekście: oblężenia Bizancjum).
W źródłach znajdujemy jedynie pojedyncze wzmianki dotyczące przebiegu bitwy; zob. D.S. 86.3–4; Polyaen. 4.2.2, 4.2.7; w tym miejscu przyjmuję rekonstrukcję za HM 2.599–603.
Lew: Paus. 9.40.10; uznanie Filipa: Plu. Pelop. 18.7.8; w rzeczywistości pomnik lwa został prawdopodobnie wzniesiony dużo później, najwcześniej w latach 310–320 p.n.e.; zob. Ma 2008: 83–84.
Zob. Hamel 1995 (która jednak podkreśla, że owa separacja funkcji politycznych i wojskowych w IV wieku p.n.e. nie była całkowita).
Plu. 845f (zob. niżej); Dem. 20.2.
Aeschin. 3.152, 159, 175, 181; Din. 1.12; Pytheas F 7 Sauppe (= Plu. Dem. 20.2).
Lyc. 1.16, 41; Hyp. F 27–29 Jensen; Dion. 28; zob. też Poddighe 2003; Liddel 2020: 1.603–611; Cooper 2022.
Z reguły przyjmuje się, że Demades zadebiutował w ateńskiej polityce dopiero wraz z kryzysem po Cheronei; pogląd ten przekonująco zakwestionował Brun (2000: 41–48); jego książka jest też najpełniejszym (choć mocno apologetycznym) opracowaniem kariery tego polityka.
D.S. 16.87.3, 18.285; Plb. 5.10.3–4; por. , F 87.9 de Falco; zob. też. de Falco 1954: 33–34; Brun 2000: 55–57.
Aeschin. 3.159; Dem. 18.285; por. D.S. 16.87.3; Plb. 5.10.4; Iust. 9.4.4.
Ajschines: Aeschin. 3.227; Dem. 18.282; udział Fokiona i Demadesa nie jest jednoznacznie poświadczony w źródłach, pozostaje jednak wysoce prawdopodobny; por. Gehrke 1976: 63–64; Brun 2000: 60.
Nt. warunków tego traktatu zob. 17; IG II³ 318 (= IG II² 236; RO 76); por. też D.S. 16.89; zob. też HM 2.623–46; Jehne 1994; Ager 1996: 39–43; Ryder 2003: 75–80 (oryg. 1965); Faraguna 2003: 99–102; Green 2013²: 85–87; HSG 2.290, 313–316.
Por. Rhodes 1993²: 686–687, 695; Cargill 1995: 12–15; Buckler 2003: 506; Cooper 2008: 42–43; zob. też Kulesza 1994: 64–65; 207–208.
Od tego miejsca aż do końca wykorzystałem (zmieniając i aktualizując, gdzie potrzeba) materiały z Kucharski 2016: 12–27, 34–37, 73–78, 84–86, 211–213.
Zob. Hyp. Dem. 28; por. Schaefer 1885/1887: 3.12; MacDowell 2004: 372–373; zob. też Lengauer 2004: 180–182; nie udało się jednak Demostenesowi uzyskać poparcia Zgromadzenia w jego staraniach o pozycję „strażnika pokoju” (eirenophylax), reprezentującego Ateny na kongresie zwołanym przez Filipa w Koryncie; zob. Aeschin. 3.159; por. Harris 1994, 1995: 138; Ryder 2000: 83.
Dem. 18.249; Hyp. Dem. 28–29; por. Worthington 2013: 272 i p. 81; MacDowell 2004: 373.
Zob. też niżej, Vitae 845f i kom.
D.H. Dem. 44; por. Schaefer 1885/1887²: 36; Blass 1887/1898²: 3.1.444–446; Kennedy 1963: 164–165.
Herrman 2008; MacDowell 2009: 377; Worthington 2013: 259–262 (bez debaty); Brun 2015: 26–27, p. 12.
Pokaźne fragmenty mowy obrończej Hyperejdesa, Przeciwko Diondasowi (Hyp. Dion.), zostały po raz pierwszy opublikowane w Carey et al. 2008; zob. też Horváth 2014; por. Kucharski 2016: 229–249.
Aeschin. 3.77; por. Plu. Dem. 22.1–3; 847b.
Aeschin. 3.160 (nie do końca jednoznaczna sugestia); Plu. Dem. 22.2–3 (który nie podaje, że była to inicjatywa samego Demostenesa); Phoc. 16.6; D.S. 17.3.2; por. Rhodes 1972: 81; zob. też Pickard-Cambridge 1914: 406–407; Sealey 1993: 202; Worthington 2013: 272–273; Ajschines drwił z nienawiści Demostenesa do władców Macedonii, nazywając go Misophilippos i Misalexandros (Aeschin. 3.66).
Aeschin. 3.77, 160, 219; Plu. Dem. 23.2.
D.S. 17.5.1; Plu. Dem. 23.2; HM 3.8–9; Bosworth 1988: 22, 27; Green 2013²: 98, 114.
D.S. 16.87.3; Arr. An. 17.1; Paus. 19.1.8; zob. też HM 2.610–611; Green 2013²: 80; Worthington 2014: 97–98.
D.S. 17.4.1–3; zob. też HM 3.15; Worthington, ed., 2000: 91–92; Lefèvre 2002; Green 2013²: 116–117; Worthington 2014: 126.
Por. Aeschin. 3.77, 160; D.S. 16.87.3, 17.3.2; Plu. Phoc. 16.5; zob. też Ryder 2000: 84; Green 2013²: 117–20; Worthington 2014: 126–127.
Aeschin. 3.161; Din. 1.82; D.S. 17.4.5–8; Plu, Dem. 23.2–3; Plutarch wyraźnie sugeruje, że chodzi o wspomniane niżej poselstwo ateńskie po zburzeniu Teb (335 p.n.e.), Ajschines zaś i Diodor nawiązują do tego pierwszego; świadectwo tych ostatnich wydaje się wiarygodniejsze; por. Cawkwell 1969; contra: Worthington 1991: 252.
D.S. 17.4.1; Arr. An. 1.1.2; HM 3.16; Green 2013²: 120–122.
D.S. 17.5.4.
Arr. An. 1.7.1–3, 8–10; D.S. 17.8.3–5.
D.S. 17.8.5 (pomoc); Aeschin. 3.239 (sojusz); zob. też HM 3.57.
Aeschin. 3.239, 259; Hyp. Dem. 17; Din. 1.10, 18; zob. też Schaefer 1885/1887²: 115–116; contra: Pickard-Cambridge 1914: 411; Worthington 1992: 139–143, 2013: 282–283; Carlier 2006²: 235 (pomija milczeniem); Brun 2015: 296; por. Cawkwell 1969: 177 (podejrzenia).
Arr. An. 1.7.6; Schaefer 1885/1887²: 3.120; HM 3.59; Bosworth 1988: 32; Green 2013²: 142; Worthington 2014: 131.
D.S. 17.12.5; Arr. An. 1.8.6; HM 3.62; Green 2013²: 145–146.
Zob. D.S. 17.13.1–14.1; Arr. An. 1.7–9; Plu. Alex. 11.6–13, Dem. 23.1–3; Iust. 11.3.4–6; zob. też Worthington 2000b: 65 i p. 2, 68; Ryder 2003: 75; Nawotka 2004: 154; Green 2013²: 147; Worthington 2014: 133.
Arr. An. 1.9.9; Plin. Nat. 7.20; D.Chr. 2.33; zob. jednak Slater 1971: 146–147.
Por. Aeschin. 3.128, 133; zob. też Worthington 2003: 86 (krytycznie); Nawotka 2004: 155.
Arr. An. 1.10.3–4; Plu. Phoc. 17; por. HM 3.66; Nawotka 2004: 154.
Plu. Dem. 23.3, 5; Phoc. 17.2–5; D.S. 17.15.1–5; Arr. An. 1.10.2–5; Iust. 11.3.5 (I poselstwo przed zburzeniem Teb); Mitchel 1970: 13; HM 3.62; Green 2013²: 149–150; nt. negocjacji Ateńczyków z Aleksandrem zob. Nawotka 2004: 155–156.
Arr. An. 1.10.4 (= BNJ 227, T 52).
Plu. Dem. 23.6; Phoc. 17.6–7; por. Gehrke 1976: 73–74; Tritle 1988: 44, 100.
Plu. Phoc. 21.1, 847c, 848e; zob. też Gehrke 1976: 76.
Aeschin. 3.164; por. Will 1983: 69–70.
Por. HM 3.76; Badian 2012: 156; nt. wojny Agisa III zob. Badian 2012: 153–173, 338–364.
Arr. An. 2.13.4–6; Bosworth 1988: 63, 199; Badian 2012: 157; CAH 6.808.
D.S. 17.48.1–2; Bosworth 1988: 199 (por. CAH 6.853); Badian 2012: 158; do 332 p.n.e. większość kontyngentów greckich i fenickich wchodzących w skład floty perskiej opuściło ją i powróciło do swoich państw.
Por. D.S. 17.62.6; Bosworth 1988: 201.
Will 1983: 68–69; Gehrke 1985: 67, p. 1; MacDowell 2009: 380–381; Poddighe 2009: 103–104, p. 39.
Demostenes: Aeschin. 3.166; Din. 1.34–36; Demades: BNJ 227 F 10 (= Plu. Mor. 818e–f); por. Bosworth 1988: 202; Badian 2012: 155, 162–163; zob. jednak Will 1983: 75.
Por. Isoc. 5.74; zob. też HM 3.77; Badian 2012: 162.
D.S. 17.63.1–2; HM 3.77–78.
„Jak się wydaje, mężowie, gdy my tutaj zwyciężaliśmy Dariusza, tam, w Arkadii, miała miejsce jakaś wojna mysia (myomachia)”; Plu. Ages. 15.4; por. HM 3.78 i p. 2.
Aeschin. 3.165–166; Din. 1.34–35.
Gwoli ścisłości warto odnotować, że Demostenes formalnie wystąpił tu jako współobrońca (synēgoros) oskarżonego Ktezyfonta; ten ostatni jednak, jak należy wnosić z długości przemowy Demostenesa, ograniczył się jedynie do zwięzłej odpowiedzi na zarzuty Ajschinesa; to bowiem Demostenes był de facto oskarżonym w tym procesie, mimo że formalnie był nim Ktezyfont.
Plu. 840c; Dem. 24.3; zob. też RWW 185.
Np. Cic. de Orat. 3.213; Opt. Gen.; Plin. Ep. 2.3.10; por. Pernot 2006: 61–127; Canfora 2018.
Sealey 1993: 208; Worthington 2000b: 93; Brun 2015: 250–251.
Hyp. Dem. 12; Din. 1.1, 7.
Nt. deifikacji Aleksandra zob. Atkinson 1973; Bosworth 1988: 278–290; Engels 1993²: 295–299; Brun 2000: 97–102; Badian 2012: 244–287 (zwł. 262–269) i 365–385.
Arr. An. 7.23.6; Plu. Alex. 7.2; zob. też Berve 1926: 2.169–175 (zwł. 174–175); Heckel 2006: 133–137; Badian 2012: 257, 268.
Plb. 12.12b; Plu. Mor. 804b; 842d; zob. też niżej.
Ath. 2.621b; Ael. VH 5.12 (= BNJ 227 T 86, 82); zob. też de Falco 1954²: 24–25; Hansen 1989: 40; por. Brun 2000: 99–102; contra: Dmitriev 2021: 180–182 (który z sobie tylko wiadomych przyczyn uznaje te świadectwa za późniejszy retoryczny topos).
Zob. Hyp. Dem. 31; Epit. 21; Din. 1.94.
Demades miał przy tej okazji powiedzieć: „Baczcie, byście nieba pilnując, nie stracili ziemi”; zob. V. Max. 7.2.13 (= BNJ 227 F 7).
17.8, 10, 14; por. Poddighe 2012: 132.
Hyp. Dem. 18; Din. 1.82; D.S. 17.109.1–2, 18.8.4; Curt. 10.2.4–5.
D.S. 18.8.1–5; por. RO 2003: 202, 417, 530; Nawotka 2004: 479.
Powszechnie uważa się, że dekret był próbą zaradzenia problemowi, jakim była ogromna liczba pozbawionych służby (i środków do życia) najemników greckich, których na rozkaz Aleksandra zwolnili jego satrapowie; zob. D.S. 17.106.3; por. Badian 2012: 72–73).
Por. Badian 2012: 70–71; Faraguna 2003: 124–125; Nawotka 2004: 480–481.
Colin 1925: 326; Worthington 2000b: 102; Nawotka 2004: 481.
Din. 1.81, 103; por. Will 1983: 119; Worthington 1992: 273–274; Badian 2012: 74.
D.S. 17.113.3; por. Iust. 12.13.1; zob. też Bosworth 1988: 224; Badian 2012: 74 i 91, p. 122; nt. decyzji Aleksandra i rzekomego listu, w którym uznaje prawa Ateńczyków do Samos (Plu. Alex. 28.1) zob. Worthington 1984: 143, 2000b: 105, 2003: 100 i p. 48.
więcej..
