Na okrągło. Sekretne życie roweru - ebook

PRO­LOG

PO­DRÓŻ NA KSIĘ­ŻYC

Pla­kat re­kla­mowy au­tor­stwa Hen­riego Bo­ulan­gera (alias Hen­riego Graya), rok 1900

W la­tach 90. XIX wieku na pla­ka­tach re­kla­mo­wych uka­zy­wano ro­wery w ko­smo­sie. To jedne z naj­słyn­niej­szych wi­ze­run­ków jed­no­śla­dów, ja­kie kie­dy­kol­wiek stwo­rzono – przed­sta­wiają ro­wery na nie­bo­skło­nie, ro­wery mknące po­śród ko­met i pla­net, ro­wery zjeż­dża­jące po krzy­wiź­nie ro­gala Księ­życa. Do­sia­dają ich zwy­kle ko­biety – a może ra­czej bo­gi­nie. Mają od­sło­nięte piersi, udra­po­wane grec­kie szaty i dłu­gie włosy, które po­wie­wają za nimi ni­czym ogon ko­mety. W jed­nej z re­klam, za­pro­jek­to­wa­nej dla fran­cu­skiej firmy Cyc­les Si­rius, wi­dzimy nie­mal cał­kiem nagą ro­we­rzystkę, która sie­dzi bo­kiem na sio­dełku i mknie po roz­gwież­dżo­nym nie­bie. Oczy ma przy­mknięte, uśmie­cha się, od­rzuca głowę w tył jak w eks­ta­zie. Wi­ze­ru­nek ten su­ge­ruje, że ro­wer jest źró­dłem nie­ziem­skiej roz­ko­szy. Prze­jażdżka na nim wy­strzeli cię mię­dzy gwiazdy, a na­wet do­pro­wa­dzi do or­ga­zmu Afro­dytę. Pla­kat za­pro­jek­to­wany w 1900 roku dla in­nej fran­cu­skiej wy­twórni, Cyc­les Bril­lant, przed­sta­wia z ko­lei dwie skąpo ubrane ko­biece po­sta­cie uno­szące się po­śród Drogi Mlecz­nej. Jedna z nich, ze skrzy­dłami wróżki i ga­łązką oliwną w le­wej ręce, wy­ciąga dłoń ku przed­niemu kołu ro­weru, który le­wi­tuje po­wy­żej na po­do­bień­stwo Słońca. Po­jazd jest świe­tli­sty, ską­pany w bla­sku bi­ją­cym od uno­szą­cego się w środku ramy dia­mentu. W tej sur­re­ali­stycz­nej wi­zji to sam ro­wer jest bó­stwem – cu­dow­nym by­tem, któ­rego świa­tło spływa na Zie­mię.

Wszyst­kie te pla­katy po­cho­dzą z cza­sów ro­we­ro­wego bo­omu na prze­ło­mie stu­leci – krót­kiego okresu tuż przed upo­wszech­nie­niem się sa­mo­cho­dów, gdy pa­no­wa­nie jed­no­śla­dów było nie­za­gro­żone, a pro­du­cenci z ca­łych sił sta­rali się wy­róż­nić na tle licz­nej kon­ku­ren­cji za po­mocą przy­cią­ga­ją­cych wzrok i utrzy­ma­nych w se­ce­syj­nej es­te­tyce re­klam. Wi­zja nie­biań­skiego ro­weru nie była jed­nak tylko chwy­tem mar­ke­tin­go­wym spryt­nych sprze­daw­ców. Jego pro­to­pla­sta – cu­daczne dwu­ko­łowe ustroj­stwo nie­ma­jące jesz­cze ani pe­da­łów, ani korb, ani łań­cu­cha – na prze­ło­mie pierw­szej i dru­giej de­kady XIX stu­le­cia był przez swych piew­ców po­rów­ny­wany do skrzy­dla­tego Pe­gaza z grec­kiej mi­to­lo­gii. Nie­spełna pół wieku póź­niej je­den ze świad­ków szału na we­lo­cy­pedy, jaki ogar­nął Pa­ryż, za­chwy­cał się, że po­jazdy te „do­pro­wa­dzono do ta­kiej per­fek­cji, za­równo je­śli cho­dzi o pręd­kość, jak i lek­kość”, że zda­wały się „uno­sić w po­wie­trzu”. Ilu­stra­cja z tego sa­mego okresu wy­raża po­dobny sąd i nie po­zo­sta­wia miej­sca na wąt­pli­wo­ści. Przed­sta­wia męż­czy­znę w cy­lin­drze i fraku, do­sia­da­ją­cego we­lo­cy­pedu pod­wie­szo­nego z dwóch stron do ba­lo­nów i wy­po­sa­żo­nego w śmi­gła za­miast kół oraz mo­siężną lu­netę przy kie­row­nicy. Jed­no­ślad unosi się nad Pa­ry­żem, co­raz wy­żej i wy­żej. Pod­pis głosi: VOY­AGE A LA LUNE .

La­ta­jący ro­wer. Ro­wer, który pę­dzi sla­lo­mem mię­dzy gwiaz­dami. Ro­wer, któ­rym do­je­dziesz na Księ­życ. Kul­tura ma­sowa ni­gdy na do­bre nie po­rzu­ciła tych ma­rzeń. W po­ło­wie XX wieku pro­du­cenci ofe­ro­wali jed­no­ślady o opły­wo­wych kształ­tach, przy­wo­dzą­cych na myśl od­rzu­towce, i na­zwach ko­ja­rzą­cych się z prze­stwo­rzami lub ko­smo­sem: Sky­lark, Sky­li­ner, Star­li­ner, Spa­ce­li­ner, Spa­ce­lan­der, Jet Fire, Roc­ket, Air­flyte, Astro Flite. Szy­bu­jące ro­wery po­ja­wiały się w książ­kach dla dzieci, po­pu­lar­nych po­wie­ściach i li­te­ra­tu­rze science fic­tion. W Bi­key the Ski­cycle and Other Ta­les of Jim­mie­boy z 1902 roku, au­tor­stwa ame­ry­kań­skiego pi­sa­rza Johna Ken­dricka Bangsa, mały chło­piec ma ma­giczny ro­wer, po­tra­fiący mó­wić i la­tać. Śmi­gają ra­zem po­nad wie­żami ko­ścioła, przez Atlan­tyk, po­wy­żej Alp, a wresz­cie w ko­smos, gdzie mkną po pier­ście­niach Sa­turna: „cu­dow­nej zło­ci­stej dro­dze”, peł­nej „ro­we­rzy­stów z... naj­dal­szych za­kąt­ków wszech­świata”. The Rol­ling Sto­nes , po­wieść Ro­berta He­in­le­ina z 1952 roku, opo­wiada o na­sto­let­nim ro­dzeń­stwie miesz­ka­ją­cym w ko­lo­nii na Księ­życu, które wy­ru­sza na ro­we­rach na Marsa, by szu­kać złóż ra­dio­ak­tyw­nej rudy („Gór­ni­czy ro­wer wy­glą­dałby dziw­nie na uli­cach Sztok­holmu , ale na Mar­sie czy na Księ­życu był zde­cy­do­wa­nie na miej­scu i wy­peł­niał tam swoje za­da­nie rów­nie do­brze, co kanu na ka­na­dyj­skim stru­mie­niu”). Dzi­siaj zaś mo­tyw ko­smicz­nej po­dróży ro­we­rem bywa wy­ko­rzy­sty­wany w ty­po­wych dla po­czątku XXI wieku roz­wa­ża­niach o po­li­tyce i toż­sa­mo­ści. Przy­kła­dem może być Trans-Ga­lac­tic Bike Ride , opu­bli­ko­wana w 2020 roku an­to­lo­gia „fe­mi­ni­stycz­nych opo­wia­dań science fic­tion o przy­go­dach trans­pł­cio­wych i nie­bi­nar­nych po­staci”.

Nie można też za­po­mnieć o słyn­nej sce­nie z filmu E.T., w któ­rej ro­wer wy­ła­nia się z so­sno­wego la­sku na przed­mie­ściach i leci po nie­bie. To je­den z ob­ra­zów, które na za­wsze za­pi­sały się w hi­sto­rii kina: dzie­się­cio­letni Zie­mia­nin do­siada BMX-a z ko­smitą w ko­szyku na kie­row­nicy, ich syl­wetki od­ci­nają się na tle Księ­życa w pełni – tak wiel­kiego i ja­snego, że nie mamy wąt­pli­wo­ści, iż jest to film Ste­vena Spiel­berga.

To nie­zwy­kle su­ge­stywne fan­ta­zje. Wy­ra­żają od­wieczne pra­gnie­nie wy­rwa­nia się ze szpo­nów gra­wi­ta­cji i wznie­sie­nia wy­soko po­nad po­wierzch­nię Ziemi. Czy nie ma w nich jed­nak ani krzty re­ali­zmu? W 1883 roku bry­tyj­ski le­karz i pi­sarz Ben­ja­min Ward Ri­chard­son prze­wi­dy­wał, że „nowy i wy­zwo­li­ciel­ski dar po­stępu”, który ro­wery ofia­ro­wały ludz­ko­ści, zy­ska wkrótce zde­cy­do­wa­nie szer­szy wy­miar: „Prak­tycz­nym efek­tem wiel­kiego eks­pe­ry­mentu, któ­rego je­ste­śmy obec­nie świad­kami, bę­dzie umie­jęt­ność la­ta­nia”. Pod ko­niec stu­le­cia mno­żyły się wy­siłki na rzecz po­łą­cze­nia ro­weru ze stat­kiem po­wietrz­nym. Za­równo ga­zety co­dzienne, jak i po­ważne kwar­tal­niki na­ukowe za­po­wia­dały wy­na­le­zie­nie „ro­we­ro­lotu”, „lu­ftve­lo­ci­pedu” czy „pe­ga­zo­pedu”. Pro­jek­to­wano ro­wery ze śmi­głami, z wir­ni­kami ło­pat­ko­wymi, z ża­glami w kształ­cie la­tawca; pro­po­no­wano ste­rowce na­pę­dzane przez eska­dry cy­kli­stów. Żadna z tych ma­szyn nie wzbiła się co prawda w prze­stwo­rza, ale 17 grud­nia 1903 roku – 20 lat po tym, jak Ri­chard­son opu­bli­ko­wał swe prze­wi­dy­wa­nia – Flyer braci Wri­ght po­le­ciał po­nad Kill De­vil Hills w mia­steczku Kitty Hawk w Ka­ro­li­nie Pół­noc­nej. Orville i Wil­bur Wri­gh­to­wie byli me­cha­ni­kami i kon­struk­to­rami ro­we­rów, a prze­łomu w ro­zu­mie­niu siły no­śnej i oporu ae­ro­dy­na­micz­nego do­ko­nali dzięki dzi­wacz­nej kon­struk­cji przy­mo­co­wa­nej do kie­row­nicy jed­no­śladu – usta­wio­nemu po­ziomo kołu ro­we­ro­wemu, wy­po­sa­żo­nemu w płyty opo­rowe oraz mo­dele „skrzy­deł” – któ­rym je­chali po uli­cach Day­ton w Ohio. Pro­jek­tu­jąc sa­mo­lot, bra­cia czer­pali też ze zdo­by­tej pod­czas jazdy wie­dzy o rów­no­wa­dze, sta­bil­no­ści i ela­stycz­no­ści, a do bu­dowy użyli na­rzę­dzi i czę­ści ze swego ro­we­ro­wego warsz­tatu. Epoka lot­nic­twa na­prawdę była więc, jak pro­gno­zo­wał Ri­chard­son, na­stęp­stwem ko­lar­skiego bo­omu.

Dziś ist­nieją już ma­szyny przy­po­mi­na­jące ro­we­rowo-lot­ni­cze hy­brydy z dzie­więt­na­sto­wiecz­nych wi­zji: na­pę­dzane pe­da­łami he­li­kop­tery i or­ni­top­tery oraz inne lek­kie statki po­wietrzne pro­jek­to­wane przez in­ży­nie­rów z la­bo­ra­to­riów lot­ni­czych czo­ło­wych uni­wer­sy­te­tów. Inne ma­rze­nia po­zo­stały nie­speł­nione. Pod­czas przy­go­to­wań do mi­sji Apollo 15 w 1971 roku NASA roz­wa­żała przez chwilę po­mysł wy­po­sa­że­nia astro­nau­tów w ro­wery elek­tryczne. Za­cho­wały się zdję­cia przed­sta­wia­jące ro­we­rzy­stę w ska­fan­drze do­sia­da­ją­cego pro­to­ty­po­wego „mi­ni­ro­weru księ­ży­co­wego” pod­czas jazd te­sto­wych w sta­nie nie­waż­ko­ści, w trak­cie lotu pa­ra­bo­licz­nego spe­cjal­nym sa­mo­lo­tem tre­nin­go­wym na­zy­wa­nym przez astro­nau­tów „rzy­go­lo­tem”. Osta­tecz­nie z mi­ni­ro­weru zre­zy­gno­wano na rzecz czte­ro­ko­ło­wego po­jazdu na­zy­wa­nego „księ­ży­co­wym buggy”. W ko­smo­sie, tak jak na Ziemi, sa­mo­chody wy­grały z jed­no­śla­dami.

Mimo to ma­rze­nia o ro­we­rze na Księ­życu nie umarły. Głów­nym orę­dow­ni­kiem tej idei był Da­vid Gor­don Wil­son, pro­fe­sor MIT i au­tor Bi­cycle Science , bi­blii ko­lar­skiej in­ży­nie­rii i fi­zyki. Wiele lat po za­rzu­ce­niu przez NASA ko­lar­skich po­my­słów Wil­son ob­sta­wał przy pro­jek­cie stwo­rze­nia na­pę­dza­nych pe­da­łami po­jaz­dów dla astro­nau­tów. Miały być prze­zna­czone dla dwóch osób ja­dą­cych w po­zy­cji pół­le­żą­cej i mieć koła z me­ta­lo­wej siatki, do­sto­so­wane do po­ru­sza­nia się w księ­ży­co­wym pyle, oraz rów­no­le­gle po­pro­wa­dzone pę­tle z wy­trzy­ma­łego na roz­cią­ga­nie sta­lo­wego drutu za­miast ty­po­wego na­pędu łań­cu­cho­wego. Wil­son uwa­żał, że ta­kie ro­wery za­pew­ni­łyby astro­nau­tom nie­zbędną dawkę ćwi­czeń i mo­głyby po­słu­żyć jako śro­dek trans­portu pod­czas eks­pe­dy­cji ba­daw­czych. Księ­ży­cowi cy­kli­ści do­świad­czy­liby nie­zna­nych do­tąd wa­run­ków, cie­sząc się „wol­no­ścią wy­ni­ka­jącą z braku opo­rów po­wie­trza, z któ­rymi trzeba się zma­gać”. Na po­par­cie swej kon­cep­cji pro­fe­sor przy­ta­czał pre­cy­zyjne wy­li­cze­nia: „Pręd­kość prze­lo­towa w pełni wy­po­sa­żo­nego astro­nauty, pe­da­łu­ją­cego w po­je­dynkę w dwu­oso­bo­wym po­jeź­dzie po po­wierzchni Księ­życa, wy­no­si­łaby pra­wie 8,5 me­tra na se­kundę, czyli 30 ki­lo­me­trów na go­dzinę”.

Ko­smiczne wi­zje Wil­sona nie ogra­ni­czały się do ro­we­rów na Księ­życu. W opu­bli­ko­wa­nym w 1979 roku ar­ty­kule na­uko­wiec opi­sy­wał ży­cie w „ko­lo­nii ko­smicz­nej na sztucz­nym sa­te­li­cie”. Wy­obra­żał so­bie „sa­mo­loty z le­żą­cymi, pe­da­łu­ją­cymi pi­lo­tami” szy­bu­jące po­nad ko­smicz­nym osie­dlem. Ta­kie po­jazdy by­łyby do­stępne bez­płat­nie dla wszyst­kich miesz­kań­ców w ra­mach sys­temu po­rów­ny­wa­nego przez au­tora do ro­we­ro­wego „bia­łego planu” – kon­cep­cji współ­dzie­lo­nych ro­we­rów miej­skich, wy­my­ślo­nej w la­tach 60. XX wieku przez am­ster­dam­skich anar­chi­stów. Jego wi­zja kul­tury ro­we­ro­wej nie miała jed­nak nic wspól­nego z czym­kol­wiek, co ist­niało na Ziemi. „Ob­raz na­pę­dza­nej siłą ludz­kich mię­śni ko­mu­ni­ka­cji w ra­mach eks­plo­ra­cji Księ­życa i w ko­smicz­nych ko­lo­niach, jaki sta­ram się za­pre­zen­to­wać, da­leki jest od po­wol­nego, mę­czą­cego trans­portu dru­giej ka­te­go­rii, do któ­rej re­le­go­wano ro­wery na Ziemi – pi­sał. – W tych sa­mo­lo­tach można by na­wet wy­ko­ny­wać akro­ba­cje. Po­pu­larną roz­rywką by­łoby od­gry­wa­nie słyn­nych bi­tew z I wojny świa­to­wej. Spa­do­chrony sta­łyby się naj­pew­niej zbędne: w ra­zie po­wietrz­nej ko­li­zji za­równo po­jazdy, jak i pi­loci po pro­stu opa­dliby wolno na zie­mię”.

***

Dzie­więć­dzie­siąt lat przed tym, jak Da­vid Wil­son na­pi­sał te słowa, w Ir­lan­dii do­szło do epo­ko­wego w dzie­jach trans­portu od­kry­cia. John Boyd Dun­lop miał 47 lat, miesz­kał w Bel­fa­ście i był we­te­ry­na­rzem szkoc­kiego po­cho­dze­nia. Ni­gdy w ży­ciu nie sie­dział na ro­we­rze, ale jego dzie­wię­cio­letni syn John­nie go­dzi­nami śmi­gał z ko­le­gami na swoim trój­ko­łowcu po utwar­dza­nych alej­kach po­bli­skiego parku. Chło­pak nie­raz skar­żył się ta­cie na pro­blemy zwią­zane z do­jaz­dem na miej­sce za­baw i po­wro­tem do domu. Póki trzy­mał się rów­nych ście­żek z ma­ka­damu, wszystko grało. Gdy jed­nak skrę­cał na wy­bo­iste trakty, któ­rych w mie­ście było naj­wię­cej – ulice wy­ło­żone gra­ni­to­wymi pły­tami i po­prze­dzie­lane to­rami tram­wa­jo­wymi – pe­da­ło­wa­nie sta­wało się mo­zolne, a jazda nie­wy­godna. Dun­lop do­sko­nale wie­dział, co syn ma na my­śli. Gdy jako we­te­ry­narz prze­mie­rzał Bel­fast wzdłuż i wszerz, czę­sto od­czu­wał nie­przy­jemne wi­bra­cje wstrzą­sa­jące po­wo­zem albo cią­gnię­tym przez psy wóz­kiem, z któ­rego ko­rzy­stał. Po­jazdy te, tak jak trój­ko­ło­wiec John­niego, miały pełne opony, które to­czyły się równo tylko po naj­gład­szych dro­gach.

Dun­lop był maj­ster­ko­wi­czem i lu­bił ła­mi­główki. Już na pierw­szy rzut oka wy­glą­dał na do­cie­kli­wego czło­wieka: miał ostre, prze­ni­kliwe spoj­rze­nie i gę­stą, długą brodę, przy­strzy­żoną rów­niutko jak ży­wo­płot. Lu­bił wy­ko­rzy­sty­wać swą in­te­li­gen­cję do roz­wią­zy­wa­nia kon­kret­nych ży­cio­wych pro­ble­mów, mie­rzyć się z wy­zwa­niami, uży­wać głowy i rąk do two­rze­nia no­wa­tor­skich urzą­dzeń. Za­pro­jek­to­wał i wy­ko­nał kilka przy­rzą­dów, które sto­so­wał w prak­tyce we­te­ry­na­ryj­nej, sprze­da­wał sa­mo­dziel­nie opra­co­wane i wy­twa­rzane le­kar­stwa dla psów i koni. Wy­ka­zy­wał „prze­możne za­in­te­re­so­wa­nie za­gad­nie­niami trans­portu dro­go­wego, ko­le­jo­wego i mor­skiego” – zwłasz­cza ko­łami. Fa­scy­na­cję tę, jak wspo­mina, prze­ja­wiał już jako chło­piec, gdy urze­czony ob­ser­wo­wał drew­niane walce to­czące się po bruz­dach w polu na ro­dzin­nej far­mie w Ayr­shire, w po­łu­dniowo-za­chod­niej Szko­cji. Te­raz, je­sie­nią 1887 roku, po­sta­no­wił zmie­rzyć się z no­wym wy­zwa­niem: nie­wy­godą ro­we­ro­wych prze­jaż­dżek syna. Czy byłby w sta­nie ulep­szyć trój­ko­ło­wiec John­niego tak, by chłopcu jeź­dziło się wy­god­niej – a może na­wet za­pew­nić mu prze­wagę nad ko­le­gami pod­czas wy­ści­gów po parku?

Dun­lop sku­pił się na peł­nych opo­nach z twar­dej gumy. Uznał, że po­winny być na tyle trwałe, by nie pę­kać na wy­bo­jach, a za­ra­zem dość ela­styczne, by za­pew­nić wy­god­niej­szą i płyn­niej­szą jazdę po nie­rów­no­ściach. A płyn­niej­sza jazda, prze­wi­dy­wał, bę­dzie też jazdą szyb­szą. Kwe­stie opo­rów to­cze­nia i tłu­mie­nia wstrzą­sów roz­wa­żał z punktu wi­dze­nia fi­zyki. „Przy­szło mi na myśl – za­no­to­wał wiele lat póź­niej – że pro­blem na­bra­nia pręd­ko­ści czy też ła­two­ści na­pę­dza­nia można by roz­wią­zać za po­mocą zmyśl­nego po­łą­cze­nia płótna, gumy i drewna”.

Klu­czem do suk­cesu oka­zała się guma. Po­mysł Dun­lopa po­le­gał na tym, by długi gu­mowy wąż naj­pierw czymś na­peł­nić, a po­tem przy­mo­co­wać do ob­rę­czy, two­rząc tym sa­mym po­duszkę po­mię­dzy ko­łem a po­wierzch­nią, po któ­rej się ono to­czy. Pod­czas pierw­szej próby użył węża na­peł­nio­nego wodą. Efekt był jed­nak kiep­ski, Dun­lop za­czął więc eks­pe­ry­men­to­wać z inną sub­stan­cją: sprę­żo­nym po­wie­trzem. Na­pom­po­wał nim gu­mowy prze­wód, tak jak pom­puje się piłkę, a na­stęp­nie owi­nął go lnia­nym płót­nem i przy­mo­co­wał do ob­wodu spo­rego drew­nia­nego dysku. Se­ria prób na po­dwó­rzu przy ga­bi­ne­cie we­te­ry­na­ryj­nym wy­ka­zała, że ta­kie urzą­dze­nie to­czyło się da­lej i płyn­niej niż zwy­kłe koło ro­we­rowe. Dun­lop przy­stą­pił więc do kon­stru­owa­nia pro­to­ty­pów z praw­dzi­wego zda­rze­nia: dwóch drew­nia­nych ob­rę­czy ro­we­ro­wych o sze­ro­ko­ści trzech cali i śred­nicy 36 cali, do któ­rych przy­mo­co­wał na­pom­po­wane gu­mowe dętki, owi­nięte płót­nem i do­dat­kowo po­kryte z wierz­chu war­stwą gumy.

Za­ło­żył owe koła z tyłu trój­ko­łowca swo­jego syna wie­czo­rem 28 lu­tego 1888 roku. John­nie na­tych­miast wy­ru­szył na prze­jażdżkę, „żądny prze­te­sto­wa­nia pręd­ko­ści swej no­wej ma­szyny”. Do­cho­dziła dzie­siąta, o tej po­rze na uli­cach Bel­fa­stu nie było ży­wego du­cha. „Była peł­nia, niebo bez­chmurne – wspo­mi­nał Dun­lop. – Na­stą­piło aku­rat za­ćmie­nie Księ­życa, więc wró­cił do domu. Gdy Księ­życ znów za­lśnił, wy­je­chał po­now­nie na długą prze­jażdżkę. Na­za­jutrz rano pod­da­li­śmy opony do­kład­nej in­spek­cji i nie zna­leź­li­śmy na gu­mie ani jed­nego za­dra­pa­nia”.

Nie wiemy, co my­ślał so­bie chło­piec, pe­da­łu­jąc na trój­ko­łowcu, który to­czył się nad­zwy­czaj gładko po bruku ską­pa­nym w księ­ży­co­wym bla­sku. Jego oj­ciec nie­raz wspo­mi­nał ten mo­ment i opi­sał go w książce, ale wra­że­nia ma­łego ro­we­rzy­sty nie zo­stały uwiecz­nione. Do­nio­sło­ści owej prze­jażdżki z lu­tego 1888 roku nie spo­sób prze­ce­nić: była to pierw­sza po­dróż na ro­we­rze z pneu­ma­tycz­nymi opo­nami. Pięć mie­sięcy póź­niej John Boyd Dun­lop otrzy­mał pa­tent na „Ulep­sze­nie opon do kół ro­we­rów, trój­ko­łow­ców i in­nych po­jaz­dów dro­go­wych” – re­wo­lu­cyjny wy­na­la­zek, dzięki któ­remu mi­liony lu­dzi po­mknęły w ostat­nią de­kadę XIX stu­le­cia na dwóch ko­łach.

Dziś na­zwi­sko Dun­lop znane jest na ca­łym świe­cie za sprawą na­zy­wa­ją­cej się tak firmy opo­niar­skiej. Jesz­cze za ży­cia we­te­ry­na­rza pe­wien szcze­gół skom­pli­ko­wał jed­nak jego pro­stą hi­sto­rię. Otóż w 1890 roku pa­tent zo­stał uchy­lony w związku z ujaw­nie­niem star­szego, nie­zna­nego Dun­lo­powi wy­na­lazku. Nie­mal pół wieku wcze­śniej inny Szkot, Ro­bert Wil­liam Thom­son, wy­ka­zał się po­my­sło­wo­ścią w do­kład­nie ten sam spo­sób i otrzy­mał pa­tent na nowy ro­dzaj koła do po­wozu z wy­peł­nio­nym po­wie­trzem rę­ka­wem, który „wy­ła­py­wał wi­bra­cje po­wo­do­wane przez drogę”, za­nim zdą­żyły się prze­nieść na ob­ręcz. Thom­son ochrzcił swój wy­na­la­zek nieco po­etyc­kim mia­nem „kół po­wietrz­nych”.

***

Sko­ja­rze­nie jazdy na ro­we­rze z la­ta­niem ma cha­rak­ter me­ta­fo­ryczny. Można by wręcz okre­ślić je du­cho­wym – od­nosi się wszak do prze­moż­nego po­czu­cia wol­no­ści i eks­cy­ta­cji, ja­kiego do­świad­czamy pod­czas jazdy. Ma ono też jed­nak czy­sto fi­zyczny sens. Ro­we­rzy­ści czują, że uno­szą się w prze­stwo­rzach, bo w pew­nym sen­sie na­prawdę tak jest.

Ja­dąc na ro­we­rze, na do­brą sprawę fru­niesz. Ob­ra­ca­jące się pod tobą koła nie­ustan­nie wtła­czają war­stewkę skom­pre­so­wa­nego po­wie­trza mię­dzy ro­wer a drogę, uno­sząc cię nad zie­mią. Owo wra­że­nie la­ta­nia, po­czu­cie bu­ja­nia w prze­stwo­rzach jest wzmoc­nione przez spo­sób, w jaki ro­wer pod­piera twoje ciało – po­jazd na­pę­dzają co prawda ludz­kie nogi, ale za­da­nie pod­trzy­my­wa­nia cię­żaru ja­dą­cego spo­czywa na ro­we­rze. W dzi­siej­szych cza­sach mo­żesz też za­mon­to­wać na­dmu­chi­wane sio­dełko, roz­siąść się na ta­kiej po­wietrz­nej po­duszce i po­zwo­lić ko­łom ro­weru to­czyć się nad uli­cami. Może jest wła­śnie spo­kojny wie­czór, a ty je­dziesz pu­stą drogą; może, tak jak John­nie Dun­lop albo El­liott i E.T., pe­da­łu­jesz przy pełni Księ­życa. Cóż, ro­wer nie za­bie­rze cię w ko­smiczną po­dróż, ale nie jest też w stu pro­cen­tach po­jaz­dem z tej Ziemi. Ja­dąc na nim, znaj­du­jesz się w in­nym wy­mia­rze, szy­bu­jesz gdzieś po­mię­dzy terra firma a bez­kre­sem nieba.