-
W empik go
Naczelny Ataman - ebook
Wydawnictwo:
Tłumacz:
Rok wydania:
2012
Format ebooka:
EPUB
Format
EPUB
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najpopularniejszych formatów e-booków na świecie.
Niezwykle wygodny i przyjazny czytelnikom - w przeciwieństwie do formatu
PDF umożliwia skalowanie czcionki, dzięki czemu możliwe jest dopasowanie
jej wielkości do kroju i rozmiarów ekranu. Więcej informacji znajdziesz
w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Format
MOBI
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najczęściej wybieranych formatów wśród czytelników
e-booków. Możesz go odczytać na czytniku Kindle oraz na smartfonach i
tabletach po zainstalowaniu specjalnej aplikacji. Więcej informacji
znajdziesz w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Multiformat
E-booki sprzedawane w księgarni Virtualo.pl dostępne są w opcji
multiformatu - kupujesz treść, nie format. Po dodaniu e-booka do koszyka
i dokonaniu płatności, e-book pojawi się na Twoim koncie w Mojej
Bibliotece we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego
tytułu. Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na
karcie produktu przy okładce. Uwaga: audiobooki nie są objęte opcją
multiformatu.
czytaj
na tablecie
Aby odczytywać e-booki na swoim tablecie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. Bluefire
dla EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na czytniku
Czytanie na e-czytniku z ekranem e-ink jest bardzo wygodne i nie męczy
wzroku. Pliki przystosowane do odczytywania na czytnikach to przede
wszystkim EPUB (ten format możesz odczytać m.in. na czytnikach
PocketBook) i MOBI (ten fromat możesz odczytać m.in. na czytnikach Kindle).
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na smartfonie
Aby odczytywać e-booki na swoim smartfonie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. iBooks dla
EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
Czytaj fragment
Pobierz fragment
Pobierz fragment w jednym z dostępnych formatów
LUB
24,99 zł za tytuł
Tytuł dostępny w abonamencie Empik Go już od 24,99 zł / 30 dni
Sprawdź
Słuchaj i czytaj w abonamencie Go Standard już za 24,99 zł / 30 dni. Subskrypcja Go Standard daje możliwość dodania do biblioteki 3 dowolne tytuły w danym okresie rozliczeniowym (30 dni). Wybierasz z ponad 200 tys. audiobooków, ebooków i podcastów.
Naczelny Ataman - ebook
Aby zrozumieć historię Ukrainy, należy przede wszystkim poznać jednego z bohaterów - Symona Petlurę. Niewielu polityków ma biografię równie zakłamaną przez histografię i propagandę sowiecką. Polacy o Petlurze wiedzą niewiele, znają jedynie stereotypowy wizerunek ukraińskiego szowinisty i organizatora pogromów antyżydowskich Ta pierwsza w języku polskim publikacja pozwala poznać atamana ukraińskiego - z pierwszej ręki. Bezcenny jest także wprowadzający esej Myrosława Popowycza. Oto dokumentacja czasu historycznego i sposobu myślenia wybitnego polityka ukraińskiego. (...) Tylko poznając historię Ukrainy z pierwszej ręki można zrozumieć tragiczną przeszłość i trudną współczesność.
Adam Michnik
Spis treści
Wprowadzenie (Adam Michnik)
Wstęp do wydania polskiego (Grzegorz Hryciuk)
Symon Petlura: biografia (Myrosław Popowycz)
Druga konferencja ukraińskiego ruchu socjaldemokratycznego w Austrii
М. P-sz. Autonomia Ukrainy w świetle „krytyki socjaldemokratycznej”
A.S. Suworin, Chachoły i Chachłaczki
Pamięci Kociubyńskiego
Wojna i Ukraińcy
List do doktora Osypa Nazaruka
Dekret Dyrektoriatu URL o powołaniu Specjalnej Komisji Śledczej w sprawie zbadania pogromów antyżydowskich
Biuletyn Ministerstwa Informacji URL w sprawie telegramu
Symona Petlury o zdecydowanej walce z bolszewickimi prowokatorami pogromów antyżydowskich
Rozkaz Naczelnego Dowództwa Wojsk URL z 26 sierpnia 1919 roku, nr 131
Do ludu pracującego wsi
List do francuskiego publicysty Jeana Pelissiera
List do D.W. Antonowycza
List do panów ambasadorów i posłów misji dyplomatycznych URL
Memorandum do Józefa Piłsudskiego
Odezwa Symona Petlury do narodu ukraińskiego
w związku z podpisaniem Umowy z Polską
List Symona Petlury do premiera URL W. Prokopowycza w sprawie uczczenia jubileuszu S. Jefremowa
List Symona Petlury do Ministra Sprawiedliwości URL w sprawie przywrócenia nazwisk ukraińskich
List Symona Petlury do Ministra Wyznań Religijnych URL w sprawie przywrócenia stylu narodowego w architekturze cerkiewnej
Wystąpienie Symona Petlury na uroczystościach ku czci Tarasa Szewczenki w Tarnowie
Apel Symona Petlury do społeczeństwa Ukrainy o niedopuszczanie do żydowskich pogromów
List Symona Petlury do Ministra Spraw Żydowskich URL
w sprawie włączenia ludności żydowskiej do budowania ukraińskiej państwowości
List Symona Petlury do Ministra Spraw Wojskowych URL w sprawie stosunków z Polakami
Artykuł Symona Petlury o patriotyzmie
List do córki
Amerykański Senat i Gruzja
Indeks nazwisk
| Kategoria: | Inne |
| Zabezpieczenie: |
Watermark
|
| ISBN: | 978-83-7893-048-8 |
| Rozmiar pliku: | 952 KB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
Wprowadzenie Adam Michnik
Aby zrozumieć historię Ukrainy, należy przede wszystkim poznać jednego z jej bohaterów – Symona Petlurę. Niewielu polityków ma biografię równie zakłamaną przez historiografię i propagandę sowiecką. Polacy o Petlurze wiedzą niewiele, znają jedynie stereotypowy wizerunek ukraińskiego szowinisty i organizatora pogromów antyżydowskich.
Ta pierwsza w języku polskim publikacja pozwala poznać atamana ukraińskiego – z pierwszej ręki. Bezcenny jest także wprowadzający esej Myrosława Popowycza. Oto dokumentacja czasu historycznego i sposobu myślenia wybitnego polityka ukraińskiego. Ten polityk znajdował się w sytuacji beznadziejnej; tak, jak cała Ukraina. I na dodatek nie miał szczęścia. Nie zdołał stworzyć niepodległej Ukrainy, został skazany przez los na wygnanie, gdzie – w Paryżu w 1926 r., został zabity przez Szwarcbarda, młodego Żyda, w odwecie za pogromy antyżydowskie. Sąd paryski uniewinnił zabójcę.
Petlura pozostaje postacią kontrowersyjną, także dla Ukraińców. Nie był wybitnym myślicielem politycznym; nie był też wybitnym pisarzem. Ale stał się postacią symboliczną dla swoich i dla wrogów. Ukraińscy historycy i publicyści często porównują go do Piłsudskiego, z którym zawarł pakt sojuszniczy przeciw Rosji bolszewickiej. Pisał do Piłsudskiego w styczniu 1920 roku:
„Byłem i jestem zwolennikiem szczerego porozumienia i nawiązania ścisłych dobrosąsiedzkich stosunków między sąsiadującymi narodami ukraińskimi i polskim na drodze ich współdziałania na gruncie politycznym i gospodarczym”.
Ten sojusz był jedną z dróg – może ostatnią z możliwych – do walki o niepodległą Ukrainę. Jednak Petlura nie był polonofilem, tak jak nie był rusofobem, ani antysemitą. Był patriotą ukraińskim, który szukał wszystkich możliwych dróg, a nie był w stanie zapanować nad zrewoltowaną Ukrainą. Pogromy antyżydowskie – tak bardzo szkodliwe dla wizerunku Ukrainy – dokonywały się wbrew Petlurze.
Porozumienie z Piłsudskim załamało się wbrew intencjom obu stron, ale odtąd relacje polsko-ukraińskie kształtowały się w cieniu porażki tego porozumienia.
Czy było ono realne? Można o tym dyskutować.
Natomiast z pewnością realne były późniejsze tragiczne dzieje stosunków polsko-ukraińskich. Ukraińcy dobrze zapamiętali długie lata dyskryminacji i upokorzeń. Polskę przecież wciąż prześladuje widmo antypolskiej akcji ukraińskiego podziemia na Wołyniu (1943 r.).
Polacy dobrze znają swoje krzywdy i chętnie o nich przypominają. Ukraiński polityk, który wspomina II RP, powiada: „na całe życie zapamiętałem i to, że inaczej jak «chamy» czy «bydło» nas nie nazywano”. Z kolei Łarysa Iwszyna, dziennikarka ukraińska, redaktorka ważnej książki o relacjach polsko-ukraińskich Wojny i pokój, pisała bardzo osobiście: „Moja matka przed wojną chodziła do polskiego gimnazjum. Do dzisiaj pamiętam wrażenie z jej opowiadania o tym, że za każde słowo, powiedziane po ukraińsku, bito ją linijką po rękach. Jeden mój wuj został powołany w 1939 roku do wojska polskiego, drugi w wojsku radzieckim zginął w walce o wyzwolenie Warszawy. Jedną z moich krewnych «chłopcy z lasu» wrzucili z niemowlęciem do studni za to, że jej mąż był Polakiem…”
Tak właśnie tragicznie splątane są dzieje polsko-ukraińskie. Tylko poznając historię Ukrainy z pierwszej ręki, można zrozumieć tragiczną przeszłość i trudną współczesność.Wstęp do wydania polskiego Grzegorz Hryciuk
Symon Petlura należy bez wątpienia do niezbyt licznej grupy ukraińskich postaci historycznych XX wieku znanych poza obszarem Ukrainy i kręgami ukraińskiej diaspory. Jednak obraz oraz skojarzenia, jakie wiązane były z jego osobą, więcej miały – i często jeszcze mają – wspólnego ze stereotypem lub mitem niż z rzeczywistością oraz rzetelną oceną tej niejednoznacznej postaci.
Przez dziesięciolecia nie tylko propagandziści i historycy radzieccy, lecz także funkcjonariusze partyjni oraz czekiści dbali, by nazwisko Petlury i ukute od niego deprecjonujące pojęcie „petlurowszczyzny” stało się synonimem zdrady, zaprzaństwa, antyradzieckości, kontrrewolucyjności, szowinistycznego „burżuazyjnego” nacjonalizmu. W tej wykładni dziejów Petlura jawił się jako groteskowy, a zarazem krwawy dyktator, zbrodniarz, rusofob, marionetka w rękach obcych mocarstw, nieudolny wódz i administrator, antysemita i… mason. Petlurowszczyzna stała się natomiast uniwersalnym i magicznym terminem zastępującym, niczym w nieuczciwej sztuczce retorycznej, znienawidzoną przez bolszewików nazwę Ukraińskiej Republiki Ludowej oraz szerzej: ukraińskich dążeń niepodległościowych. Prawdziwa groza tej machinacji – wyjętej prosto z kart Orwellowskiej antyutopii – kryła się w tym, że na Ukrainie Radzieckiej epitet „byłego petlurowca”, „burżuazyjnego nacjonalisty ukraińskiego” dla tak stygmatyzowanych oznaczał w latach 20. XX wieku więzienie, a w latach 30. – w okresie „wielkiego terroru” – niemal zawsze wyrok śmierci.
Tworzona już za życia Petlury, początkowo przez jego ideowych przeciwników, później również przez niektórych byłych współpracowników, czarna legenda uległa petryfikacji po tragicznej śmierci z rąk żydowskiego zamachowca. Mit Petlury jako nacjonalisty i antysemity, inicjatora pogromów antyżydowskich w latach „ukraińskiej rewolucji narodowej” utrwalił się wśród Polaków i Żydów także wskutek działań skrajnego skrzydła ukraińskiego ruchu nacjonalistycznego. Włączenie Petlury przez Organizację Ukraińskich Nacjonalistów do nacjonalistycznego panteonu ojczystego i połączenie nazwiska przywódcy Ukraińskiej Republiki Ludowej z wystąpieniami antyżydowskimi we Lwowie w lipcu 1941 roku przyczyniło się do nieuprawnionego, ale żywego do dziś, kojarzenia Petlury z morderczymi czynami zwolenników ukraińskiego nacjonalizmu integralnego, których ideologia i metody działania stanowić miały przecież zaprzeczenie nieskutecznych wysiłków polityków ukraińskich z lat 1917–1921, a więc i samego Petlury.
Mało owocne okazywały się wysiłki diaspory ukraińskiej na Zachodzie (wśród której żywe były stare i nowe, wynikłe po drugiej wojnie światowej, podziały polityczne) w dziele obrony dobrego imienia Petlury. Podejmowane dawniej w naturalnym odruchu obronnym działania, tak jak – już po uzyskaniu przez Ukrainę niepodległości – próby zmierzające do odkłamania historii, sprzyjały nazbyt jednostronnemu ujęciu biografii jednego z ojców założycieli ukraińskiej państwowości w XX wieku. Niejednoznaczną rolę odegrać tu mógł nawet wydany w celu „umocnienia w świadomości społecznej obiektywnej oceny roli w historii i zapewnienia konsolidacji narodu ukraińskiego” dekret prezydenta Ukrainy Wiktora Juszczenki z 16 maja 2005 roku, który niejako urzędowo (na miejscu trzecim) wpisywał Petlurę w poczet „wybitnych” i „czołowych działaczy ruchu narodowowyzwoleńczego początków XX wieku na Ukrainie”. Zobiektywizowanemu, wolnemu od uprzedzeń spojrzeniu nie pomaga także wysoki poziom emocji towarzyszący dyskusji nad kształtem świadomości historycznej, tworzonego dopiero kanonu mitologii narodowej, składowej nowoczesnego poczucia narodowego Ukraińców. Petlura, który nadal – w zależności od sympatii i przekonań politycznych – sytuuje się po jasnej lub mrocznej stronie dziejów Ukrainy, wciąż wydaje się dzielić symbolicznie wschód i zachód Samostijnej.
Poszukując w najnowszej polsko-ukraińskiej przeszłości, w której nie brakuje dramatycznych, dzielących raczej niż zbliżających oba narody tragicznych wydarzeń, historycznego uzasadnienia partnerstwa polsko-ukraińskiego, nie można było pominąć odwołania do współpracy w latach 1919–1920. Skupiano się przy tym chętniej na szansach i możliwościach niż na rzeczywistych efektach, wyzyskując przy okazji – nieprzypadkowo – również polityczne ostrze układu, skierowane przeciwko (bolszewickiej wtedy) Moskwie. W pracach historyków i publicystów, a także – jak można sądzić – w świadomości części społeczeństwa polskiego pojawiła się pozytywna ocena tego epizodu, tym samym postaci Petlury. Stanowiła i stanowi ona przeciwwagę dla wydarzeń późniejszych, nieniosących tak pozytywnego i konstruktywnego przesłania, stając się nieledwie symbolem braterstwa broni, wspólnych celów, umiejętności wznoszenia się ponad stereotypy i urazy, przezwyciężania wzajemnej niechęci. Naczelny Ataman URL zaczął jawić się jako antyteza dla figury skupiającej w sobie odium niechęci, antybohatera polsko-ukraińskiej historii najnowszej – Stepana Bandery.
Argumenty na rzecz tej oceny znaleźć można w przedstawionym polskiemu czytelnikowi wyborze tekstów samego Symona Petlury. Jawi się on jako postać wielowymiarowa – marzyciel, niekiedy oderwany od rzeczywistości doktryner, gorący patriota, umiejący jednak dostrzegać ograniczenia i konteksty czasów oraz okoliczności, w których przyszło mu działać, odważny polityk potrafiący wyrwać się z okowów mentalnych ograniczeń, zdolny do szukania niekonwencjonalnych, niełatwych i nieprostych rozwiązań, szczery zwolennik równoprawnego statusu wszystkich narodów zamieszkujących ziemie Ukrainy, człowiek o wielkim poczuciu honoru i godności, niewahający się protestować przeciw lekceważącemu traktowaniu przez stronę polską. Chociaż trudniej znaleźć w jego korespondencji wątki autobiograficzne, osobiste, to obok polityka, pojawia się inny Petlura – znawca literatury i teatru, niezły dziennikarz i wprawny publicysta, wreszcie dobry oraz czuły mąż i ojciec.
Wprawdzie jeszcze dziś w poważnych i prestiżowych publikacjach Symon Petlura kojarzony jest przede wszystkim z prześladowaniami Żydów na Ukrainie, ale coraz częściej spotkać można sądy bardziej wyważone i bardziej sprawiedliwe. Gdy wziąć pod uwagę, w jakiej epoce i w jakich warunkach musiał dokonywać wyborów i podejmować decyzje, gdy dostrzec jego niezwykłą wiarę, siłę przekonań, energię, przywiązanie do wartości demokratycznych i ideałów wolnościowych, okazać się może, jak wiele prawdy tkwiło w słowach Jewhena Małaniuka, żołnierza zmagań o niepodległość Ukrainy, który napisał po śmierci Petlury: „Postać jego lata ubierają w brąz i marmur”.Przypisy
Przypisy oznaczone gwiazdką pochodzą z edycji rosyjskiej (ukraińskiej); dotyczą miejsca pierwodruku tekstu (czasopismo lub publikacja źródłowa).
1 Cytat za: М. Горелов, Передвісники незалежної України. Історичні розвідки, Kyjiw 1996, s. 34.
2 Organizacje terenowe RUP nazywano „wolnymi hromadami”. Czarnomorska „Wolna Hromada” jednoczyła członków RUP w Odessie, Jekaterinosławiu, nad Donem i na Kubaniu.
3 Pismo założone w 1898 roku w Galicji przez Towarzystwo Naukowe im. Szewczenki.
4 Zob. О. Пріцак, Історіософія Михайла Грушевського, Михайло Грушев-ський, Iсторiя Украïни-Руси, T.I.K. 1991.
5 Zob. Украïнська суспiлно-полiтычна думка в 20 столiттi, tom I: Сучаснiсть, 1993, s. 210.
6 Zob. tamże, s. 212.
7 Cytat za: В.Винниченко, Вiдродження нацiї, cz. III, Kyjiw–Wien 1920, s. 172–173.
8 Zob. В.Ф.Солдатенко, Українська революцiа,Kyjiw 1999, s. 617–618.
9 Odpowiedź Petlury na Odezwę Związku Ukraińskich Rolników w: Симон Петлюра, Статтi. Листи. Документы, Kyjiw 1999, s. 577.
10Симон Петлюра, Статтi. Листи. Документы, Kyjiw 1999, s. 143.
11В. Винниченко, Вiдродження нацiї, cz. II, Kyjiw–Wien 1920, s. 218.
12Н.М. Могилянский, Трагедия Украины, Революция на Украине, Moskwa–Leningrad 1930, s. 119.
13Сергiй Єфремов, Щоденники. 1923–1929, Kyjiw 1997, s. 379–380.
14 Zob. В.С. Сiдак, Нацiоналнi спецслужби в перiод української революції 1917–1921 рр., Kyjiw 1998, s. 224.
15Симон Петлюра, Статтi. Листи. Документи, Kyjiw 1999, s. 538–539.
16 Tamże.
17 Tamże, s. 546.
18 List do generała W. Petriwa Симон Петлюра, Статтi. Листи. Документи, Kyjiw 1999, s. 512.
19Симон Петлюра, Статтi. Листи. Документи, Kyjiw 1999, s. 546.
20 Zob. В.Ф. Солдатенко, Українська революцiа, Kyjiw 1999, s. 646–683.
21Симон Петлюра, Статтi. Листи. Документи, Kyjiw 1999, s. 539.
22 Tamże, s. 397.
23 Tamże, s. 253.
24 Tamże, s. 544.
25 Tamże, s. 543.
26 Tamże, s. 533.
27 Zob. I. Курас, Ю. Левинець, Ю. Шаповал, Сергiй Єфремов iйого щоденники, Сергiй Єфремов, Щоденники. 1923–1929, Kyjiw 1997, s. 14–15.
28Сергiй Єфремов, Щоденники. 1923–1929, Kyjiw 1997, s. 566.
29Симон Петлюра. Статтi. Листи. Документи, Kyjiw 1999, s. 214.
30 Tamże, s. 577.
31 Tamże, s. 345.
32 Tamże, s. 407, 495.
33 Tamże, s. 46.
34 Tamże, s. 427.
35 Tamże, s. 510–511.
36Сергiй Єфремов, Щоденники. 1923–1929, Kyjiw 1997, s. 172.
37 Zob. В.С. Сiдак, Нацiоналнi спецслужби в перiод української революції 1917–1921 рр., Kyjiw 1998, s. 254.
38 Zob. tamże, s. 244.
Aby zrozumieć historię Ukrainy, należy przede wszystkim poznać jednego z jej bohaterów – Symona Petlurę. Niewielu polityków ma biografię równie zakłamaną przez historiografię i propagandę sowiecką. Polacy o Petlurze wiedzą niewiele, znają jedynie stereotypowy wizerunek ukraińskiego szowinisty i organizatora pogromów antyżydowskich.
Ta pierwsza w języku polskim publikacja pozwala poznać atamana ukraińskiego – z pierwszej ręki. Bezcenny jest także wprowadzający esej Myrosława Popowycza. Oto dokumentacja czasu historycznego i sposobu myślenia wybitnego polityka ukraińskiego. Ten polityk znajdował się w sytuacji beznadziejnej; tak, jak cała Ukraina. I na dodatek nie miał szczęścia. Nie zdołał stworzyć niepodległej Ukrainy, został skazany przez los na wygnanie, gdzie – w Paryżu w 1926 r., został zabity przez Szwarcbarda, młodego Żyda, w odwecie za pogromy antyżydowskie. Sąd paryski uniewinnił zabójcę.
Petlura pozostaje postacią kontrowersyjną, także dla Ukraińców. Nie był wybitnym myślicielem politycznym; nie był też wybitnym pisarzem. Ale stał się postacią symboliczną dla swoich i dla wrogów. Ukraińscy historycy i publicyści często porównują go do Piłsudskiego, z którym zawarł pakt sojuszniczy przeciw Rosji bolszewickiej. Pisał do Piłsudskiego w styczniu 1920 roku:
„Byłem i jestem zwolennikiem szczerego porozumienia i nawiązania ścisłych dobrosąsiedzkich stosunków między sąsiadującymi narodami ukraińskimi i polskim na drodze ich współdziałania na gruncie politycznym i gospodarczym”.
Ten sojusz był jedną z dróg – może ostatnią z możliwych – do walki o niepodległą Ukrainę. Jednak Petlura nie był polonofilem, tak jak nie był rusofobem, ani antysemitą. Był patriotą ukraińskim, który szukał wszystkich możliwych dróg, a nie był w stanie zapanować nad zrewoltowaną Ukrainą. Pogromy antyżydowskie – tak bardzo szkodliwe dla wizerunku Ukrainy – dokonywały się wbrew Petlurze.
Porozumienie z Piłsudskim załamało się wbrew intencjom obu stron, ale odtąd relacje polsko-ukraińskie kształtowały się w cieniu porażki tego porozumienia.
Czy było ono realne? Można o tym dyskutować.
Natomiast z pewnością realne były późniejsze tragiczne dzieje stosunków polsko-ukraińskich. Ukraińcy dobrze zapamiętali długie lata dyskryminacji i upokorzeń. Polskę przecież wciąż prześladuje widmo antypolskiej akcji ukraińskiego podziemia na Wołyniu (1943 r.).
Polacy dobrze znają swoje krzywdy i chętnie o nich przypominają. Ukraiński polityk, który wspomina II RP, powiada: „na całe życie zapamiętałem i to, że inaczej jak «chamy» czy «bydło» nas nie nazywano”. Z kolei Łarysa Iwszyna, dziennikarka ukraińska, redaktorka ważnej książki o relacjach polsko-ukraińskich Wojny i pokój, pisała bardzo osobiście: „Moja matka przed wojną chodziła do polskiego gimnazjum. Do dzisiaj pamiętam wrażenie z jej opowiadania o tym, że za każde słowo, powiedziane po ukraińsku, bito ją linijką po rękach. Jeden mój wuj został powołany w 1939 roku do wojska polskiego, drugi w wojsku radzieckim zginął w walce o wyzwolenie Warszawy. Jedną z moich krewnych «chłopcy z lasu» wrzucili z niemowlęciem do studni za to, że jej mąż był Polakiem…”
Tak właśnie tragicznie splątane są dzieje polsko-ukraińskie. Tylko poznając historię Ukrainy z pierwszej ręki, można zrozumieć tragiczną przeszłość i trudną współczesność.Wstęp do wydania polskiego Grzegorz Hryciuk
Symon Petlura należy bez wątpienia do niezbyt licznej grupy ukraińskich postaci historycznych XX wieku znanych poza obszarem Ukrainy i kręgami ukraińskiej diaspory. Jednak obraz oraz skojarzenia, jakie wiązane były z jego osobą, więcej miały – i często jeszcze mają – wspólnego ze stereotypem lub mitem niż z rzeczywistością oraz rzetelną oceną tej niejednoznacznej postaci.
Przez dziesięciolecia nie tylko propagandziści i historycy radzieccy, lecz także funkcjonariusze partyjni oraz czekiści dbali, by nazwisko Petlury i ukute od niego deprecjonujące pojęcie „petlurowszczyzny” stało się synonimem zdrady, zaprzaństwa, antyradzieckości, kontrrewolucyjności, szowinistycznego „burżuazyjnego” nacjonalizmu. W tej wykładni dziejów Petlura jawił się jako groteskowy, a zarazem krwawy dyktator, zbrodniarz, rusofob, marionetka w rękach obcych mocarstw, nieudolny wódz i administrator, antysemita i… mason. Petlurowszczyzna stała się natomiast uniwersalnym i magicznym terminem zastępującym, niczym w nieuczciwej sztuczce retorycznej, znienawidzoną przez bolszewików nazwę Ukraińskiej Republiki Ludowej oraz szerzej: ukraińskich dążeń niepodległościowych. Prawdziwa groza tej machinacji – wyjętej prosto z kart Orwellowskiej antyutopii – kryła się w tym, że na Ukrainie Radzieckiej epitet „byłego petlurowca”, „burżuazyjnego nacjonalisty ukraińskiego” dla tak stygmatyzowanych oznaczał w latach 20. XX wieku więzienie, a w latach 30. – w okresie „wielkiego terroru” – niemal zawsze wyrok śmierci.
Tworzona już za życia Petlury, początkowo przez jego ideowych przeciwników, później również przez niektórych byłych współpracowników, czarna legenda uległa petryfikacji po tragicznej śmierci z rąk żydowskiego zamachowca. Mit Petlury jako nacjonalisty i antysemity, inicjatora pogromów antyżydowskich w latach „ukraińskiej rewolucji narodowej” utrwalił się wśród Polaków i Żydów także wskutek działań skrajnego skrzydła ukraińskiego ruchu nacjonalistycznego. Włączenie Petlury przez Organizację Ukraińskich Nacjonalistów do nacjonalistycznego panteonu ojczystego i połączenie nazwiska przywódcy Ukraińskiej Republiki Ludowej z wystąpieniami antyżydowskimi we Lwowie w lipcu 1941 roku przyczyniło się do nieuprawnionego, ale żywego do dziś, kojarzenia Petlury z morderczymi czynami zwolenników ukraińskiego nacjonalizmu integralnego, których ideologia i metody działania stanowić miały przecież zaprzeczenie nieskutecznych wysiłków polityków ukraińskich z lat 1917–1921, a więc i samego Petlury.
Mało owocne okazywały się wysiłki diaspory ukraińskiej na Zachodzie (wśród której żywe były stare i nowe, wynikłe po drugiej wojnie światowej, podziały polityczne) w dziele obrony dobrego imienia Petlury. Podejmowane dawniej w naturalnym odruchu obronnym działania, tak jak – już po uzyskaniu przez Ukrainę niepodległości – próby zmierzające do odkłamania historii, sprzyjały nazbyt jednostronnemu ujęciu biografii jednego z ojców założycieli ukraińskiej państwowości w XX wieku. Niejednoznaczną rolę odegrać tu mógł nawet wydany w celu „umocnienia w świadomości społecznej obiektywnej oceny roli w historii i zapewnienia konsolidacji narodu ukraińskiego” dekret prezydenta Ukrainy Wiktora Juszczenki z 16 maja 2005 roku, który niejako urzędowo (na miejscu trzecim) wpisywał Petlurę w poczet „wybitnych” i „czołowych działaczy ruchu narodowowyzwoleńczego początków XX wieku na Ukrainie”. Zobiektywizowanemu, wolnemu od uprzedzeń spojrzeniu nie pomaga także wysoki poziom emocji towarzyszący dyskusji nad kształtem świadomości historycznej, tworzonego dopiero kanonu mitologii narodowej, składowej nowoczesnego poczucia narodowego Ukraińców. Petlura, który nadal – w zależności od sympatii i przekonań politycznych – sytuuje się po jasnej lub mrocznej stronie dziejów Ukrainy, wciąż wydaje się dzielić symbolicznie wschód i zachód Samostijnej.
Poszukując w najnowszej polsko-ukraińskiej przeszłości, w której nie brakuje dramatycznych, dzielących raczej niż zbliżających oba narody tragicznych wydarzeń, historycznego uzasadnienia partnerstwa polsko-ukraińskiego, nie można było pominąć odwołania do współpracy w latach 1919–1920. Skupiano się przy tym chętniej na szansach i możliwościach niż na rzeczywistych efektach, wyzyskując przy okazji – nieprzypadkowo – również polityczne ostrze układu, skierowane przeciwko (bolszewickiej wtedy) Moskwie. W pracach historyków i publicystów, a także – jak można sądzić – w świadomości części społeczeństwa polskiego pojawiła się pozytywna ocena tego epizodu, tym samym postaci Petlury. Stanowiła i stanowi ona przeciwwagę dla wydarzeń późniejszych, nieniosących tak pozytywnego i konstruktywnego przesłania, stając się nieledwie symbolem braterstwa broni, wspólnych celów, umiejętności wznoszenia się ponad stereotypy i urazy, przezwyciężania wzajemnej niechęci. Naczelny Ataman URL zaczął jawić się jako antyteza dla figury skupiającej w sobie odium niechęci, antybohatera polsko-ukraińskiej historii najnowszej – Stepana Bandery.
Argumenty na rzecz tej oceny znaleźć można w przedstawionym polskiemu czytelnikowi wyborze tekstów samego Symona Petlury. Jawi się on jako postać wielowymiarowa – marzyciel, niekiedy oderwany od rzeczywistości doktryner, gorący patriota, umiejący jednak dostrzegać ograniczenia i konteksty czasów oraz okoliczności, w których przyszło mu działać, odważny polityk potrafiący wyrwać się z okowów mentalnych ograniczeń, zdolny do szukania niekonwencjonalnych, niełatwych i nieprostych rozwiązań, szczery zwolennik równoprawnego statusu wszystkich narodów zamieszkujących ziemie Ukrainy, człowiek o wielkim poczuciu honoru i godności, niewahający się protestować przeciw lekceważącemu traktowaniu przez stronę polską. Chociaż trudniej znaleźć w jego korespondencji wątki autobiograficzne, osobiste, to obok polityka, pojawia się inny Petlura – znawca literatury i teatru, niezły dziennikarz i wprawny publicysta, wreszcie dobry oraz czuły mąż i ojciec.
Wprawdzie jeszcze dziś w poważnych i prestiżowych publikacjach Symon Petlura kojarzony jest przede wszystkim z prześladowaniami Żydów na Ukrainie, ale coraz częściej spotkać można sądy bardziej wyważone i bardziej sprawiedliwe. Gdy wziąć pod uwagę, w jakiej epoce i w jakich warunkach musiał dokonywać wyborów i podejmować decyzje, gdy dostrzec jego niezwykłą wiarę, siłę przekonań, energię, przywiązanie do wartości demokratycznych i ideałów wolnościowych, okazać się może, jak wiele prawdy tkwiło w słowach Jewhena Małaniuka, żołnierza zmagań o niepodległość Ukrainy, który napisał po śmierci Petlury: „Postać jego lata ubierają w brąz i marmur”.Przypisy
Przypisy oznaczone gwiazdką pochodzą z edycji rosyjskiej (ukraińskiej); dotyczą miejsca pierwodruku tekstu (czasopismo lub publikacja źródłowa).
1 Cytat za: М. Горелов, Передвісники незалежної України. Історичні розвідки, Kyjiw 1996, s. 34.
2 Organizacje terenowe RUP nazywano „wolnymi hromadami”. Czarnomorska „Wolna Hromada” jednoczyła członków RUP w Odessie, Jekaterinosławiu, nad Donem i na Kubaniu.
3 Pismo założone w 1898 roku w Galicji przez Towarzystwo Naukowe im. Szewczenki.
4 Zob. О. Пріцак, Історіософія Михайла Грушевського, Михайло Грушев-ський, Iсторiя Украïни-Руси, T.I.K. 1991.
5 Zob. Украïнська суспiлно-полiтычна думка в 20 столiттi, tom I: Сучаснiсть, 1993, s. 210.
6 Zob. tamże, s. 212.
7 Cytat za: В.Винниченко, Вiдродження нацiї, cz. III, Kyjiw–Wien 1920, s. 172–173.
8 Zob. В.Ф.Солдатенко, Українська революцiа,Kyjiw 1999, s. 617–618.
9 Odpowiedź Petlury na Odezwę Związku Ukraińskich Rolników w: Симон Петлюра, Статтi. Листи. Документы, Kyjiw 1999, s. 577.
10Симон Петлюра, Статтi. Листи. Документы, Kyjiw 1999, s. 143.
11В. Винниченко, Вiдродження нацiї, cz. II, Kyjiw–Wien 1920, s. 218.
12Н.М. Могилянский, Трагедия Украины, Революция на Украине, Moskwa–Leningrad 1930, s. 119.
13Сергiй Єфремов, Щоденники. 1923–1929, Kyjiw 1997, s. 379–380.
14 Zob. В.С. Сiдак, Нацiоналнi спецслужби в перiод української революції 1917–1921 рр., Kyjiw 1998, s. 224.
15Симон Петлюра, Статтi. Листи. Документи, Kyjiw 1999, s. 538–539.
16 Tamże.
17 Tamże, s. 546.
18 List do generała W. Petriwa Симон Петлюра, Статтi. Листи. Документи, Kyjiw 1999, s. 512.
19Симон Петлюра, Статтi. Листи. Документи, Kyjiw 1999, s. 546.
20 Zob. В.Ф. Солдатенко, Українська революцiа, Kyjiw 1999, s. 646–683.
21Симон Петлюра, Статтi. Листи. Документи, Kyjiw 1999, s. 539.
22 Tamże, s. 397.
23 Tamże, s. 253.
24 Tamże, s. 544.
25 Tamże, s. 543.
26 Tamże, s. 533.
27 Zob. I. Курас, Ю. Левинець, Ю. Шаповал, Сергiй Єфремов iйого щоденники, Сергiй Єфремов, Щоденники. 1923–1929, Kyjiw 1997, s. 14–15.
28Сергiй Єфремов, Щоденники. 1923–1929, Kyjiw 1997, s. 566.
29Симон Петлюра. Статтi. Листи. Документи, Kyjiw 1999, s. 214.
30 Tamże, s. 577.
31 Tamże, s. 345.
32 Tamże, s. 407, 495.
33 Tamże, s. 46.
34 Tamże, s. 427.
35 Tamże, s. 510–511.
36Сергiй Єфремов, Щоденники. 1923–1929, Kyjiw 1997, s. 172.
37 Zob. В.С. Сiдак, Нацiоналнi спецслужби в перiод української революції 1917–1921 рр., Kyjiw 1998, s. 254.
38 Zob. tamże, s. 244.
więcej..
