Najpiękniejsze katedry i kościoły świata. Tom 1 - ebook

Katedra Notre Dame w Chartres

Fasada główna Notre Dame w Chartres
W języku frnacuskim kmówimy na ten kościół Cathédrale Notre Dame de Chartres. Jest to gotycka katedra pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny, w Chartres, we Francji. Kiedy to w III wieku według legendy do Chartres przybywają pierwsi chrześcijanie i odnajdują w grocie celtycką rzeźbę brzemiennej kobiety, którą uznają za wyobrażenie brzemiennej Marii Panny. Uznają to za cud i budują pierwszy drewniany kościół. W XI wieku przy katedrze działa szkoła z Chartres, zrzeszająca grono czołowych filozofów epoki, do końca XII wieku powstają kolejne 4 drewniane kościoły. W roku 1194, pożar trawi drewniany kościół. Podczas pożaru ocalała święta relikwia sancta camisia, czyli suknia, którą ponoć miała na sobie Maria Panna podczas narodzin Chrystusa. Wydarzenie to zostało uznane za cud i dlatego cystersi decydują się na budowę kamiennej świątyni nie są znane nazwiska budowniczych katedry. Odbudowa trwała w latach 1194 do roku 1220. W roku 1260,następuje konsekracja katedry. W roku 1506, zniszczeniu uległa wieża północna, którą następnie odbudowano. Obecna gotycka katedra powstała na ruinach katedry romańskiej, która spłonęła w 1194 roku. Jej fundamenty stanowią grube mury, wpuszczone w ziemię na głębokość 8 metrów, dzięki czemu cała budowla jest bardzo stabilna i ma absolutnie równą podstawę. Chór tak jak w katedrze w Paryżu jest pięcionawowy, ale ukształtowanie wieńca kaplic przypomina kościół w Saint Denis. Powodem budowy tak wielkiej świątyni była relikwia w postaci szaty przypisywanej Dziewicy Maryi, która została podarowana kościołowi przez Karola Łysego, którą wcześniej otrzymał Karol Wielki od cesarza bizantyjskiego, znajduje się obecnie w kaplicy absydy. Główny zachodniej fasady portal, zwany królewskim, zakończono około połowy XII stulecia Na konstrukcję ścian katedry składają się wykute w skale filary. Wzmocniono je solidnymi przyporami, składającymi się z filarów i łęków oporowych. Dzięki temu możliwe jest uniesienie ciężaru rozległego sklepienia. Albowiem drewnianą konstrukcję dachu składano na ziemi, a następnie, za pomocą wielokrążków, wciągano ją aż na górną krawędź murów. Ustawiano też rusztowania, zaś kamienie potrzebne do budowy dachu, wciągano za pomocą wciągarki. Po zachodniej stronie katedry znajdują się dwie wieże, wyższa o wysokości 115 metrów i 18 centymetrów, przy czym bardziej wyszukana pochodzi z roku 1513, zaś niższa o wysokości 105metrów 66 centymetrów i mniej wyszukana architektonicznie została zbudowana w latach 1145 do 1165 roku. Wewnątrz i na zewnątrz budowli znajduje się ponad 10 000 rzeźb z kamienia i szkła.

Witraże nawy głównej
W katedrze znajduje się 160 kolorowych witraży, zajmują one łączną powierzchnię ponad 2600 metrów kwadratowych, wśród nich znaleźć można sławną Błękitną Różę lub Najświętszą Marię Pannę Pięknego Szkła. Kolorowe kawałki szkła łączono ze sobą ołowianymi spojeniami i żelaznymi prętami. Wnętrze katedry podzielone jest na trzy nawy. Całkowita jej długość, to 130 metrów, wysokość 37 metrów i szerokość 16 metrów 40 centymetrów. W środku znajduje się również największy w Europie labirynt położony w sercu katedry. Poza funkcją dekoratywną umożliwiał on człowiekowi średniowiecza odbycie na kolanach wędrówki, rozumianej jako pielgrzymka do Ziemi Świętej, odprawianej najczęściej w akcie pokuty za grzechy.Białą płytkę z charakterystycznym metalowym guzikiem, umieszczoną w prawej południowej, nawie bocznej, w dzień przesilenia letniego, 21 czerwca, pomiędzy godziną 12:45 i 12:55 oświetlają promienie słońca.

Labirynt pielgrzymkowy w Chartres
Katedra w Chartres była jako pierwsza we Francji poświęcona Najświętszej Dziewicy. W średniowieczu co roku odbywały się tu cztery wielkie odpusty, na które ściągały tłumy pielgrzymów. W 1979 roku, katedra została wpisana na listę światowego dziedzictwa kultury UNESCO.Bazylika Świętego Piotra na Watykanie

Bazylika świętego Piotra fasada główna
W języku włoskim mówi się na ten wspaniały kościół. _Basilica Papale di San Pietro in Vaticano_, a po łacinie pisze, _Basilica Sancti Petri. Jest to _rzymskokatolicka bazylika na Wzgórzu Watykańskim, zbudowana w latach od roku 1506 do roku 1626,budowala powstała na miejscu o wiele starszej bazyliki wczesnochrześcijańskiej, z fundacji cesarza Konstantyna Wielkiego, jako jedna z czterech bazylik większych Rzymu oraz jedna z wielu bazylik papieskich, a dawniej patriarchalnych, jest to sanktuarium, i jeden z najważniejszych ośrodków pielgrzymkowych. Wedle tradycji bazylika stoi na miejscu pochówku świętego Piotra, uznawanego przez katolików za pierwszego papieża, a jego grób leży pod głównym ołtarzem. Świątynia jest nekropolią papieży, w tym świętych jak, Leona Wielkiego, Leona III, Grzegorza Wielkiego, Piusa X, Jana XXIII i Jana Pawła II i wielu innych papieży. Jest to miejsce obrad dwóch ostatnich soborów Kościoła katolickiego Watykańskiego I i Watykańskiego II. To przecież czołowe dzieło architektury renesansu i baroku, z bardzo bogatym wystrojem wnętrza, gdzie znalazły się również zabytki pochodzące z dawnej konstantyńskiej bazyliki zbudowanej w tym miejscu jak brązowa figura świętego Piotra dłuta Arnolfa di Cambio. W okresie nowożytnym swoje dzieła sztuki wykonali tu Michał Anioł Buonarotti i jego dzieło to Pieta Watykańska, Gianlorenzo Bernini, wykonał ołtarz Świętego Piotra z baldachimem, Cathedra Petri, nagrobki papieży Aleksandra VII i Urbana VIII, figura święteg Longinusa, prcowali tu także Alessandro Algardi, Antonio Canova, Bertel Thorvaldsen. Bazylika watykańska jest drugim co do wielkości kościołem na świecie, jej powierzchnia to 23 000 metrów kwadratowych jedynie większą świątynią jest tylko bazylika Matki Bożej Królowej Pokoju w Jamusukro o powierzchni 30 000 metrów kwadratowych Bazylika świętego Piotra to jedno z najważniejszych świętych miejsc katolicyzmu. Usytuowana jest przy placu Świętego Piotra, do którego prowadzi z centrum Rzymu Via della Conciliazione

Posąg Świętego Piotra we wnętrzu bazyliki, przypisywany Arnolfo di Cambio
Pierwotna bazylika została zbudowana przez Konstantyna Wielkiego około 324 roku jako świątynia memorialna nad grobem Świętego Piotra. Była to duża długa na 122 metrowa i szeroka na 64 metry, pięcionawowa bazylika zakończona poprzeczną nawą z transeptem z przylegającą do niej absydą w osi nawy głównej. Od wschodu poprzedzało ją duże atrium z fontanną umieszczoną w jego części centralnej, z fontanny zachowała się rzeźba szyszki pinii umieszczona w niszy na dziedzińcu Szyszki. Bazylika, położona poza murami Rzymu, stała się miejscem pielgrzymek dla wyznawców chrześcijaństwa. Po jej ograbieniu przez arabskich piratówz roku 846, papież Leon IV podjął decyzję o otoczeniu bazyliki i przylegających do niej budynków murem obronnym. W ten sposób powstało tak zwane miasto leonowe. Jednak na początku XVI wieku, papież Juliusz II podjął decyzję o zburzeniu grożącej zawaleniem bazyliki z czasów Konstantyna i zbudowaniu w tym miejscu nowej świątyni. W czasie burzenia zniszczono wiele zabytków sztuki, grobów świętych. Zadanie powierzył Donato Bramantemu, który zaprojektował świątynię na planie centralnym krzyża greckiego z kopułą nad przecięciem naw. Budowę rozpoczęto w 1506 roku. Po śmierci Bramantego od roku 1514, budowę kontynuował Rafael Santi wraz z pomocnikiem Bramantego Giuliano da Sangallo. Rafael zaproponował zmianę w projekcie z planu centralnego na bazylikę z podłużną nawą główną. Prace przerwała jego przedwczesna śmierć w roku 1520. Na jego miejsce pojawił się Baldassare Peruzzi, który ponownie zmienił koncepcję bazyliki, wracając do układu budowli centralnej. Musiał się również zmierzyć z innym problemem układ kolumn pod kopułą okazał się zbyt słaby i zaczął pękać. Peruzzi rozwiązał to przez pogrubienie kolumn i dostawienie dodatkowych filarów. Niestety i jego kariera, jako budowniczego bazyliki, skończyła się dość szybko, bo w 1527 roku, ze względu na Sacco di Roma, fundusze przeznaczone na budowle kościelne mocno stopniały. Po kilku miesiącach budowniczym został Antonio da Sangallo. Sangallo młodszy chciał jednak zmienić koncepcję bazyliki, wydłużając całość w jedną stronę oraz wprowadzając elewację dwuwieżową.

Widok na konfesję Świętego Piotra z baldachimem Gianlorenzo Berniniego
Kolejnym budowniczym bazyliki został Michał Anioł Buonarotti w roku 1546, który stworzył nowy a w znacznym stopniu ostateczny późnorenesansowy projekt kościoła, mający najwięcej wspólnego z projektem Bramantego z 1505 roku. W porównaniu z Bramantem projekt Michała Anioła cechuje większa zwartość i jednolitość planu oraz monumentalizm elewacji, zdradzający związki z architekturą starożytnego Rzymu. Po objęciu kierownictwa Michał Anioł rozpoczął budowę trzech absyd i kopuły. Prace prowadził do śmierci, czyli do roku 1564. W tym czasie ukończono budowę absydy z lewej strony bazyliki oraz bęben kopuły. Dzieło Bramantego, Rafaela i Michała Anioła było kontynuowane przez architektów Pirro Ligorio, Vignolę, Giacomo della Portę, który w roku 1590,ukończył kopułę według projektu Michała Anioła, Domenico Fontanę, Giovanniego Fontanę i Carlo Maderno od roku 1605. Ten ostatni na polecenie papieża Pawła V zmienił plan kościoła na krzyż łaciński dobudowując podłużną nawę od wschodu oraz zaprojektował obecną fasadę od strony placu świętego Piotra, utrzymaną w duchu baroku. Za pontyfikatu papieży Urbana VIII, Aleksandra VII i Klemensa IX Gianlorenzo Bernini wraz z zespołem uczniów i współpracowników wykonał zespół dzieł architektury i rzeźby tworzących spójną całość, zarówno w obrębie bazyliki i na zewnątrz, aż po rzekę Tyber. Most Aniołów otrzymał figury anielskie trzymające arma Christi. Poprzedzający bazylikę plac otoczył portyk w kształcie elipsy i trapezu, zwieńczony figurami świętych. Wnętrze bazyliki otrzymało bogaty wystrój w postaci m.in. baldachimu nad grobem św. Piotra otoczonego z czterech stron monumentalnymi figurami świętych Andrzeja, Weroniki, Longinusa i Heleny oraz zamykająca prezbiterium Cathedra Petri. Bazylika świętego Piotra została konsekrowana 18 listopada 1626 przez papieża Urbana VIII. Przez wiele lat był to największy kościół chrześcijański. Popatrzmy jakie są wymiary bazyliki oto one w pełni, długość zewnętrzna to ponad 211 i pół metra, długość wewnętrzna ma dokładnie 186 metrów, długość nawy poprzecznej 137 i pół metra, szerokość nawy głównej to dokładnie 27 metrów, a wysokość nawy głównej ma aż 46 metrów wysokości. Przypatrzmy się jakie olbrzymie są wymiary kopuły bazyliki, jej masa całkowita to około 14000 ton, wysokość zewnętrzna mierzona od poziomu ulicy do wierzchołka krzyża na kopule ma 133 metry i 30 centymetrów, a jej wysokość wewnętrzna od pozimu posadzki do brzegu latarni ma 117 metrów i 57 centymetrów, jej średnica zewnętrzna ma 58 metry i 90 centymetrów, a jej średnica wewnętrzna to 41 i pół metra. Popatrzmy teraz z zewnątrz na Fasadę bazyliki, jest ona dziełem Carlo Maderny, który wykorzystał jako budulec trawertyn, pochodzący z Tivoli. 10 lutego 1608 roku, został położony pierwszy kamień pod jej budowę. A 21 lipca 1612 roku, większość prac została zakończona, jednak kolejne dwa lata trwało ozdabianie fasady ornamentami. Jej szerokość to 114 metrów i 69 centymetrów, a wysokość 48 metry. Na belkowaniu fasady, wielkimi literami wypisana jest po łacinie inskrypcja, IN HONOREM PRINCIPIS APOST. PAULUS V BURGHESIUS ROMANUS PONT. MAX. AN. MDCXII PONT VII, co znaczy dokładnie. Na cześć Księcia Apostołów. Paweł V Borghese, rzymianin, papież, w 1612,siódmym roku swojego pontyfikatu. Na fasadzie znajduje się dziewięć okien z balkonami. Centralne jest nad wejściem głównym nazywane jest Lożą Błogosławieństw. Stąd ogłaszany jest światu wybór nowego papieża, z tego też miejsca nowo wybrany papież udziela swojego pierwszego błogosławieństwa Urbi et Orbi. W czasie uroczystości kanonizacyjnych w oknach tych umieszcza się wizerunki nowych świętych. Tuż pod Lożą Błogosławieństw znajduje się płaskorzeźba wykonana przez Ambrogio Buonvicino, przedstawiająca Chrystusa, wręczającego św. Piotrowi klucze do Królestwa Niebieskiego. Fasada skrywa w sobie dwie niepełne wieże, które nigdy nie zostały ukończone, wbrew pomysłom twórców. Prace musiano przerwać ze względu na osiadanie gruntu pod wieżami. Kolejna próba także zakończyła się niepowodzeniem ze względu na powstałe w wyniku prac pęknięcie fasady bazyliki. Ostatecznie zamysł budowy wież porzucono w 1790 roku, gdy na ich szczytach umieszczono dwa zegary, których twórcą był Giuseppe Valadier. W wieży po lewej stronie znajduje się Brama Dzwonów, gdzie zawieszonych jest 6 dzwonów, z których największy waży 8 ton. Jest to dzwon Świętego Marka, którego głos obwieszcza śmierć lub wybór papieża. Na szczycie fasady ustawionych zostało 13 posągów. Miejsce centralne zajmuje postać Jezusa Chrystusa Odkupiciela otoczonego przez 11 apostołów. Brakuje wśród nich świętego Piotra. Nie znajdziemy tu również oczywiście Judasza, jego miejsce zajmuje wybrany przez samego Boga, jak podają Dzieje Apostolskie, święty Maciej. Apostołom towarzyszy także święty Jan Chrzciciel. Rzeźby mają 5 metrów 70 ceentymetrów wysokości. I tak, patrząc od lewej widzimy, apostołów Tadeusza, Mateusza, Filipa, Tomasza, Jakuba Starszego, Jana Chrzciciela, Chrystusa Odkupiciela, Andrzeja, Jana Ewangelistę, Jakuba Młodszego, Bartłomieja, Szymona i Macieja. Przed czołem fasady glównej znajduje się 8 wysokich kolumn. Kościół poprzedza przedsionek to inaczej narteks, którego głębokość wynosi 13 metrów. Front kościoła to 13 metry, a fasada przedsionka zaprojektowana została przez Carlo Maderno. Nad wejściem znajduje się sala połączona z pałacem papieskim. Ze środkowego balkonu tej sali papież udziela błogosławieństwa Urbi et Orbi, czyli Miastu i Światu. Fasadę wieńczą rzeźby przedstawiające 11 apostołów jak wiemy brakuje tylko świętego Piotra, widoczna jest postać Jana Chrzciciela oraz ustawiona w części centralnej, figura Chrystusa. Na sklepieniu przedsionka, w środkowej części, umieszczono mozaikę Giotta Navicella pochodzącą z pierwszej bazyliki. Mozaika przedstawia Chrystusa ratującego łódź apostołów na wzburzonym morzu. Po bokach przedsionka zlokalizowano dwa pomniki konne. Pierwszy z nich znajduje się obok wejścia na Scala Regia prowadzących do reprezentacyjnych sal Pałacu Watykańskiego. Zarówno schody budowane w latach od 1663 do 1666 roku, i pomnik rzymskiego cesarza Konstantyna Wielkiego z roku 1670, zaprojektował Gianlorenzo Bernini. Po przeciwległej stronie przedsionka znajduje się pomnik cesarza Karola Wielkiego z 1725 roku, dłuta Agostino Cornacchini. Z przedsionka do wnętrza bazyliki prowadzi pięcioro drzwi, z których środkowe ozdobione płaskorzeźbami z scenami z życia i śmierci św. Piotra zostały wykonane na polecenie Eugeniusza IV, w XV wieku, przez Filarete do pierwszej bazyliki. Drzwi skrajne po prawej stronie to Święta Brama otwierana z okazji roku świętego. Zdobią je płaskorzeźby z scenami z Ewangelii oraz przedstawienie otwarcia bramy w 1950 roku, przez papieża Piusa XII. Brama ta została wykonana przez Vico Consorti na zamówienie ojca świętego Piusa XII, o otwarta po raz pierwszy 24 grudnia 1949 roku. Brama od strony bazyliki jest niewidoczna, zasłania ją mur, który zostanie zburzony a brama otwarta dopiero po ogłoszeniu kolejnego jubileuszu roku świętego. Drzwi skrajne po lewej stronie to Brama Śmierci, wykonana przez Giacomo Manzu w roku 1964. Opiszę teraz, rzut bazyliki z numerami poszczególnych zabytków

Nagrobek papieża Aleksandra VII dzieło Gianlorenzo Berniniego
1 to. Dłuta Navicella, jest barokowa replika mozaiki Giotta. 2. Pomnik konny cesarza Karola Wielkiego wykonal go Cornacchini 3. Wrota Śmierci 4 Wrota Dobra i Zła. 5. Wrota Filaretów to dzieło Averulino. 6 Święte Wrota 7. Wrota Sakramentów 8. Pomnik konny cesarza Konstantyna Wielkiego także dzieło Bernininiego.

Popatrzmy na Prawą nawę oznaczyłem zabytki numerami od 9 do19.

I tak mamy tu pod numerem 9. Pieta Michała Anioła 10. To pomnik papieża Leona XII. 11. Pomnik królowej Krystyny Szwedzkiej Fontana. 12. Pomnik papieża Piusa XI 13. Nagrobek papieża Innocentego XI 14. Pomnik papieża Piusa XII 15. Pomnik papieża Innocenntego XII 16. Pomnik Matyldy z Canossy 17. Kaplica Najświętszego Sakramentu 18. Pomnik papieża Grzegorza XIII 19. Pomnik papieża Grzegorza XIV.

A oto prawy transept oraz obejście od nr, 20 do 36.

I mamy tu. 20. Ołtarz Świętego Hieronima z grobem Jana XXIII. 21. Kaplica Gregoriańska. 22. Pomnik papieża Grzegorza XVI. 23. Ołtarz Najświętszej Marii Panny Nieustającej Pomocy. 24. Ołtarz Świętego Bazylego. 25. Pomnik papieża Benedykta XIV. 26. Posągi świętego Piotra Nolasco i świętej Ludwiki de Marillac. 27. Ołtarz Świętego Wacława. 28. Ołtarz Świętych Procesjusza i Martyniana. 29. Ołtarz Świętego Erazma. 30. Posągi świętego Józefa Kalasantego i świętego Bonfiglia Monaldi. 31. Pomnik papieża Klemensa XIII dłuta Antonio Canovy. 32. Ołtarz Okrętu Kościoła. 33. Ołtarz Świętego Michała Archanioła. 34. Ołtarz Świętej Petroneli. 35. Pomnik papieża Klemensa X. 36. Ołtarz Świętego Piotra wskrzeszającego Tabitę.

A teraz na Prezbiterium oznaczone dziełami od numeru 37 do 41. 37. Posągi świętego Dominika i świętego Franciszka Caracciolego. 38. Nagrobek papieża Urbana VIII wykonał Bernini. 39. Cathedra Petri także wykuł go Bernini. 40. Pomnik papieża Pawła III.41. Posągi świętego Franciszka z Asyżu i świętego Alfonsa Maria Liguori.

Z kolei mamy zabytki i spórzmy na. Lewe obejście i transept to nr. od 42 do 59. I tak 42. To pomnik papieża Aleksandra VIII. 43 Ołtarz Świętego Piotra uzdrowiciela kaleki. 44. Kaplica Matki Boskiej z Colonny 45. Ołtarz Świętego Leona wykonał go Algardi. 46. Ołtarz Matki Boskiej z Colonny. 47. Pomnik papieża Aleksandra VII także wykonał go Bernini. 48. Ołtarz Serca Najświętszego. 49. Posągi świętego Norberta i świętego Wilhelma. 50. Ołtarz Świętego Tomasza. 51. Ołtarz Świętego Józefa. 52. Ołtarz Ukrzyżowania Świętego Piotra. 53. Posągi świętego Hieronima Emilianiego i świętej Joanny Antydy. Thouret. 54. Pomnik papieża Piusa VIII wykonał Tenerani. 55. Ołtarz Świętego Piotra i Ananiasza. 56. Ołtarz Świętego Grzegorza Wielkiego. 57. Pomnik papieża Piusa VII wyrzeźbił Thorvaldsen. 58. Kaplica Klementyńska zwana Clementina. i pod numerem. 59. mamy Ołtarz Przemienienia Pańskiego

I kolejno oto lewa nawa oznaczona numerami od 60 do numeru 71.

60. Pomnik papieża Innocentego XI. 61. Pomnik papieża Leona XI dzieło Algardiego. 62. Ołtarz Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny. 63. To. Kaplica Chórowa. 64. Pomnik papieża Innocentego VIII dłuta Pollaiuolia. 65 Pomnik papieża Piusa X. 66. Pomnik papieża Jana XXIII. 67. Kaplica Prezentacji Dzieciątka w Świątyni Jerozolimskiej. 68. Pomnik papieża Benedykta XV. 69. Pomnik Stuartów, dzieła Canovy. 70. Nagrobek Marii Klementyny Sobieskiej, wykonał go Bracci. 71. Kaplica Chrztu.

No i Nawa główna i skrzyżowanie naw od numeru 72 do 93.

72.To Posągi świętego Piotra z Alkantary i Łucji Filippini. 73. Posągi świętego Kamila de Lellis i świętego Ludwika Marii Grignion de Montfort. 74. Posągi świętego Ignacego Loyoli i świętego Antoniego Marii Zaccaria. 75. Tu są. Posągi świętego Franciszka z Paoli i świętego Piotra Fourier. 76. Figura świętego Andrzeja wykonał go Duquesnoy. 77. Posągi świętego Kajetana i świętej Franciszki Ksawery Cabrini. 78. Kopuła zaprojektował Michał Anioł Buonarotti. 79. Posągi świętych Juliany Falconieri i Anieli Merici. 80. Figura świętej Weroniki wykonał Bolgi. 81. świętego Benedykta i świętej Franciszki z Rzymu. 82. Baldachim grobu świętego Piotra zaprojektował Bernini jaki sam i Ołtarz Papieski. 83. Figury proroka Eliasza i świętego Franciszka Salezego. 84. Figura świętej Heleny wyrzeźbił rzeźbiarz Mochi. 85. Posągi świętego Brunona i świętego Pawła od Krzyża 86 Posągi świętego Jana Bożego i Santa świętej Marii Eufrazji Pelletier. 87 Wejście do grobu śwPiotra 88 Figura świętego Longinusa wykonał również Bernini. 79. Brązowa figura świętego Piotra, to dzieło Arnolfo di Cambio. 90. Posąg świętego Jana Bosco. 91 Posągi świętego Filipa Neri i świętego Jana Chrzciciela de la Salle. 92. Posągi świętego Wincentego à Paulo i świętego Jana Eudes. 93. Oraz Posągi świętej Teresy od Dzieciątka Jezus i świętej Magdaleny Zofii Barat.

Ołtarz Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny
Wystrój wnętrza jest harmonijnie dopasowany do renesansowej i barokowej architektury bazyliki. Aranżacja wnętrza stanowiła zamknięcie długoletnich prac budowlanych sięgających czasów pontyfikatu Juliusza II i trwała jeszcze długo po konsekracji bazyliki w roku 1628. Program ideowy jest dziełem współpracy między papieżem Urbanem VIII Barberinim z artystami, głównie z Berninim, odzwierciedla ambicje potrydenckiego Kościoła do ukształtowania symbolicznych form dla władzy papieskiej, która w dobie kontrreformacji zmierzała do supremacji zarówno na obszarze sakralnym i świeckim. Znaczącą część wystroju tworzą dzieła rzeźby głównie z XVII wieku, i z następnych stuleci, głównie pełnoplastyczne wizerunki świętych oraz monumentalne pomniki nagrobne papieży, dla których watykańska bazylika jest najważniejszym miejscem wiecznego spoczynku. Barokową dekorację rzeźbiarską uzupełniają liczne kartusze z herbami papieży oraz figurki putt i aniołów. Przyjżyjmy się jak wygląda korpus nawowy. Nawa główną bazyliki przekrywa sklepienie kolebkowe ozdobione kasetonami. Wypełnia je XVIII wieczna dekoracja ornamentalno roślinna powstała za pontyfikatu Piusa VI, którego herb widnieje na sklepieniu. Pomiędzy parami pilastrów znajdują się w dwóch strefach nisze mieszczące pełnoplastyczne figury świętych, wykonane w XVIII do XX wieku. Wraz z posągami umieszczonymi w obrębie ramion transeptu i prezbiterium tworzą cykl świętych założycieli zgromadzeń zakonnych. W obrębie nawy głównej znajdują się, XVIII wieczne posągi Filipa Neri, Wincentego a Paolo, Teresy z Ávili wykonane przez twórców rzeźb fontanny di Trevi, jak Giovanniego Battisty Mainiego, Pietra Bracciego, Filippa Della Valle, autorem figury Ignacego Loyoli jest Camillo Rusconi. Postać Jana Bosco wykonał Pietro Canonica. Na bogato dekorowanej posadzce zaznaczono długość największych kościołów chrześcijańskich. W połowie długości nawy widnieje odległość 103 i pół metra odnosząca się do jedynego, uhonorowanego w ten sposób, polskiego kościoła mianowicie bazyliki Mariackiej w Gdańsku. Do naw bocznych przylegają kaplice. W pierwszej od wejścia po prawej stronie kościoła północnej, jest kaplica Świętego Krzyża, gdzie znajduje się Pietà watykańska. Od czasu uszkodzenia rzeźby przez szaleńca osłania ją kuloodporna szyba. Rzeźba została wykonana w 1498 przez 24 letniego, nieznanego jeszcze wtedy Michała Anioła. Na szarfie widnieje dziś ledwo widoczny napis. Michael Angelus Bonarotus Florentinus faciebat, wykonał Michał Anioł Buonarroti Floreńczyk. Napis został umieszczony przez samego mistrza, który zorientował się, że jego dzieło przypisywane jest innym twórcom, a jego nazwiska nikt nie zna. Naprzeciw tej kaplicy umieszczony jest pomnik królowej Szwecji Krystyny Wazy, która po abdykacji przeszła na wiarę katolicką, osiadła w Rzymie i po śmierci w roku 1689, została pochowana w podziemiach bazyliki. W kaplicy Świętego Sebastiana znajduje barokowy ołtarz ze sceną Męczeństwa św. Sebastiana, pędzla Domenichina, datowany na lata 1628 do roku 1631. Pod ołtarzem znalazł się nagrobek papieża świętego Jana Pawła II, przeniesiony tu z Grot Watykańskich po beatyfikacji. Za tą kaplicą, w nawie bocznej do filarów przylegają pomniki Innocentego XII, dzieła Filippo della Valle, z roku 1746, oraz Matyldy z Canossy, to dzieło wykonane po translacji ciała margrabiny w roku 1634, na zlecenie papieża Urbana VIII. Płytę sarkofagu zdobi relief z przedstawieniem upokorzenia cesarza Henryka IV przez Grzegorza VII w Canossie. Dzieło wykonał Bernini; stojący ponad sarkofagiem posąg Matyldy wyrzeźbił Andrea Bolgi. Kaplica Najświętszego Sakramentu jest miejscem całodziennej adoracji i prowadzi z bazyliki do pałacu papieskiego. Ołtarz zdobi obraz z Trójcą Świętą pędzla Pietra da Cortony oraz brązowe, częściowo złocone tabernakulum zaprojektowane przez Berniniego w formie budowli centralnej nakrytej kopułą. Otaczają ją niewielkie figurki dwunastu apostołów. Jako wzór posłużyło dzieło Donato Bramantego, Tempietto przy kościele San Pietro in Montorio.

Ołtarz Cathedra Petri dzieło Berniniego
Najbliżej wejścia po stronie czyli lewej południowej, znajduje się kaplica Chrztu, którą zaprojektował Carlo Fontana. Tradycja baptysterium przy bazylice watykańskiej sięga pontyfikatu papieża Damezego w V wieku. Obecna chrzcielnica pochodzi z XVIII wieku. Jej pokrywę zdobią pozłacane rzeźby dłuta Giovanniego Giardoniego z wizerunkiem Baranka w otoczeniu aniołów. W ołtarzu z 1722 roku, obraz ze sceną Chrztu Chrystusa w Jordanie przez Jana Chrzciciela pędzla Carla Maratty, namalowany w latach od 1696 do roku 1698. Tematykę baptyzmalną kontynuują XVIII wieczne mozaiki na ścianach ukazujące chrzest centuriona Korneliusza jest to ściana zachodnia, oraz świętych Procesjusza i Martyniana i ściana wschodnia przez świętego Piotra. Na kopule sceny są sceny chrztu świętego Piotra przez Chrystusa, cesarza Konstantego Wielkiego przez papieża Sylwestra I. W nawie bocznej, za kaplicą barokowy pomnik Marii Klementyny Sobieskiej, wnuczki Jana III Sobieskiego z rzeźbami Pietra Bracciego oraz klasycystyczny pomnik jej męża Jakuba Stuarta i dwóch ich synów, jak Karola Edwarda i Henryka Benedykta, kardynała. Jest to dzieło włoskiego rzeźbiarza Antonia Canovy. Kolejna kaplica dedykowana jest Prezentacji Marii w świątyni, co obrazuje malowidło pędzla Romaneliego z lat 1638 do roku 1642, umieszczone w barokowym ołtarzu. U stóp ołtarza spoczywa papież święty Pius X. Jego pomnik znajduje się w nawie za kaplicą, jest to dzieło Di Fausto & Pietra Astorrich. Obok znajduje się renesansowy pomnik papieża Innocentego VIII, którego twórcą jest Antonio Pollaiolo. Pochodzi z dawnej konstantyńskiej bazyliki, przeniesiony do obecnego miejsca w 1621 roku. Składa się z dwóch wykonanych z brązu części, tumby z wizerunkiem leżącego na wznak papieża odzianego w strój pontyfikalny. Powyżej znajduje się kompozycja rzeźbiarska w formie tryptyku zwieńczona półkoliście. Pośrodku pełnoplastyczny wizerunek tronującego Innocentego VIII udzielającego błogosławieństwa, dzierżącego w lewicy grot włóczni Longinusa, który przebił bok Chrystusa. Po bokach są reliefy z personifikacjami czterech cnót kardynalnych jak roztropność, męstwo, sprawiedliwość, umiarkowanie, na zwieńczeniu relief z personifikacjami cnót teologicznych wiara, nadzieja, miłość. Kolejna kaplica dedykowana jest Niepokalanemu Poczęciu Najświętszej Marii Panny, co obrazuje obraz pędzla Pietra Bianchiego. W dziele tym ukazano Matkę Bożą otoczoną aniołami i adorowaną przez świętych Franciszka z Asyżu, Antoniego z Padwy oraz Jana Chryzostoma. W nawie za kaplicą stoją dwa barokowe pomniki Leona XI, wykonali je LAlessandro Algardi, w roku 1644, oraz Innocentego XI dłuta Pierre Étienne Monnot, z 1698 roku. Za korpusem nawowym znajduje się obejście, które obiega ze wszystkich stron skrzyżowanie naw i prowadzi do transeptu i prezbiterium. Do ścian potężnych filarów dźwigających kopułę przylega osiem ołtarzy, naprzeciw ich usytuowano we wnękach nagrobki papieży. W narożach obejścia znajdują się kaplice. Perspektywę lewej nawy bocznej, jak wiemy południowej, zamyka ołtarz Przemienienia Pańskiego z XVIII wieczną kopią obrazu Przemienienie Pańskie pędzla Rafaela Santiego. Oryginał znajduje się w Pinakotece Watykańskiej. Na obrazie ukazano scenę Przemienienia Jezusa na górze Tabor, w asyście proroków Mojżesza i Eliasza. Na wierzchołku góry leżą oślepieni blaskiem apostołowie Piotr, Jakub Starszy i Jan Ewangelista. Za wzgórzem widać świętych Felicissimusa i Agapita, diakonów papieża Sykstusa II. Poniżej ukazana jest scena przyprowadzenia do uczniów epileptyka, któremu towarzyszy tłum ludzi. Naprzeciw nich, po prawej stronie kompozycji znajdują się pozostali apostołowie, którzy próbują uzdrowić chłopca. Południowo wschodnia część obejścia mieści kaplicę Klementyńską urządzoną w 1600 roku, na zlecenie papieża Klemensa VIII, z okazji Roku Jubileuszowego. Dominantą marmurowego wystroju jest ołtarz świętego Grzegorza VII, z obrazem pędzla Andrei Sachciego, u jego stóp znajduje się sarkofag świętego, przeniesiony tu w roku 1606. Wschodnią ścianę kaplicy zajmuje nagrobek Piusa VII dzieło Bertela Thorvaldsena. W części ambitu pomiędzy kaplicą Klementyńską i południowym ramieniem transeptu obrębie obejścia mieści się nagrobek Piusa VIII dłuta Pietra Teneraniego, vis a vis ołtarz Zaparcia się Świętego Piotra z obrazem pędzla Cristofora Roncalliego z roku 1604.

Grób świętego Piotra
Za transeptem w dalszym ciągu ambitu znajduje się ołtarz Najświętszego Serca Jezusowego z XX wiecznym obrazem pędzla Carla Muccioliego przedstawiającym objawienie Jezusa świętej Małgorzacie Marii Alacoque. Vis a vis w niszy umieszczony jest monumentalny pomnik modlącego się Aleksandra VII. Poniżej umieszczono symboliczne postacie uosabiające śmierć i prawdę. Jest to dzieło Berniniego. Południowo zachodnie naroże obejścia mieści kaplicę Marii Matki Kościoła. W ołtarzu jej dedykowanym mieści się fresk pochodzący z kolumny pierwszej, konstantyńskiej bazyliki, z postacią Marii zwanej Matką Bożą z Kolumny. Tytuł Matki Bożej Kościoła został nadany w 1964 roku, przez Pawła VI. Wmurowany tu wtórnie przez Giacoma della Portę i ukoronowany w 1607. Obok ołtarz Świętego Leona Wielkiego ozdobiony reliefem z połowy XVII wieku, wykonanym przez Alessandra Algardiego przedstawiającym spotkanie Leona I z Attylą pod Rzymem. Podstawę ołtarza zajmuje nagrobek Leona I, pierwszego papieża pochowanego w bazylice konstantyńskiej. Za kaplicą w obejściu, przy zachodniej ścianie XVIII wieczny pomnik Aleksandra VIII, naprzeciwko barokowy ołtarz Świętego Piotra, uzdrawiającego chromego, z obrazem pędzla Francesca Manciniego. Za prezbiterium w dalszym ciągu zachodniego ramienia ambitu ołtarz świętego Piotra podnoszącego Tabitę z wykonanym w roku 1757, obrazem Placido Costanziego. Naprzeciw ołtarza w niszy barokowy pomnik Klemensa X, dzieło Mattia de’ Rossiego. Północno zachodnie naroże transeptu mieści kaplicę Świętego Michała Archanioła, którego wizerunek ukazany został na ołtarzu. Pierwotny obraz pędzla Guido Reniego, ukazującego archanioła zwyciężającego szatana przekazano do kościoła Santa Maria della Concezione, w miejsce jego wstawiono mozaikową kopię z XVIII wieku.

Rycina Bazyliki widok z roku 1450
Nim powstał ołtarz dedykowany archaniołowi, 14 kwietnia 1606 roku, umieszczono obraz ze świętą Anną z Marią i Dzieciątkiem pędzla Michelangela Merisi da Caravaggio, ale został stąd usunięty po dwóch dniach. Również XVIII wieczna kopia obrazu Guercina, mieści się w sąsiednim ołtarzu dedykowanym św. Petroneli, który mieści relikwie translatowane z Katakumb Domicyli w roku 750. Święta ta była czczona przez wizytujących w konstantyńskiej bazylice królów Francji. Za kaplicą, w północnym ramieniu ambitu ołtarz Navicelli zwany mianem Okrętu Kościoła z kopią obrazu Giovanniego Lanfranco, ukazującym dryfujący okręt z apostołami na pokładzie i Chrystusa chodzącego po wodzie do którego biegnie święty Piotr. Naprzeciwko ołtarza klasycystyczny pomnik papieża Klemensa XIII dzieło Antonia Canovy. Za transeptem w dalszym ciągu północnego ramienia ambitu późnobarokowy pomnik Benedykta XIV dłuta Pietra Bracciego, naprzeciwko późnobarokowy ołtarz Świętego Bazylego z obrazem ukazującym świętego podczas odprawiania mszy. Północno zachodnie naroże transeptu mieści kaplicę Gregoriańską mieszczącą klasycystyczny pomnik Grzegorza XVI, jest to dzieło Luigiego Amiciego, obok barokowy ołtarz Najświętszej Marii Panny Nieustającej Pomocy mieszczący niewielki XII wieczny fresk z wizerunkiem Matki Bożej z Dzieciątkiem, odkuty ze ściany oratorium Świętego Leona mieszczącego się w bazylice konstantyńskiej.

Wnętrze kopuły bazyliki
Poświęcony przez papieża Gregorza XIII. W dolnej części ołtarza urna ze szczątkami Grzegorza z Nazjanzu. Za kaplicą, we zachodnim ramieniu obejścia ołtarz Świętego Hieronima z XVIII wieczną kopią obrazu Domenichina, którego oryginał znajduje się w Pinakotece Watykańskiej. Pod ołtarzem umieszczono ciało świętego Jana XXIII. Ołtarz ten zamyka perspektywę prawej nawy bocznej czyli północnej. Obejrzyjmy także samo skrzyżowanie naw. Bowiem w okresie renesansu skrzyżowanie naw z kopułą stanowiło centralną przestrzeń całej świątyni, sam środek zajmowała konfesja świętego Piotra. Po rozbudowie bazyliki w dobie baroku zachowano w tym miejscu ideowe centrum poprzez wzniesienie przez Berniniego potężnego baldachimu uzupełniającego konfesję pierwszego papieża. Konfesję otoczono czterema miejscami kultu świętych. Jak Andrzeja a brata świętego Piotra, Weroniki, Longina i Heleny oraz Męki Pańskiej jako relikwii chusty, krzyża i lancy. Miejsca te oprawiono bogatą dekoracją architektoniczno rzeźbiarską.

Bazylika świętego Piotra w 1630 roku
Cztery masywne filary podtrzymują kopułę o średnicy 42 metrów. Jej wnętrze podzielone zostało na ułożone promieniście pola i ozdobione mozaikami Cavaliera d’Arpino. Pod gzymsem, u nasady okrągłego tamburu z 16 oknami figuruje łacińska inskrypcja napisana rzymską antykwą. TV ES PETRVS ET SVPER HANC PETRAM AEDIFICABO ECCLESIAM MEAM ET TIBI DABO CLAVES REGNI CAELORVM. Co w tłumaczeniu na język polski znaczy. Ty jesteś Piotr opoka i na tej opoce zbuduję kościół mój i dam Ci klucze Królestwa Niebieskiego. Królestwo Niebieskie jest głównym wątkiem programu ikonograficznego mozaik. We wnętrzu latarni ukazany jest Bóg Ojciec, niżej krąg anielski, następnie Chrystus, Maria i apostołowie oraz święci i papieże. Na pendentywach ukazano wizerunki Czterech Ewangelistów. Każdy z czterech potężnych filarów charakteryzuje się podziałem na dwie strefy, niższą, gdzie znajdują się nisze i wyższą mieszczącą balkony, które zdobią płaskorzeźby i flankujące je pary spiralnych filarów, które są spoliami przegrody za którą znajdowało się prezbiterium dawnej konstantyńskiej bazyliki.

Nawa główna bazyliki
Balkony służyły do uroczystego wystawiania relikwii najwyższej rangi, jak chusty świętej Weroniki, drzewa z krzyża Chrystusowego, fragmentu włóczni oraz głowy świętego Andrzeja. Postacie te zostały ukazane w formie monumentalnych, pełnoplastycznych figur, których inicjatorem i fundatorem był papież Urban VIII, zaś projektantem całości był Gianlorenzo Bernini i on sam wykonał w 1639 roku, jedynie posąg świętego Longina. Figura świętej Weroniki z 1632 roku, jest dziełem Francesca Mochiego, świętego Andrzeja Apostoła wyrzeźbił Francois Duquesnoy w roku 1640, posąg świętej Heleny czyli matki Konstantyna Wielkiego z 1646 roku, wykonał Andrea Bolgi. Pod figurami świętego Longina i świętego Andrzeja znajdują się zejścia do Grot Watykańskich, w których znajdują się sarkofagi papieskie i kaplice. Po prawej stronie ołtarza papieskiego znajduje się XIII wieczny brązowy posąg Błogosławiącego świętego Piotra, dzieło Arnolfo di Cambio. Pod kopułą, znajduje się konfesja Świętego Piotra. Znajduje się około 7 metrów nad grobem patrona bazyliki, gdyż według badań archeologicznych przeprowadzonych w latach 1939 do roku 1950, znajdującej się w specjalnej krypcie, do której wejście prowadzi przed ołtarzem. Sam ołtarz to tak zwany prospekt papieski stanowi prosta, pozbawiona dekoracji marmurowa mensa, na której usytuowany jest srebrny krzyż z parą trzech świec po bokach, co jest typowe dla potrydenckiej tradycji aranżacji ołtarza. Samą zaś Konfesję, zdobi wielki, wykonany z brązu barokowy baldachim zaprojektowany przez Berniniego na polecenie papieża Urbana VIII. Ostateczny całokształt baldachimu, powstał w roku 1633, po szeregu nieudanych prób realizacji ambitnego projektu artysty. Kontrowersje wzbudził fakt, iż brąz, który został zużyty do budowy baldachimu, pochodził z przetopionego na rozkaz Urbana VIII antycznego wystroju rzymskiego Panteonu, na co kanonik Carlo Castelli zareagował słowami. Quod non fecerunt barbari, fecerunt Barberini. Co znaczy Czego nie uczynili barbarzyńcy, tego dokonali Barberini.

Ołtarz Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny
Cztery kolumny podtrzymujące baldachim o wysokości 28 metrów. mają korynckie głowice i spiralne trzony. Ponad masywnym belkowaniem cztery pełnoplastyczne figury aniołów. Ażurowe nakrycie wieńczy wielki pozłacany krzyż na globie. Baldachim nawiązuje do długiej rzymskiej tradycji cyboriów, tego typu założenie istniało również w bazylice konstantyńskiej. Wygląd dawnej konfesji obrazuje malowidło Giulia Romano ze sceną tak zwanej Donacji cesarza Konstantyna jest to Sala di Constantino w Pałacu Apostolskim w Watykanie. Dawną konfesję otaczała przegroda z kolumnami o korynckich głowicach i charakterystycznych spiralnych trzonach. Trzony te wedle tradycji są spoliami ze Świątyni Salomona w Jerozolimie. Stały się wzorem dla filarów zdobiących rozmaite dzieła rzymskiej architektury. Są tu krużganki przy bazylikach świętego Jana na Lateranie, czy świetego Pawła za Murami, a także dla berniniowskiego baldachimu. Rozjejrzyjmy się po obszernym Prezbiterium. To niemal prostokątne, jednoprzęsłowe prezbiterium jest zamknięte półkolistą absydą, którego konchę wypełnia stiukowa dekoracja ornamentalna z XVIII wieku. To dzieło Luigiego Vanvitellego i Giovanniego Battisty Mainiego. W trzech okrągłych polach znajdują się płaskorzeźby, a pośrodku scena przekazania kluczy świętemu Piotrowi przez Jezusa tu, na wzór gobelinu Rafaela, po bokach męczeństwo świętego Piotra według obrazu Guido Reniego, i męczeństwo świętego Pawła według srebrnego reliefu Algardiego. Poniżej znajduje się majuskułowa inskrypcja o treści O Pastor Ecclesiae, tu omnes Christi pascis agnos et oves. Co oznacza Jako pasterz Kościoła, karmisz wszystkie baranki i owce Chrystusa. W niszach bocznych ścian w dolnych strefach znajdują się XVIII wieczne figury, proroka Eliasza, świętego Dominika oraz świętego Benedykta i świętego Franciszka. W górnych strefach XIX wieczne figury świętych Franciszka Salezego, Franciszka Caraccioli oraz Franciszki Rzymianki i Alfonsa Marii Ligouriego.

Zakrystia Bazyliki
Cathedra Petri, wykonana została z marmuru, brązu i stiuku kompozycja rzeźbiarsko architektoniczna, w której wyeksponowano tron katedrę, symbolizujący władzę papieża nad całym Kościołem. Wewnątrz siedziska umieszczono drewniany tron pochodzący z przełomu XII do XIII wieku, jak ustalono podczas badań wykonanych w 1974 roku.

Widok na Bazylikę z mostu Anioła
Według tradycji miał to być jednak tron używany przez samego świętego Piotra. Katedrę otaczają rzeźby przedstawiające Ojców Kościoła zarówno wschodniego i zachodniego, jak świętego Ambrożego, świętego Augustyna, oraz świętego Atanazego i świętego Jana Złotoustego. Powyżej, w owalnym oknie umieszczono witraż z gołębicą Ducha Świętego otoczonego promienistą glorią. Dzieło zostało wykonane w 1665 roku, przez Berniniego i jego współpracowników. Tron flankują dwa monumentalne nagrobki papieży Pawła III dłuta Guglielmo Della Porta i Urbana VIII które wykonał Bernini.Bazylika San Gaudenzio w Novarze

Campanella i wieża San Gaudenzjo
W języku polskim jest to bazylika świętego Gaudentego jako rzymskokatolicki kościół w Novarze. Jest kościołem parafialnym w parafii pod tym samym wezwaniem, należącej do dekanatu Novara w diecezji Novara. Jest najwyższym kościołem we Włoszech. Nosi zwyczajowy tytuł bazyliki mniejszej. Jako że w 1525 roku, Novara znalazła się pod rządami hiszpańskimi. W 1545 roku, król Karol V postanowił ufortyfikować miasto, aby przekształcić je w twierdzę na wypadek natarcia Francuzów. Zasady sztuki obronnej wymagały stworzenia wolnej przestrzeni dla prowadzenia ostrzału armatniego. W tym celu należało wyburzyć zewnętrzne osady i kościoły. Ze względu na znaczne koszty, których wymagały takie prace oraz trudności gospodarcze, z jakimi zmagał się Karol V, pierwsze prace nad jego projektem rozpoczęły się dopiero w 1552 roku. Jako pierwsza została zburzona osada San Gaudenzio, w obrębie której znajdowała się średniowieczna bazylika pod tym samym wezwaniem pochodząca sprzed 1000 roku. W bazylice, według tradycji, pochowano ciało świętego Gaudentego.

Odbitka ksylograficzna bazyliki San Gaudenzio z roku 1890
Po wyburzeniu w 1553 roku, bazyliki San Gaudenzio, władze zdecydowały odbudować ją wewnątrz miasta, w jego najwyższym punkcie. Na wskazanym miejscu stał kościół San Vincenzo, który postanowiono rozebrać, aby zrobić miejsce dla nowego kościoła. Pozostawiono jedynie kaplicę San Giorgio, w której tymczasowo umieszczono relikwie świętego Gaudentego. Życzeniem mieszkańców miasta było zbudowanie nowego, wystawnego i kosztownego kościoła. W tym celu założono w 1552 roku, kościelne przedsiębiorstwo budowlane, Fabbrica Lapidea a istniejące do dziś dnia, które miało nadzorować budowę. Wykonanie projektu powierzono architektowi i malarzowi Pellegrinowi Tibaldiemu, powiązanemu z Karolem Boromeuszem, dzięki któremu otrzymywał ważne zlecenia w rejonie Mediolanu. Kościół zbudowany został w latach od 1577 do roku 1590, jako jednonawowy budynek na planie krzyża łacińskiego. W 1590 roku, kościół uroczyście konsekrował biskup Speciano. Budynek był jednak nadal daleki od ukończenia, a prace budowlane z uwagi stale rosnące trudności gospodarcze uległy znacznemu spowolnieniu. Kościół został zasadniczo ukończony dopiero w 1659 roku, brakowało jedynie pomieszczenia do przechowywania relikwii świętego Gaudentego. W latach od 1674 do roku 1710, zbudowano pod prawym transeptem niewielką kryptę, zwaną we Włoszech scurolo, umieszczając w niej dużą trumnę z marmurów i brązów, w której złożono wykonaną ze srebra i kryształu urnę ze szczątkami świętego. Uroczyste przeniesienie relikwii odbyło się w 1711 roku, po wielkiej procesji ulicami miasta. W 1725 roku, ukończono ołtarz główny, przykryty baldachimem i udekorowany brązowymi panelami autorstwa Carlo Beretty, przedstawiającymi epizody z życia świętego. Wysoką na 92 metrów kampanilę zbudował Benedetto Alfieri w 1786 roku.

Wnętrze kopuły bazyliki
Kopułę bazyliki zbudował Alessandro Antonelli w latach od 1841 do roku 1887. Pierwszy projekt architekt sporządził w 1841 roku, ale prace budowlane rozpoczęto dopiero po 3 latach. Wzniesiono wówczas podstawę całej konstrukcji, po czym prace przerwano, między innymi z powodu walk o Zjednoczenie Włoch. W 1855 roku, Antonelli zaprezentował drugi projekt, w którym dodał okrągłą kondygnację, otwierającą się na zewnątrz kolumnadą. Dodanie kondygnacji miało na celu poprawienie widoku kopuły z zewnątrz. W ostatnim projekcie Antonelli dodał jeszcze jedną kondygnację. Brakowało jedynie iglicy, którą zbudowano dopiero w latach 1876 do roku 1878. A już w dniu 16 maja 1878 roku, na jej szczycie zamontowano odlany z brązu, pozłacany, wysoki na blisko 5 metrów posąg Chrystusa Zbawiciela, autorstwa Pietra Zucchiego. Prace budowlane zostały ukończone w 1887 roku. Konstrukcję poświęcił biskup Novary w dzień patrona bazyliki. Kopuła jest własnością miasta, co potwierdza umieszczony na jej frontonie herb z łacińskim napisem. Civitatis Novariae. Kopuła jest konstrukcją murowaną, o wysokości 121 metrów, nie licząc posągu Chrystusa Zbawiciela). Wznosi się na 4 łukach, wspartych na filarach, usytuowanych na planie kwadratu. Do jej budowy zużyto 2046 metrów sześciennych cegieł. Waży 5572 tony, nie licząc łuków nośnych. Stanowi znaczące dzieło w historii światowej architektury, będąc jedną z najbardziej śmiałych konstrukcji murowanych, jakie kiedykolwiek wzniesiono. Stała się przedmiotem dumy mieszkańców Novary, którzy wybrali ją jako symbol swego miasta.

Bazylika nocą
W latach 30 tych XX wieku, pojawił się problem stabilności kopuły. Okazało się konieczne zamknięcie bazyliki, aby umożliwić wzmocnienie konstrukcji kopuły żelbetem. W 1948 roku, ponownie otwarto bazylikę. Zainaugurowano wówczas monumentalne organy, usytuowane po lewej stronie prezbiterium. Po prawej stronie, znajdują się jeszcze inne, mniejsze organy, dzieło Serassiego, budowniczego organów z Bergamo Wnętrze bazyliki stanowi jedyna nawa, do której przylega sześć kaplic, kaplicę Dobrej Śmierci, zwaną cappella della Buona Morte, pierwszą po prawej stronie, zdobią freski pędzla Morazzone i obraz Moncalva, kaplicę Obrzezania tu nazywana jest, capella della Circoncisione, i jeszcze drugą po prawej stronie, wypełnia płótno Fiammenghino, w kaplicy Krucyfiksu, nazwanej po włosku cappella del Crocifisso, a trzeciej po prawej stronie, dominuje krucyfiks, przypisywany Gaudenziowi Ferrariemu, mamy także kaplicę Anioła Stróża to cappella dell’Angelo Custode, pierwszą po lewej stronie, zdobią freski Tanzia da Varallo z 1629 roku, przedstawiające: świętych patronów rodu Nazari, sceny biblijne oraz Raj i Czyściec. Inspiracją do powstania tych fresków, jak również obrazu Bitwa Sennacheryba, była przypuszczalnie sztuka Europy Środkowej, obraz w ołtarzu głównym namalował Giacinto Brandi, natomiast w kaplicy Narodzenia zwanej cappella della Natività, drugiej po lewej stronie, znajduje się poliptyk pędzla Gaudenzia Ferrariego, zrealizowany około 1514 roku, i należący do pierwotnego kościoła San Vincenzo.

Ołtarz główny bazyliki
Poszczególne panele poliptyku przedstawiają, w górnej części są obrazy jak, Boże Narodzenie, flankowane Zwiastowaniem Pannie Maryi oraz w dolnej, Madonnę z Dzieciątkiem, świętym Rochem, świętym Iwonem i biskupami Gaudentym i Ambrożym flankowane obrazami Świętych Piotra i Jana Chrzciciela i Świętych Pawła i Agabiusza. Rama poliptyku wykonana została zgodnie z kanonami renesansowymi, a w kaplicy Matki Bożej Loretańskiej mającej miano cappella della alla Vergine di Loreto, trzeciej po lewej stronie, znajduje się ołtarz, poświęcony patronce kaplicy, ozdobiony freskiem pędzla Legnanina. Obejrzyjmy teraz sam Transept. W prawym transepcie znajduje się krypta ze szczątkami patrona bazyliki, udostępniana w dniach jego święta. W lewym transepcie poświęconym Sant’Adalgisio, znajduje się odrestaurowany ołtarz Pelagia Pelagiego. W głębi, naprzeciwko posągu świętego Gaudentego, znajdują się doczesne szczątki biskupa Adalgisia z VIII wieku, a w jej pobliżu posąg Chrystusa Zbawiciela. Wykonany w ubiegłym wieku, znajdował się pierwotnie na szczycie wieży, wieńczącej kopułę. Przez lata ulegał stopniowej korozji, więc zastąpiono go wierną kopią, wykonaną z włókna szklanego. Przepiękne jest również samo Prezbiterium. Ołtarz główny został konsekrowany w 1725 roku, przez biskupa Giberta Borromea. W ołtarzu znajdują się doczesne szczątki świętego Anterosa, papieża z III wieku, sprowadzone do Novary za czasów biskupa Bascapè. Ołtarz jest bogato udekorowany płaskorzeźbami z brązu, przedstawiającymi sceny z życia świętego Gaudentego, autorstwa Carla Beretty.

Kaplica Bożego Narodzenia z poliptykiem Gaudenzia Ferrariego
Już w XVII wieku, w ówczesnej kaplicy Najświętszego Sakramentu znajdowały się organy pozytyw. Instrument ten kilkakrotnie powiększano, umieszczając go ostatecznie z lewej strony ołtarza głównego. Kolejne, większe organy zbudowali w XIX wieku, bracia Serassi z Bergamo. Ich instrument, ukończony w 1829 roku, składał się z około 2700 piszczałek, pogrupowanych w 50 głosów. W 1831 roku, bracia Serassi zbudowali jeszcze jedne organy mechaniczne, o mniejszych wymiarach, umieszczone na prawo od ołtarza. Oba instrumenty zostały usunięte w trakcie budowy kopuły i przywrócone tymczasowo w 1888 roku. Na początku XX wieku, w związku z reformą cecyliańską, postanowiono przebudować główne organy, powierzając to zadanie organmistrzowi Alessandrowi Mentastiemu, który w tym czasie ukończył wielkie organy dla miejscowej katedry. Podczas prac nad wzmocnieniem kopuły w latach 1937 do roku 1947,jednak organy te usunięto, a po wojnie postanowiono zbudować nowe organy. Projekt wykonał Ulisse Matthey, a budowę zrealizowała firma Mascioni z Cuvio. Zachowane zostały pierwotne, mniejsze organy braci Serassi, wyremontowane swego czasu przez Mentastiego. Natomiast samą Zakrystię, po lewej stronie prezbiterium, udekorowano obrazami pędzla Fiammenghina, przedstawiającymi sceny z życia świętego Gaudentego z Novary.

Nawa główna bazyliki
Co roku celebrowane jest nabożeństwo ku czci świętego Gaudentego z Nowary. uroczystości rozpoczynają się 21 stycznia w ceremonią otwarcia krypty, natomiast 22 stycznia, w dzień jego wspomnienia, organizowana jest procesja ulicami i placami miasta, łączącymi katedrę z bazyliką.

Urna z prochami świętego Gaudentego
Podczas oktawy świętego Gaudentego krypta z jego relikwiami nawiedzana jest przez większe niż zazwyczaj rzesze wiernych. W 2018 roku, z okazji 1600 etnej, rocznicy śmierci patrona bazyliki, biskup Novary proklamował rok gaudencjanski, zaś władze miasta w dniach 12 do 31 stycznia zorganizowały okolicznościowe koncerty, wystawy, spotkania i inne imprezy kulturalne.