Neurologia ambulatoryjna - ebook

AUTORZY

dr hab. n. med. Jacek Staszewski, profesor WIM-PiB
Wojskowy Instytut Medyczny – Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie
Wydział Medyczny , Uniwersytet Warszawski

* * *

dr hab. n. med. Piotr Alster

Klinika Neurologii

Wydział Nauk o Zdrowiu

Warszawski Uniwersytet Medyczny

lek. Agnieszka Antos

II Klinika Neurologiczna

Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie

dr n. med. Anna Barczak

Platforma Badań Chorób Rzadkich i Cywilizacyjnych

Instytut Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej im. M. Mossakowskiego

Polska Akademia Nauk w Warszawie

prof. dr hab. n. med.
Barbara Błaszczyk

Wydział Nauk Medycznych

Akademii Nauk Stosowanych

im. Edwarda Lipińskiego w Kielcach

dr hab. n. med. Magdalena Bosak

Oddział Kliniczny Neurologii
Szpital Uniwersytecki w Krakowie

Katedra Neurologii

Collegium Medicum –

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

lek. Aleksander Dębiec

Klinika Neurologii

Wojskowy Instytut Medyczny –
Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie

prof. dr hab. n. med. i n. o zdr. Mirosław Dziuk

Zakład Medycyny Nuklearnej Wojskowy Instytut Medyczny –
Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie

dr n. med. Monika Figura

Klinika Neurologii

Wydział Nauk o Zdrowiu

Warszawski Uniwersytet Medyczny

dr n. med. Emilia Frankowska

Zakład Radiologii Lekarskiej

Wojskowy Instytut Medyczny –
Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie

dr hab. n. med. Dariusz Gąsecki

Klinika Neurologii Dorosłych

Katedra Neurologii

Uniwersyteckie Centrum Kliniczne

Gdański Uniwersytet Medyczny

dr n.med.
Katarzyna Gniadek-Olejniczak

Zakład Medycyny Nuklearnej Wojskowy Instytut Medyczny –
Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie

dr n. med.
Katarzyna Gocyła-Dudar

Katedra Neurologii

Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie

dr hab. n. med. Anna Jurewicz

Klinika Neurologii

Wydział Lekarski

Uniwersytet Medyczny w Łodzi

dr n. med. Kamil Kowalczyk

Klinika Neurologii Dorosłych

Gdański Uniwersytet Medyczny

prof. dr hab. n. med. Grzegorz Kozera

Centrum Symulacji Medycznej

Wydział Lekarski

Gdański Uniwersytet Medyczny Szpital im. Mikołaja Kopernika w Gdańsku

dr hab. n. med. Dariusz Koziorowski

Klinika Neurologii

Wydział Nauki o Zdrowiu

Warszawski Uniwersytet Medyczny

dr hab. n. med. Tomasz Litwin,
prof. IPiN

II Klinika Neurologiczna

Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie

dr n. med. Piotr Luchowski

Zakład Neurologii i Pielęgniarstwa Neurologicznego

Katedra Pielęgniarstw Zachowawczych

Uniwersytet Medyczny w Lublinie

dr n. med. i n. o zdr.
Natalia Madetko-Alster

Klinika Neurologii

Wydział Nauk o Zdrowiu

Warszawski Uniwersytet Medyczny

prof. dr hab. n. med.
Tomasz Mandat

Klinika Nowotworów Układu Nerwowego

Narodowy Instytut Onkologii

im. Marii Skłodowskiej-Curie

Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie

dr n. med. Łukasz Milanowski

Klinika Neurologii

Wydział Nauk o Zdrowiu

Warszawski Uniwersytet Medyczny

dr n. med.
Renata Piusińska-Macoch

Wojskowy Instytut Medyczny –
Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie

lek. Aleksandra Pogoda-Wesołowska

Klinika Neurologii

Wojskowy Instytut Medyczny –
Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie

dr n. med. i n. o zdr.
Iwona Sajór

Centrum Leczenia Zaburzeń Pamięci Affidea w Warszawie

dr hab. n. med.
Iwona Sarzyńska-Długosz

II Klinika Neurologii

Oddział rehabilitacji Neurologicznej

Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie

prof. dr hab. n. med.
Jarosław Sławek

Zakład Pielęgniarstwa Neurologiczno-Psychiatrycznego

Instytut Pielęgniarstwa i Położnictwa

Wydział Nauk o Zdrowiu

Gdański Uniwersytet Medyczny

Oddział Neurologii i Oddział Udarowy

Szpital św. Wojciecha w Gdańsku

Podmiot Leczniczy „Copernicus”
sp. z o.o.

dr hab. n. med.
Piotr Sobolewski, prof. uczelni

Klinika Neurologii

Uniwersytet Jana Kochanowskiego filia w Sandomierzu

Collegium Medicum

Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach

prof. dr hab. n. med.
Adam Stępień

Klinika Neurologii

Wojskowy Instytut Medyczny w Warszawie

dr n. med. i n. o zdr.
Stanisław Szlufik

Klinika Neurologii

Wydział Nauk o Zdrowiu

Warszawski Uniwersytet Medyczny

lek. Wojciech Szypowski

Klinika Neurologii

Wojskowy Instytut Medyczny – Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie

dr hab. n. med.
Kazimierz Tomczykiewicz,
prof. uczelni

Katedra Nauk o Zdrowiu

Akademia Wychowania Fizycznego w Warszawie

Poradnia Chorób Mięśni

Warszawski Uniwersytet Medyczny

prof. dr hab. n. med.
Małgorzata Wiszniewska

Akademia Nauk Stosowanych
im. Stanisława Staszica w Pile

Katedra Ratownictwa Medycznego

Oddział Neurologii z Pododdziałem Leczenia Udarów Mózgu

Szpital Specjalistyczny
im. Stanisława Staszica w Pile

dr hab. n. med. Dorota Daria Wołyńczyk-Gmaj

Katedra i Klinika Psychiatryczna

Wydział Lekarski

Warszawski Uniwersytet Medyczny

prof. dr hab. n. med. Joanna Zajkowska

Klinika Chorób Zakaźnych i Neuroinfekcji

Wydział Lekarski

Uniwersytet Medyczny w BiałymstokuKILKA SŁÓW OD REDAKTORA NAUKOWEGO

• W ambulatorium, czyli od neuronu po nerwy obwodowe

Neurologia XXI wieku jest najszybciej rozwijającą się dziedziną medycyny. Nie tylko jesteśmy świadkami dynamicznego postępu w diagnostyce i terapii, lecz także aktywnie wykorzystujemy te nowości w codziennej pracy z pacjentami. Neurologia obejmuje szeroki zakres zaburzeń, wpływających na każdą część układu nerwowego – od neuronów po nerwy obwodowe. Zakres chorób neurologicznych jest imponujący: począwszy od stosunkowo prostych do diagnozy (choć niekoniecznie do leczenia!) przypadków, takich jak bóle głowy czy kręgosłupa, poprzez choroby demielinizacyjne i neurodegeneracyjne, aż po stany bezpośredniego zagrożenia życia, jak choroby naczyniowe mózgu. Wiele z nich, jako choroby przewlekłe, późno rozpoznane i nieskutecznie leczone, mogą znacząco wpłynąć na jakość życia pacjentów oraz ich funkcjonowanie i niezależność.

Większość chorób neurologicznych rozpoznaje się i leczy w ambulatorium, gdzie pacjent pozostaje pod wieloletnią opieką. Właściwe rozpoznanie, diagnostyka i terapia mogą być wyzwaniem ze względu na zróżnicowane objawy i dolegliwości pacjentów, a także trudności w doborze i interpretacji wielu badań dodatkowych oraz możliwych opcji terapeutycznych. Neurologia ambulatoryjna to przewodnik, który wspiera wszystkich lekarzy mających kontakt z pacjentami neurologicznymi, zarówno w opiece podstawowej, jak i specjalistycznej, na dyżurze w izbie przyjęć lub na oddziale szpitalnym. Łatwo znajdziemy w nim opisy chorób i zespołów neurologicznych, zasady interpretacji badań – od tomografii komputerowej, przez EEG, EMG, USG, aż po medycynę nuklearną, diagnostykę różnicową, oraz praktyczne wskazówki leczenia dostępne w Polsce i mające zastosowanie w warunkach ambulatoryjnych. Rozdziały zostały opracowane przez wybitnych specjalistów, ekspertów w swoich dziedzinach, którzy jako wieloletni lekarze praktycy gwarantują omówienie najnowszych wytycznych, strategii leczenia i właściwej kontroli przebiegu choroby. Książka ta jest skierowana zarówno do doświadczonych specjalistów, jak i do lekarzy rozpoczynających swoją karierę w neurologii, poszukujących aktualnego i przystępnego źródła wiedzy, które ułatwi efektywniejszą pracę i lepsze zrozumienie wyzwań klinicznych.

W codziennej praktyce neurolog musi mieć nie tylko głęboką wiedzę medyczną, ale także umiejętność szybkiego diagnozowania, często opartego na dokładnym wywiadzie i celowanym badaniu przedmiotowym, oraz dobrą znajomość opcji terapeutycznych. Niezależnie od tego, czy jesteś studentem czy doświadczonym praktykiem, Neurologia ambulatoryjna stanowi przystępne źródło wiedzy, które wspiera Twoją praktykę medyczną na każdym kroku. Zachęcamy do korzystania z tej książki jako narzędzia, które nie tylko wzbogaci Twoją wiedzę specjalistyczną w dostarczaniu opieki na najwyższym poziomie, ale także pomoże w codziennej pracy w gabinecie, poradni i na oddziale.

Jacek Staszewski

WSTĘP

Książka jest podręcznikiem dla neurologa pracującego w lecznictwie otwartym i ma ponad tysiąc stron i 46 rozdziałów. Z zaciekawieniem przyjrzałem się książce napisanej przez 33 współautorów pod redakcją zdolnego i pracowitego profesora Jacka Staszewskiego. Nie zazdroszczę trudu w zbiorowej twórczej pracy w tak dużym zespole.

Neurologia jest jedna, lecz sposoby jej uprawiania mogą być różne, zależnie od tego, komu i czemu ma służyć. Inaczej pracuje się w szpitalu, w zespole z doświadczonym kierownikiem z całodobowym monitorowaniem chorych i z możliwościami szybkiego wykonania niezbędnych badań pomocniczych. Inaczej jest w ambulatorium czy prywatnym gabinecie, gdzie lekarz jest sam, sam podejmuje decyzje, sam zleca badania laboratoryjne niezbędne do rozpoznania, na które czeka się dość długo, sam też stawia wstępną diagnozę i sam podejmuje dalsze kroki diagnostyczne i lecznicze. W leczeniu ambulatoryjnym pacjentami są zazwyczaj przewlekle chorzy lub chorzy znerwicowani z różnymi zespołami bólowymi itp. To także pierwsza linia pomocy trwającej nawet wiele lat.

Neurologia jako odrębna specjalność pojawiła się w końcu XIX wieku, wyróżniając się wśród innych specjalności bogatą i imponującą semiologią, budowaną kilka wieków przez wybitnych lekarzy, których nazwiska zespolone zostały z objawem i jego znaczeniem. To były eponimy – abecadło semiologiczne, podstawowa metoda diagnostyki neurologicznej, o której dziś już się zapomina w świetle nowoczesnych badań. Na podstawie tych objawów weryfikowanych morfologicznie odczytywano z dużą dokładnością miejsca uszkodzenia układu nerwowego. Dawid Wechsler, psycholog znany z testów na inteligencje (IQ), zafascynowany semiologią nazwał neurologię królową medycyny i jest królową, gdyż zajmuje się mózgiem i całym układem nerwowym. Stawianie diagnozy za pomocą semiologii wymagało dużej wiedzy anatomicznej oraz fizjologicznej. Należało też przemyśleć, czy objawy pochodzą z jednego miejsca, czy z wielu, czy dotyczą jednego układu czy kilku albo czy są rozlane na większym obszarze czy rozsiane. Trzeba było też się zastanowić, jaka może być tego przyczyna i przeprowadzić różnicowanie. Metoda ta jest szczególnie przydatna w pracy ambulatoryjnej, pozwala lekarzowi na wstępne rozpoznanie i ułatwia dalsze postępowanie z chorym. Takie postępowanie nazywano rozumowaniem neurologicznym i tego już dziś się nie naucza. Wprowadzone ostatnio telefoniczne porady ułatwiły dostęp pacjenta do lekarza, ale wymagają one odpowiedniej wiedzy i często takiego właśnie toku rozumowania chorób neurologicznych, by można je było rozpoznać tylko na podstawie wywiadu.

Klasyczna neurologia nauczana do połowy XX wieku jest dziś wypierana przez technologiczny postęp w diagnostyce i sztuczną inteligencję. Wielkie sukcesy nauki umożliwiają bardziej precyzyjne rozpoznanie, ale jednocześnie zwalniają lekarza od analitycznego myślenia. Po co wysilać rozum, kiedy można wykonać wszystkie dostępne badania i może coś się znajdzie. Takie myślenie owocuje wykonywaniem wielu niepotrzebnych badań, stratą czasu, pieniędzy i naraża pacjenta na uciążliwe wędrówki. Oddala to lekarza od pacjenta spędzającego więcej czasu z technologią diagnostyczną niż z lekarzem. Rozrastająca się wciąż biurokracja dodatkowo zajmuje lekarzowi więcej czasu przeznaczonego dla chorego. Dokładne wysłuchanie skarg i badanie neurologiczne, kontakt i okazanie empatii budzi zaufanie chorego i jest bardzo ważnym elementem psychoterapii o dużym znaczeniu w praktyce lekarskiej. Chory powinien wyjść z gabinetu zadowolony i z nadzieją. Nie pozwalajmy zastąpić myślenia sztuczną inteligencją prowadzącą do dehumanizacji.

prof. dr hab. n. med. Teofan M. Domżał