Najpiękniejsze konstrukcje sakralne średniowiecza - ebook

Ołtarz Wita Stwosza kościoła Mariackiego w Krakowie

Ołtarz Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny

Lewe skrzydło.

Szafa retabulum

Prawe skrzydło.

Zaśnięcie Marii

Zwiastowanie Marii

Zmartwychwstanie Jezusa

Narodziny Jezusa

Przybycie mędrców ze wschodu

Wniebowstąpienie Jezusa

Zesłanie Ducha Świętego

Wnętrze kościoła podczas okupacji hitlerowskiej
Ołtarz Wita Stwosza w Krakowie jest to znany wszystkim średniowieczny tryptyk pod wezwaniem Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny, a właściwie jest to retabulum ołtarza głównego kościoła Mariackiego w Krakowie, zwane również potocznie ołtarzem mariackim w Krakowie, czy też krakowskim ołtarzem Wita Stwosza, w sumie jednak jest to nastawa ołtarzowa wykonana w latach 1477 do roku 1489, przez przybyłego z Norymbergi znakomitego rzeźbiarza Wita Stwosza. Retabulum to ma wymiary 11 na 13 metra wysokości. Wysokość największych figur wynosi około 2 metry i 80 centymetrów, więc przedstawione w ołtarzu postacie są pod względem wysokości naprawdę imponujące. Jest to największa w Europie gotycka nastawa ołtarzowa. Figury, których w ołtarzu jest ponad 200, wyrzeźbione są z litych kloców lipowych. Cała konstrukcja wykonana jest w drewnie dębowym, natomiast tło w modrzewiu. W predelli ukazane jest drzewo Jessego genealogiczne drzewo Chrystusa i Marii Panny. Szafę nastawy zdobią cztery skrzydła, dwa ruchome oraz dwa nieruchome. Bryłę pentaptyku dopełnia zwieńczenie. Ołtarz Wita Stwosza jako dzieło późnego średniowiecza, łączy w sobie elementy sacrum i jednocześnie pewne profanum. Mistycyzm zmieszany jest z naturalistycznym realizmem. Złote szaty apostołów występują obok codziennych ubiorów noszonych w średniowiecznym Krakowie. Obok wzniosłych religijnych scen ukazane zostało życie w jego codzienności. Postać Madonny zachowuje ideał średniowiecznego piękna, ale apostołom Stwosz nadał rysy mieszczan krakowskich. W realistycznym podejściu do postaci posunął się tak daleko, że widać dokładnie ich różne ułomności: defekty wyglądu, zdeformowane dłonie, napęczniałe żyły na nogach, ślady chorób skórnych. Główną sceną ołtarza, znajdującą się w środkowej szafie, jest Zaśnięcie Marii Panny. Śpiąca Maryja otoczona jest przez apostołów. Postać Matki Boskiej i podtrzymującego ją świętego Jakuba jest wycięta z jednego pnia lipowego, podobnie jak postacie Chrystusa, jego matki i dwóch aniołów w scenie Wniebowzięcia. Ekspresja sceny jest wzmożona zagęszczeniem postaci; w rzeczywistości nigdy nie mogłyby one stać tak blisko siebie. Złocone szaty odbijają światło. Ustawienie postaci jest niejako patrząc pod wiatr co powoduje złudzenie sfałdowania szat. Skrzydła. Otwarty ołtarz na ruchomych skrzydłach ilustruje sześć Radości Maryi: od Zwiastowania po Zesłanie Ducha Świętego. Kiedy szafa jest zamknięta, płaskorzeźby przedstawiają 12 scen z życia Marii i Jezusa. Postacie przedstawione są w strojach z epoki powstania dzieła w XV wieku, będąc obecnie znakomitym studium kostiumologii. Sprzęty domowe, naczynia codziennego użytku również są wierną kopią pierwowzorów. Górna kwatera na prawym ruchomym skrzydle przedstawia ukrzyżowanie Jezusa Chrystusa. Początki historii powstania retabulum krakowskiego wiąże się z rokiem 1442, kiedy zawaliło się sklepienie prezbiterium kościoła Mariackiego. Nie wiadomo, czy i jaka nastawa zdobiła ołtarz główny kościoła przed katastrofą, ani też czy przez 35 lat, zanim polecono Stwoszowi wykonanie obecnie istniejącej nastawy, ołtarz zdobiła jakaś dekoracja. O planach ufundowania po katastrofie nowej nastawy świadczą zapisy na ten cel w testamentach mieszczan krakowskich. Nie jest jasne, kto i dlaczego zdecydował o powierzeniu prac nad nową nastawą Witowi Stwoszowi. Nie są znane wcześniejsze jego prace o bezsprzecznie poświadczonym autorstwie, a tych, które są mu z pewnym prawdopodobieństwem przypisywane na podstawie analizy stylu, jest niewiele i są to rzeczy stosunkowo drobne, w żaden sposób nie dorównujące rangą dziełu, które mu powierzono w Krakowie. Z drugiej strony, mający około trzydziestu lat Stwosz był, jak na ówczesne pojęcia, człowiekiem w wieku dojrzałym, który musiał mieć już odpowiednie wykształcenie i doświadczenie, pozwalające na samodzielne prowadzenie poważnych prac, i znajdował się w przełomowym momencie, decydującym o dalszej karierze. Można przypuszczać, że trudno było przyciągnąć do Krakowa na wiele lat, jakich wymagało planowane dzieło, renomowanego mistrza, który prowadził już ustabilizowany warsztat w którymś ze znanych ówczesnych ośrodków artystycznych. Natomiast pochodzący ze Szwabii, a wykształcony w górnej Nadrenii Wit Stwosz nie zdążył zapewne zagnieździć się na dobre i zrobić kariery w cechu w Norymberdze, i nie mógł tam liczyć na równie poważne i odpowiadające jego ambicjom zlecenia. Od czasu przybycia w 1477 roku, Wit Stwosz przebywał w Krakowie dwadzieścia lat, w tym dwanaście pracował nad ołtarzem. Postęp prac musiał satysfakcjonować fundatorów, gdyż Rada Miejska w 1483 roku, wyraziła zadowolenie z dokonań artysty i zwolniła go z płacenia podatków. Nastawa musiała znajdować się wówczas w zaawansowanym stanie, a wykonujący ją warsztat Stwosza pracować sprawnie, gdyż zaczął on wówczas podejmować się innych zadań dla miasta i dla innych zleceniodawców. W 1484 roku, został też starszym cechu malarzy i rzeźbiarzy. Najpóźniej gdzieś około roku 1485, przystąpiono przy rzeźbach do prac pozłotniczych, które należały do czynności wykończeniowych, poprzedzających położenie polichromii. Dzieło było gotowe na dzień Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w dniu 15 sierpnia roku 1489, patronackie święto kościoła Mariackiego. Nie wiadomo, ile wynosił całkowity koszt ołtarza. Zachował się zapis o jednej wypłacie, opiewającej na kwotę 2808 florenów. Było to całkowite wynagrodzenie lub też jego ostatnia rata. Kwota ta jest wymieniona w akcie erekcyjnym, i może stanowić połowę kosztów wykonania i montażu ołtarza. Pieniądze pochodziły głównie z zapisów testamentowych i składek mieszczaństwa krakowskiego. Suma ta stanowiła równowartość rocznego budżetu miasta i odpowiadała wartości kilku kamienic. Imię autora ołtarza zostało przez wieki zapomniane, a ustalił je w 1824 roku, Ambroży Grabowski. We wrześniu 1939 roku, profesor Karol Estreicher, chcąc uchronić ołtarz przed zniszczeniem, zdemontował figury i barkami spławił je Wisłą do Sandomierza. Przechowywano je w katedrze i seminarium duchownym. Lokalizacje rzeźb ołtarza ujawnił pod przymusem Niemcom ks. kardynał Stefan Sapieha. Figury początkowo przewieziono do Krakowa, a potem do Berlina. Szafę ołtarzową po demontażu (skrzyni i skrzydeł) wywieziono bezpośrednio do Norymbergi. Rzeźby zostały złożone w podziemiach zamku w Norymberdze, a konstrukcja nośna na zamku Wiesenthau. Przechowywany w bardzo dobrych warunkach w specjalnie przygotowanym schronie nosił jednak ślady działania owadów kołatka być może były to wcześniejsze ślady owadów. Odnalazł go profesor Estreicher z pomocą Amerykanów, dzięki czemu ołtarz do Krakowa powrócił pociągiem w maju 1946 roku. Uchwałą Prezydium Krajowej Rady Narodowej z 4 maja 1946 roku, zostali odznaczeni obywatele innych państw w uznaniu zasług położonych przy odzyskaniu wywiezionych przez okupanta zabytków artystyczno-kulturalnych, a szczególnie odzyskanie ołtarza Wita Stwosza. Ołtarz był konserwowany na Wawelu, ponownie w latach 1946 do roku 1950,i oddany do kościoła Mariackiego w 1957 roku. W 2015 rozpoczęła się renowacja ołtarza, której wykonawcą został Międzyuczelniany Instytut Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki warszawskiej i krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. W toku prac zostały również przeprowadzone badania technik snycerskich i malarskich stosowanych przy budowie ołtarza. Konserwacja została zakończona po pięciu latach, w lutym 2021 roku. Historia powstania ołtarza jest kanwą powieści Antoniny Domańskiej _Historia żółtej ciżemki_. Na podstawie książki zrealizowano w 1961 roku, film pod tym samym tytułem w reżyserii Sylwestra Chęcińskiego, w którym zadebiutował 11-letni wówczas Marek Kondrat. Film ten został nagrodzony Srebrnym Medalem na Międzynarodowym Festiwalu Filmów dla Dzieci i Młodzieży w Wenecji w 1962 roku. Ołtarz Wita Stwosza jest tematem opery Józefa Świdra Wit Stwosz z roku 1974.Zegar astronomiczny Starego Miasta w Pradze

Praski zegar astronomiczny

Zegar astronomiczny nocą

Zegar w panoramie miasta Pragi

Staromiejski zegar astronomiczny rycina z 1791 roku

Staromiejski zegar astronomiczny w 1808 roku

Staromiejski zegar astronomiczny w 1860 roku

Rekonstrukcja zegara astronomicznego w maju 2017 roku

Rekonstrukcja zegara astronomicznego w maju 2017 roku

Elementy maszyny w 1866 roku, g_łówna maszyna_ _bębny maszyny_ i _rozruchowa maszyna Apostołów_

Główna maszyna, trzy oryginalne koła, które zasilały słoneczną, gwiazdową i księżycową tarczę zegara

Chronometr Božka stan aktualny, poniżej wahadło z naczyniem rtęciowym, z tyłu poziomy wiatraczek zwalniający

Tarcza astronomiczna i środkowa część zegara astronomicznego

Fragment złotej dłoni, symbol słońca i gwiazdy

Szczegóły pozycji księżyca na astrolabium mechaniczna konstrukcja prowadnicy księżyca malowana ręcznie, widoczna ciemna i jasna strona księżyca. W niebieskim środku widać narysowaną poniżej kulę ziemską północ.

Tarcza kalendarza zegara w Pradze

Fragment kalendarza z XIX wieku, pod częścią astronomiczną zegara astronomicznego. Kalendarz pokazuje datę 1 września. Cisioján znajduje się na obwodzie koła i prostopadle do niego

Okna z apostołami Judasz Tadeusz i Filip nad nimi Kohout, pod oknami Anioł.

Fragment otwartego okna ze świętym Apostołem Barnabą Kolce na parapecie i półkach mają zapobiec zanieczyszczeniu zegara astronomicznego przez gołębie

Widok wnętrza apostołów z prawego okna

Widok wnętrza lewego okna apostołów

Apostołowie Jakub i Piotr

Apostołowie Andrzej Maciej

Apostołowie Tadeusz i Filip

Apostołowie Tomasz i Paweł

Apostołowie Jan i Szymon

Apostołowie Barnaba i Bartolomeo

Widok mechanizmu ruchu apostołów