-
W empik go
Najnowsza historia Iranu. Republika islamska - ebook
Wydawnictwo:
Tłumacz:
Data wydania:
1 stycznia 2015
Format ebooka:
EPUB
Format
EPUB
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najpopularniejszych formatów e-booków na świecie.
Niezwykle wygodny i przyjazny czytelnikom - w przeciwieństwie do formatu
PDF umożliwia skalowanie czcionki, dzięki czemu możliwe jest dopasowanie
jej wielkości do kroju i rozmiarów ekranu. Więcej informacji znajdziesz
w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Format
MOBI
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najczęściej wybieranych formatów wśród czytelników
e-booków. Możesz go odczytać na czytniku Kindle oraz na smartfonach i
tabletach po zainstalowaniu specjalnej aplikacji. Więcej informacji
znajdziesz w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Multiformat
E-booki sprzedawane w księgarni Virtualo.pl dostępne są w opcji
multiformatu - kupujesz treść, nie format. Po dodaniu e-booka do koszyka
i dokonaniu płatności, e-book pojawi się na Twoim koncie w Mojej
Bibliotece we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego
tytułu. Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na
karcie produktu przy okładce. Uwaga: audiobooki nie są objęte opcją
multiformatu.
czytaj
na tablecie
Aby odczytywać e-booki na swoim tablecie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. Bluefire
dla EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na czytniku
Czytanie na e-czytniku z ekranem e-ink jest bardzo wygodne i nie męczy
wzroku. Pliki przystosowane do odczytywania na czytnikach to przede
wszystkim EPUB (ten format możesz odczytać m.in. na czytnikach
PocketBook) i MOBI (ten fromat możesz odczytać m.in. na czytnikach Kindle).
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na smartfonie
Aby odczytywać e-booki na swoim smartfonie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. iBooks dla
EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
Czytaj fragment
Pobierz fragment
Pobierz fragment w jednym z dostępnych formatów
LUB
24,99 zł za tytuł
Tytuł dostępny w abonamencie Empik Go już od 24,99 zł / 30 dni
Sprawdź
Słuchaj i czytaj w abonamencie Go Standard już za 24,99 zł / 30 dni. Subskrypcja Go Standard daje możliwość dodania do biblioteki 3 dowolne tytuły w danym okresie rozliczeniowym (30 dni). Wybierasz z ponad 200 tys. audiobooków, ebooków i podcastów.
Najnowsza historia Iranu. Republika islamska - ebook
W 1979 w Iranie obalono monarchię i większość społeczeństwa opowiedziała się za ustrojem opartym na prawie islamu. Powstała Islamska Republika Iranu i świat z zainteresowaniem, ale i z wielką nieufnością obserwował teokratyczne państwo rządzone przez mułłów, jego ambicje polityczne i wpływ na sąsiednie kraje oraz zajmowaną pozycję w bardzo ważnym dla gospodarki światowej regionie. Po wpisaniu Iranu przez Georga W. Busha do państw „osi zła”, republika ponownie znalazła się w centrum zainteresowania opinii światowej, a ogłoszenie przez irański rząd programu rozwoju nuklearnego odebrano jako zagrożenie dla światowego pokoju.
Thierry Coville przedstawia uwarunkowania historyczne i polityczne, które doprowadziły do zwycięstwa rewolucji Chomejniego. Bezstronnie i obiektywnie stara się opisać jej wielorakie skutki oraz wpływ na wszystkie dziedziny życia – od kwestii społecznych i obyczajowych po ekonomiczne i gospodarcze. Interesuje go punkt widzenia samych Irańczyków, ich charakter i przekonania oparte na silnym poczuciu tożsamości narodowej i dumie z własnej historii, trwającej kilka tysięcy lat. Jednocześnie autor wykazuje, jak w religijnym, rządzonym autorytarnie społeczeństwie, nieustannie, choć wydawałoby się niezauważalnie, postępuje proces demokratyzacji i modernizacji oraz emancypacji kobiet.
Thierry Coville jest iranistą i ekonomistą, uznanym ekspertem od spraw Iranu, prowadził wieloletnie badania naukowe w różnych ośrodkach akademickich Iranu, wykłada ekonomię na akademii Negocia w Paryżu.
Spis treści
Wprowadzenie
I. Od jednej rewolucji do drugiej
II. Za islamską zasłoną - nacjonalizm
III. Porażka we wprowadzaniu rządu opartego na zasadach islamu
IV. Konfrontacja sił politycznych
V. Społeczeństwo w poszukiwaniu nowych wartości
VI. Irańska gospodarka - beneficjent czy ofiara ropy?
VII. Między obroną interesu narodowego a chęcią rządzenia światem muzułmańskim
VIII. Po "11 września": nowe zagrożenie dla świata?
IX. Iran Ahmadineżada: uwstecznienie czy transformacja?
Podsumowanie
Bibliografia
Indeks osób
| Kategoria: | Historia |
| Zabezpieczenie: |
Watermark
|
| ISBN: | 978-83-8002-230-0 |
| Rozmiar pliku: | 623 KB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
Wprowadzenie
Bez wątpienia Iran należy do tych państw, które są równie ważne pod względem strategicznym, co niezrozumiane przez resztę świata, a szczególnie przez państwa zachodnie. To, że uznaje się go za kraj zajmujący kluczową pozycję na Bliskim Wschodzie, wynika przede wszystkim z położenia geograficznego: na południu Iran otaczają państwa Zatoki Perskiej, od wschodu graniczy z Pakistanem i Afganistanem, od zachodu z Turcją i Irakiem, a z republikami Azji Środkowej i południowego Kaukazu – od północy. Jednak Iran aspiruje do roli mocarstwa regionalnego z kilku powodów: z racji powierzchni (blisko trzykrotnie większej niż powierzchnia Francji), znaczenia demograficznego (niemal 70 milionów mieszkańców) i gospodarczego (związanego głównie z zasobami energetycznymi), a przede wszystkim z racji swego wpływu kulturowego i odwiecznych, historycznych więzi z sąsiadami. Warto podkreślić, że w świecie islamu Iran często odgrywał rolę prekursora, o czym świadczy rewolucja konstytucyjna z 1906 roku czy nacjonalizacja przemysłu naftowego, której w roku 1951 dokonał Mossadegh; udziałem tego kraju stało się też takie niepowtarzalne i wyjątkowe doświadczenie, jak rewolucja islamska 1979 roku. Ponadto Iran jest jednym z głównych światowych producentów ropy, ma drugie na świecie zasoby gazu oraz złoża ważnych minerałów (miedź, ołów, cynk itp.), a liczba ludności czyni z niego rynek o znacznym potencjale. Wreszcie, to przez ten kraj prowadzi najpewniejsza i najtańsza droga tranzytowa, którą eksportuje się gaz i ropę, wydobywane na Morzu Kaspijskim.
Znaczenie strategiczne Iranu jest też nieodłącznie związane z jego niedawną historią. Po rewolucji lutowej 1979 roku Iran stał się Republiką Islamską. To wydarzenie wzbudziło wielkie zaniepokojenie w świecie, szczególnie w państwach zachodnich, z powodu ogłoszonej przez republikę chęci rozszerzenia rewolucji na cały region, co niosło ryzyko destabilizacji strefy bardzo istotnej z racji zapotrzebowania światowej gospodarki na ropę. Z tej przyczyny Saddam Husajn wszczął pierwszą ze swych opłakanych w skutkach awantur, wojnę irańsko-iracką, która trwała osiem lat, od 1980 do 1988 roku. Irańska chęć połączenia eksportu rewolucji i walki z imperializmem doprowadziła do konfrontacji z państwami zachodnimi i, przede wszystkim, ze Stanami Zjednoczonymi – należałoby tu wspomnieć o przetrzymywaniu zakładników w ambasadzie amerykańskiej w Teheranie, zamachach na amerykańskie i francuskie jednostki wojskowe w Libanie, wzięciu zakładników w tym kraju czy innych jeszcze sprawach. W związku z tymi faktami zaczęto systematycznie łączyć Iran z terroryzmem muzułmańskim. Te całkiem jeszcze niedawne wydarzenia wyjaśniają, dlaczego Stany Zjednoczone nadal uznają Iran za państwo niebezpieczne i po kryzysie 11 września dążą, jak się wydaje, do wyrównania starych rachunków z tym krajem. Rewolucję muzułmańską, poza jej znaczeniem strategicznym, uznano wszędzie za wydarzenie oznaczające w świecie islamu powrót do religijności i obskurantyzmu, czego reperkusje dały się odczuć od Afganistanu po Algierię. Kluczową rolę Iranu wzmocnił ponadto (jakby to było potrzebne) ton, jaki przybrała amerykańska polityka zagraniczna po zamachach 11 września. W rezultacie wojen w Afganistanie i w Iraku doszło do rekonstrukcji politycznej obu tych państw pod egidą amerykańską. Historyczne i kulturowe więzi między Iranem i jego oboma sąsiadami mocno niepokoją władze amerykańskie, które obawiają się, że nowy układ pozwoli Iranowi na rozszerzenie wpływów. Poza tym, napięcie na linii Iran–Stany Zjednoczone zintensyfikował fakt, że amerykański prezydent George W. Bush, w styczniu 2002 roku, w swym przemówieniu o stanie państwa wskazał Iran jako jeden z punktów na „osi zła”. Amerykanie oskarżają Iran o wspieranie międzynarodowego terroryzmu (to znaczy libańskiego Hezbollahu i grup palestyńskich ekstremistów), o domniemaną chęć zdobycia broni masowej zagłady (to znaczy broni nuklearnej) i krytykują dyktatorski charakter jego rządów. Do tych oskarżeń dorzuca się nowe: o przyjęcie członków Al-Ka’idy,
którzy uciekli z Afganistanu, także o próbę zdestabilizowania sytuacji w tym kraju i, przede wszystkim, w Iraku. Można było sądzić, że trudności, jakie Stany Zjednoczone napotkały w Iraku, skłonią je do przyjęcia mniej wojowniczej polityki wobec Iranu. Jednakże na początku 2005 roku jeden z dziennikarzy amerykańskich¹, po przeprowadzeniu śledztwa, ujawnił, że siły specjalne dokonały na wschodzie Iranu rekonesansu w celu zlokalizowania ośrodków budowy broni nuklearnej, aby przygotować ewentualne ataki wojskowe.
Naiwny obserwator mógłby mieć nadzieję, że w obliczu tak ważnych kwestii wiedza o Iranie utrzymuje się na wysokim poziomie. Jednak jest zupełnie inaczej. Przez długi czas w reportażach i artykułach prasowych dotyczących Iranu opisywano jedynie fanatyczne tłumy i kobiety w czarnych czadorach, kraj pod przymusem totalitarny i pełen obskurantyzmu. W istocie wynikało to również z postawy władz irańskich, które nie miały wiele do powiedzenia na temat rzeczywistości Iranu lub robiły to źle. Mogło się tak dziać z dwóch powodów: albo widziały pewien interes w przekazywaniu takiego karykaturalnego obrazu, albo też po prostu nie potrafiły się komunikować.
Z czasem ten uproszczony obraz stawał się bardziej złożony. Rozpowszechnianie filmów opisujących realia społeczeństwa irańskiego, zrealizowanych przez nową falę filmowców irańskich (Abbas Kiarostami, ojciec i córka Makhtmalbaf, Dżafar Panahi, Madżid Madżidi i inni), pozwoliło odkryć rzeczywistość odmienną od zwyczajowych klisz. Wizerunek społeczeństwa zmagającego się z kwestiami nowoczesności pokazują przede wszystkim filmy Abbasa Kiarostamiego: w filmie Taame Gilas („Smak wiśni”) reżyser dotyka kwestii poszukiwania przez jednostkę tożsamości w społeczności, która utraciła znaki orientacyjne, szczególnie pod względem religijnym; w obrazie „Dziesięć” mówi o sytuacji kobiety w społeczeństwie. Natomiast Sag koszi („Zabicie psów”) Bahrama Baizai z 2000 roku jest bez wątpienia najbardziej radykalnym głosem potępienia dla społeczeństwa, które mieni się religijnym, a opiera się jedynie na relacjach władzy i pieniądza.
Kolejnym punktem zwrotnym w zwyczajowym wizerunku Iranu stało się dojście do władzy, uznawanego za reformatora, Mohammada Chatamiego. Pojawiło się wówczas kilka reportaży pokazujących inny wizerunek kraju, z dążącą do większej wolności młodzieżą oraz – jakże daleko od stereotypów podporządkowania – z kobietami zmagającymi się z dyskryminacją w życiu codziennym. Takie reportaże i filmy dokumentalne z pewnością można było zrealizować wcześniej, lecz „publiczność” nie była jeszcze na nie gotowa…
Materiały, świadczące o istnieniu „innego Iranu”, nie zdążyły jednak szerzej rozpropagować pełnego wizerunku irańskiej rzeczywistości, gdyż sytuacja zmieniała się radykalnie po zamachach 11 września. Tamte wydarzenia i zaliczenie Iranu do „osi zła” pociągnęły za sobą cały szereg uproszczonych wyjaśnień, zbyt często opartych na założeniu, że społeczeństwa, w których panuje islam (postrzegany przede wszystkim przez swoje zalecenia religijne) musi charakteryzować uwstecznienie. Zresztą, w okresie po 11 września amerykańskie media zwykły przedstawiać Iran jak niegdysiejszy ZSRR, to znaczy jako wrogi kraj uwikłany we własne szkodliwe poczynania. Przede wszystkim jednak w Stanach Zjednoczonych pojawili się licznie samozwańczy eksperci od Iranu, często związani z amerykańską administracją wojskową i zatrudniani przez raczej neokonserwatywne think tanki. Ci „specjaliści”, którzy na ogół nie mówili po persku, a część z nich nigdy w Iranie nawet nie była, zaczęli analizować ten kraj, wychodząc z założeń ideologicznych. W rezultacie uczynili go wrogiem numer jeden Stanów Zjednoczonych. Lekceważąc każdą informację, która nie wspierała ich z góry przyjętych wniosków, dążyli do udowodnienia, że Iran stanowi absolutne niebezpieczeństwo dla „wolnego świata”. Z tego powodu jedyną możliwą do przyjęcia strategią jest regime change (zmiana ustroju). Przy tak słabej znajomości kraju, ci „eksperci” często proponowali działania wojskowe przeciwko Republice Islamskiej.
Tymczasem historia najnowsza dostarcza wymownych przykładów ryzyka, jakie wiąże się z brakiem obiektywnej analizy rzeczywistości irańskiej. Rząd amerykański był wszechobecny w Iranie przed rewolucją. Aktywnie uczestniczył w irańskim programie nuklearnym (niektórzy nawet sądzą, że był jego inicjatorem). Mimo tak znacznego zaangażowania Waszyngton w żaden sposób nie dostrzegł nadciągającej rewolucji muzułmańskiej – w lutym 1979 roku – czyli jednego z najważniejszych wydarzeń politycznych XX wieku. Próba zrozumienia irańskiej złożoności jest zatem zadaniem trudnym, lecz zarazem koniecznym, jeśli nie chce się powtórzyć tych samych błędów lub nieustannie funkcjonować poza wymykającą się rzeczywistością.
Główny problem polega na tym, że, wbrew pozorom, Iran jest państwem w pełni rozwijającym się, czemu nie zdołała zaszkodzić rewolucja. Ta szczególna sytuacja prowadzi do zderzenia nowoczesności i tradycji, wizji teokratycznej i oddzielenia duchowieństwa od państwa, żądań demokratycznych i skłonności do dyktatury, względnej wolności słowa i brutalnych zamachów na prawa człowieka, dążeń wolnościowych i nakazów moralności, chęci normalizacji w stosunkach międzynarodowych i trudności w odcięciu się od dziedzictwa rewolucyjnego itd. Oznacza to, że w każdej chwili, niesłychanie łatwo można przedstawić negatywny wizerunek tego kraju. Wystarczy uwydatnić jakiś rzeczywisty problem, a później go uogólnić, licząc na powszechną, bardzo słabą znajomość Iranu. Z pewnością, w chęci przedstawiania uproszczonych wizji tej cywilizacji i kultury, tak starych i złożonych, jest pewna doza lekceważenia. Do Iranu można odnieść trafną uwagę dotyczącą filmu Aleksander Olivera Stone’a, który „postawił odwieczne pytanie o relacje z Orientem, lecz z Orientem zredukowanym do fantazmatycznego wizerunku, który od wieków budował sobie triumfujący Zachód. Jest to wizja pustyń i ludów, które władca zachodniego świata, poprzez potęgę swojej armii i siłę przekonywania do swojego wzoru politycznego, zdoła wznieść na etap cywilizacji, na którym znikną różnice i różnorodność.”²
W tej książce przyjęto odwrotny schemat myślenia: chciałbym wnieść skromny przyczynek do lepszego zrozumienia dzisiejszego Iranu, jego przemian i sprzeczności. Jak analizować system polityczny powstały po rewolucji? Pod jakim względem naprawdę opiera się on na zasadach islamu? Jak rozumieć relacje Iranu ze światem zewnętrznym? Jakie są przyczyny „modernizacji” społeczeństwa i jak się to dokonuje? Dlaczego, mimo tych wszystkich napięć, społeczeństwo trzyma się razem? Jak wyjaśnić utrzymywanie się kryzysowej sytuacji gospodarczej po rewolucji pomimo wspaniałych zasobów naturalnych i demograficznych? W jakich kierunkach Iran może się rozwijać na płaszczyźnie politycznej? Oczywiście, odpowiedzi udzielone na te pytania nie będą bynajmniej wyczerpujące i ostateczne. Lecz w tej książce chciałbym pokazać, że przed wydaniem osądu, należy najpierw podjąć próbę zrozumienia, a dopiero później każdy może wedle swojej woli ukształtować własną opinię.
Być może drogą do zrozumienia jest zaakceptowanie faktu, że Iranu nie sposób pojmować jedynie przez wymiar religijny, niezależnie jak byłby on istotny. Inne wartości, takie jak nacjonalizm czy starożytna kultura irańska, również przyczyniają się do spójności społeczeństwa. Całe to dziedzictwo jest tak subtelnie przemieszane, że trudno odróżnić poszczególne składowe i często odnosi się wrażenie, że sprawy najbardziej widoczne przysłaniają istotę rzeczy. Tak jest bez wątpienia z rewolucją islamską, która wydawała się wydarzeniem o charakterze przede wszystkim religijnym. Im więcej jednak interesujemy się tym krajem, tym bardziej jesteśmy skłonni uważać, że „zasłona islamu” pozwoliła uruchomić dynamikę, w której nie ma niczego związanego z islamem. Taki punkt widzenia pozwala mówić o „niewidocznej rewolucji”, zapoczątkowanej przez rewolucję 1979 roku. Kilka lat temu, w czasie dyskusji na Uniwersytecie w Teheranie, pewien wysoki urzędnik popełnił następujący lapsus: „Rewolucja minęła, weźmy się do pracy”, przez co chciał powiedzieć: „Zwycięska rewolucja już się dokonała…”. Rewolucja ostatecznie wprowadziła społeczeństwo irańskie na drogę takich ważnych przekształceń jak: znaczne ograniczenie przyrostu naturalnego; podniesienie przeciętnego poziomu wykształcenia, szczególnie wśród kobiet; rozkwit liberalizmu gospodarczego; wzrost indywidualizmu itp. Te głębokie przemiany nie zawsze są oczywiste dla zewnętrznego obserwatora, gdyż Iran pozostaje państwem „pośredniej konfrontacji”, lecz ich współistnienie doprowadzi do tego, że pewnego dnia pojawi się zupełnie inny kraj. Co nie oznacza, że w wyniku tej ewolucji Iran zacznie stopniowo, ale coraz dokładniej przypominać zachodnie demokracje. Dzięki swojemu dziedzictwu historycznemu i kulturowemu na zawsze już pozostanie krajem szczególnym i niezależnym.Wydawnictwo Akademickie DIALOG
specjalizuje się w publikacji książek dotyczących języków, zwyczajów, wierzeń, kultur, religii, dziejów i współczesności świata Orientu.
Naszymi autorami są znani orientaliści polscy i zagraniczni, wybitni znawcy tematyki Wschodu.
Wydajemy także przekłady bogatej i niezwykłej literatury pięknej krajów Orientu.
Redakcja: 00-112 Warszawa, ul. Bagno 3/219
tel. (0 22) 620 32 11, (0 22) 654 01 49
e-mail: [email protected]
Biuro handlowe: 00-112 Warszawa, ul. Bagno 3/218
tel./faks (0 22) 620 87 03
e-mail: [email protected]
www.wydawnictwodialog.pl
Serie Wydawnictwa Akademickiego DIALOG:
• Języki orientalne
• Języki Azji i Afryki
• Literatury orientalne
• Skarby Orientu
• Teatr Orientu
• Życie po japońsku
• Sztuka Orientu
• Dzieje Orientu
• Podróże – Kraje – Ludzie
• Mądrość Orientu
• Współczesna Afryka i Azja
• Vicus. Studia Agraria
• Orientalia Polona
• Literatura okresu transformacji
• Literatura frankofońska
• Być kobietą
• Temat dnia
• Życie codzienne w…
Prowadzimy sprzedaż wysyłkową
Bez wątpienia Iran należy do tych państw, które są równie ważne pod względem strategicznym, co niezrozumiane przez resztę świata, a szczególnie przez państwa zachodnie. To, że uznaje się go za kraj zajmujący kluczową pozycję na Bliskim Wschodzie, wynika przede wszystkim z położenia geograficznego: na południu Iran otaczają państwa Zatoki Perskiej, od wschodu graniczy z Pakistanem i Afganistanem, od zachodu z Turcją i Irakiem, a z republikami Azji Środkowej i południowego Kaukazu – od północy. Jednak Iran aspiruje do roli mocarstwa regionalnego z kilku powodów: z racji powierzchni (blisko trzykrotnie większej niż powierzchnia Francji), znaczenia demograficznego (niemal 70 milionów mieszkańców) i gospodarczego (związanego głównie z zasobami energetycznymi), a przede wszystkim z racji swego wpływu kulturowego i odwiecznych, historycznych więzi z sąsiadami. Warto podkreślić, że w świecie islamu Iran często odgrywał rolę prekursora, o czym świadczy rewolucja konstytucyjna z 1906 roku czy nacjonalizacja przemysłu naftowego, której w roku 1951 dokonał Mossadegh; udziałem tego kraju stało się też takie niepowtarzalne i wyjątkowe doświadczenie, jak rewolucja islamska 1979 roku. Ponadto Iran jest jednym z głównych światowych producentów ropy, ma drugie na świecie zasoby gazu oraz złoża ważnych minerałów (miedź, ołów, cynk itp.), a liczba ludności czyni z niego rynek o znacznym potencjale. Wreszcie, to przez ten kraj prowadzi najpewniejsza i najtańsza droga tranzytowa, którą eksportuje się gaz i ropę, wydobywane na Morzu Kaspijskim.
Znaczenie strategiczne Iranu jest też nieodłącznie związane z jego niedawną historią. Po rewolucji lutowej 1979 roku Iran stał się Republiką Islamską. To wydarzenie wzbudziło wielkie zaniepokojenie w świecie, szczególnie w państwach zachodnich, z powodu ogłoszonej przez republikę chęci rozszerzenia rewolucji na cały region, co niosło ryzyko destabilizacji strefy bardzo istotnej z racji zapotrzebowania światowej gospodarki na ropę. Z tej przyczyny Saddam Husajn wszczął pierwszą ze swych opłakanych w skutkach awantur, wojnę irańsko-iracką, która trwała osiem lat, od 1980 do 1988 roku. Irańska chęć połączenia eksportu rewolucji i walki z imperializmem doprowadziła do konfrontacji z państwami zachodnimi i, przede wszystkim, ze Stanami Zjednoczonymi – należałoby tu wspomnieć o przetrzymywaniu zakładników w ambasadzie amerykańskiej w Teheranie, zamachach na amerykańskie i francuskie jednostki wojskowe w Libanie, wzięciu zakładników w tym kraju czy innych jeszcze sprawach. W związku z tymi faktami zaczęto systematycznie łączyć Iran z terroryzmem muzułmańskim. Te całkiem jeszcze niedawne wydarzenia wyjaśniają, dlaczego Stany Zjednoczone nadal uznają Iran za państwo niebezpieczne i po kryzysie 11 września dążą, jak się wydaje, do wyrównania starych rachunków z tym krajem. Rewolucję muzułmańską, poza jej znaczeniem strategicznym, uznano wszędzie za wydarzenie oznaczające w świecie islamu powrót do religijności i obskurantyzmu, czego reperkusje dały się odczuć od Afganistanu po Algierię. Kluczową rolę Iranu wzmocnił ponadto (jakby to było potrzebne) ton, jaki przybrała amerykańska polityka zagraniczna po zamachach 11 września. W rezultacie wojen w Afganistanie i w Iraku doszło do rekonstrukcji politycznej obu tych państw pod egidą amerykańską. Historyczne i kulturowe więzi między Iranem i jego oboma sąsiadami mocno niepokoją władze amerykańskie, które obawiają się, że nowy układ pozwoli Iranowi na rozszerzenie wpływów. Poza tym, napięcie na linii Iran–Stany Zjednoczone zintensyfikował fakt, że amerykański prezydent George W. Bush, w styczniu 2002 roku, w swym przemówieniu o stanie państwa wskazał Iran jako jeden z punktów na „osi zła”. Amerykanie oskarżają Iran o wspieranie międzynarodowego terroryzmu (to znaczy libańskiego Hezbollahu i grup palestyńskich ekstremistów), o domniemaną chęć zdobycia broni masowej zagłady (to znaczy broni nuklearnej) i krytykują dyktatorski charakter jego rządów. Do tych oskarżeń dorzuca się nowe: o przyjęcie członków Al-Ka’idy,
którzy uciekli z Afganistanu, także o próbę zdestabilizowania sytuacji w tym kraju i, przede wszystkim, w Iraku. Można było sądzić, że trudności, jakie Stany Zjednoczone napotkały w Iraku, skłonią je do przyjęcia mniej wojowniczej polityki wobec Iranu. Jednakże na początku 2005 roku jeden z dziennikarzy amerykańskich¹, po przeprowadzeniu śledztwa, ujawnił, że siły specjalne dokonały na wschodzie Iranu rekonesansu w celu zlokalizowania ośrodków budowy broni nuklearnej, aby przygotować ewentualne ataki wojskowe.
Naiwny obserwator mógłby mieć nadzieję, że w obliczu tak ważnych kwestii wiedza o Iranie utrzymuje się na wysokim poziomie. Jednak jest zupełnie inaczej. Przez długi czas w reportażach i artykułach prasowych dotyczących Iranu opisywano jedynie fanatyczne tłumy i kobiety w czarnych czadorach, kraj pod przymusem totalitarny i pełen obskurantyzmu. W istocie wynikało to również z postawy władz irańskich, które nie miały wiele do powiedzenia na temat rzeczywistości Iranu lub robiły to źle. Mogło się tak dziać z dwóch powodów: albo widziały pewien interes w przekazywaniu takiego karykaturalnego obrazu, albo też po prostu nie potrafiły się komunikować.
Z czasem ten uproszczony obraz stawał się bardziej złożony. Rozpowszechnianie filmów opisujących realia społeczeństwa irańskiego, zrealizowanych przez nową falę filmowców irańskich (Abbas Kiarostami, ojciec i córka Makhtmalbaf, Dżafar Panahi, Madżid Madżidi i inni), pozwoliło odkryć rzeczywistość odmienną od zwyczajowych klisz. Wizerunek społeczeństwa zmagającego się z kwestiami nowoczesności pokazują przede wszystkim filmy Abbasa Kiarostamiego: w filmie Taame Gilas („Smak wiśni”) reżyser dotyka kwestii poszukiwania przez jednostkę tożsamości w społeczności, która utraciła znaki orientacyjne, szczególnie pod względem religijnym; w obrazie „Dziesięć” mówi o sytuacji kobiety w społeczeństwie. Natomiast Sag koszi („Zabicie psów”) Bahrama Baizai z 2000 roku jest bez wątpienia najbardziej radykalnym głosem potępienia dla społeczeństwa, które mieni się religijnym, a opiera się jedynie na relacjach władzy i pieniądza.
Kolejnym punktem zwrotnym w zwyczajowym wizerunku Iranu stało się dojście do władzy, uznawanego za reformatora, Mohammada Chatamiego. Pojawiło się wówczas kilka reportaży pokazujących inny wizerunek kraju, z dążącą do większej wolności młodzieżą oraz – jakże daleko od stereotypów podporządkowania – z kobietami zmagającymi się z dyskryminacją w życiu codziennym. Takie reportaże i filmy dokumentalne z pewnością można było zrealizować wcześniej, lecz „publiczność” nie była jeszcze na nie gotowa…
Materiały, świadczące o istnieniu „innego Iranu”, nie zdążyły jednak szerzej rozpropagować pełnego wizerunku irańskiej rzeczywistości, gdyż sytuacja zmieniała się radykalnie po zamachach 11 września. Tamte wydarzenia i zaliczenie Iranu do „osi zła” pociągnęły za sobą cały szereg uproszczonych wyjaśnień, zbyt często opartych na założeniu, że społeczeństwa, w których panuje islam (postrzegany przede wszystkim przez swoje zalecenia religijne) musi charakteryzować uwstecznienie. Zresztą, w okresie po 11 września amerykańskie media zwykły przedstawiać Iran jak niegdysiejszy ZSRR, to znaczy jako wrogi kraj uwikłany we własne szkodliwe poczynania. Przede wszystkim jednak w Stanach Zjednoczonych pojawili się licznie samozwańczy eksperci od Iranu, często związani z amerykańską administracją wojskową i zatrudniani przez raczej neokonserwatywne think tanki. Ci „specjaliści”, którzy na ogół nie mówili po persku, a część z nich nigdy w Iranie nawet nie była, zaczęli analizować ten kraj, wychodząc z założeń ideologicznych. W rezultacie uczynili go wrogiem numer jeden Stanów Zjednoczonych. Lekceważąc każdą informację, która nie wspierała ich z góry przyjętych wniosków, dążyli do udowodnienia, że Iran stanowi absolutne niebezpieczeństwo dla „wolnego świata”. Z tego powodu jedyną możliwą do przyjęcia strategią jest regime change (zmiana ustroju). Przy tak słabej znajomości kraju, ci „eksperci” często proponowali działania wojskowe przeciwko Republice Islamskiej.
Tymczasem historia najnowsza dostarcza wymownych przykładów ryzyka, jakie wiąże się z brakiem obiektywnej analizy rzeczywistości irańskiej. Rząd amerykański był wszechobecny w Iranie przed rewolucją. Aktywnie uczestniczył w irańskim programie nuklearnym (niektórzy nawet sądzą, że był jego inicjatorem). Mimo tak znacznego zaangażowania Waszyngton w żaden sposób nie dostrzegł nadciągającej rewolucji muzułmańskiej – w lutym 1979 roku – czyli jednego z najważniejszych wydarzeń politycznych XX wieku. Próba zrozumienia irańskiej złożoności jest zatem zadaniem trudnym, lecz zarazem koniecznym, jeśli nie chce się powtórzyć tych samych błędów lub nieustannie funkcjonować poza wymykającą się rzeczywistością.
Główny problem polega na tym, że, wbrew pozorom, Iran jest państwem w pełni rozwijającym się, czemu nie zdołała zaszkodzić rewolucja. Ta szczególna sytuacja prowadzi do zderzenia nowoczesności i tradycji, wizji teokratycznej i oddzielenia duchowieństwa od państwa, żądań demokratycznych i skłonności do dyktatury, względnej wolności słowa i brutalnych zamachów na prawa człowieka, dążeń wolnościowych i nakazów moralności, chęci normalizacji w stosunkach międzynarodowych i trudności w odcięciu się od dziedzictwa rewolucyjnego itd. Oznacza to, że w każdej chwili, niesłychanie łatwo można przedstawić negatywny wizerunek tego kraju. Wystarczy uwydatnić jakiś rzeczywisty problem, a później go uogólnić, licząc na powszechną, bardzo słabą znajomość Iranu. Z pewnością, w chęci przedstawiania uproszczonych wizji tej cywilizacji i kultury, tak starych i złożonych, jest pewna doza lekceważenia. Do Iranu można odnieść trafną uwagę dotyczącą filmu Aleksander Olivera Stone’a, który „postawił odwieczne pytanie o relacje z Orientem, lecz z Orientem zredukowanym do fantazmatycznego wizerunku, który od wieków budował sobie triumfujący Zachód. Jest to wizja pustyń i ludów, które władca zachodniego świata, poprzez potęgę swojej armii i siłę przekonywania do swojego wzoru politycznego, zdoła wznieść na etap cywilizacji, na którym znikną różnice i różnorodność.”²
W tej książce przyjęto odwrotny schemat myślenia: chciałbym wnieść skromny przyczynek do lepszego zrozumienia dzisiejszego Iranu, jego przemian i sprzeczności. Jak analizować system polityczny powstały po rewolucji? Pod jakim względem naprawdę opiera się on na zasadach islamu? Jak rozumieć relacje Iranu ze światem zewnętrznym? Jakie są przyczyny „modernizacji” społeczeństwa i jak się to dokonuje? Dlaczego, mimo tych wszystkich napięć, społeczeństwo trzyma się razem? Jak wyjaśnić utrzymywanie się kryzysowej sytuacji gospodarczej po rewolucji pomimo wspaniałych zasobów naturalnych i demograficznych? W jakich kierunkach Iran może się rozwijać na płaszczyźnie politycznej? Oczywiście, odpowiedzi udzielone na te pytania nie będą bynajmniej wyczerpujące i ostateczne. Lecz w tej książce chciałbym pokazać, że przed wydaniem osądu, należy najpierw podjąć próbę zrozumienia, a dopiero później każdy może wedle swojej woli ukształtować własną opinię.
Być może drogą do zrozumienia jest zaakceptowanie faktu, że Iranu nie sposób pojmować jedynie przez wymiar religijny, niezależnie jak byłby on istotny. Inne wartości, takie jak nacjonalizm czy starożytna kultura irańska, również przyczyniają się do spójności społeczeństwa. Całe to dziedzictwo jest tak subtelnie przemieszane, że trudno odróżnić poszczególne składowe i często odnosi się wrażenie, że sprawy najbardziej widoczne przysłaniają istotę rzeczy. Tak jest bez wątpienia z rewolucją islamską, która wydawała się wydarzeniem o charakterze przede wszystkim religijnym. Im więcej jednak interesujemy się tym krajem, tym bardziej jesteśmy skłonni uważać, że „zasłona islamu” pozwoliła uruchomić dynamikę, w której nie ma niczego związanego z islamem. Taki punkt widzenia pozwala mówić o „niewidocznej rewolucji”, zapoczątkowanej przez rewolucję 1979 roku. Kilka lat temu, w czasie dyskusji na Uniwersytecie w Teheranie, pewien wysoki urzędnik popełnił następujący lapsus: „Rewolucja minęła, weźmy się do pracy”, przez co chciał powiedzieć: „Zwycięska rewolucja już się dokonała…”. Rewolucja ostatecznie wprowadziła społeczeństwo irańskie na drogę takich ważnych przekształceń jak: znaczne ograniczenie przyrostu naturalnego; podniesienie przeciętnego poziomu wykształcenia, szczególnie wśród kobiet; rozkwit liberalizmu gospodarczego; wzrost indywidualizmu itp. Te głębokie przemiany nie zawsze są oczywiste dla zewnętrznego obserwatora, gdyż Iran pozostaje państwem „pośredniej konfrontacji”, lecz ich współistnienie doprowadzi do tego, że pewnego dnia pojawi się zupełnie inny kraj. Co nie oznacza, że w wyniku tej ewolucji Iran zacznie stopniowo, ale coraz dokładniej przypominać zachodnie demokracje. Dzięki swojemu dziedzictwu historycznemu i kulturowemu na zawsze już pozostanie krajem szczególnym i niezależnym.Wydawnictwo Akademickie DIALOG
specjalizuje się w publikacji książek dotyczących języków, zwyczajów, wierzeń, kultur, religii, dziejów i współczesności świata Orientu.
Naszymi autorami są znani orientaliści polscy i zagraniczni, wybitni znawcy tematyki Wschodu.
Wydajemy także przekłady bogatej i niezwykłej literatury pięknej krajów Orientu.
Redakcja: 00-112 Warszawa, ul. Bagno 3/219
tel. (0 22) 620 32 11, (0 22) 654 01 49
e-mail: [email protected]
Biuro handlowe: 00-112 Warszawa, ul. Bagno 3/218
tel./faks (0 22) 620 87 03
e-mail: [email protected]
www.wydawnictwodialog.pl
Serie Wydawnictwa Akademickiego DIALOG:
• Języki orientalne
• Języki Azji i Afryki
• Literatury orientalne
• Skarby Orientu
• Teatr Orientu
• Życie po japońsku
• Sztuka Orientu
• Dzieje Orientu
• Podróże – Kraje – Ludzie
• Mądrość Orientu
• Współczesna Afryka i Azja
• Vicus. Studia Agraria
• Orientalia Polona
• Literatura okresu transformacji
• Literatura frankofońska
• Być kobietą
• Temat dnia
• Życie codzienne w…
Prowadzimy sprzedaż wysyłkową
więcej..
